مترجمان: سيد حسن صانعي، سيده بيتا مرتضوي، فائزه مسعودي فر
جنبه هاي پزشکي و غيرپزشکي بيوتکنولوژي
آشکارترين جايگاه براي کاربرد پيشرفت هاي بيوتکنولوژي، زمينه پزشکي است. با اين وجود، زماني که براي کاربرد آن در ارتش با دقت بيشتري نگريسته شود، چندين حوزه مهم غيرپزشکي در رابطه با کاربردپذيري آن پديدار مي شوند. برخي از زمينه هاي گسترده (1) آن در طبقه بندي هاي پزشکي و غيرپزشکي در ارتش که بيوتکنولوژي مي تواند کاربرد خود را در آنها بيابد در زير آمده است:1- درمان شناسي:
ژنوميک و پروتئوميک؛ داروها و واکسن ها؛ سيستم هاي تحويل دارو.2- الکترونيک و محاسبات:
دستگاه هاي مبتني بر پروتئين؛ محاسبات زيستي؛ دستگاه هاي ترکيبي زيست مولکولي.3- مواد:
مهندسي بافت؛ مواد و فرايندهاي القايي زيست شناسي؛ مواد مرکب.4- لجستيک:
کوچک سازي ابزارهاي زيستي؛ غذاهاي کاربردي؛ منابع انرژي زيستي؛ منابع تجديد شدني (2).به طور کلي، پزشکي نوين، درک و استفاده از مزيت هاي بيوتکنولوژي در مراقبت هاي بهداشتي و مراقبت از آسيب ديدگان را آغاز کرده است. در سالهاي آينده دانش کاربردي علل بيماري هاي انساني، اهداف زيستي براي داروهاي جديد، نشانگرهاي ژنتيکي و آزمايشات تشخيصي پيشرفته، همه با هم اثربخشي مشاغل پزشکي و بهداشت و معالجه افراد را افزايش مي دهند. به دليل نيازهاي فوق تخصصي پزشکي نظامي، ممکن است فرصت هاي بي نظيري را براي جذب اين پيشرفت ها با سرعت زيادي فراهم نمايد.
يک مطالعه مهم (3) پيش بيني کرده است که پيشرفت هاي بيوتکنولوژي تمام جنبه هاي پزشکي نظامي را در طي دو تا سه دهه تغيير خواهد داد. انتظار مي رود که اين پيشرفت ها به طور چشمگيري توانايي هاي بشر را در طب مناطق جنگي بهبود بخشد. مراقبت مناسب ( Beneficiary care ) احتمالاً يک تغيير الگو، تغيير بنيادي در فرضياتي مربوط به چگونگي انجام فرآيند تأمين مراقبت هاي درماني را تجربه خواهند کرد. بيومواد در اين انقلاب شرکت کننده اصلي بوده اند و اين مشارکت تداوم خواهد داشت (4). بيومواد در موفقيت هاي بزرگ پزشکي مانند دياليز کليه، دريچه مصنوعي قلب، کاشت هاي جايگزين مفصل ران و دستگاه تنظيم کننده ضربان قلب ضروري است.
با اين وجود سهم عمده تحقيق و توسعه توليد پزشکي در بخش غيرنظامي متوجه بيماري هاي مزمن مي شود، در حالي که بيشتر نيازهاي نظامي مرتفع نشده مربوط به ضربه ها و بيماي هاي حاد مي شود. بايد سرمايه گذاري هاي بيشتري در نيازهاي بيومواد نظامي انجام شود. تکنولوژي مهندسي بافت براي مراقبت تلفات جنگي و آسيب هاي ناشي از حملات تروريستي ضروري است. سيستم هاي تحويل دارو و واکسن نيز براي مراقبت هاي پيشگيرانه و تندرستي سربازان مهم است. طراحي و توسعه چنين محصولاتي براي نيازهاي نظامي ضروري است. چنين توليداتي نقش عمده اي در ارتقاي سلامت و رفاه سربازان، حفظ توان رزمي آنها و بهبود مسائل اخلاقي و درک عمومي سربازان ايفا مي کنند (5).
اين انتظار مي رود که بر اساس تمايلات روز، واکسن ها و درمان هاي متناسب با تک تک سربازان به زودي سازماندهي شوند. تکنولوژي هاي جديد ممکن است به افزايش چشمگيري در ساخت داروها و واکسن هاي جديد و نيز کاهش زمان و هزينه گسترش آنها منجر شود. براي ارتش، اين کاهش ها در زمان و هزينه فرصت هايي را براي توسعه درمان شناسي و واکسن هاي مقابله با بيماري ها ايجاد مي کنند که اهميت بازرگاني و تجاري ندارند، بلکه براي بيماري هاي عالم گير در مناطق اعزام نيروها مي باشند (6).
از آنجايي که بيوتکنولوژي ارتباط مستقيمي با پزشکي دارد، تشخيص استفاده آن براي اهداف پزشکي نظامي دشوار نيست. هر چند، تشخيص کاربردهاي دفاعي غيرپزشکي بيوتکنولوژي دشوار است. در عصر حاضر، در بازار سرمايه، مخارج و پيچيدگي هاي پژوهشي، صنايع بيوتکنولوژي از صنعت هوا فضا پيشي گرفته است و بودجه تحقيق و توسعه شرکت هاي بزرگ داروسازي بودجه تحقيق و توسعه ارتش را کم رنگ جلوه مي دهد (7). امّا در عين حال، صنايع بيوتکنولوژي به هيچ وجه براي بقاي خود وابسته به ارتش نيست. از اين رو، ارتش بايد براي تشخيص کاربردهاي غيرپزشکي بيوتکنولوژي پيشروتر باشد.
