وقف و عاشورا
نويسنده: محمد علي خسروي
همزماني اين ايام با سالگشت نهضت مقدس حضرت سيدالشهدا(ع) فرصت مناسبي براي طرح يکي از موضوعات مهمّ وقفي است. با مروري کوتاه به وقفنامهها و موقوفات، اهداف و نيّات متعدد و گوناگوني به چشم ميخورد و در اين ميان بيشترين و وسيعترين موقوفات به عزاداري سيّد مظلومان حسينبن علي(ع) اختصاص يافته است و طبق آمار سازمان اوقاف و امور خيريه بيش از 50 درصد موقوفات کشور ايران به اين انگيزه تعلق دارد.
ممکن است اين تصور به ذهن برخي خطور کند که آيا بهتر نبود واقفين اينگونه موقوفات، نيازهاي اساسي و مبتلابه جامعه را در نظر ميگرفتند تا درآمد حاصل از آنها به جاي صرف در اطعام و عزاداري صرف حلّ مشکلات اقتصادي و رفاهي مردم ميشد؟ البته توجهدادن واقفين و افراد خيّر به اين نکته که در نحوه انجام خيرات و مبرّات، مقتضيات زمان و احتياجات واقعي جامعه را درنظر بگيرند خود مطلبي است درخور و بسيار ضروري و حائز اهميّت که در مقالهاي جداگانه مفصّلاً به آن خواهيم پرداخت و ضررهايي را که از ناحيه بيتوجهي به اين نکته مهمّ عايد جامعه شده است گوشزد خواهيم کرد، ولي اين بدان معني نيست که احياي عزاداري حضرت سيدالشهدا(ع) کاري اساسي نيست و صرف اموال و موقوفات در اين راه، زائد، تکراري و کماهميت است، زيرا زنده نگهداشتن عاشورا و هرچه پرشورترداشتن اين حماسه بينظير تاريخ از اساسيترين امور و حياتيترين مسائل اجتماعي و فرهنگي ملتهاي اسلامي است. مردم روشن و آگاه جامعه ما با هدايت و راهنمايي بزرگان دين دريافتهاند که عاشورا به مثابه جوهر پويايي دين مايه اصلي قوام و ماندگاري آن است. ازاينرو برپاداشتن پرچم عزاي حسين و احياي مکتب عاشورا از طريق وقف اموال و املاک و يا هر طريق ديگر در حقيقت برافراشتهداشتن پرچم توحيد و مکتب رهائي بخش اسلام است.
اسلام منهاي عاشورا مکتب بيتحرّکي است که نه توانايي تسخير دلهاي مشتاق و جذب تشنگان حقيقت را به کوثر زلال اسلام دارد و نه قادر به دفاع از خود در برابر تهاجم فرهنگهاي الحادي است.
در اسلام بيعاشورا پايبندي به ظواهر دين تا جايي که ضرر مادي و جـاني به همراه نداشته بـاشد مقبـول است و از محتواي غني و انسانساز قرآن در آن خبري نيست. اين همان اسلامي است که در زمان نزديک به صدر اسلام با نام اسلام اموي و در روزگاري ديگر با نام اسلام شاهنشاهي و در عصر حاضر به تعبير اسلامشناس بزرگ عصر غيبت حضرت امام خميني(ره) با نام اسلام امريکائي شناخته ميشود.
بيشک هدف حسينبن علي(ع) از قيام خونينش با آنکه ميدانست خود و يارانش که شايستهترين افراد روي زمين بودند به شهادت خواهند رسيد و خاندانش به اسارت خواهند رفت تنها توجهدادن مردم به برخي از احکام ظاهري و دعوت آنان به نماز و روزه نبود، چرا که جامعه آن روز در اين حدّ آشنايي و پايبندي داشتند، بلکه آن نهضت بينظير و شگفتانگيز براي بازشناساندن اسلام واقعي از اسلام صوري و به منظور احياي اسلام ناب محمّدي در برابر اسلام تحريفشده اموي بود. مسلما آنجا که هدفي اينچنين والا و بزرگ در پيش باشد تحمل خسارتهاي فراوان و قربانيشدن شخصيتهايي بيمانند همچون حسينبن علي(ع) آسان مينمايد.
