نگاهی به وضعیت فرش ایرانی

صادرات فرش ایرانی به عنوان یک کالای منحصر به فرد ایرانی که با طرح‌ها و نقوش خاص در سراسر دنیا نمونه است، می تواند یک فرصت خوب برای درآمدزایی کشور باشد. این کالا همیشه طرفداران خاص خود را در سراسر دنیا داشته و این موضوع می تواند راهنمای خوبی باشد که در سال جهش تولید، با تولید فرش ایرانی با کیفیت و صادرات آن، تا چه میزان می توان در صادرات غیر نفتی موفق بود و شعار سال را محقق کرد.

بنابراین صادرات فرش ایرانی با بررسی فرصت‌ها و چالش‌های خود باید در اولویت کار قرار گیرد. برای محقق شدن این امر مباحثی که در زمینه فرش ایرانی و صادرات آن مطرح است را بررسی می کنیم تا به وضعیت فرش ایرانی و فروش آن پی ببریم.

اهمیت صادرات فرش ایرانی در شرایط تحریم

در شرایط فعلی که ایران مورد تحریم‌های ظالمانه واقع شده است، صادرات کالاهای غیر نفتی باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. یکی از کالاهای غیر نفتی و مشهور ایران در بازارهای جهانی، فرش ایرانی است.

فرش ایرانی از دیر باز در سراسر دنیا، به عنوان یک کالای زیبا، باکیفیت و منحصر به فرد مطرح بود و نظر بازار جهانی را به خود جلب کرده بود. تا جایی که امروزه نیز این جایگاه هنوز هم برای فرش ایرانی حفظ شده است. همچنین به دلیل این جایگاه خوب، فرش ایرانی سود آوری بسیار خوبی را برای کشور همراه دارد.

بنابراین با صادرات فرش ایرانی به کشورهای دیگر و ورود به بازار جهانی می توان درآمد زایی خوبی برای کشور ایجاد کرد و با صادرات این کالای غیر نفتی، تحریم‌های ظالمانه را خنثی نمود. با توجه به بررسی مرکز ملی فرش ایران، درسال 2017 ایالات متحده آمریکا بزرگترین وارد کننده فرش دستباف ایرانی بوده است و بیش از 29 درصد صادرات فرش ایران به کشور آمریکا بوده است.

این موضوع نشان می دهد که صادرات فرش ایرانی حتی به کشور تحریم کننده ایران، تا چه میزان برای ایران درآمدزا بوده است. در ادامه به طور جزئی‌تر درآمد حاصل از صادرات فرش ایرانی به کشورهای مختلف را بررسی می کنیم (1) و (2).

جایگاه ویژه هنر فرش بافی در مناطق مختلف ایران

هنر فرش بافی در جاهای مختلف ایران از قدیم رواج داشت؛ به طوری که جزو مشاغل اصلی روستاییان و عشایر بود. حتی در شهرها نیز این هنر مورد توجه واقع می شد. در شهرهای مختلف ایران از جمله: آذربایجان، اصفهان، شیراز، همدان، کردستان، کرمان و کرمانشاه، سیستان و بلوچستان، خراسان و سایر نقاط دیگر در ایران، قالی بافی رونق خاصی داشت. حتی اکنون هم فرش بافی در این مناطق رواج دارد.

یکی از فرش‌های مشهور ایرانی، فرش آذربایجان است که فرش طرح و نقش خاصی نیز دارد. نقش هایی که شامل نقش شاه عباسی، بته ترمه ای، انواع ماهی و غیره می‌شود. فرش بافان تبریزی به خاطر استفاده از نقوش مینیاتوری و حماسی، شهرت بسیاری دارند. در حالی که فرش‌های هریس، نقوشی به شکل لچک و ترنج دارند و زیبایی آن‌ها باعث شده که شهرت جهانی پیدا کنند.

در اصفهان، مناطقی مانند اردستان، کاشان، نایین و غیره فرش‌های مشهوری را تولید می کنند. طرح فرش‌های اصفهان بیشتر شامل طرح ختایی و اسلیمی و آثار تاریخی مانند چهلستون، مدرسه چهار باغ و غیره می شود. در فرش شیراز، ایل‌ها و عشایر این منطقه بیشتر به نقش هایی مانند بته قباد خانی، ماهی درهم علاقه دارند و در طرح فرش‌ها از این نقوش استفاده می کنند.

در سایر شهرها مانند کرمان، ترکمن و خراسان نیز طرح‌ها و نقوش مختص به خودشان را بر روی فرش می بافند. این خود نشان دهنده این موضوع است که فرش و فرش بافی در تمامی مناطق ایران جایگاه ویژه داشته و علاوه بر این که هویت یک منطقه یا شهر را نشان می دهد، می تواند معرف بسیار خوبی برای هنر مردم یک شهر باشد.