آماد حوزه مهمي است که ارتش ها بيوتکنولوژي را براي آن مفيد مي دانند. تمامي ارتش هاي دنيا علاقمند به افزايش نسبت « تا بن دندان مسلح شدن » هستند تا تأثير جنگ را افزايش دهند و ملزومات پشتيباني آماد را کاهش دهند. تکامل بيوتکنولوژيکي فن آوري هاي حسگرها مي تواند نيروهاي مسلح را قادر سازد تا مسيري را براي کوچک سازي سيستم هاي چند منظوره مانند آزمايشگاهي بر روي يک تراشه ترسيم کند تا بار لجستيکي را کاهش دهند. به طريق مشابه، بيوتکنولوژي کشاورزي براي توليد مواد غذايي خوراکي، قابل هضم و مغذي از مواد خام که ممکن است در ميدان جنگ به عمل آيد، مي تواند نيازهاي حمل و نقل و ترابري را کاهش دهد. شيوه هاي بيولوژي از دريافت هوا، غذا و آب، سيستم هاي نظامي که مستلزم کار سربازان براي مدت هاي طولاني در فضاهاي محدود مي باشند را ارتقا مي بخشند و مي تواند ملزومات پشتيباني لجستيکي سربازان در آن مکان را کاهش دهند (8).
« غذاهاي اصلي » با استفاده از بيوتکنولوژي وعده هاي زيادي را براي کاهش تقاضاهاي نظامي – لجستيکي نشان داد. اين غذاها چيزهايي فراتر از تغذيه معمولي را تأمين مي کنند: آنها داراي مواد مغذي هستند و ترکيباتي فراهم مي آورند که هم ارزش غذايي دارد و هم حافظ سلامتي است. همچنين مهندسي زيست اين امکان را دارد تا غذاهايي را که به طور طبيعي ضد ميکروب هستد به گونه اي تغيير دهد که مانع پاتوژن هاي ( عوامل بيماري زا ) خاص موجود در يک منطقه عملياتي شوند. حتي مي توان واکسن هايي را همراه غذاها براي انجام همزمان واکسيناسيون سريع و مؤثر عده زيادي از سربازان طراحي کرد. ساخت و تأمين غذاهايي که هضم را به حداکثر مي رساند، راه ديگري براي کوتاه کردن دامنه لجستيکي است (9). غذاهايي با تاريخ مصرف طولاني مي توانند تجهيزات سردخانه اي و ساير تدارکات پشتيباني را کاهش دهند (10).
قابليت سيستم هاي C4ISR براي نيروهاي مسلّح بسيار داراي اهميت حياتي است. الکترونيک هاي نيمه رسانا يک تکنولوژي ضروري است که در سيستم هاي C4ISR استفاده مي شود. اين سيستم ها در برابر تأثيرات تشعشعات اتمي و پالس هاي شديد و الکترومغناطيسي مرتبط با انفجارهاي سلاح هاي اتمي يا ساير سلاح هاي پرتشعشع آسيب پذيرند. به هر حال، انتظار مي رود که اجزاي بيوالکترونيکي در برابر شکست تشعشعات القا شده مقاوم باشند. بنابراين، بايد دستگاههاي محاسباتي و الکترونيکي ايجاد کرد که شامل مواد زيستي استخراج شده يا مواد القا شده مي باشند که سودمندي آنها را براي کاربردهاي نظامي افزايش مي دهند (11). همچنين محاسبه زيستي، انرژي سيستم ها را کارآتر و قابل حمل تر کرده است و به ذخيره اطلاعات با ظرفيت بالا کمک مي کند (12).
در حقيقت، استفاده از زيست شناسي براي الکترونيک مفهوم جديدي نيست. دانشمندان شوروي در طول جنگ سرد مطالعاتي بر روي دستگاه هاي الکترونيکي بر پايه پروتئين انجام داده بودند. اگرچه بسياري از نتايج تلاش آنها طبقه بندي شده باقي مي ماند، مطالعه آنها بر روي باکترورودوپسين (Bacteriorhodopsin ) (13 ) کاملاً شناخته شده است. باکتريورودوپسين نمونه خوبي از پروتئين است که مي توان آن را براي اهداف نظامي مطابقت داد و ظرفيت چنين رويکردي را دارد.
کار روري الکترونيک بر پايه پروتئين طيفي از دستگاهها با کاربردهاي متعدد نظامي و غيرنظامي را دربر مي گيرد. دستگاه هاي حافظه هولوگرافيک و سه بعدي براي ارتش کاربرد ويژه اي دارند. برنامه هاي آينده مستلزم اين است که هر سرباز به يک سيستم کامپيوتري قابل پوشيدن مجهز شود تا نمايشگرهاي هوشياري بودن موقعيتي، تجزيه و تحليل حسگر و داده هاي هدفمند و ارتباطات را تأمين کند. ساير دستگاه هاي بيوالکترونيک در آينده نزديک شامل ديودهاي پيوندي زيست مولکولي مي شوند که با همان قواعد فتوسنتز عمل مي کنند (14).
چندين حوزه ديگر نيز وجود دارد که بيوتکنولوژي در آن ها ممکن است نقش بسيار مؤثري داشته باشد، مانند بهبود مواد به منظور کاهش وزن و افزايش عملکرد يونيفورم سربازان. بيوتکنولوژي مي تواند به بهبود لباس هايي با قابليت حفاظت در برابر آب و هواي بسيار بد، عوامل شيميايي و زيستي، گرما و شرجي بودن هوا و ساير عوامل کمک کند. همچنين مي توان از بيوتکنولوژي در استتار لباس سربازان استفاده کرد (15). انتظار مي رود که با بکارگيري تأثيرات مواد در پوشاک، بتوان رفتاري مانند آفتاب پرست توليد کرد به طوري که رنگ لباس ها و تجهيزات منطبق با زمينه محيط تغيير يابد (16).
