شيخ صدوق محمد بن على بن الحسين، معروف به «ابن بابويه» و «شيخ صدوق» ؛ يكى از ستارگان فروزان و چهره‌هاى درخشان عالم تشيّع است. اين محدّث جليل و خدمتگزار مكتب مقدّس اهل بيت عليهم السلام، در شهر مقدس قم در خانواده‌اى مذهبى و به دعاى امام زمان عليه السلام در حدود سال ٣٠۶ قمرى متولد شد.
پدر بزرگوارش، ابو الحسن على بن الحسين بن موسى بن بابويه قمى، معروف به «صدوق اول» است. شيخ صدوق، در شهر قم به تحصيل پرداخت، وى ابتدا نزد پدرش به فراگرفتن معارف مشغول شد، و سپس در حوزه درس رئيس محدّثين قم محمد بن حسن بن وليد حضور يافت، و از برجسته‌ترين شاگردان او گرديد. این عالم برجسته، بيشتر ايام زندگيش را در شهر رى گذرانيد. در اين زمان، آل بويه در شهر رى حكومت مى‌كردند، و وزير دانشمندى چون صاحب بن عباد بر اين منطقه فرمان مى‌راند. شيخ صدوق، در شهر رى به فعاليت‌هاى علمى و خدمات مذهبى مشغول بود، و در ترويج مذهب حقّه تشيّع تلاش مى‌كرد، وى از مكتب اهل بيت عليهم السلام با قلم و بيان دفاع كرده و شبهات مطرح شده نسبت به ساحت مقدس اهل بيت عليهم السلام را پاسخ مى‌داد. شيخ صدوق، مسافرت‌هاى زيادى به بلاد شرق و غرب اسلامى انجام داد و با محدثين بزرگ ملاقات نمود. همو، مدّتى را نيز به عنوان مرجع شيعيان خراسان، در نيشابور اقامت گزيده، و در ترويج مذهب شيعه بسيار تلاش نمود. و در اين شهر به فكر تاليف كتاب «كمال الدّين» افتاد و در شهر رى تأليف آن را به پايان رسانيد1.
كتاب (توحيد) اثر شيخ بزرگوار صدوق (اعلى اللّه مقامه الشّريف)، روایات پيرامون خداشناسى با دسته‌بندى موضوعاتى كه در بحث خداشناسى مطرح است را بيان كرده است و بى‌نظيرترين و بهترين كتاب روايى در اين زمينه مى‌باشد و مانند اين كتاب پيدا نمى‌شود2.
كتاب (امالى) از کتب شيخ بزرگوار صدوق است، شيخ صدوق از هفتاد و يك استاد شيعه و سنى استفاده حديث كرده و رواياتى كه از آنها اخذ كرده است با سلسله سند در كتاب خصال خود درج كرده و اين اساتيد در اطراف كشور اسلامى آن روز از ما وراء النهر تا بغداد صاحب سند حديث بوده‌اند كه شيخ بزرگوار صدوق در رحلتهاى پر مشقت خود با همت خستگى ناپذيرى از آنها استفاده كرده است و روايات آنها را جمع آورى نموده است3.
شيخ بزرگوار که نمونه‌ای از تلاش آگاهانه در راه دین است، پس از فعاليت‌هاى پى‌گير و تلاش‌هاى خستگى ناپذير، سرانجام در سال ٣٨١ هجری در شهر رى ديده از جهان فروبست.
سید احمد سجادی
پی‌نوشت‌ها:
1) گلچین صدوق: حکایات و روایات برگزیدۀ کتاب من لایحضره الفقیه ، محمد بن علی ابن بابویه، ، گردآوري و ترجمه: محمدحسین صفاخواه، جلد 1، ص 19-20
2) ترجمه کتاب توحید شیخ صدوق، محمد بن علی ابن بابویه، جلد1، ص 7
3) أمالی شیخ صدوق (ترجمه كمره اى)، محمد بن علی ابن بابویه، جلد 1، ص 9