مبارزه نابرابر و مقابله دليرانه حسين بن علي(ع) تا پاي جان که منجر به فاجعه عظيم و دلخراش کربلا گرديد، اين درس بزرگ را به مسلمانها آموخت که حفظ کيان اسلام و دفاع از مرزهاي عقيده و ايمان از اوجـب واجبات است و آن را ارزش و اهميّـت بدان پايه اسـت که بجاست بهترين انسانهاي هر عصـر خود را قرباني تحقق آن کنند؛ اگـرچه بدانند در کوتاهمـدت به اين هدف نايل نخواهند شد.
نهضت اسلامي ايران نيز که در عصر حاضر عميقترين و شورانگيزترين حرکت انقلابي جهان محسوب ميشود، تحت تأثير شعارهاي عاشورا و هـدف بزرگ آن پديد آمد. بنيانگذار اين نهضت مقدس ـ امام خـميني(ره) ـ حرکت خـود را در عاشوراي سال 42 با اين جمله که «الان عصر عاشورا است...» آغاز کرد و پانزده خرداد که نقطه عطف انقلاب اسلامي است، نتيجه همان سخنراني و مصادف با 12 محرم و يکي از آثار عاشوراي حسيني بود. امام در کلامي تاريخي و جاودانه به رمز اعتبار پانزده خرداد اشاره کرده و فرمودند: «پانزده خرداد بايد در پناه قضيه بزرگ عاشورا زنده بماند.»
بنابراين اگر شهداي پانزده خرداد و انقلاب اسلامي و دفاع مقدس را همسنگران شهداي کربلا بناميم سخني به گزاف نگفتهايم، چرا که در هدف و مرام و مقصد يکي بودند و آن عبارت از تحکيم پايههاي عزّت و حريّت ديني و دفاع از آرمان نبوت و امامت بود. اين دليرمردان با اقتدا به سالار شهيدان براي حراست و پاسداري از انديشههاي حياتبخش عاشورا از همه چيز خود گذشتند و ميراث جاوداني غيرت و حميّت ديني و صلابت مکتبي را براي نسلهاي آينده به ارث گذاشتند؛ بنابراين پيروزيهايي را که نصيب ملّت بزرگ ما شده است نبايد به حساب فرد يا جمعيت و دسته و گروهي گذاشت، بلکه در تحليلي منصفانه بايد اعتراف کرد که همه اين آثار از وجود پربرکت امام حسين(ع) و روز عاشوراست و با اين حساب 22 بهمن نيز يکي از ثمرات وجودي روز عاشوراست و قيام جهاني حضرت مهدي(عج) و پيروزي آن حضرت نيز جلوه کاملي از پرتو خورشيد عاشورا خواهد بود و همين است که آن بزرگوار ـ بر اساس روايات ـ در اولين روز قيام خود از حسين(ع) و ماجراي جانسوز عاشورا ياد خواهد کرد.
بنابراين بزرگداشت قضيه عاشورا و احياي عزاداري حضرت سيدالشهدا از اهمّ وظائف مسلمين و مايه بقا و عزّت اسلام است و براي تحقق اين هدف بزرگ جامعه بيدار شيعه در گذشتههاي دور و نزديک بيشترين موقوفات را به اين امر مهم اختصاص داده است، بهگونهاي که ميان دو نماد ارجمند «وقف» و «عاشورا» هم به دلايل غايي و اعتقادي و انگيزشي و هم به دلايل تاريخي و اجتماعي پيوندي ماندگار و ناگسستني برقرار گشته است و زبان اسناد وقف و سنّت عاشورا گوياي اين پيوستگي است، محرّم انگيزه وقف و وقف مايه تعظيم شعائر محرم است؛ چنان که شاهديم همهساله اموال بسياري در شهرها و روستاها به دستِ دستاندرکاران اين گونه موقوفات صرف مراسم اطعام، ذکر مصائب و عزاداري سيّدالشهدا(ع) و رسيدگي به فقرا و ضعفا ميشود و بر اين اساس وقفنامههاي بسيار زيبايي که مضمون آن وقف براي عزاداري است از سرانگشت هنرمندان ايراني پديد آمده است که شماري از اين قبيل وقفنامهها در آرشيو سازمان اوقاف موجود است و به ياري خدا با کيفيتي مطلوب در صفحات رنگي اين فصلنامه بهتدريج ارائه خواهد شد.