تاريخ شاهد اين واقعيت است که عمليات جنگي بيشتر به تأمين به موقع سوخت کافي بستگي دارد. جنگ جهاني دوم به وضوح نشان داد که مفاهيم « توانايي دفاع » و « تأمين سوخت کافي » براي هر کشور حياتي است، هر چند آن کشور بسيار بزرگ و مجهز باشد. پيشينه هاي جنگي نشان مي دهد که سوخت تقريباً 50% تمام مواد جنگي ( شامل مهمات ) است که براي گروهان تأمين مي شود. نبردهاي نظامي پس از جنگ سرد در زمينه تأمين سوخت کافي از مهمترين عوامل در موفقيت هر جنگي است. انقلاب در امور نظامي ( RMA ) و تسليحات پيشرفته در نيروهاي مسلّح که وابسته به انرژي هستند براي جنگ هاي قرن 21 حتي ضروري ترند (17).
دولت هاي ملّي دريافته اند که اتکا به منابع خارجي براي تهيّه مايحتاج انرژي مي تواند تهديدي براي نيروهاي آنها باشد. بسياري از کشورها که از محدوديت و شرايط ذخاير سوختي موجود با توجه به بسندگي اطلاع دارند به دنبال منابع سوختي جايگزين هستند و در اين خصوص به « سوخت هاي زيستي » به عنوان جايگزين اصلي پديدار مي نگرند. اگر جايگزين هاي مشتق زيستي براي بنزين و سوخت هاي ديزلي قابل فراهم شوند، آن ها مي توانند براي عمليات آينده ارتش گزينه هايي را که از لحاظ اقتصادي موافق و سازگار با محيط و از نظر اقتصادي ماندگار باشند، فراهم کنند.
به دليل کاربرد سوخت هاي زيستي در بخش غيرنظامي، سرمايه گذاري هاي بزرگي براي تحقيق و توسعه در اين زمينه انجام شده است. در اينجا، ارتش انتظار دارد که غيرمستقيم از اين گونه پيشرفت ها استفاده کند.
توليد اتانول از مواد اصلي، بيوديزل از کانولا، هيدروکربن هاي مايع از جلبک، بيوسنتز ديواره اي سلولي و استفاده از گنجايش پالايشگاه جامع زيستي براي توليد اتانول و نيز مواد شيميايي باارزش تر، از قابليت هاي نوظهور و مهم اين رشته هستند. پيش بيني مي شود که در طول يک دهه، توليد رئاکتورهاي زيستي براي گاز هيدروژن و ميدان دادن به قابليت هاي نوظهور در ايجاد فرصت هاي مهم براي انرژي زيستي از متان يا مستقيماً از طريق سلول هاي ميکروبي سوخت که از فاضلاب استفاده مي کند، امکان پذير شود. همچنين، مي توان از منابع داخلي براي توليد سوخت هاي زيستي استفاده کرد و اين نيز فرصتي را براي پيشرفت اقتصاد فراهم مي کند (18). بسياري از کشورها در آسيا برنامه بيوديزلي را آغاز کرده اند و در حال حاضر در مراحل مختلف ساخت هستند (19).
صرف نظر از عمليات حمل و نقل هوايي، ارتش ها در بسياري از کشورها بايد به خدمات قطار يا کاميون براي آرايش قشون و تجهيزات لجستيک اکتفا کنند. اولين قطار اروپا که با بيوديزل کار مي کند در ژوئن 2007 به بهره برداري رسيد. اين قطار به گونه اي اصلاح شده است که با سوخت ترکيبي کار مي کند که 20 درصد آن بيوديزل سازگار با محيط زيست است ( اين سوخت از منابع پايدار و زيستي مانند دانه شلغم روغني، دانه سويا و روغن نخل مشتق شده است ) و نسبت به ديزل، نشت دي اکسيدکربن کمتري دارد (20). صنايع هواپيمايي مهم مانند بوئينگ نيز تمايل زيادي به سوخت هاي زيستي نشان داده اند. دليل عمده آن اين است که خطوط هواپيمايي و نيروهاي مسلح به دنبال جايگزين هايي براي سوخت هاي موجود هستند که اغلب آنها با محيط زيست سازگار نيستند و هزينه هنگفتي دربر دارند (21).
سرمايه گذاري هاي نظامي انجام شده توسط بعضي کشورها
بيوتکنولوژي براي بسياري از کشورها از جمله چندين کشور در حال توسعه زمينه مهمي براي پژوهش و تجارت است. به هر حال، خدمات اين تکنولوژي براي اهداف نظامي از سوي بيشتر اين کشورها در نظر گرفته نمي شود. دلايل آن مي تواند فراوان باشد. امروزه، بيوتکنولوژي همچنان در مسير تکامل است. رشد تکنولوژي وعده هاي زيادي مي دهد ولي هنوز راه حل هاي قابل توجهي براي مشکلات نظامي موجود ارائه نداده است. و اين مي تواند دليلي براي عدم تمايل و علاقه بيشتر در اين موارد باشد. با اين وجود، کشورهايي که به تدريج درمي يابند که قرار گرفتن اين تکنولوژي در کنار فن آوري هاي ديگر مانند نانوتکنولوژي مي تواند براي ارتش سودمند باشد، سرمايه گذاري در اين زمينه را شروع کرده اند. امروزه، گفته مي شود که آمريکا سرمايه گذار اصلي در اين زمينه است.در بخش دفاعي تسليحاتي شيميايي و بيولوژيک، لورنس ليورمور و ساير آزمايشگاه ها و مؤسساتي از ايالات متحده براي افزايش توانايي کشورشان در رديابي و پاسخ به حمله با سلاح هاي بيولوژيک يا شيميايي با هم همکاري مي کنند. لورنس ليورمور همکاري نزديکي با ارتش ايالات متحده و ساير آژانس هاي دولتي دارد تا اطمينان حاصل کند که اين تلاش هاي زيستي غيرتکثيري براي يگان هاي نظامي، اف بي آي، پرسنل اجراي قانون محلي، آتش نشانان، مقامات بهداشت عمومي و ساير افرادي که پس از يک حمله بيولوژيک احتمالاً در صف اول اين صحنه هستند مفيد مي باشد.
