نويسنده: دکتر احمد عابدي ... { و ديگران }
مهارت 1: تميز شنيداري
1. نزديک يا دور
از کودک بخواهيد که با چشمان بسته قضاوت کند از چه قسمتي از اتاق صدا مي آيد و آيا اين صدا نزديک است يا دور.2. بلند يا آهسته
به کودکان کمک کنيد که قضاوت کنند و بين اصوات بلند و آهسته که به وسيله ي معلم توليد مي شود، تميز بگذارند.3. زير و بم
کودک ياد مي گيرد که قضاوت کند و تميز بگذارد بين اصوات زير و بمي که به وسيله ي معلم توليد مي شود.4. کشف صوت
يک کودک جعبه موزيکال يا ساعت زنگ دار را پنهان مي کند و ديگري سعي مي کند از طريق تشخيص محل صدا آن را پيدا کند.5. دنبال کردن صداها
معلم يا کودک در حالي که در کلاس يا اتاق راه مي روند با سوتي که بر لب دارند آن را به صدا در مي آورند. از طريق شنيدن صداي صوت، کودک ديگر بايد مسير کودک يا معلم را دنبال کند.6. با چشم بسته بگو
يک کودک در گروهي از کودکان چيزي مي گويد يا صداي حيواني را توليد مي کند. کودک بايد با چشمان بسته حدس بزند که اين فرد چه کسي است.مهارت 2: ادراک بينايي
ادراک بينايي يکي از مراحل دريافتي رشد و تکامل زبان است. بينايي پديده ي پيچيده اي است که توجه متخصصان رشد بينايي را به خود معطوف داشته است. به هر حال قلمروهاي زيادي وجود دارد که ما مربيان مي توانيم روي آن ها کار کنيم و در ارتباط و هماهنگ با يک بينايي سنج به منظور شناخت نيازهاي کودک اقدام نماييم. قبل از هر اقدام در اين زمينه ضروري است که تفاوت ميان ديد و بينايي را بشناسيم.بينايي عبارت است از: توانايي ديدن. بينايي پاسخ چشم ها به نوري است که به درون آن تابيده مي شود و بنابراين فرايندي است فيزيولوژيک. در حالي که ديد در نتيجه ي توانايي کودک در تفسير و فهم و معني بخشيدن اطلاعاتي است که از طريق چشم ها دريافت مي کند. تعداد زيادي از کودکان در حالي که از بينايي خوبي برخوردارند، داراي مشکلاتي در ديد هستند که بر توانايي خواندن و ديگر جنبه هاي تحصيلي آن ها اثر بازدارندگي مي گذارد.
مربيان با کودکاني سروکار دارند که اندام چشمي آن ها سالم است، لکن ياد نگرفته اند که چگونه از بينايي خود به طور مؤثر و کارآمدي استفاده کنند. مربيان معمولاً با مفاهيم ادراک بينايي سروکار دارند. اين مفاهيم عبارتند از: رديابي بينايي، تعقيب چشمي حرکات جنبشي، هم گرايي، واگرايي، ادراک تصوير و زمينه و حافظه توالي بينايي. هماهنگي در دو چشم کودک براي دريافت مؤثر و کارآمد اطلاعات، امري اساسي است. توانايي کودک در تعقيب چشمي هدف متحرک نظير: گرفتن توپ و مشاهده ي پرواز پرنده، مستقيماً با تکاليف درسي او در ارتباط است. به محض اين که کودک خواندن را مي آموزد، بايد بتواند چشم هاي خود را به طريقي جهشي از راست به چپ حرکت دهد. اگر کودکان در وقت خواندن کلمات ثابت، سر خود را حرکت دهند، موجب رشد يک خرده مهارت ناسودمند مي گردد که خود نوعي بدآموزي است و در مراحل بعدي مزاحم به خواني آن ها مي شود. براي اين که کودک بتواند در موقع نوشتن و خواندن، از ديد نزديک و سپس بلافاصله براي ديدن معلم و تخته سياه از ديد دور استفاده کند، بايد تمرکز چشمي در او تربيت شود. کودکي که تمرکز چشمي مناسبي نداشته باشد، اغلب موقعيت تحصيلي خود را از دست داده و دچار سردرگمي خواهد شد. پرورش و تقويت ادراک تصوير و زمينه، از اهميت بسزايي برخوردار است، زيرا کودک را قادر مي سازد، تصوير اصلي را از زمينه به درستي تشخيص دهد و در گرفتن توپ و تعيين موقعيت کلمه يا تصوير در صفحه او را ياري دهد. حافظه توالي بينايي نيز جنبه ي مهم ديگري از ادراک است. چرا که موجب مي شود کودک آن چه را ديده است به همان ترتيب بازشناسي و يادآوري کند.