منبع: ميراث جاويدان
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
ممکن است اين تصور به ذهن برخي خطور کند که آيا بهتر نبود واقفين اينگونه موقوفات، نيازهاي اساسي و مبتلابه جامعه را در نظر ميگرفتند تا درآمد حاصل از آنها به جاي صرف در اطعام و عزاداري صرف حلّ مشکلات اقتصادي و رفاهي مردم ميشد؟ البته توجهدادن واقفين و افراد خيّر به اين نکته که در نحوه انجام خيرات و مبرّات، مقتضيات زمان و احتياجات واقعي جامعه را درنظر بگيرند خود مطلبي است درخور و بسيار ضروري و حائز اهميّت که در مقالهاي جداگانه مفصّلاً به آن خواهيم پرداخت و ضررهايي را که از ناحيه بيتوجهي به اين نکته مهمّ عايد جامعه شده است گوشزد خواهيم کرد، ولي اين بدان معني نيست که احياي عزاداري حضرت سيدالشهدا(ع) کاري اساسي نيست و صرف اموال و موقوفات در اين راه، زائد، تکراري و کماهميت است، زيرا زنده نگهداشتن عاشورا و هرچه پرشورترداشتن اين حماسه بينظير تاريخ از اساسيترين امور و حياتيترين مسائل اجتماعي و فرهنگي ملتهاي اسلامي است. مردم روشن و آگاه جامعه ما با هدايت و راهنمايي بزرگان دين دريافتهاند که عاشورا به مثابه جوهر پويايي دين مايه اصلي قوام و ماندگاري آن است. ازاينرو برپاداشتن پرچم عزاي حسين و احياي مکتب عاشورا از طريق وقف اموال و املاک و يا هر طريق ديگر در حقيقت برافراشتهداشتن پرچم توحيد و مکتب رهائي بخش اسلام است.
اسلام منهاي عاشورا مکتب بيتحرّکي است که نه توانايي تسخير دلهاي مشتاق و جذب تشنگان حقيقت را به کوثر زلال اسلام دارد و نه قادر به دفاع از خود در برابر تهاجم فرهنگهاي الحادي است.
در اسلام بيعاشورا پايبندي به ظواهر دين تا جايي که ضرر مادي و جـاني به همراه نداشته بـاشد مقبـول است و از محتواي غني و انسانساز قرآن در آن خبري نيست. اين همان اسلامي است که در زمان نزديک به صدر اسلام با نام اسلام اموي و در روزگاري ديگر با نام اسلام شاهنشاهي و در عصر حاضر به تعبير اسلامشناس بزرگ عصر غيبت حضرت امام خميني(ره) با نام اسلام امريکائي شناخته ميشود.
بيشک هدف حسينبن علي(ع) از قيام خونينش با آنکه ميدانست خود و يارانش که شايستهترين افراد روي زمين بودند به شهادت خواهند رسيد و خاندانش به اسارت خواهند رفت تنها توجهدادن مردم به برخي از احکام ظاهري و دعوت آنان به نماز و روزه نبود، چرا که جامعه آن روز در اين حدّ آشنايي و پايبندي داشتند، بلکه آن نهضت بينظير و شگفتانگيز براي بازشناساندن اسلام واقعي از اسلام صوري و به منظور احياي اسلام ناب محمّدي در برابر اسلام تحريفشده اموي بود. مسلما آنجا که هدفي اينچنين والا و بزرگ در پيش باشد تحمل خسارتهاي فراوان و قربانيشدن شخصيتهايي بيمانند همچون حسينبن علي(ع) آسان مينمايد.