در اواخر سال 1996، لورنس ليورمور اولين سيستم تجزيه DNA کاملاً قابل حمل و سريعي که با باطري کار مي کرد را به ارتش آمريکا تحويل داد. لورنس ليورمور با همکاري آزمايشگاه فيزيک کاربردي جانز هاپکنز ( Johns Hopkins ) و آزمايشگاه ملّي لوس آلاموس پروژه اي را براي وزارت دفاع با نام JBREWS ( سيستم اخطار زودهنگام زيستي مشترک از راه دور ) را شروع کرده است. اين سيستم آرايش شبکه اي از ردياب هاي زيستي تهيه کرده است که به نوبت اخطار زودهنگام حمله بيولوژيک براي يگان هاي ايالات متحده را فراهم مي کند (22).
دولت ايالات متحده، يک دانشکده، صنعت و ارتش اميدبخش براي هدايت پژوهش هاي بيوتکنولوژي براي ارتش به حساب مي آيد. در سال 2003، ايالات متحده مؤسسه اي را براي بيوتکنولوژي مشترک ( ICB ) تأسيس کرد که دانشگاه کاليفرنيا، سانتا باربارا ( UCSB )، با مشارکت مؤسسه تکنولوژي ماساچوست ( MIT ) و مؤسسه تکنولوژي کاليفرنيا ( Caltech ) آن را هدايت مي کنند. اين يک تيم چند منظوره از متخصصان زيست شناسي مولکولي، شيمي دان ها، فيزيک دان ها و مهندسان است. اين تيم پژوهش هايي را در حوزه هايي مانند ابزارهاي حسگرهاي زيست مولکولي، مواد و انرژي زيست القايي، تنوع زيستي و علم شبکه زيست القايي انجام مي دهد (23).
صرف نظر از ايالات متحده، کشورهايي مانند چين نيز به دنبال کاربردپذيري نظامي اين تکنولوژي هستند. با اين وجود، ماهيت کاربرد دوگانه اين تکنولوژي نيازمند « يافتن رويکردي با مفهوم ضمني » براي درک تمايلات نظامي دولت هاي ملي مختلف در رابطه با اين تکنولوژي است.
توانمندي هاي تکنولوژيکي چين از زمان برنامه اصلاحات که در اواخر دهه 1970 شروع شد، به طور چشمگيري افزايش يافته است. با اين وجود، هيچ دلالت مستقيمي در مورد تمايل آنها در استفاده از بيوتکنولوژي با اهداف نظامي وجود ندارد. در عين حال، چين متوجه شد که بيوتکنولوژي کاربردهاي نظامي آشکاري به عنوان ابزاري براي گسترش سلاح هاي بيولوژيک دارد و دفاع در مقابل سلاح هاي بيولوژيک را نيز در اختيار مي گذارد. بيوتکنولوژي نظامي در مواردي مانند سلاح هاي غيرمهلک نيز مي تواند قابليت داشته باشد. در اينجا اين امکان وجود دارد که ميکروب هايي که قابليت تخريب تجهيزات سوختي دشمن را دارند ايجاد شوند (24).
در عرصه هاي غيرنظامي، برنامه بيوتکنولوژي چين به سال 1986 برمي گردد که دنگ ژيائوپينگ ( Deng Xiaoping ) مهندسي ژنتيک را به عنوان يکي از هفت تکنولوژي حياتي براي رشد اقتصاد اعلام کرد. بيوتکنولوژي در صدر فهرست اولويت هاي چين قرار دارد. آنها در پي آنند که تا سال 2020 يکي از پيش قراولان بيوتکنولوژي در جهان شوند. ژانگ ياپينگ ( Zhang Yaping )، عضو آکادمي علوم چين اظهار کرد که چين قصد دارد تا سال 2020 بيش از 5 درصد GDP (250 ميليارد دلار) خود را از بخش بيوتکنولوژي توليد کند (25). چين نيز توانمندي هايش در ساير عرصه هاي تکنولوژيکي را در کنار بيوتکنولوژي قرار مي دهد. اولين گزينه آشکار، ارتباط و پيوند بيوتکنولوژي به نانوتکنولوژي است. آن ها همچنين پروژه هاي مشخصي مانند « گرمخانه هاي بيوتکنولوژي منتقله از راه هوا » براي برعهده گرفتن آزمايشاتي تحت شرايط جوي مختلف دارند (26). چين قصد دارد با اجراي آزمايشات بيوتکنولوژي تحت شرايط جاذبه صفر يا جاذبه بسيار کم از پيشرفت هاي اخير خود در عرصه تکنولوژي فضايي بهره مند شود.
انتظار مي رود منابع اصلي بيوتکنولوژيکي چين در کشاورزي زيستي، ترتيب دهي ژنوميک، ريزتراشه هاي زيستي، داروهاي سنتي، بيوانفورماتيک، پژوهش و توليد زيستي سلول بنيادي باشد (27). چين نيز سرمايه گذاري هاي مهمي در بيوتکنولوژي کشاورزي داشته است که به عنوان يک ابزار مهم راهبردي براي ارتقاي امنيت مواد غذايي ملّي در نظر گرفته مي شود (28).
تمامي اين سرمايه گذاري هاي چين در استفاده هاي غيرنظامي از بيوتکنولوژي مستلزم نگاهي به تاريخچه برنامه سلاح هاي بيولوژيک است. حتي اگر چين امضا کننده BTWC باشد ( امضا شده در سال 1984 )، ترديدهايي درباره مقاصد آن با توجه به برنامه تهاجمي تسليحاتي بيولوژيک وجود دارد. اپيدمي سارس در سال 2003 در چين اين بدگماني ها را تشديد مي کند (29). سرمايه گذاري هاي چين در بيوتکنولوژي کشاورزي نيز بايد جدي گرفته شود. در گذشته، گزارش هايي از طغيان ويران کننده بيماري هاي پا و دهان ( FMD ) در مارس 1997 از تايوان وجود داشت که به طور عمدي از چين وارد شده بود (30). اين احتمال بيشتر است که چين بتواند الزاماً دانش بيوتکنولوژيکي اش را براي نقش هاي دفاعي در ارتش استفاده کند. به هر حال، آگاهي از تاريخچه اين کشور، به منظور نظارت بر علاقه آن کشور به استفاده از دانش بيوتکنولوژي براي اهداف تهاجمي نيز داراي اهميت است.