فعاليت هاي ادراک ديداري
توانايي هاي ادراک بينايي براي يادگيري تحصيلي ضروري هستند. مهارت هاي خوب در تميز ديداري پيش بيني کننده ي نيرومندي براي پيشرفت خواندن در پايه اول تحصيلي است. کودکاني که مي توانند حروف و اعداد را بخوانند، از اشکال هندسي کپي مي کنند و کلمات را جور نمايند، در پايه اول به خوبي مي توانند در خواندن پيشرفت کنند ( لرنر، 1997 ).1. ايجاد طرح از طريق ميخ بر روي تخته
در اين تمرين از ميخ هاي رنگي استفاده مي کنند، کودکان با ميخ از روي مدل ديداري که به وسيله ي معلم ساخته شده است، اشکال هندسي رنگي درست مي کنند.2. کف پوش يا آجر
کودکان با استفاده از کف پوش يا آجر بايد نمونه هايي را از روي مدل درست کنند.3. طراحي به وسيله ي مکعب ها
از کودکان بخواهيد که با استفاده از مکعب هاي چوبي يا پلاستيکي که همه يک رنگ هستند يا هر سطح آن ها به رنگ خاصي است، اشکال هندسي درست کنند و از روي مدل کپي نمايند.4. يافتن اشکال در تصاوير
از کودکان بخواهيد که همه اشيا يا طرح هاي گرد، مربع و غيره را در تصاوير پيدا کند.5. پازل ها
کودکان پازل هايي را که به وسيله ي معلم درست شده است يا به طور تجاري در بازار وجود دارد را جور مي کند. براي انجام اين کار مواردي را مثل افراد، حيوانات، اشکال، اعداد يا حروف که قطعه قطعه شده هستند در مقابل کودک قرار مي دهيم تا آن ها را جور و مرتب کند.6. طبقه بندي
کودکان اشيا را از نظر شکل، اندازه و رنگ گروه بندي يا طبقه بندي مي کنند. اين اشيا را مي توانند داخل يک ظرف يا جعبه قرار دهند. آن ها مي توانند سيب زميني، سکه، دکمه، لوبيا و غيره را براي اين کار مورد استفاده قرار دهند.7. جور کردن اشکال هندسي
اشکالي را که بر روي کارت ترسيم شده اند تهيه کنيد و به کودکان بگوييد که در اين بازي لازم است اين گونه اشکال جور شوند. کوزه هايي را در اندازه هاي مختلف و يا درپوش هاي متفاوت تهيه کنيد، درپوش ها را قاطي کنيد و از کودکان بخواهيد که درپوش ها را با کوزه ها جور کنند.8. دومينوها
يک نوع از بازي دومينو را با ساختن مجموعه اي از کارت ها با استفاده از کاغذ سنباده، نمد، برچسب ترتيب دهيد. از کودکان بخواهيد که کارت ها را با يکديگر جور کنند. بر روي اين کارت ها اشکال، حروف و اعداد قرار دارند. از کودکان خواسته مي شود با دومينوها به اين ترتيب بازي کنند که انتهاي قطعه ي دومينوي خود را به انتهاي هر قطعه دومينوي مشابه آن بچسبانند.9. بازي کردن با کارت ها
يک مجموعه از کارت هاي بازي مواد ارزشمندي را براي جور کردن لباس ها، تصاوير، اعداد و ظروف فراهم مي کنند.10. حروف و اعداد
ادراک و تميز ديداري حروف از جمله مهارت هاي مهم براي آماده سازي خواندن است. بازي هايي که فرصتي را براي جور کردن، طبقه بندي کردن يا ناميدن اشکال فراهم مي سازند، مي توانند براي حروف و اعداد طراحي شوند.11. دبلناي حروف
کارت هاي دبلنا را مي توان با حروف درست کرد. وقتي حروف نام برده مي شوند کودک آن ها را شناسايي کرده و روي آن ها را مي پوشاند.12. ادراک ديداري کلمات
توانايي درک کلمات ارتباط بسيار زيادي با خواندن دارد. از بازي هاي جور کردن، دسته بندي کردن، گروه بندي کردن و کپي کردن کلمات استفاده کنيد.مهارت 3: گوش دادن
يک عامل با اهميت در آمادگي يادگيري در کودکان و دانش آموزان گوش دادن فعال است. فنوني که در زير مطرح مي شوند با هدف کمک به رشد مهارت هاي گوش دادن کودکان طرح ريزي شده اند. مهارت هاي گوش دادن را مي توان در سطوح متوالي که به تدريج پيچيدگي هاي آن ها افزايش يابد طبقه بندي کرد:1. درک شنيداري اصوات غيرزباني
