نقش سازنده سازمان حفاظت محیط زیست در حراست از زیست بوم‌ها

طبیعت و محیط‌زیست، میراثی است که از گذشته برای ما به ودیعه گذاشته شده است تا از آن به درستی استفاده کنیم و آن را برای آیندگان نیز حفظ نماییم. چرخه محیط‌زیست، طیف گسترده‌ای از جان‌داران و گیاهان را شامل می‌شود. در صورتی که کوچکترین عضو این سازمان بزرگ آسیب ببیند، کل چرخه و در نهایت ما انسان‌ها متضرر خواهیم شد. بنابرین حفظ و نگه‌داری از محیط‌زیست و ارائه راهکارهایی در خصوص پیشگیری از نابودی آن اهمیت بسیار زیادی دارد. (1)

این سازمان که در سال 1335 با هدف حفظ نسل شکار و نظارت بر اجرای مقررات مربوط به آن تاسیس شد، در سال 1350 به سازمان حفاظت محیط زیست تغییر نام داد و امور زیست محیطی از جمله پیشگیری از اقدام‌های زیانبار برای حفظ تعادل محیط زیست به اختیارات قبلی آن افروده شد. این روزها با گسترش صنعت و تکنولوژی و افزایش میزان آلودگی هوا، پسماندهای صنعتی، زباله‌های دریایی و هوایی و... این سازمان نقش بسیار مهمی در حراست از زیست بوم‌ها ایفا می‌کند. (2)

یکی از اصول اولیه این سازمان، رشد و توسعه اقتصادی به شکل پایدار و در بستر حفاظت از منابع زیستی است. از آن‌جایی که سال 99 با عنوان جهش تولید نام‌گذاری شده است، سازمان محیط زیست باید راهبردهایی را در این حیطه برای جلوگیری از تخریب زیست بوم‌ها اتخاذ کند.

جهش تولید به مفهوم بهره‌برداری بی حدوحصر از منابع و افزایش تولید و سوددهی نیست بلکه قبل از این‌که در این راستا اقدامی صورت بگیرد، این مجموعه باید قوانینی را در خصوص بهره‌برداری صحیح از منابع تصویب کند و با اهتمام هرچه بیشتر سعی در اجرایی کردن آن‌ها داشته باشد. به همین منظور در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی سیاست‌های اجرایی این سازمان در خصوص تحقق شعار جهش تولید اما با محیط زیستی پایدار بپردازیم.

برنامه‌های راهبردی سازمان حفاظت محیط زیست

ضرورت اقتصاد پایدار و دستیابی به توسعه، بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی هرگز امکان‌پذیر نخواهد بود. از آن‌جایی که سال 1399 با عنوان جهش تولید نامی‌ده شد، برخی از افراد سودجو و قانون‌گریز با سواستفاده از این شعار و با هدف تحقق عینی آن، دست به احتکار زده و درصدد نابودی محیط زیست و بهره‌وری بیش از اندازه برآمده‌اند.

در صورتی که این مسئله تداوم می‌یافت، آسیب بسیار جدی و غیرقابل جبرانی به محیط زیست ایران وارد می‌شد اما مسئولین و نهاد حفاظت از محیط زیست در این راستا اقداماتی موثر انجام دادند تا از ادامه این روند جلوگیری شود. در ادامه به بررسی مختصر این اقدامات می‌پردازیم.

1.مقابله با آلودگی هوا

در ابتدای سال 1399 و با شیوع ویروس کرونا و آغاز قرنطینه، به نظر می‌رسید که شاخص آلودگی هوا رو به کاهش گذاشته است و طبیعت فرصتی برای تنفس پیدا کرده است. اما به صورت ناگهانی در رسانه‌ها اعلام شد که شاخص آلودگی هوا وضعیت قرمز را نشان می‌دهد و آلودگی در شهر تهران رو به افزایش است.

علت این امر آن بود که سازمان حفاظت محیط زیست در راستای تحقق شعارهای خود، معیارهای تعیین شاخصه‌های آلودگی هوا را تغییر داده و به صورت سخت‌گیرانه‌ای آن‌ها را کاهش داده بود. به همین منظور این ابلاغیه به نهادهای کنترل آلودگی هوا ارسال شد و با توجه به این موضوع، در شهر تهران شاهد افزایش میزان شاخص آلودگی بودیم. این اقدام سازمان محیط زیست در راستای کاهش آلاینده‌های محیطی تا کنون اقدامی موثر بوده است. (2)

2.برنامه‌های جامع مدیریت پسماند صنعتی بیمارستانی و ویژه در سطوح ملی و استانی

در سال 1399 و با شیوع ویروس کرونا، استفاده مردم از ماسک و دستکش افزایش یافت و به طبع آن، بیمارستان‌ها نیز به دلیل حجم بالای مراجعه‌کننده، مقادیر بیشتری زباله و پسماند تولید می‌کردند. سازمان حفاظت محیط زیست موظف بود راه حلی برای دفع این پسماندها بیابد. هم‌چنین با توجه به ناقل بودن پسماندهای پزشکی و بیمارستانی، مدیریت جامع آن‌ها از اولویت برخوردار بود.