براي کشورهايي مانند هند که نيروهاي مسلح به مناطق جغرافيايي وسيع و گوناگون اعزام مي شوند که با شرايط دشوار جنگي روبرو مي شوند، بيوتکنولوژي مي تواند گزينه هاي گسترده تري ارائه دهد ( نوع زمين و شرايط توپوگرافيکي منطقه هند به قدري متغير است که در بخشي از کشور يگان در محل هايي مشغولند که دماي هوا به 50 درجه سانتيگراد زير نقطه انجماد مي رسد در حالي که در بخش ديگري از کشور دما حتي به 50 درجه سانتيگراد مي رسد ). در هند، DRDO چندين آزمايشگاه (31) راه اندازي کرده است که پژوهش در کشاورزي در ارتفاع زياد، تکنولوژي مواد غذايي، و غيره را تحت پوشش قرار مي دهد. اين آزمايشگاه ها تکنولوژي هايي را براي قابليت استفاده محلي سبزيجات تازه (32) و شير در ارتفاعات زياد، غذاهاي آماده سرو و غيره را ايجاد کرده اند. اين مورد و ساير پيشرفت ها به عنوان نتيجه پالايش بيوتکنولوژي موجود، نوآوري تکنولوژي هاي جديد و کاربرد ترکيبي آنها در نظر گرفته مي شوند.
بيوتکنولوژي و خلع سلاح
پيشرفت هاي سريع در حوزه بيوتکنولوژي سياست گذاران را با چالش مهمي مواجه کرده تا ساختارهاي قابل قبول جهاني که مي تواند مانع سوء استفاده از اين تکنولوژي شوند را درک کنند. درس هاي نيم قرن گذشته درباره موفقيت نسبي در ممانعت از گسترش توليدات اتمي را نمي توان به آساني در چالش گسترش بيولوژيک قرن 21 بکار برد. نه کنترل تسليحات دوجانبه جنگ سرد و نه تلاش هاي چند جانبه غيرتکثيري مدل هاي خوبي براي برخورد با اين چالش جديد نبوده اند. به نظر مي رسد بشريت بايد بيشتر از اينکه نگران آينده اتمي باشد، بايد در مورد آينده زيستي احتياط بيشتري کند (33).همان طور که قبلاً بحث شد، ارتباط آشکاري بين رشد بيوتکنولوژي و ايجاد تسليحات بيولوژيک يا کشاورزي وجود دارد. در آينده، عوامل بيولوژيک غير مهلک نيز مي توانند به عنوان incapacitants ( عوامل شيميايي ) تحت شرايط خاصي استفاده شوند و هيچکس آنقدر مطمئن نيست که اين عوامل براي هر فردي بدون توجه به شرايط بهداشتي و سلامت او غيرکشنده باقي بماند. اين رشد نمايي [ تصاعدي ] تکنولوژي در زمينه هايي مانند تقاضاهاي خيلي مهلک، نيمه مهلک يا غيرمهلک بستگي به توجه ويژه به کشورهايي دارد که از سوء استفاده آن خودداري مي کنند. در قرن 21، ساده انگاشتن ژنوميک در حد يک انقلاب علمي اشتباه بزرگي است. ژنوميک هم تأثيرات مثبت و هم تأثيرات منفي بر بقاي بشريّت دارد. طيف هاي کامل بيوتکنولوژي مي توانند تأثير مهمي بر ايجاد سلاح هاي بيولوژيک جديد بگذارند (34).
قابليت سوء استفاده از کار (35) در زيست شناسي مولکولي، ايمونولوژي و ساير عرصه هاي پيش روي پژوهش نيز مي تواند راه تغييرات بسيار خطرناکي که ممکن است به انسان ها يا کشاورزي در دنياي طبيعي آسيبي وارد کند را نشان دهد (36). اين امر چالش بزرگي را براي يافتن پاسخ ها به مسايل بغرنج امنيتي بيوتکنولوژي مطرح مي کند. همان طور که در بخش اول اين فصل ذکر شد، علي رغم اقدامات بين المللي که در سايه BTWC يا غيره صورت گرفته است، مسايل بغرنج امنيتي بيولوژيک، اين کشورها همچنان ادامه دارد. دليل آن الزاماً ماهيت پوياي امنيت کشورها و سياست هاي اقتصادي و پيشرفت هاي سريع انجام شده در زمينه بيوتکنولوژي است. همچنين، يکي از بزرگ ترين دشواري ها در بازبيني توليد سلاح هاي بيولوژيک، توانايي بازبيني يک رژيم براي کسب پشتيباني و مشارکت صنايع بيولوژيک است (37).
BTWC همواره احتمال سوء استفاده از پيشرفت ها در علوم و تکنولوژي براي اهداف خصمانه را در نظر گرفته است. سومين کنفرانس بازنگري BTWC (1991) تمامي احزاب کشور را به ترويج فعالانه همکاري بين المللي در عرصه استفاده صلح آميز از بيوتکنولوژي ترغيب کرد (38). در طي دو سه دهه گذشته، سير تکاملي دانش مبتني بر تکنولوژي هاي جديد و نوپديد همواره به فهرست « تکنولوژي هاي بالقوه اي » که قادر به آسيب رساندن به بشريت هستند اضافه شده است. در زمان چهارمين کنفرانس بازنگري (1996)، اين نگراني ها آشکارا به سمت ژنوميک هم کشيده شد و بيانيه نهايي (39) به شرح زير بود:
اين کنفرانس، با آگاهي از نگراني هاي برخاسته از پيشرفت هاي علمي و تکنولوژي مرتبط، در ميان رشته هاي ميکروبيولوژي، بيوتکنولوژي، زيست شناسي مولکولي، مهندسي ژنتيک، و ساير کاربردهاي منتج شده از مطالعات ژنوم، و احتمال استفاده آن ها براي مقاصد ناسازگار با قيد و شرط ها و ملزومات پيمان نامه وجود دارد، مجدداً تصريح مي کند که تعهداتي که در ماده يک، احزاب کشور ملزم به آن شدند در مورد اين پيشرفت ها نيز اعمال مي شود.
