سل ، قابل درمان و پيشگيري است

:همه ما به طور متوسط 20 هزار ليتر هوا در طول يک روز تنفس مي کنيم و حق مسلم هر فرد است که در هواي پاکيزه تنفس کند. اما ميليون ها تن گاز و ذرات آلاينده اي که هرساله در نتيجه احتراق ناقص سوخت هاي فسيلي وارد هوا مي شوند، اين حق طبيعي را از افراد سلب مي کند.آلاينده هاي هوا را نمي توان ديد اما براي سلامت انسان بسيار زيان آور هستند.حساسيت افراد نسبت به آلودگي هوا متفاوت است. افراد مبتلا به بيماري هاي ريوي و سالمنداني که از بيماري هاي قلبي و ريوي رنج مي برند، بيش از ديگران تحت تاثير آلاينده ها هستند. بيماري هاي ريوي اعم از آسم که بر اثر آلرژي ايجاد مي شود و همچنين بيماري سل و ديگر بيماري هايي که به مسدود شدن راههاي تنفسي و ايجاد اختلال در تبادلات اکسيژن و دي اکسيدکربن منتهي مي شوند، بيماري هاي خطرناکي هستند که آلودگي هوا، کم تحرکي ، تغذيه ناسالم و استعمال دخانيات زمينه مناسبي را براي ابتلا به آنها ايجاد مي کنند. بيماري سل قرن ها به عنوان يک بيماري عفوني مزمن موجب ترس و نگراني جوامع بشري بوده است و هنوز هم شايع ترين عامل عفوني است که سبب مرگ بسياري از انسان ها مي شود. اين درحالي است که سال 1993 سازمان جهاني بهداشت ، سل را به عنوان يک فوريت جهاني اعلام کرد. در هر ثانيه يک نفر به باسيل سل آلوده شده و هر 4ثانيه يک نفر به بيماري سل مبتلا مي شود. حدود يک سوم جمعيت جهان آلوده به باکتري مايکوباکتريوم توبرکلوزيس هستند و سالانه 10ميليون مورد جديد بيماري سل از سراسر دنيا گزارش مي شود. بيماري سل داراي مرتبه هفتم در فهرست جهاني بيماري هاست و پيش بيني مي شود تا سال 2020 همچنان جايگاه کنوني خود را حفظ کند. مرگ و مير ناشي از سل در کشورهاي در حال توسعه 25درصد موارد مرگهاي قابل پيشگيري را تشکيل مي دهد. علي رغم پيشرفت هايي که در جلوگيري از ابتلا به بيماري سل ديده مي شود، در حال حاضر جهان در برابر اين بيماري نسبت به سالهاي اواسط دهه 50 در وضعيت خطرناک تري قرار دارد. هدف کلي برنامه کنترل سل ، کاهش هرچه سريع تر شيوع سل در جامعه است ، طوري که اين بيماري به عنوان مشکل بهداشتي جامعه مطرح نباشد و در نتيجه دستيابي به اهداف نهايي يعني کاهش ميزان بروز مرگ و مير ناشي از بيماري در نهايت امکان پذير شود. به همين دليل بايد برنامه هاي ملي سل از طريق اجراي درمان کوتاه مدت تقويت شود و سيستم مديريت درماني در کشورهاي مختلف بهبود يابد. فقر در جمعيت هاي مختلف نه تنها در کشورهاي در حال رشد، بلکه حتي در گروههاي خاصي از کشورهاي پيشرفته سکونت دارند و همچنين تغييرات جمعيتي مانند افزايش جمعيت جهان ، تغييرات هرم سني جمعيت و بخصوص مهاجرت ها و جابه جايي هاي وسيع جمعيت در جهان از علل اصلي افزايش وسعت جهاني بيماري سل به شمار مي آيند. اين در حالي است که پوشش بهداشتي نامناسب در کشورهاي فقير و گروههاي آسيب پذير جامعه در کشورهاي مختلف و همزماني سل و اپيدمي بيماري ايدز در برخي کشورها بويژه کشورهاي آسيايي و آفريقايي زمينه مناسبي را براي توسعه بيماري سل فراهم مي کند. در نتيجه به علت کنترل ناموفق يا فقدان برنامه کنترل سل که موجب عدم موفقيت در بيماريابي ، پيشگيري و کاهش ميزان بهبود مي شود در مبارزه با بيماري سل با مشکلات و موانع بسيار زيادي مواجه خواهيم شد.