این گونه طرح های منحصر به فرد، باعث شده است که فرش ایرانی به یک کالای مشهور در دنیا تبدیل شود و رقبای خود را کنار بزند. همین تنوع در نقش و طرح در فرش‌های ایرانی باعث جذابیت و محبوبت آن نسبت به سایر رقبا شده است.

با توجه ویژه به هنر فرش بافی در ایران و سرمایه گذاری در این حوزه می توان زمینه برای ورود قوی‌تر به بازار جهانی را فراهم کرد و شاهد سود آوری‌های آن برای کشور بود. با این کار، شهرت فرش ایرانی بیشتر از این هم خواهد شد (1).

برخی از فرش‌های ایرانی در موزه‌های جهان

فرش ایرانی در موزه‌های معروف کشورهای مختلف، جای خود را باز کرد. به طوری که فرش هایی مانند فرش چلسی و فرش اردبیل، در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن؛ و فرش سراسر گل و جانور، فرش شکارگاه در موزه هنر صنعت اتریش که طراحی آن به وسیله نقاش دربار شاه طهماسب انجام شده است وجود دارد.

همچنین فرش ترنج و جانور و درخت، در موزه‌ هنرهای تزئینی پاریس، نظر بازدید کنندگان را به خود جلب می کند. این‌ها برخی از فرش‌های ایرانی در موزه‌های معروف جهان هستند که مورد علاقه بسیاری از افراد هستند؛ در حالی که نمونه‌های فراوانی از آن در موزه‌های دنیا دیده می‌شود.

این موضوع نشان دهنده علاقه کشورهای مختلف به فرش ایرانی و طرح و نقش منحصر به فرد آن است که آن را از سایر فرش‌های دنیا متمایز می کند و برای ایران و ایرانی، افتخار آفرینی می کند.

نگاه آماری به میزان صادرات فرش ایرانی در گذشته و مقایسه با دیگر کشورها

برطبق جدول زیر که منبع آن، مرکز ملی فرش ایران است، صادرات فرش ایرانی به سایر کشورها می تواند یکی از درآمدزا‌ترین کالاهای صادراتی در زمینه صادرات کالاهای غیر نفتی باشد و برای کشور ثروت آفرینی کند.

بر اساس آمار ارائه شده از مرکز ملی فرش ایران، مجموع صادرات فرش ایرانی در سال 96 به کشورهای مختلف که شامل 71 کشور است؛ به میزان 426,225,481 دلار و به ارزش 14,703,375,337,429 ریال است که این رقم قابل توجهی است. در جدول زیر صادرات فرش ایرانی به برخی از کشورها و ارزش دلاری و ریالی آن را می توانید مشاهده نمایید (2) و (3).

کشور	ارزش دلاری	ارزش ریالی
ایالات متحده آمریکا	125,642,328	4,353,245,6019,423
آلمان	57,938,399	2,004,717,451,090
انگلستان	23,469,570	801,681,970,650
ژاپن	23,342,656	796,894,923,551
استرالیا	11,378,832	386,453، 310,376
کانادا	10,179,977	347,156,841,938
فرانسه	2,767,476	96,103,974,959
سوئیس	8,712,338	291,255,216,116
ایتالیا	12,453,,132	429,810,264,293
سوئد	7,323,473	250,491,220,018
اتریش	1,570,822	52,356,099,999

علاوه بر این که فرش ایرانی نماینده خوبی از ذوق و هنر ایرانی است، باید خاطر نشان کرد که صنعت فرش پتانسیل بالایی برای ورود بیشتر از این به بازارهای جهانی را دارد.

اما باید بسترهای لازم برای ورود قوی‌تر به بازار جهانی فراهم شود و سرمایه گذاری‌های مناسب برای فرش ایرانی و معرفی بهتر آن انجام شود تا سود آوری فرش ایرانی نمایان شود.

کشورهای رقیب با ایران در زمینه صادرات فرش

کشورهای رقیب با ایران در زمینه صادرات فرش شامل کشورهای هند، پاکستان، چین، نپال و ترکیه می شوند. اما کیفیت فرش ایرانی همیشه سرآمد بوده است. به طوری که ایران در سال 96 توانست در رأس صادر کننده فرش دستباف دنیا قرار بگیرد و این یک افتخار بزرگ برای کشور محسوب می‌شود.

در مقام دوم کشور هند در سال 2017 توانست بیش از 385 میلیون دلار صادرات فرش انجام دهد و پس از ایران، هند بزرگترین تولید کننده و صادر کننده فرش دستباف است. در مقام سوم کشور پاکستان قرار دارد ولی فاصله زیادی با ایران و هند در زمینه صادرات فرش دستباف دارد.