اين تلاش ها به روشني نشان مي دهد که در طي سال هاي زيادي احزاب کشور، اثرات بالقوه پيشرفت هاي علمي و تکنولوژيکي نوپديد را به عنوان مسئله بسيار جدي در نظر گرفته اند. به هر حال، در حقيقت چيز زيادي حاصل نمي شود، زيرا بزرگترين محدوديت BTWC عدم حضور پروتکل بازبيني است. در چنين شرايطي، پيگيري مخفيانه اين موضوع که کدام صنعت خصوصي مشغول به چه کاري است، بسيار دشوار است.
در قرن 21، انقلاب بيوتکنولوژي مجموعه داده هاي جديد زيادي برحسب ژنوميک هاي جديدي که مرتب شده اند و نيز برحسب ترکيب هاي شيميايي جديد که با وسايل ترکيبي توليد شده اند، ارائه مي دهد.
همچنين، الگوريتم هاي واکاوي و استخراج داده ها سريع شده و اين امکان وجود دارد که براي درک مهلک بودن / سمي بودن ساير موجودات زنده يا ترکيب هاي جديد از آنها سوء استفاده شود (40). صرف نظر از پروتکل بازبيني، مانع اصلي ديگري که BTWC با آن مواجه است اين است که اين معاهده يادگار دوره جنگ سرد است زماني که تهديد با سلاح هاي بيولوژيک تنها از سوي مدعيان دولتي مطرح مي شدند؛ طبيعتاً اگر پشت صحنه يک چالش نابرابر، تهديدهايي از سوي مدعيان غيردولتي صورت گيرد، اين معاهده محدوديت هاي خاص خود را دارد.
به طور کلي، امروزه کشورها تلاش هاي چشمگيري براي توضيح مزاياي پروتکل هاي قوي براي صنايع بيوتکنولوژي شان انجام نمي دهند. از سوي ديگر، بدون درک هزينه هايي که صنعت و دولت ممکن است در صورت هرگونه مشکل مهمي متحمل شوند، فقط براي حراست از منافع اين صنعت مي کوشند. در چندين کشور، قانون گذاري هاي ملي و سياست گذاري هاي ارشادي براي انتقال دانش، تکنولوژي و مواد براي تجارت بين کشورها وجود دارد. با اين وجود توانايي اين سيستم ها نامشخص است. اين گونه ساختارها براي سرو کار داشتن به هر تهديدي از سوي مدعيان غيردولتي محدوديت هايي دارد. به طور خلاصه، پيشرفت هاي بيوتکنولوژي چالش بزرگي را براي کنترل جنگ افزارها مطرح مي سازد. علاوه بر آن، ممکن است اين تساهل در مورد تنظيم هر رژيم بيولوژيک مفيد، مخصوصاً وقتي که کشورها شروع به آزمودن مزاياي بيوتکنولوژي براي نيروهاي مسلح خود مي کنند، عمدي تر مي شود. کشورها از پيوستن بيوتکنولوژي خاص نظامي به برخي از مقررات کنترل جنگ افزارها طرفداري نمي کنند.
نتيجه گيري
بيوتکنولوژي ظرفيت زيادي براي کاربردپذيري آن در جنبه هاي مختلف زندگي نشان داده است و ارتش مستثني از آن نيست. دانشمندان و فرماندهي نظامي روز به روز به کاربرد پذيري بيشتر بيوتکنولوژي براي اهداف نظامي پي مي برند.بيوتکنولوژي و محصولات آن امکانات شگفت انگيزي براي ارتش، مخصوصاً در عرصه تکنولوژي حسگرها، محاسبات زيستي، حفاظت شبکه هاي C4ISR، مواد مهندسي شده زيستي، سوخت هاي زيستي، و غيره خلق کرده اند. از استقراء بيوتکنولوژي در چنين عرصه هايي انتظار مي رود که تغييرات اصولي براي طيف وسيعي از کاربردهاي نظامي به ارمغان آورد و حتي با استقراي اين تکنولوژي بايد بعضي از تاکتيک هاي نظامي دوباره تعريف شوند. با نگاهي به ظرفيت اين تکنولوژي، بايد سرمايه گذاري بيشتري در مايحتاج بيومواد نظامي انجام شود.
متأسفانه، رشد بيوتکنولوژي جنبه تيره و تاري هم دارد، يعني ظرفيت اين تکنولوژي براي خلق و توليد سلاح هاي بيولوژيک است. امروزه، به دليل ماهيت رقابتي تکنولوژي، تجارت خانه ها نيز براي تأمين اطلاعاتي که حاشيه اقتصادي آن ها را به مخاطره مي اندازد رغبتي نشان نمي دهند. از اين رو، بزرگترين چالش اين است که امکان رشد تکنولوژي بدون اين که به خطا برود، فراهم گردد. در آينده انتظار مي رود که خود علم بيوتکنولوژي مقابله با خطرات تحميل شده از بابت پيشرفت هاي بيوتکنولوژي را بر عهده گيرد.
ضميمه (41)
سلول چيست؟
• واحد ساختاري، کارکردي، و زيستي تمام موجودات زنده ( عنصر اصلي حيات )• کوچکترين واحد هر موجود زنده اي که جزو موجودات زنده طبقه بندي مي شود.
• ( اغلب ) باکتري ها شامل يک سلول واحد هستند.
• انسان ها به طور ميانگين 100 تريليون يا
سلول دارند.
