نيمکت پير 70 ساله

پرونده مربيان خارجي شاغل در ايران

بارها و بارها نوشته شده که اولين مربي خارجي فوتبال ايران شخصي به نام «هاکر» بود که در سال 1318 به ايران آمد. «هاکر» از کارکنان شرکت نفت آبادان 11 سال قبل از ملي شدن صنعت نفت و در دوراني بود که تمام لوله هاي نفت ايران به سوي جزيره استعماري ختم مي شد. استعماري که 60 سال نفت ايران را بدون هيچ حرف و حديثي مي بلعيد. هاکر، فوتبال را به مربيان ايراني مثل عباس اکرامي، فيروزفر و صدقياني آموخت. در تاريخ فوتبال ايران فقط يک روايت درباره هاکر نقل شده است؛ آن جا که مرحوم دکتر اکرامي به آبادان رفته و اصول باشگاهداري نوين را از هاکر مي آموزد و با تاسيس شاهين، آموخته هايش را عينيت مي بخشد.

اولين مربي رسمي خارجي

اما «دان گيبل» اولين مربي رسمي قوتبال ما بود که نيمکت هاي داغ ايراني را تجربه کرد. سال 327 (1948 ميلادي) اولين سال حضور او بود. «دکتر علي کني»، رئيس وقت فدراسيون فوتبال که عاشق بهره گيري از دانش نوين فوتبال دنيا بود، گيبل را به ايران آورد. گيبل مدتي در تيم ملي، شريک صدقياني بود اما مثل تمام مربيان سنتي فوتبال ايران که حضور يک خارجي را کنار خود برنمي تابند، گيبل هم به چنان تير غيبي گرفتار شد. او از تيم ملي کنار رفت اما با آموزش مربيان داخلي، آدم مفيدي براي فوتبال ما لقب گرفت.

اتريش، 54 سال پيش

در سال 1335، وقتي علي کني دوباره رئيس فدراسيون فوتبال شد، بحث استفاده از يک مربي خارجي ديگر باز هم مطرح شد. مربي خارجي اين بار ادموند مايوفسکي اتريشي بود. اين مربي اتريشي در سال 1965 در فوتبال ما مشغول به کار بود.

رقابت بلوک شرق با غرب

تا سال 348 (1969) که براي اولين بار يک مربي خارجي به نام آلن را جرز به استخدام پيکان درآمد، مربيان خارجي ديگري هم در ايران فعاليت کردند. فرانس مساروش، مربي بزرگ و خوشنام مجاري و گئورگي سوچ، هموطن مساروش و بالاخره زدراکورايکوف يوگسلاو، اين 3 نفر بودند. رايکوف، بعدها از تيم ملي به باشگاه تاجر رفت تا دومين مربي خارجي باشگاه هاي فوتبال ما باشد.

از باشگاه به تيم ملي

مسير رايکوف يعني حضور يک مربي خارجي که از تيم ملي به باشگاه ها منتقل شده را در ساليان بعد مربيان بسياري طي کردند. مربياني مثل جرج اسکينر، استانکور، يورگن گده و... از اين دست مربيان خارجي بودند.

حمله بريتانيايي ها به ليگ ايران

دهه 50، دهه هجوم مربيان خارجي به فوتبال ما بود. به جز آلن راجرز و استيو آرت انگليسي که به پيکان آمدند و رايکوف که به تاج رفت، نفراتي مثل ايگورنتوي روس، دني مک لنان اسکاتلندي، جرج اسکينر ايرلندي، فرانک اوفارل ايرلندي، يوگني ليادين روس،ويلي فوسکوله آلماني، استفان استرانيکوي رومانيايي، هاري گيم انگليسي، ايوان کونوف روس، ولاديمير جگيچ يوگسلاو، فرانس فان بالکوم هلندي، استفان گامبوش مجار و... نيز در دهه 50 به ايران آمدند.

سال هاي بي رونقي مربيان خارجي

بعد از انقلاب شکوهمند اسلامي، مربيان خارجي از ايران رفتند. در سال 1370، دو مربي خارجي به دعوت فدراسيون به ايران آمدند. اين در حالي بود که اين دو مربي مورد استقبال هيچکس قرار نگرفتند. منصور پورحيدري سرمربي استقلال، يکي از اين دو يعني بونژاک مجار را براي ترحم(!) به استقلال برد و دستيار خودش کرد. خارجي ديگر گونجارو بود که هيچکس از فعاليت او کار خاصي نديد.