در مقام چهارم کشور چین است که از لحاظ کیفیت فرش، در سطح پایین تری نیز قرار دارد. در مقام پنجم کشور نپال یا صادرات در حدود 75 میلیون دلار قرار گرفته است و در مقام ششم کشور ترکیه برای صادرات فرش دستباف قرار دارد (2) و (4).

نکته مهم و حائز اهمیت دیگر، قیمت فرش دستباف است. در بین کشورهای نام برده شده، که جزو صادر کنندگان فرش هستند، بالاترین قیمت فرش دستباف برای فرش‌های دستباف ایران بوده است و پایین‌ترین قیمت فرش دستباف، برای فرش‌های کشور چین بوده است؛ که این حاکی از کیفیت پایین‌تر فرش‌های چینی نسبت به سایر فرش‌های دستباف است.

برای تعیین قیمت فرش دستباف عواملی مانند طرح فرش، منطقه بافت فرش، کیفیت و مرغوبیت مواد اولیه و همچنین میزان مهارت بافنده موثر است (2) و(5).

با توجه به استدلال مرکز ملی فرش ایران، کشورهای ترکیه، چین و پاکستان در چند سال آینده جزو صادرکنندگان مطرح فرش نخواهند بود. به این خاطر که فعالیت خود را در صنایع دیگر آغاز کرده اند. این موضوع نشان می دهد که رقبا در این زمینه کنار رفته اند و سرمایه گذاری در فرش و صادرات آن می تواند سود خوبی را برای ایران کسب کند.

راهکارهای فروش فرش ایرانی در بازار جهانی

برای فروش فرش ایرانی در بازارهای جهانی، باید از روش‌های نوین فروش استفاده کرد. دیگر نمی توان تنها به روش‌های سنتی برای فروش فرش تکیه کرد و باید علاوه بر روش‌های سنتی فروش، از روش‌های روز دنیا نیز بهره برد تا معرفی بهتری از فرش ایرانی به سراسر دنیا صورت گیرد.

برخی از روش‌های جدید برای فروش فرش ایرانی در بازار جهانی شامل فروش آنلاین، تبلیغات در فضای مجازی و برگزاری نمایشگاه‌های بین المللی است. امروزه با وجود فضای مجازی فاصله ها بسیار کمتر شده و به راحتی می توان کالای خود را به مردم سراسر دنیا معرفی کرد. فضای معرفی کسب و کار به صورت آنلاین با کمترین هزینه فراهم شده است و این بهترین فرصت برای فرش ایرانی است.

بنابراین برای فروش فرش ایرانی و معرفی آن به سایر کشورها باید از این بستر فراهم شده استفاده کرده و فرش ایرانی را به کشورهای دنیا معرفی کرد.

نمایشگاه‌های بین المللی نیز جایگاه خوبی برای آشنایی افراد فعال در صنعت فرش با یکدیگر است که می توانند فعالیت مشترکی را در زمینه تولید و یا فروش فرش با هم آغاز کنند.

همچنین با دعوت از کسب و کارهای کوچک در حوزه فرش می توان مسیر خوبی را برای ارائه هنر و محصولات ایرانی ایجاد کرد و آن را به نمایش عموم در آورد و حتی نقاط قوت و نقاط ضعف موجود در صنعت فرش را مورد بررسی قرار داد و در جهت بهبود آن فعالیت کرد.

علاوه بر این موارد، باید تلاش‌های لازم برای حل مشکلات و معضلات ساختاری برای عرضه فرش ایرانی به بازارهای جهانی نیز انجام شود. تمامی این‌ها راهکارهایی است که می تواند مسیر فروش فرش ایرانی را هموار کند و زمینه برای درآمدزایی فراوان از این هنر زیبای ایرانی را فراهم کند (6) و (7).

در پایان باید به این موضوع اشاره کرد که برای صادرات فرش ایرانی و ورود هر چه بیشتر به بازارهای جهانی در سال جهش تولید، نیاز به یک خودباوری عمومی در سطح کشور است.

باید اعتماد به نفس و خود باوری عمومی نسبت به دارایی‌های موجود در کشور افزایش پیدا کند. به طوری که هنرمندان فرش باف، باور کنند که نیاز به هنر آن‌ها در جامعه جهانی وجود دارد و توان تولید جهانی فرش را در خود پیدا کنند. این امر باید به یک باور اجتماعی تبدیل شود تا به تدریج کشورهای دیگر نیز به این باور برسند که ایران پتانسیل ویژه‌ای برای تولید فرش جهان دارد و در دنیا حرف اول را در زمینه فرش و صادرات فرش می زند.

تمامی این عوامل بر موفقیت در فروش فرش و صادرات آن اثر دارد و با تمرکز بر آن‌ها می توان فرش ایرانی را به یکی از بهترین کالاها برای صادرات تبدیل کرد.

پی نوشتها