باکتري چيست؟
• باکتري، يک موجود زنده تک سلولي، با مجموعه هاي کاملي از کدهاي ژني ريبنوکلئيک اسيد ( RNA ) و دي اکسيد ريبنوکلئيک اسيد ( DNA ) است. باکتري ها قابليت تکثير خودشان را دارند.• باکتري ها در همه جا، داخل و روي بدن ما وجود دارد. بيشتر آن ها کاملاً بي ضرر هستند و برخي از آنها بسيار مفيدند.
ويروس چيست؟
• يک ويروس کمي بيشتر از بخشي از RNA يا DNA توسط يک قشر پروتئيني پوشيده مي شوند. ويروس کوچکترين و ساده ترين شکل شناخته شده زندگي است. ويروس ها تقريباً 10 تا 100 برابر از باکتري ها کوچکترند.• به عبارتي ديگر، ويروس بدون ميزبان زنده نمي تواند تکثير شود.
• به محض وارد شدن به سلول زنده، ويروس مي تواند فرمان هاي DNA يا RNA اصلي سلول را با دستورالعمل هاي ژنتيکي خودش جايگزين مي کند. اين دستورالعمل ها معمولاً تا آنجا که امکان داشته باشد نمونه هاي بسيار زيادي از آن ويروس ها مي سازند.
DNA چيست؟
• DNA ( دي اکسي ريبنوکلئيک اسيد ) اطلاعات ژنتيکي را در سلول هاي بدن حمل مي کند.• DNA از چهار ماده شيميايي شبيه به هم ساخته شده است ( که اختصاراً C , T, A و G ناميده مي شوند ) که جفت جفت پشت سر هم تکرار مي شوند.
ژن چيست؟
• ژن بخش متمايزي از DNA سلول است. ژن ها دستورالعمل هاي کدگذاري شده اي هستند که هر چه بدن نياز دارد، به ويژه پروتئين ها را مي سازند.• وجود انسان حدود 25000 ژن دارند.
• محققين کشف کرده اند که برخي از ژن هاي ما، با برخي از اختلالات ارتباطاتي دارند.
• هنوز بسياري از کارکردهاي ژن ها ناشناخته اند.
کروموزوم چيست؟
• ژن ها در دسته هايي به نام کروموزوم بسته بندي مي شوند.• انسان ها 23 جفت کروموزوم دارند.
• ژنوم انسان کپي کاملي از کل مجموعه دستورالعمل هاي ژن انسان است.
جهش چيست؟
• ترتيب خاصي از جفت هاي Aها، Tها، Cها و Gها در DNA اهميت فوق العاده اي دارد.• بعضي اوقات اشتباه و خطايي به وجود مي آيد؛ يکي از جفت ها تغيير جهت مي دهد، از قلم مي افتد يا تکرار مي شود.
• اين امر کدگذاري يکي يا چند ژن را تغيير مي دهد. به اين اتفاق جهش ژنتيکي مي گويند. جهش ژنتيکي مي تواند بيماري زا يا بدون ضرر باشد.
• کد DNAممکن است با خطاهايي که در کروموزوم ها اتفاق مي افتد، تغيير داده شود.
پروتئين، آنزيم و PCR چيست؟
• واکنش زنجيره اي پلي مري شده ( PCR ) يک تکنيک ژنتيکي مولکولي براي ساخت چندين نمونه از ژن است.• آنزيم ها زيست مولکول هايي هستند که ميزان واکنش شيميايي را افزايش مي دهند.
• تقريباً همه ي آنزيم ها پروتئيني و ترکيبات آلي هستند که از آمينو اسيد ساخته شده اند.
• بدن از پروتئين ها براي وظايف خاصي مانند توليد هموگلوبين استفاده مي کند.
تکنولوژي ژن چيست؟
تمامي دستکاري هاي ژنتيکي بر پايه ژنتيک ميکروبي هستند – روشي از انجام آزمايش در لوله آزمايشگاهي که چگونگي عملکرد طبيعي باکتري ها و ويروس ها را مشخص مي کند.پي‌نوشت‌ها:
1. National Academies Press, Opportunities in Biotechnology for Future Army Applications (Washington: National Academies Press, 2001), 2.
2. Ibid., 59.
3. منبع اين مطلب گزارش کارگاه آموزشي « گرفتن قدرت کامل از بيومتريال براي طب نظامي » است که در 2-4 فوريه سال 2004 در نيوجرسي برگزار شد (واشنگتن دي سي: مطبوعات ملّي دانشگاهيان، 2004). همين منبع در SRA بين الملل سال 1997 با عنوان سيستم خدمات پزشکي بهداشتي 2020 با تمرکز بر بيوتکنولوژي و نانوتکنولوژي که براي معاون وزير دفاع در سياست هاي بهداشتي تهيه شده بود، نقل شده است.
4. به طور کلي هر نوع ماده اي که براي جايگزيني يا ترميم عملکرد بافتي از بدن استفاده شده باشد و به طور مداوم يا متناوب در تماس با مايعات بدن باشد ماده زيستي تعريف مي شود. کاربردهاي پزشکي ماده زيستي در سه دسته عمده قرار مي گيرند: الف) کاربردهاي بيروني مانند سوند، لوله گذاري، و خطوط مايعات، غشاي دياليز/ کليه مصنوعي، دستگاه هاي چشمي و پانسمان زخم و پوست مصنوعي ، ب) کاشت دائم دستگاه مانند دستگاه هاي حسي، دستگاه قلب و عروق، دستگاه هاي ارتوپدي و دستگاه هاي دنداني و ج) ايمپلنت هاي موقت مانند بخيه تجزيه، سيستم هاي تحويل داروهاي قابل کاشت، داربست براي پيوند سلول يا بافت، گرافت موقت عروق و استنت هاي شرياني و دستگاههاي تثبيت موقت استخوان کوچک.
5. انتشارات ملي دانشگاهي، کارگاه آموزشي « گرفتن قدرت کامل از بيومتريال براي طب نظامي » که در 2 – 4 فوريه سال 2004 در نيوجرسي برگزار شد (واشنگتن دي سي: مطبوعات ملّي دانشگاهيان 2004).