2. آگاهي شنيداري از اصوات زباني- گفتاري
3. درک لغات و مفاهيم و ساختن واژگان شنيداري
4. درک جملات و ديگر عناصر زبان شناختي زبان گفتاري
5. حافظه ي شنيداري
6. درک مطلب شنيداري
الف: دنبال کردن دستورها
ب: درک توالي رويدادها از طريق شنيدن
ج: يادآوري جزئيات
د: دريافت ايده ي اصلي
و: استنتاج و بيرون کشيدن نتايج
7. گوش دادن انتقادي
8. گوش دادن به داستان ها
براي هر يک از سطوح گوش دادن، در زير راهبردهايي پيش نهاد شده است ( لرنر، 1997 ).
فعاليت هايي براي تقويت مهارت گوش دادن
ادراک شنيداري اصوات غيرزباني- گفتارياين گونه اصوات، اصوات محيطي پيرامون ما هستند. برخي از فنون آموزش ادراک شنيداري، تحت عنوان فعاليت هاي ادراکي شنيداري پيش از اين معرفي شده اند. اين فعاليت ها به کودک در جهت آگاهي از اصوات، مقايسه اصوات، تعيين مسير اصوات و پيوند اصوات با اشياء کمک مي کنند.
آگاهي شنيداري از اصوات زباني- گفتاري
همان طور که قبلاً اشاره شد، يک عامل با اهميت در آمادگي خواندن، توانايي درک و بازشناسي اصوات واجي زبان است. در اين زمينه به آگاهي واج شناختي نيز مراجعه کنيد. اين گونه فعاليت ها کودکان را براي يادگيري آواها آماده مي سازند. ( لرنر، 1997 )1. صامت هاي اوليه- بازشناسي شنيداري
از اشياي واقعي يا تصاوير آن ها استفاده کنيد. نام شيء را بگوييد و از کودک بخواهيد تصاوير يا اشيايي که با همان صدا شروع مي شوند را بيان کند. کودک ممکن است سپس آن اشياء را در يک مکان يا تصاوير آن ها را بر روي جدول يا تابلو بچسباند. براي مثال، صامت اول« م » را مي توان در اين کلمات نشان داد:مار، ميز، ماهي، موش
2. جعبه هاي صوتي
از جعبه هاي به اندازه ي تقريباً جعبه ي کفش براي هر يک از صداهايي که آموخته مي شود استفاده کنيد. حرفي را که نشان دهنده ي صداي اول يک شيء است در مقابل جعبه قرار دهيد و اسباب بازي، تصاوير و ديگر اشياء را براي کودک تهيه کنيد که آن ها را در جعبه مناسب قرار دهد.3. صامت هاي اوليه- شباهت و تفاوت
سه کلمه را به کودک بگوييد، دوتا از اين سه کلمه صامت اول مشابه داشته باشند- براي مثال، پول، شير، پسته. از کودک بخواهيد کلمه اي را که با صداي متفاوت شروع مي شود تشخيص دهد.4. صامت هاي هم صدا اما از نظر نوشتاري متفاوت
کارت مقوايي تهيه کنيد که بر روي هر يک از مربع هاي آن، صامت هاي يک صدا ( مثل ح، ه )، ( س، ص، ث )، ( ت، ط ) و غيره نوشته شده باشد. بعد شروع به خواندن کلمات براي کودک مي کنيم و از کودک مي خواهيم صامتي را که آن کلمه با آن شروع مي شود را بپوشاند.5. بشنو و بنويس
کلماتي را براي کودک بخوانيد که با صامت هاي اوليه يکسان و صامت هاي ناهم شکل شروع مي شود. سپس از کودک بخواهيد به آن ها گوش دهد و آن کلمه را بر روي کاغذ بنويسد.6. جابه جا کردن حروف
به کودک کمک کنيد که صداي اول يک کلمه را براي ساختن کلمه اي جديد با صداي اول کلمه ديگر جابه جا کند. براي مثال صداي اول دو کلمه « کتاب و بهار » را جابه جا کند و لغتي جديد بسازد: « بتاب »7. بازي ترکيب شنيداري
نام يک شيء را براي کودک از طريق تلفظ هر يک از صداهاي آن به صورت مجزا بيان کنيد. براي مثال بگوييد، « ن- ا- م » يا « ک- ا- ر ».سپس از کودک بخواهيد که اشياء يا پاسخ سؤال شما را تشخيص و پاسخ دهد.
