نقش پر رنگ دولت در جلوگیری از فرارهای مالیاتی و گذر از فرهنگ سودجویی به فرهنگ تولید

مالیات، نوعی هزینه ی پرداختنی و بلاعوض است که تمامی افراد جامعه بایستی به منظور بهره برداری از منابع و امکانات موجود در کشور و افزایش سطح رفاه عمومی آن را پرداخت نمایند، تا دولت توانایی جایگزینی این امکانات را به طور مستمر داشته باشد. (1)

فرار مالیاتی اصطلاحا به تلاشی قانونی یا غیر قانونی اطلاق می شود که یک کسب و کار به منظور عدم پرداخت میزان مقرر مالیات قانونی به طور کلی و یا پرداخت بخش کمتری از آن انجام می دهد. معمولا به دلیل وجود روش های محاسباتی مدون، فرار مالیاتی معمولا آسان تر از فعالیت های مجرمانه ی دیگر اثبات می شود.

مجازات فرار مالیاتی طبق قانون چیست؟

یکی از موارد مهم قانونی که جرم بودن فرار مالیاتی را اثبات می کند قوانین 199 و 200 قانون مالیات مستقیم است که بر اساس آن، عدم پرداخت مالیات مقرر مشمول افزایش مالیات پرداخت نشده به میزان 20 درصد است و تاکید شده است در صورتی که متخلف نهاد یا موسسه ی دولتی و یا وزارت خانه یا شهرداری باشد، مسئولین امر مشمول مجازات طبق قانون تخلفات اداری خواهند شد.

انواع مالیات های دریافتی در کشور، طبق قانون

دریافت مالیات از گروه های مختلف بر اساس دو دسته مالیات انجام می شود:

قانون مالیات های مستقیم که مالیات بر درآمد رایج ترین نوع آن است.

قانون مالیات بر ارزش افزوده یا مالیات بر درآمد.

که هر دو گروه شامل قوانین و مقررات ویژه ی خود در خصوص نحوه ی پرداخت، مشمولیت ها و معافیت‌ها و مجازات های مالیاتی است. در بین موارد فوق معمولا مالیات بر درآمد کارمندان که همواره در موعد مقرر از حقوق کسر می گردد و نیز مالیات بر ارزش افزوده که مصرف کننده ملزم به پرداخت آن است، دو نوع مالیاتی هستند که معمولا تحقق آن ها به صورت کامل انجام می گیرد و فرار های مالیاتی طبق آمار ارائه شده معمولا توسط افراد با درآمد بالا و به واسطه ی ارائه ی اطلاعات غلط و یا سند سازی صورت می گیرد. (2)

آثار فرار مالیاتی بر اقتصاد

به طور کلی فرار مالیاتی به دلیل کاهش درآمد دولت باعث ایجاد اختلال در بودجه بندی شده و دستیابی دولت به اهداف را با مشکل جدی مواجه می کند. فرار مالیاتی عوامل اقتصاد را به سمت افرادی که مالیات نپرداخته اند تغییر داده و با ایجاد شکاف اقتصادی، بر وضعیت توزیع درآمد تاثیر منفی دارد.

تاثیر فرارمالیاتی بر نرخ تولید ناخالص داخلی

فرار مالیاتی با کاهش میزان بودجه دولت تاثیر منفی بر درآمد دولت دارد و بر اقتصاد تاثیر منفی می گذارد. از سوی دیگر فرار مالیاتی باعث افزایش پس اندازهای شخصی و سرمایه گذاری های خصوصی می شود. در این حالت تاثیر فرار مالیاتی بر اقتصاد مثبت است.

نابرابری درآمد

فرارمالیاتی باعث افزایش سرمایه گذاری خصوصی و افزایش میزان تولید و بهبود وضعیت درآمد می شود. از سوی دیگر به دلیل این که ممکن است انباشت ثروت در گروهی خاص صورت گیرد و توزیع درآمد ناعادلانه باشد، در نتیجه تنش‌های سیاسی و اجتماعی در کشور افزایش می یابد. (2)

انواع فرار مالیاتی

دلایل متفاوتی برای فرار مالیاتی وجود دارد، مسائل فرهنگی، عدم وجود سیستم مکانیزه ی کارامد، عدم توانایی در شناسایی تمامی کسب و کارها، بی توجهی و عدم احساس مسئولیت افراد در قبال جامعه، رواج قاچاق و واردات غیر قانونی کالاها همگی از مواردی هستند که موجب می شوند افراد اقدام به عدم پرداخت کامل مالیات نمایند و اصطلاحا فرار مالیاتی انجام شود.