زنگ خطري جدي

سومين کنگره بين المللي بيماري هاي ريوي ، مراقبت هاي ويژه و سل مهرماه سال جاري توسط پژوهشکده سل و بيماري هاي ريوي و با همکاري انجمن ريه اروپا در سازمان ايراني مجامع بين المللي برگزار شد. دکتر کامران باقري لنکراني ، وزير بهداشت ، درمان و آموزش پزشکي در مراسم افتتاحيه اين کنگره با تشريح وضعيت سل در ايران و جهان ، به شيوع ناهمگون بيماري سل در کشورهاي دنيا اشاره کرد و افزود: در برخي کشورهاي آفريقايي با افزايش شيوع ايدز، بيماري سل نيز رشد فزاينده اي داشته است.به گفته لنکراني سل بيماري است که صددرصد قابل درمان و پيشگيري است و آنچه اهميت آن را افزايش مي دهد، همزماني ابتلا به بيماري عفوني سل و ايدز است.در مراحل نهايي آلودگي به ويروس اچ.آي.وي (ايدز) سيستم ايمني بدن بيمار تضعيف شده و فرد مستعد ابتلا به انواع عفونت ها از جمله سل مي شود. همراهي اين دو بيماري يکي از مهمترين علل مرگ در کشورهاي آفريقايي است و رعايت نکردن اصول درماني در مدت زمان تعيين شده و همچنين مداوم نبودن درمان از علل اصلي بروز سل مقاوم به درمان به شمار مي آيد. همه کشورهاي دنيا متعهد به ريشه کني سل تا سال 2050 هستند و اين در حالي است که همچنان بيماري سل در کشورهاي توسعه يافته بار سنگيني را به دوش مسوولان تحميل مي کند.

باز هم يک باکتري مزاحم !

سل يک بيماري عفوني قابل انتقال است که عامل ايجادکننده آن ، باکتري مايکوباکتريوم توبرکلوزيس است. نام ديگر اين باکتري ، باسيل کخ است زيرا در سال 1882 ميلادي توسط پروفسور رابرت کخ دانشمند آلماني کشف شد. سازمان جهاني بهداشت اين بيماري را يک فوريت جهاني اعلام کرده است ؛ چراکه پيدايش و انتشار باسيل هاي مقاوم به دارو، مجددا خطر ابتلا به بيماري سل و تبديل اين بيماري به يک بيماري غيرقابل علاج مطرح خواهد شد.راه اصلي ابتلا به اين بيماري استنشاق ترشحات يا غبار آلوده به باسيل سل است که معمولا ناشي از تماس با بيماران درمان نشده است. بيماري از طريق صحبت ، سرفه و عطسه به ديگران منتقل مي شود.اين باکتري مي تواند تمام اعضاي بدن را گرفتار کند اما به ريه ها بيش از ديگر بخشهاي بدن آسيب مي رساند. باکتري سل پس از ورود به ريه ها در آنجا تکثير مي يابد و پس از تحريک سيستم ايمني بدن در همان محل به صورت نهفته باقي مي ماند.
در صورت ايجاد شرايط مساعد، ممکن است سل ريوي در بيمار بروز پيدا کند. گاهي باکتري پس از تکثير در ريه ها از طريق خون به ساير اعضاي بدن منتقل شده و در آن عضو ايجاد سل مي کند. مشکلات ناشي از صنعتي شدن و پير شدن جمعيت بار بيماري هاي ريوي در کشور را در 10 سال اخير افزايش داده است.اگر چه بيماري سل در بين علل مختلف مرگ و مير رتبه بالايي دارد، اما هم قابل پيشگيري است و هم در صورت اتمام دوره درمان قابل درمان است.در ايران بار بيماري سل در مجموعه بيماري هاي کشور در رده هجدهم قرار دارد که بار بالايي محسوب نمي شود اما عامل خطر بالقوه اي است که نبايد از آن غفلت کرد. در کشور ما 5درصد بيماران شناسايي شده مبتلا به سل مقاوم هستند که هشدار و زنگ خطر جديدي است.وزير بهداشت در پايان يادآور شد علي رغم موفقيت هايي که در درمان سل وجود دارد ، کمبود تحقيقات در زمينه سل و بيماري هاي ريوي يکي از نقاط ضعف عمده کشور در مبارزه با اين بيماري است که بايد مورد توجه محققان کشور قرار گيرد.