8. شنيدن واکه ها
براي برخي از کودکان شنيدن واکه ها دشوارتر از صامت هاست. از کودک بخواهيد که به کلماتي گوش کند واکه هاي کوتاه را مثل ( اَ، اِ، اُ ) شناسايي کند. بعد از آموزش واکه هاي کوتاه مي توان به آموزش واکه هاي بلند پرداخت. در نهايت لازم است کودک اين دو نوع واکه را با يک ديگر مقايسه کند.9. معماهاي هم قافيه
معماهاي هم قافيه بسازيد و کودکان را تشويق به اين کار کنيد. از آن ها بخواهيد که معماهاي هم قافيه بسازند.10. آگاهي از کلمات هم وزن و قافيه
از کودک بخواهيد که به سه کلمه گوش کند و بيان کند که کدام يک از دو کلمه هم وزن و قافيه هستند. براي مثال: « اسب، است، تاب ».11. يکسان يا متفاوت
جفت کلمه هاي يکسان و متفاوت را بخوانيد و از کودک بخواهيد که بيان کند که کدام جفت کلمه يکسان و کدام متفاوت هستند. براي مثال: « اسب- اسب »، « رگ، شگ »، « تاب، طناب ».12. گوش دادن به سيلاب ها
تعدادي کلمه ي چند سيلابي را تلفظ کنيد و از کودک بخواهيد که به آن ها گوش دهد و تعداد سيلاب ها را در هر کلمه تعيين کند. حرکت دست يا شناسايي واکه ها به کودکان در تعيين تعداد سيلاب ها کمک مي کند.مهارت 4: درک لغات و مفاهيم
گوش دادن مستلزم آن است که کودک واژگان شنيداري را ياد بگيرد. کودکان بايد نام اشياء، اعمال، حالات و بيش تر مفاهيم انتزاعي را درک کنند.فعاليت هايي براي آموزش لغات و مفاهيم
1. نام اشياء
براي کمک به کودک در درک نام ها، از اشياء واقعي مثل توپ، عروسک و مداد استفاده کنيد. گاهي اوقات لازم است که شما براي کمک به کودکي که اختلال دريافتي شديدي دارد از حرکات چهره و دست استفاده کنيد. اين تلاش به او کمک مي کند معني کلمه اي را که نماد شيء است بهتر درک کند.2. معاني افعال
آموزش مفهوم فعل دشوارتر از نام اشياء است. شما مي توانيد به وسيله ي انجام آن فعاليت، افعالي مثل نشستن، راه رفتن، پريدن را توضيح دهد.3. تصاوير
تصاوير در تقويت و مرور واژگاني که آموخته شده اند، سودمند هستند.مفاهيم صفات
کلماتي که توصيف کننده ي صفات اشياء هستند مي توانند از طريق تهيه مجموعه ي مقايسه اي از تجربه ها که نشان دهنده ي آن صفت هستند آموزش داده شوند. براي مثال: زبر- نرم، زيبا- زشت، کوچک- بزرگ، گرم و سرد. در آموزش صفات، هم اشياء و هم تصاوير عيني مفيد هستند.5. رشد و گسترش مفاهيم
اگر شما تجربه ها را با اشياء عيني ترکيب کنيد، به کودکان در جهت درک مفهوم فراتر از خود شيء کمک کرده ايد. براي مثال: در يادگيري درباره ي مفهوم صندلي، شما مي توانيد به کودک انواع صندلي ها را نشان دهيد: صندلي آشپزخانه، صندلي راحتي، صندلي سفري و غيره. از طريق تجربه ي اين صندلي ها، کودک مفهوم صندلي را گسترش مي دهد.6. طبقه بندي اشياء- مواد
طبقه اي از اشياء را مي توان تهيه کرد و با کلمات به آن ها برچسب زد. براي مثال: کلمه ي غذا تنها به يک نوع از غذا اشاره ندارد بلکه همه غذاها را شامل مي شود. بنابراين کودک مي تواند درباره ي موادي که خوراکي هستند ياد بگيرد و مي توان از او درخواست که در مجموعه موادي که در مقابلش وجود دارد مواردي را که خوراکي نيست خارج کند.درک جمله ها