در قانون لیستی از اقداماتی که به قصد فرارمالیاتی انجام شده و فرد با انجام آن ها مجرم مالیاتی شناخته می شود آورده شده است.

·تنظیم غیر واقعی ترازنامه، دفاتر رسمی، اسناد و مدارک دیگری که در تشخیص میزان مالیات مورد استفاده قرارگیرد و منجر به محاسبه ی اشتباه میزان مالیات شود.

·اگر فرد، سازمان یا شرکت برای مدت سه سال متوالی از ارایه ی ترازنامه و حساب سود و زیان امتناع ورزد.

·درصورتی که فرد، سازمان یا شرکت به هر نحوی سعی در مخفی کردن درآمد و فعالیت اقتصادی خود نماید.

·اگر فرد به هر صورتی مانه از کشف واقعیت توسط مامورین مالیاتی که به عنوان بازرس مکلف به بارزسی هستند بشود و از دسترسی ماموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی فرد یا سازمان و یا اشخاص ثالث آن ها ممانعت نماید.

·اگر مامور وصول یا کسر مالیات افراد و پرداخت کنندگان دیگری باشند و این وظیفه توسط آن ها به درستی و در موعد مقرر انجام نگیرد.

·اگر فرد با عقد قرارداد ها و انجام معاملات خود با نام فردی دیگر اقدام کند و یا معاملات یا قرارداد های اشخاصی که موظف به پرداخت مالیات هستند را با اطلاعات خلاف واقعیت تنظیم نماید.

·استفاده از کارت بازرگانی افراد دیگر راهی دیگری است که معمولا افراد برای فرار از مالیات انجام می دهند.

·در صورتی که فرد به صورت غیر واقعی وانمود کند فعالیت اقتصادی آن مشمول معافیت مالیاتی است.

·ساختن کدهای اقتصادی جعلی و یا استفاده از نام یا برند دیگر بدون کسب مجوز لازم.

·تشکیل و ارائه ی حساب های ساختگی و یا فاکتور های ساختگی و یا مشتریان جعلی و غیر واقعی.

فرار مالیاتی در هر سطح و میزانی که انجام شود، مجازات های متفاوتی برای آن در نظر گرفته می شود که این مجازات ها از جرایم نقدی و یا حبس بر حسب مورد متفاوت است. (3)

دلایل بروز پدیده ی فرار مالیاتی در کشور

تعدد، پیچیدگی و ابهام در قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی
پیچیدگی قوانین مالیاتی، الزام به مراجعات متعدد، صرف زمان بسیارزیاد برای تهیه پرونده ها طبق قانون از عللی است که افراد را به سمت فرار مالیاتی سوق می دهد. اندازه ی دولت نیز در این بخش قابل توجه است.

افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد
ایجاد قوانین مشخص، شفاف سازی مناقصات و مزایده های دولتی، مشخص بودن محل صرف بودجه ی دولت همه از مواردی هستند که می تواند باعث کاهش فرار مالیاتی در کشور شود.

عدم وجود اعتماد بین مردم و دولت
در مسئله ی استفاده از درآمد های مالیاتی یکی از عامل هایی که در ترغیب مردم به پرداخت مالیات موثر است، مشاهده ی توسعه، رفاه و امکانات اجتماعی ناشی از پرداخت مالیات است. هنگامی که تغییرات قابل توجه مشاهده نشود و یا انتظارات جامعه تامین نشود، افراد نسبت به پرداخت مالیات دلسرد شده و میزان فرار مالیاتی افزایش می یابد.

فرهنگ مالیاتی ضعیف
آموزش ناکافی، آگاه نبودن افراد از تاثیر پرداخت مالیات بر ایجاد عدالت اجتماعی و فرهنگ ضعیف مالیاتی در کشور باعث شده است بسیاری از مشمولین مالیات به دنبال راهی برای عدم پرداخت و یا پرداخت کمتر مالیات باشند.

مشکلات ساختار اقتصاد
در اقتصاد ایران مشکل مقابله با تورم همچنان به صورت حل نشده باقی مانده است و اتخاذ سیاست های مقابله با تورم می تواند به ترغیب افراد به پرداخت مالیات به صورت کامل کمک کند.

بالا بودن نرخ بیکاری و تورم
بیکاری و تورم به دلیل رابطه ی مستقیم با معیشت مردم، از عوامل بسیار مهم در گرایش افراد به فرار مالیاتی می شود.