بنابرین تدابیر و ملاحضات ویژه‌ای در این خصوص صورت گرفت و به بیمارستان‌ها ابلاغ شد که برای بسته‌بندی زباله‌های خود، از دو یا سه لایه روکشی استفاده کنند. در کنار این امر به سازمان مدیریت پسماند شهرداری ابلاغ شد که برای انتقال این پسماندهای آلوده به ویروس کرونا، از حمل‌ونقل مجزایی استفاده کنند.

3.سیاست‌های حمایتی از صنایع با فناری‌های نوین و سازگار با محیط زیست

برای احداث یا تاسیس یک واحد صنعتی، پیش از شروع هر کار نیاز است که سازمان حفاظت محیط زیست در آن خصوص مجوز فعالیت صادر کند. در صورتی که این مجوزها بدون نظارت داده شود و بدون رعایت استانداردهای زیست بومی از واحدهای صنعتی، معدنی و خدماتی بهره‌برداری شود آن‌گاه به مرور زمان شاهد سقوط عظیمی در این حوزه خواهیم بود.

با این‌که این فعالیت‌ها در کوتاه مدت ممکن است باعث افزایش اشتغال، رونق و جهش تولید شود اما در بلند مدت محیط زیست و به دنبال آن بخش اعظمی از فعالیت‌های گردشگری و اقتصاد کشور نابود خواهد شد.

سازمان حفاظت محیط زیست به منظور نظارت بر زیست‌بوم‌ها و دستیابی به اقتصاد و توسعه پایدار، در این خصوص نظارت ویژه‌ای بر واحدهای تولیدی و در حال تاسیس داشته و از مشاغل ترویج‌دهنده اقتصاد سبز و پایدار حمایت می‌کند. (2)

4.کاهش سود بازرگانی واردات خودروهای هیبریدی و برقی

به منظور کاهش آلودگی هوا و آلودگی ناشی از سوخت خودروها، در ابلاغ طرح سازماندهی صنعت خودرو به مجلس، تعرفه واردات خودروهای هیبریدی و برقی آزاد شده است. این کار با هدف رعایت برخی از الزام‌ها در خصوص ابعاد محیط زیستی صنعت خودرو صورت گرفت.

5.استانداردهای کیفیت خاک

اگر مواد سمی و آلاینده‌های خاک کنترل نشوند، به صورت خطر جدی برای محیط زیست در می‌آیند اما در صورتی که استانداردهای خاک در تمامی دنیا رعایت شود منجر به حفظ سلامت انسان، محیط زیست و آب‌های زیرزمینی خواهد شد. به همین منظور سازمان حفاظت محیط زیست برای مناطق مختلف کشاورزی، مسکونی، جنگل‌ها و پارک‌ها استانداردهایی را در خصوص حداکثر بار مجاز آلاینده‌هایی که در آن‌جا مجوز تخلیه دارند تعیین کرد.

برای این اقدام مطالعات زیادی در خصوص خاک مناطق بیابانی و کشورهای مختلف صورت گرفت و در نهایت یک راهنمای جامع برای حفاظت از محیط زیست و عدم انتقال آلاینده‌های خاک به آب زیرزمینی ابلاغ گردید. (3)

در این خصوص کتابچه‌ای 160 صفحه‌ای تدوین شد که مشتمل بر سه بخش بود. بخش اول این کتابچه درباره مقادیر استاندارد آلاینده‌ها در خاک‌های اسیدی و غیراسیدی بود.

بخش دوم این کتابچه شامل جداول راهنمای حداکثر بار مجاز آلودگی منابع آلاینده قابل تخلیه به منابع خاک در پنج محیط مسکونی، تجاری، پارک تفریحی، کشاورزی و جنگل مرتع بود. این استانداردها در دو خاک اسیدی و غیر اسیدی در نظر گرفته شده بود.

با استفاده از این استانداردها می‌توان میزان وضعیت زیست محیطی را سنجید و کیفیت منابع خاک را بررسی کرد. در صورتی که این ارزیابی در وضعیت هشدار قرار بگیرد، باید بودجه و هزینه‌ای برای زدودن آلودگی‌ها درنظر گرفته شود.