ادراک جمله در مقايسه با ادراک کلمات دشوارتر است. برخي از کودکان مبتلا به ناتوانايي هاي يادگيري به تمرين هاي ساختارمندي به منظور درک جملات نياز دارند.1. دستورها
دستورهاي ساده اي را در قالب جملات به کودک بدهيد. اين رويه به درک جملات کمک خواهد کرد. براي مثال: « بده به من کاميون آبي را » يا « کتاب را روي ميز بگذار ».2. يافتن تصوير
چند تصوير را در کنار يک ديگر قرار دهيد. جمله اي را که توصيف کننده ي يکي از آن هاست بيان کنيد و از کودک بخواهيد تصوير مناسب را نشان دهد. اين تمرين را مي توانيد از طريق اضافه کردن جمله هاي بيش تر براي توصيف تصوير دشوارتر کنيد.3. لغات کارکردي
لغات کارکردي يا ساختي ارتباط ساختي ميان بخش هاي جمله و معناي گرامري آن را نشان مي دهند. اين کلمات عبارتند از: حروف تعريف، افعال کمکي، حروف اضافه، حروف ربط، کلمه هاي استفهامي و غيره. اين کلمه ها را نمي توان به تنهايي ياد داد، آن ها بايد در درون جمله يا يک عبارت آموخته شوند. براي مثال، کلماتي مانند رو، بالا، زير، پشت، جلو، پايين، کنار، داخل را مي توان با قراردادن يک شيء داخل يک ظرف يا زير صندلي به همراه بيان يک جمله کامل که مفهوم آن را برساند، ياد داد.4. معماها
از کودک بخواهيد که به يک جمله گوش دهد و آن را با يک کلمه مناسب کامل کند. براي مثال، براي کلمه هويج، شما مي توانيد اين جمله را بيان کنيد، « من به چيزي فکر مي کنم که خرگوش خيلي دوست دارد بخورد ».درک مطلب شنيداري
اين مهارت با درک مطلب خواندن شبيه است ولي به هر حال، اطلاعات از طريق شنيداري تا خواندن دريافت مي شوند. در زير مؤلفه هاي کليدي درک مطلب شنيداري بررسي مي شوند.1. دنبال کردن دستورها
مجموعه اي از دستورالعمل ها را براي درست کردن چيزي براي کودک بخوانيد. موارد مورد نياز را براي او آماده کنيد و از کودک بخواهيد که دستورالعمل ها را گام به گام دنبال کند.2. درک توالي رويدادها
داستاني را براي کودک بخوانيد و از کودک بخواهيد تصوير رويدادهاي متفاوت را با همان ترتيبي که اتفاق افتاده مرتب کند. تصاوير بايد قاطي شوند و کودک بر حسب ترتيب وقايع آن ها را مرتب کند.3. گوش دادن به جزئيات
داستاني را براي کودک بخوانيد و درباره ي جزئيات آن از او سؤال کنيد. سؤال هايي که پاسخ درست- غلط دارند يا سؤال هايي که با چه کسي، چه چيزي، چه وقت، کجا و چگونه شروع مي شوند، بپرسيد. در نوع ديگري از اين تمرين، شما دستورالعملي را در يک مورد براي کودک مي خوانيد، مثلاً چه طوري مي توان از يک حيوان خانگي مراقبت کرد و سپس از کودک بخواهيد که همه چيزهايي که در اين مورد گفته شده است را فهرست کنيد.4. دريافت ايده ي اصلي
داستان کوتاهي اما ناآشنا براي کودک بخوانيد و از او بخواهيد که براي داستان عنوان خوبي پيدا کند. داستاني را براي او بخوانيد و بخواهيد که کودک از ميان سه مؤلفه ي قابل انتخاب، ايده اصلي داستان يا مطلب اصلي را برگزيند.5. استنتاج و بيرون کشيدن نتايج