محدودیت ها، محرومیت ها و سهمیه بندی ها
وجود محدودیت های کسب و کار، محرومیت ها و سهمیه بندی های مقرر از جانب دولت از مواردی هستند که میزان گرایش افراد به قاچاق را افزایش می دهد. برخی سیاست ها مانند ممنوعیت واردات و یا ممنوعیت صادرات کالاهای خاص، عدم وجود مجوز مبادله ی کالا با کشور خاص هم دراین دسته قرار می گیرند. (2) و (3)

راه های جلوگیری از فرار مالیاتی توسط دولت

تدوین و تصویب قوانین صحیح با ضمانت اجرایی بالا برای برخورد با متخلفات فرار مالیاتی. اصولا افزایش بار مالیاتی، افزایش فرار مالیاتی را به دنبال دارد. نرخ مالیات بالا (مالیات بر درآمد، مالیات بر شرکت ها و...) و نرخ جریمه ی پایین، هر دو انگیزه ی متخلفین را به فرار مالیاتی افزایش می دهد. در صورتی که دولت تصمیم دارد درآمد ناشی از مالیات را افزایش دهد باید بر نرخ مالیات و نرخ جریمه بازنگری کند.

کاهش شدت قوانین و مقررات، یکی از عواملی که در اقتصاد های مختلف باعث افزایش فرار مالیاتی شده است. وجود قوانین سخت گیرانه، باعث افزایش قراردادهای غیررسمی و انجام قاچاق در کشورها می شود.

مبارزه با بیکاری: افزایش بیکاری در جامعه، افراد را به سمت انجام فعالیت های غیر رسمی، مشاغل کاذب و قاچاق کالا های سوق می دهد. بنابراین اجرای سیاست های با رویکرد کاهش بیکاری و افزایش اشتغال مانند سیاست های جهش تولید یا افزایش بنگاه های اقتصادی و... می تواند بر افزایش درآمد دولت ناشی از مالیات موثر باشد.

تشکیل بانک اطلاعاتی جامع و تحت نظارت در آوردن تمامی فعالیت های اقتصادی مودیان مالیاتی و الزام آن ها به مراجعه و ثبت تمامی اطلاعات به صورت آنلاین و ارائه ی آن به واحدهای مالیاتی کشور.

فرهنگ سازی دولت در خصوص مالیات و آشنایی تمامی افراد جامعه با علل و مزایای پرداخت مالیات و اطلاع از مجازات افراد در فرار مالیاتی.

تصمیم دولت در مورد عدم بخشودگی در مورد جرائم مالیاتی و برخورد قاطع با قانون گریزان.

ایجاد ثبات در قوانین مالیاتی و اطلاع رسانی موثر به مشمولین.

مبارزه با تورم: وجود تورم در جامعه، انگیزه ی ورود افراد به کسب و کارهای زیرزمینی را افزایش می دهد. دولت با به کار گیری سیاست های پولی مناسب می تواند با کاهش تورم، افراد را به انجام کارهای تولیدی و رسمی هدایت کرده و درآمد مالیاتی خود را افزایش دهد. (4) و (5)

جمع بندی و نتیجه گیری

مالیات یکی از منابع با اهمیت درآمد دولت هاست و فرار مالیاتی می تواند تاثیر مستقیمی بر اقتصاد کشور داشته باشد. عدم تامین بودجه ی لازم باعث افزایش کسری بودجه شده و دولت توانایی تحقق برنامه های مصوب خود را نداشته و متعاقبا همه ی افراد جامعه به دلیل کاهش کیفیت خدمات دولت متضرر می شوند.

دولت برای جبران کسری بودجه معمولا به اقدمات با تاثیر کوتاه مدت مانند چاپ اسکناس، دریافت مبلغی به عنوان قرض از بانک مرکزی و... روی می آورد که این نوع جبران کسری بودجه باعث افزایش تورم و وارد شدن صدمات جبران ناپذیر به اقتصاد می شود. بنابراین اتخاذ سیاست های صحیح جهت جلوگیری از فرار های مالیاتی و یا وصول به موقع مالیات و نیز اصلاح سیستم مالیاتی کشور، می تواند راهگشا باشد.

پی نوشتها

www.tarazpadra.com
www.sepidarsystem.com
www.intamedia.ir
www.intamedia.ir
فرار مالیاتی در ایران (بررسی علل و آثار و براورد میزان آن) - علی حسین صمدی، رضیه تابنده