در ادامه، بخش نهایی و سوم این کتابچه، یک دستورالعمل جامع در خصوص برآورد هزینه‌های ناشی از آلودگی منابع خاک تدوین شد. در صورتی که غلظت آلاینده‌ها در خاک بیش از حد استاندارد باشد، باید با صرف هزینه و تخصیص بودجه، برای پاکسازی آن‌ها اقدام شود.

در ادامه شاخص‌های کمی و کیفی در خصوص سنجش و برآورد این آلودگی اعلام شد و روش‌های پاکسازی آن‌ها لیست شد. از جمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تصفیه زیستی در محل

تصفیه فیزیکی و شیمیایی در محل

تصفیه حرارتی

تصفیه بیولوژیکی خارج از محل

در نهایت متغیرهای مربوط به مدل تعیین هزینه پاکسازی آلودگی و هزینه پاکسازی برای هر متر مکعب به دلار برآورد شد. (4)

اهمیت جهش تولید و محیط زیست

همان طور که در ابتدا گفتیم، چرخه محیط زیست تنوع گسترده‌ای از حیوانات و گیاهان را شامل می‌شود و در نهایت ما انسان‌ها نیز در این چرخه قرار داریم. در صورتی که کوچکترین عضو این چرخه آسیب ببیند یا نابود شود، کل چرخه و انسان‌ها متضرر خواهند شد.

این امر هزینه‌های جبران ناپذیری را بر سلامت عمومی جامعه تحمیل خواهد کرد. بنابرین لزوم رعایت قوانین و همراهی و همدلی همگانی مردم با سیاست‌های اجرایی سازمان حفاظت محیط زیست نقش مهمی در حفاظت و نگه‌داری از منابع طبیعی ایفا می‌کند. (5)

مقام معظم رهبری در سیاست‌های کلانی که در سال 1394 به مدیران اجرایی نهادها ابلاغ کردند بر ضرورت گسترش اقتصاد سبز و حمایت از انواع فناوری‌های سازگار با محیط زیست تاکید کرده‌اند. اصلاح شرایط زیست بوم‌ها، مقابله با افراد سودجو، پایش مستمر، الزام به رعایت استانداردهای زیست محیطی و کنترل پایدار منابع از سایر مواردی بود که ایشان در این ابلاغیه به آن‌ها اشاره کرده بودند.

همان طور که مشاهده می‌کنیم، تمامی نهادهای کشور با توجه به حکم رهبری ملزم به رعایت استانداردهای زیست محیطی هستند. بنابرین برای تحقق شعار جهش تولید و دستیابی به اقتصاد پایدار، بهتر است که مسئولان افراد را تشویق به رعایت توصیه‌های زیست محیطی و ضوابط بهداشتی کرده و بودجه‌هایی را در خصوص هدایت کشور به سمت استفاده از تکنولوژی‌های سبز و راه‌اندازی مشاغل سبز مثل گردشگری تخصیص دهند.

هم‌چنین اطلاع‌رسانی همگانی در این راستا و افزایش آگاهی مردم از رفتارهای آسیب‌زننده به محیط زیست، نقش مهمی در پیشگیری از تخریب ناآگاهانه محیط زیست دارد. (5)

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

انسان از دیرینه با محیط زیست خود پیوند خورده است. حفاظت از این پیوند و نگه‌داری آن برای آیندگان نقش مهمی در سلامت روان و تداوم زندگی انسان دارد. طبیعت با کوچکترین دخالت و برهم زدن تعادل آن، به کلی مختل شده و آسیب جدی به ما وارد خواهد کرد.

از آن‌جایی که سال 1399 با عنوان جهش تولید نام‌گذاری شده است بنابرین لزوم اجرای سیاست‌هایی برای جلوگیری از بهره‌برداری بی‌رویه از محیط زیست اهمیت بسیار زیادی دارد. در این راستا سازمان حفاظت محیط زیست اقداماتی را انجام داده است و قوانینی را جهت تداوم پایدار زیست‌بوم‌ها تدوین کرده است.

از جمله این اقدامات می‌توان به کاهش سنجش آلودگی هوا، تدوین راهنمای جامع در خصوص ارزیابی آلاینده‌های خاک و مدیریت جامع پسماندهای ناقل ویروس کرونا اشاره کرد.

در ادامه این اقدامات، اطلاع‌رسانی عمومی و آگاهی‌بخشی به اشخاص در جهت صرفه‌جویی در مصرف انرژی و تخصیص بودجه و اعتبارات در خصوص تشویق مردم به اجرایی کردن قوانین، نقش مهمی در تحقق شعار جهش تولید با حفظ زیست بوم‌ها خواهد داشت.

پی نوشتها