بخشي از يک داستان را که کودک نسبت به آن آگاهي ندارد بخوانيد. در نقطه مهيجي توقف کنيد و از کودک بخواهيد که در ادامه چه اتفاقي خواهد افتاد. در روشي ديگر، داستاني را بخوانيد که کودک ديگر شروع کرده و توضيح دهيد که نويسنده نمي داند چطور آن را به اتمام برساند. از کودک بخواهيد پايان مناسبي براي آن پيش نهاد کند.گوش دادن انتقادي
خوب گوش دادن شما به معني درک آن چه که گفته مي شود نيست بلکه به توانايي گوش دادن به طور نقادانه و قضاوت و ارزيابي آن چه که گفته مي شود نيز اشاره دارد.1. بازشناسايي و درک موارد نامعقول
داستان کوتاهي با کلمه يا عبارتي که با داستان هماهنگ نيست براي کودک بيان کنيد. از کودک بخواهيد که آن چه درباره ي داستان نامعقول، احمقانه يا بي ربط است را کشف کند. براي مثال: « خورشيد در اواسط شب مي درخشد » يا « تمام شب در اواسط روز باران مي باريد ».2. گوش دادن به آگهي بازرگاني
از کودک بخواهيد که به آگهي هاي بازرگاني گوش دهد و تعيين کند که گوينده ي آگهي از چه طريقي تلاش مي کند نظر شنونده را براي خريد توليدات مورد نظر جلب کند. نوجوانان از پي بردن به فنون تبليغاتي لذت مي برند.3. من درست مي گويم
در حالي که داستاني را براي کودک مي گوييد از اشکالي که بر روي صفحه پارچه اي چسبانده ايد، استفاده کنيد. برخي از اوقات خطاهاي آشکاري را مرتکب شويد به اين شکل که بين آن چه که مي گوييد و آن چه که بر روي صفحه پارچه اي قرار مي دهيد تطابق وجود نداشته باشد. از کودک بخواهيد گوش بدهد و اشتباهات شما را اصلاح کند.4. گوش دادن به داستان ها
خواندن داستان راهبردي سودمند براي ايجاد تجارب زبان گفتاري است. غالباً خواندن داستان ها براي گروه هاي کوچکي از کودکان که مشکلات زباني دارند به آن ها در اکتساب زباني، فهميدن گرامر و يادگيري ساختار داستان ها کمک مي کند. ( لرنر، 1997 ).- مکرراً داستان هايي را ( حداقل يک بار هر روز ) براي گروه هاي کوچکي از کودکان ( 7- 5 نفر ) بخوانيد.
- براي افزايش ميزان درک کودکان، از راهبردهايي براي تمرکز بر معاني در حالي که داستان را مي خوانيد استفاده کنيد. ( راهبردهاي مثل علامت دادن )
- همه ي کودکان را در داستان از طريق پرسش سؤال هاي مناسب با سطوح فراگيري زبان آن ها درگير کند.
- کتاب هاي کليشه اي را براي خواندن با صداي بلند برگزينيد، کودکان را به تکرار عناصر کليشه اي تشويق کنيد. ( مثل کتاب هايي که الگو، ترجيع بند يا توالي خاصي دارند ).
- در سراسر داستان، از کودکان سؤال هايي بپرسيد که برانگيزاننده تفکر هستند.
- داستان هاي مطلوب و خوشايندي را بخوانيد و بازخواني کنيد و به کودکان اجازه دهيد که به آن ها از طريق ضبط صوت در حالي که آن را در کتاب دنبال مي کنند گوش دهند.
منبع مقاله :
دکتر احمد عابدي ... { و ديگران } ؛ (1391)، مهارت هاي مورد نياز کودکان براي ورود به مدرسه، اصفهان: نشر نوشته، چاپ اول