و اما مسئله ايويچ

در دهه 70، ظهور مربيان خارجي آغاز شد و روند دامنه داري در اين عرصه شکل گرفت. شايد نقطه اوج حضور خارجي ها، حضور توميسلاو ايويچ در دهه 70 براي هدايت تيم ملي در جام جهاني باشد. مردي که در سال 1987 با تيم پورتو قهرمان اروپا شده بود. به جز ايويچ در دهه 70 آري هان، استانکو، والدير ويرا، ويکتور زرنف، ادمار براگا و... براي هدايت تيم ملي به ايران آمدند اما در سطح باشگاهي حضور مربيان خارجي پردامنه تر بود. حضور نفراتي چون يوگني سکوموروخوف (گاسپادين( و لئونيد بيلفسکي از شوروي سابق براي استقلال، يورگن گده آلماني و 3 کروات يعني ولاديسلاو بگوويچ، استانکو و مت کوويچ براي پرسپوليس آغاز داستان بود. در دهه 70 آصف نمازف آذربايجاني، آدريانو سابوي رومانيايي، واسيلي گوجاي هموطن سابو که اتفاقاً تأثيرگذارترين خارجي ليگ هاي دهه 70 بود و با هدايت تراکتورسازي برادران دين محمدي، کريم باقري و حسين خطيبي را به تيم ملي فرستاد و در اصل کارمند کارخانجات تراکتورسازي روماني بود(!) و مرداني مثل ميفرکني تايف قزاق، ايوان ديميتريوي رومانيايي و... در اين راستا به ايران آمدند.
تيم ملي اميد با استخدام ايگون کوردس آلماني در راه صعود به المپيک 2000 سيدني ناکام ماند تا تجربه استفاده از مربيان آلماني باز هم ناموفق تعريف و ارزيابي شود. اين در حالي است که قبلاً ويلي فوسکوله و بعدها رولند کخ، راينرسوبل، اشميت، پي يرليت، بارسکي وانگين فيرات در ايران ناکام بودند.

دهه تثبيت خارجي ها

در دهه 70 از حضور يک مربي خارجي ناموفق به نام حاجي انور هم بهره برديم که با تيم ملي اميد سال 1996 کارش فرجام و آينده اي نداشت. دهه 80 سال ثبات در حضور مربيان خارجي بود. دهه اي که بين مربيان شايسته و ناشايست ديوار کشيديم. سال هايي که مربيان بزرگ را شناختيم و آنها را به ايران آورديم. اگر در سال 73 حضور آري هان در فوتبال ايران رويايي بود، در دهه 80 آري هان و امثال او را از باشگاه هايمان اخراج کرديم.

ظهور و سقوط ويچ ها

در دهه 80 بالکاني ها هنوز رکورددار بودند. کارنامه حضور يوگسلاوها چندان هم ضعيف نبود. در رأس تيم ملي با برانکو اينکوويچ به جام جهاني 2006 صعود کرديم و سلف او، ميروسلاوبلاژويچ به تيم ملي اعتبار و شکوه مضاعف داد. به جز برانکووبلاژويچ در دهه 80 وينگوبگوويچ، فخرالدين بگوويچ، دارکوتراژيچ، ميلان زيوادينوويچ، زلاتکوکرانچار، ميودراک يشيچ، گمالويچ، زلاتکو ايونکوويچ، لوکابوناچيچ و... به ايران آمدند. ويچ ها منتقدان زيادي داشتند تا جايي که خداداد به آنها لقب هويج(!) هم داد.

نيمکت با طعم سامبا

ساير کشورها هم در فوتبال ايران نماينده داشتند. از برزيل که تاوارس را به ليگ ايران و سيموئز را به تيم اميد ما داد، تا ترکيه که با مصطفي دنيزلي در فوتبال ايران پرقدرت و با کلاس بود و برندکرواس که مربي آلماني پگاه در دوران سقوط دومش بود و آري هان هلندي و... حضور در فوتبال ايران را تجربه کردند.

جدول مربيان خارجي جام دارد

1- رايکوف: قهرماني با استقلال در جام باشگاه هاي آسيا 1970
قهرماني با استقلال در ليگ اول منطقه اي 1349
قهرماني با استقلال در ليگ دوم تخت جمشيد 1353
قهرماني با استقلال در مسابقات باشگاه هاي تهران 1349
قهرماني با استقلال در مسابقات باشگاه هاي تهران 1350
2- آلن راجرز:
قهرماني با پرسپوليس، در مسابقات ليگ دوم منطقه اي 1350
قهرماني با پرسپوليس در مسابقات ليگ اول تخت جمشيد 1352
قهرماني با پيکان در مسابقات باشگاه هاي تهران 1348
قهرماني با پيکان در جام بين المللي دوستي 1348
3- فرانک اوفارل:
قهرماني با تيم ملي در بازي هاي آسيايي 1974 تهران
صعود با تيم ملي به مسابقات المپيک 1976 مونترال
4- استانکوپوکله پوويچ:
قهرماني با پرسپوليس در ليگ پنجم آزادگان 1374
قهرماني با پرسپوليس در ليگ ششم آزادگان 76-1375
ناکامي مطلق با تيم ملي در بازي هاي آسيايي هيروشيما
5- ولاديمير جگيچ:
قهرماني با استقلال در جام حذفي کشور 57-1356
6- لوکابوناچيچ:
قهرماني با سپاهان در جام حذفي کشور 1385
قهرماني با سپاهان در جام حذفي کشور 1386
نايب قهرماني ليگ قهرمانان آسيا با سپاهان
8- ملادن فرانچيچ:
قهرماني با فولاد در ليگ چهارم حرفه اي 84-138
منبع:نشريه همشهري تماشاگر شماره 167
/ن