ايجاد و تداوم همکاري هاي علمي

يکي از ويژگي هاي دو سالانه بيماري هاي ريوي ، همکاري و شرکت مستقيم انجمن ريه اروپاست. از اهداف طولاني مدت برگزاري اين همايش ايجاد و ادامه همکاري ها در زمينه بررسي وضيعت اپيدمي بيماري سل در کشورها، تشخيص و درمان بيماري هاي ريوي مانند سل و سرطان ريه است.به گفته دکتر سعيد فلاح تفتي ، متخصص بيماري هاي داخلي و دبير اجرايي کنگره سوم ، اين کنگره با هدف هم انديشي و تبادل اطلاعات علمي با همکاري 31 کشور جهان تشکيل شد. افزايش سطح سلامت افرادي که در معرض خطر بيماري هاي شايع ريوي مانند برونشيت مزمن و آسم و همچنين سرطان ريه و سل قرار دارند، از مهمترين اهداف برگزاري همايش هاي علمي با موضوع بيماري هاي ريوي است.معرفي دستاوردهاي نوين کشور مانند انجام اعمال جراحي خاص روي تراشه (ناي)، پيوند ريه و همچنين به کارگيري روشهاي غيرتهاجمي در مراقبت هاي ويژه از بيماران مبتلا به بيماري هاي ريوي زمينه مناسبي را براي ايجاد همکاري هاي ملي ، منطقه اي و بين المللي فراهم مي کند.
بررسي هاي انجام شده حاکي از آن است که يک سوم جمعيت جهان آلوده به ميکروب سل هستند و عواملي مانند سوءتغذيه ، بيماري هاي مزمن ، نقص در سيستم ايمني بدن و فقر ، منجر به بروز اين بيماري در افراد مي شود. بهترين راه پيشگيري از سل درمان سريع اين بيماري در افراد مستعد ابتلا به بيماري است ، زيرا ميکروب عامل بيماري تنها زماني منجر به بروز بيماري خواهد شد که عوامل زمينه ساز بيماري مانند سوئتغذيه و نقص در عملکرد سيستم ايمني بدن وجود داشته باشد. موضوع مراقبت هاي ويژه از بيماران مبتلا به بيماري ريوي و سل پس از پايان دوره درمان نيز بسيار حائز اهميت است.
يکي از مهمترين اين مراقبت ها بازتواني ريوي است که روشي مبتني بر شواهد، چند تخصصي و جامع براي کمک به بيماران مبتلا به بيماري هاي مزمن تنفسي است که اغلب فعاليت هاي روزمره زندگي آنها کاهش يافته است که در کنار درمان هاي اختصاصي مورد استفاده براي هر بيمار ، با هدف کاهش علائم ، بهينه سازي وضعيت کارکردي و افزايش مشارکت و کاهش هزينه هاي مراقبت هاي ويژه طراحي شده است.اين برنامه ها شامل ارزيابي بيماران ، تمرين هاي ورزشي ، آموزش ، مداخلات تغذيه اي و حمايت هاي رواني اجتماعي است.پروفسور لئوناردو فابري رئيس انجمن ريه اروپا در مراسم افتتاحيه اين کنگره از همکاري ايجاد شده بين ايران و اروپا احساس خوشحالي کرد و آمادگي انجمن براي ادامه همکاري در اين زمينه را اعلام کرد.براساس تحقيقات انجام شده ، ازن که يکي از عوامل اصلي آلودگي هوا محسوب مي شود ، واکنش هاي اوليه ايمني در ريه ها را متوقف مي کند و ريه را در برابر باکتري ها و ديگر مهاجمان خارجي آسيب پذيرتر مي سازد بنابراين ، افزايش آلاينده ازن منجر به افزايش تعداد بيماران قلبي ، عروقي و ريوي خواهد شد. سيستم ايمني ذاتي ، نخستين بخش دفاعي بدن در مقابل مهاجمان خارجي است ، بنابراين استنشاق اندکي از آلاينده ها سبب واکنش ايمني ذاتي در بدن مي شود که از ريه ها محافظت مي کند و عوارضي را دربر نخواهد داشت اما بررسي ها نشان مي دهد که گازهاي آلاينده اي که در هواي اطراف ما وجود دارند در نتيجه واکنش شديد سيستم ايمني ذاتي ، در سيستم ايمني اصلي بدن اختلال ايجاد مي کنند و ريه را نسبت به مهاجمن ديگر مانند باکتري هاي مولد بيماري هاي ريوي همچون سل آسيب پذيرتر مي سازند.از سوي ديگر، گروهي از محققان نيز دريافته اند که مکمل هاي غذايي مي توانند فعاليت ريه را در بدن بهبود بخشند. براي مثال مصرف ويتامين D نقشي اساسي در بهبود عملکرد ريه ها و حفظ سلامت آنها دارد.در افرادي که سطح ويتامين D در خون نسبت به ساير افراد بيشتر بوده است ، خطر ابتلا به بيماري هاي ريوي کمتر است و اين تفاوت از تفاوت بين افراد سيگاري و غيرسيگاري ها نيز محسوس تر بوده است بنابراين مي توان گفت انتخاب برنامه غذايي مناسب مي تواند احتمال ابتلا به بسياري از بيماري هاي ريوي و سل را در افراد کاهش دهد.