صدر المتألّهين بسان فارابى، ابن سينا و خواجه نصير الدين طوسى از برجسته‌ترين و در عين حال تأثيرگذارترين چهره‌هاى علمى جهان اسلام در چهار سدۀ اخير است.
صدر الدين شيرازى از معدود قلل مرتفع در ميان جمع كثیر فيلسوفان و متكلمان موحّد و متفكّرى فوق‌العاده است. در ميان فلاسفه اسلامى، صدر المتألهين نقطه عطف به شمار مى‌آيد و در تاريخ فلسفه اسلامى جايگاهى برجسته و ممتاز دارد.
آنچه او در فلسفه و الاهيات به بشريت ارزانى داشته است اگرچه نهايت و غايت آن نيست، لكن دفينه‌هاى گرانسنگى از دانش و معرفت است كه او به قيمت بذل جسم و جان و تحمّل تهمت تكفير و ارتداد براى آدمى به ارمغان آورده است.
نوآورى‌ها و زواياى ناگشوده‌اى كه ملاصدرا به روى فرزانگان گشوده، بسى گسترده است، که در وصف نمی‌گنجد. آثار ارزشمند وى فراوان است. دستاوردهاى ملاصدرا در کتب تألیف شده‌اش، در نوع خود بى‌نظير است؛ زيرا احاطه علمى و قريحه ذاتى و ذهن نقّاد و خلاّق ملاصدرا در كنار بهره‌گيرى از تجارب و تلاش‌هاى علمى پيشينيان و عنايات و امدادهاى الهى سبب شد او توان پرواز يابد و اين مجموعه را راهنماى قله‌هاى فتح ناشده عرصه پژوهش و سلوك سازد1.
صدر المتألّهين از آغاز تحصيل تا پايان عمر در سايۀ تربيت علمى و عملى اساتيد عارفى همچون ميرداماد، با شيفتگى وصف‌ناپذير به سير و سلوک معنوى و تحمل رياضت‌هاى شاقّ و تطهير باطن روى آورد. تحمل دوران طولانى عزلت همراه با سير و سلوک در كهک قم بدور از تمام غوغاهاى اجتماعى و هفت بار تشرف به خانۀ خدا با پاى پياده از نشانه‌هاى آشكار در حيات ملا صدرا براى اثبات اين مدعاست. چنان كه بى‌مقدار دانستن تمام علوم ظاهرى در برابر علوم حقيقت و عرفان و تأكيد بر انحصار فراچنگ آوردن معارف الهى با سير و سلوک و كسب نزاهت باطن و اشاره به اين كه شمارى از معارف الهى و قرآنى، تنها در سايه شهود براى او حاصل آمده در كنار پافشارى بر اين نكته كه مفسرانى همچون زمخشرى و بيضاوى تنها از كرانه قرآن توشه‌اى بس اندک برگرفته‌اند، همگى نشان از جايگاه سلوک و عرفان در انديشۀ او و تأثير آن در تفسير او دارد. ملاصدرا با بنيانگذارى حكمت متعاليه، ضمن سامان بخشيدن و تنسيق انديشه‌هاى فلسفى، كلامى، عرفانى و وحيانى پيش از خود، كه غالبا در ستيز با يكديگر قلمداد مى‌شدند، با بر جاى گذاردن آثارى ارزشمند همچون اسفار اربعه، مسير عقلانيت دينى را پس از خود براى آيندگان هموار ساخت2.
سید احمد سجادی
پی‌نوشت‌ها:
1) ترجمه و شرح بخش نخست مبدا و معاد صدر المتالهین شیرازی( المبدا و المعاد )، محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، جلد 1، ص 4-19
2) مکتب تفسیری صدر المتالهین، علی نصیری، جلد 1، ص 1-16
.jpg "ارواح آدمیان در عالم برزخ چند گروهند؟")