مبارزه نابرابر و مقابله دليرانه حسين بن علي(ع) تا پاي جان که منجر به فاجعه عظيم و دلخراش کربلا گرديد، اين درس بزرگ را به مسلمانها آموخت که حفظ کيان اسلام و دفاع از مرزهاي عقيده و ايمان از اوجـب واجبات است و آن را ارزش و اهميّـت بدان پايه اسـت که بجاست بهترين انسانهاي هر عصـر خود را قرباني تحقق آن کنند؛ اگـرچه بدانند در کوتاهمـدت به اين هدف نايل نخواهند شد.
نهضت اسلامي ايران نيز که در عصر حاضر عميقترين و شورانگيزترين حرکت انقلابي جهان محسوب ميشود، تحت تأثير شعارهاي عاشورا و هـدف بزرگ آن پديد آمد. بنيانگذار اين نهضت مقدس ـ امام خـميني(ره) ـ حرکت خـود را در عاشوراي سال 42 با اين جمله که «الان عصر عاشورا است...» آغاز کرد و پانزده خرداد که نقطه عطف انقلاب اسلامي است، نتيجه همان سخنراني و مصادف با 12 محرم و يکي از آثار عاشوراي حسيني بود. امام در کلامي تاريخي و جاودانه به رمز اعتبار پانزده خرداد اشاره کرده و فرمودند: «پانزده خرداد بايد در پناه قضيه بزرگ عاشورا زنده بماند.»
بنابراين اگر شهداي پانزده خرداد و انقلاب اسلامي و دفاع مقدس را همسنگران شهداي کربلا بناميم سخني به گزاف نگفتهايم، چرا که در هدف و مرام و مقصد يکي بودند و آن عبارت از تحکيم پايههاي عزّت و حريّت ديني و دفاع از آرمان نبوت و امامت بود. اين دليرمردان با اقتدا به سالار شهيدان براي حراست و پاسداري از انديشههاي حياتبخش عاشورا از همه چيز خود گذشتند و ميراث جاوداني غيرت و حميّت ديني و صلابت مکتبي را براي نسلهاي آينده به ارث گذاشتند؛ بنابراين پيروزيهايي را که نصيب ملّت بزرگ ما شده است نبايد به حساب فرد يا جمعيت و دسته و گروهي گذاشت، بلکه در تحليلي منصفانه بايد اعتراف کرد که همه اين آثار از وجود پربرکت امام حسين(ع) و روز عاشوراست و با اين حساب 22 بهمن نيز يکي از ثمرات وجودي روز عاشوراست و قيام جهاني حضرت مهدي(عج) و پيروزي آن حضرت نيز جلوه کاملي از پرتو خورشيد عاشورا خواهد بود و همين است که آن بزرگوار ـ بر اساس روايات ـ در اولين روز قيام خود از حسين(ع) و ماجراي جانسوز عاشورا ياد خواهد کرد.
بنابراين بزرگداشت قضيه عاشورا و احياي عزاداري حضرت سيدالشهدا از اهمّ وظائف مسلمين و مايه بقا و عزّت اسلام است و براي تحقق اين هدف بزرگ جامعه بيدار شيعه در گذشتههاي دور و نزديک بيشترين موقوفات را به اين امر مهم اختصاص داده است، بهگونهاي که ميان دو نماد ارجمند «وقف» و «عاشورا» هم به دلايل غايي و اعتقادي و انگيزشي و هم به دلايل تاريخي و اجتماعي پيوندي ماندگار و ناگسستني برقرار گشته است و زبان اسناد وقف و سنّت عاشورا گوياي اين پيوستگي است، محرّم انگيزه وقف و وقف مايه تعظيم شعائر محرم است؛ چنان که شاهديم همهساله اموال بسياري در شهرها و روستاها به دستِ دستاندرکاران اين گونه موقوفات صرف مراسم اطعام، ذکر مصائب و عزاداري سيّدالشهدا(ع) و رسيدگي به فقرا و ضعفا ميشود و بر اين اساس وقفنامههاي بسيار زيبايي که مضمون آن وقف براي عزاداري است از سرانگشت هنرمندان ايراني پديد آمده است که شماري از اين قبيل وقفنامهها در آرشيو سازمان اوقاف موجود است و به ياري خدا با کيفيتي مطلوب در صفحات رنگي اين فصلنامه بهتدريج ارائه خواهد شد.
منبع: ميراث جاويدان
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