6. National Academies Press, Opportunities in Biotechnology for future Army Applications (Washington: National Academies Press, 2001), 59.
7. National Academic Press, Opportunities in Biotechnology for Future Army Applications (Washington: National Academies Press, 2001), 2.
8. Ibid., 46, 58.
9. Robert E. Armstrong and Jerry B. Warner, ‘Biology and the Battlefi eld’, Defence Horizons, No. 25 (2003): 5.
10. Margaret Egudo, ‘Overview of Biotechnology Futures: Possible Applications to Land Force Development’, Department of Defence, Government of Australia, Published by DSTO Systems Science Laboratory, Edinburgh, 2004, 2, http://handle.dtic.mil /100.2/ ADA429139 (accessed on 15 July 2007).
11. National Academies Press, Opportunities in Biotechnology for Future Army Applications (Washington: National Academies Press, 2001), 25, 33.
12. Margaret Egudo, Overview of Biotechnology Futures: Possible Applications to Land Force Development, Department of Defence, Government of Australia, Published by DSTO Systems Science Laboratory, Edinburgh, 2004, p. 2, http://handle.dtic.mil/ 100.2/ ADA429139, accessed on July 23, 2008.
13. باکتريورودوسپين پروتئين مورد استفاده توسط آرکا، ميکروارگانيسم تک سلولي است. اين پروتئين از انرژي نور براي حرکت دادن پروتون در سراسر غشايء سلول ممانعت مي کند. باکتريورودوسپين حدود 3.5 ميليارد سال عمر دارد و به خوبي با شرايط سخت سازگار شده است به صورتي مي تواند در باتلاق هاي نمک زندگي کند و در دماهاي بالا تا 140 درجه سانتيگراد زنده بماند و در نور شديد هم کار کند. اين ويژگي ها براي اجزاي بسياري از سخت افزارهاي نظامي ايده آل خواهد بود.
14. Robert E. Armstrong and Jerry B. Warner, ‘Biology and the Battlefi eld’, Defence Horizons, no. 25 (2003): 3.
15. National Academies Press, Opportunities in Biotechnology for Future Army Applications (Washington: National Academies Press, 2001), 14 – 15, 45.
16. روبرت اي آرامسترانگ و جري بي وارنر، زيست شناسي و ميدان جنگ، افق هاي دفاع، شماره 25 (2003): لطف در نظر داشته باشيد که اين درخواست يک درخواست بيوتکنولوژي کلاسيک نيست بلکه يک درخواست زيست شناسي با موضوعيت نظامي است.
17. G.N. Ocheretin, Military Thought, 7 January 2004, http://www.encyclopedia.com/ doc/1G1-135818501.html (accessed on 23 July 2007).
18. ظهور توانايي ها در بيوتکنولوژي صنعتي، http://www.investaustralia.gov.au/ و هان ديويد پارکر، پتانسيل هاي سوخت هاي زيستي در نيوزيلند [ بازدهي انرژي و اختيارات حفاظت و نگهداري، EECA کنفرانس سوخت هاي زيستي، ولينگتون، 24 آوريل 2007)، http://www.scoop.co.nz/stories/.
19. براي اطلاعات بيشتر لطفاً به موضوع خاص بيوتکنولوژي آسيا و بازبيني گسترش آن در نشريه سوخت هاي زيستي، 8، شماره 2 (2006) مراجعه کنيد.
20. اولين اقدامات بيوديزلي براي اروپا، روزنامه سولارديلي، 07 ژوئن 2007
Http://www.solardaily.com/ reports/ Virgin_Launches_First_Bio_Diesel_Train_For_Europe_999.html (accessed on 25 April 2008). Tml (accessed on 25 April 2008).
21. http://www.roisap.org/ modules.php?id=987&name=news&rank=89&url=show (accessed on 25 April 2008).
22. Dennis Imbro, ‘A National Strategy Against Terrorism Using WMD’, http://www.llnl. Gov/ str/ Milan.html and http://www.llnl. Gov/ str/ Imbro.html (accessed on 22 April 2008).
23. Andrew Pollack, ‘Army Center to Study New Uses of Biotechnology’, The New York Times, 27 August 2003, http://www.icb.ucsb.edu/ about/ (accessed on 23 April 2008).
24. Roger Cliff, The Military Potential of China’s Commercial Technology, Rand Corporation Monograph, 2001, 21.
25. ديويد کانر، محاسبات و فعاليت هاي مرتبط S&T در چين، http://www.ctan.org/ tex- Archive/ languages/ chinese/ chtex/ china.report (accessed on 23 April 2008) چاينا کليپر (هفته نامه مرتبط با اخبارچين) 1، شماره 6 (10 سپتامبر 2006)، مرکز مطالعات سياست گذاري ايالات متحده و چين (CUSCPS)، دانشگاه ايالات سانفرانسيسکو
http:///www.cuscps.sfsu/ edu/ China%20Clipper/ China%20Clipper_001_006_2006.pdf. (accessed on 23 April 2008).
26. http://www.most.gov.cn/ eng/ newsletters/ 2001/200411/ t20041129_17657. Htm (accessed on 29 March 2008).
27. Paul Ashcraft, Biotechnology (Industrial College of the Armed Forces Industry Studies 2004) http://handle. dtic.mil/100.2/ ADA435351 (accessed on 23 March 2008).
28. Jikun Huang et al., ‘Agriculture Biotechnology Development, Policy and Impact in China’, Economic and Political Weekly, 6 July 2002, 2760.
29. به گفته پروفسور سرگي کولنسيکوف، عضو آکادمي علوم پزشکي روسيه، ويروس سارس ممکن است يک سلاح زيستي گسترش يافته توسط چين باشد. مراجعه شود به خبر ايندين اکسپرس « کارشناس روسي: ويروس سارس مي توان يک سلاح زيستي از سوي چين باشد »، در 12 آوريل 2003 مراجعه شود:
http://www.expressindia.com/
30. Henry S. Parker, ‘Agriculture Bioterrorism: A Federal Strategy to Meet the Threat’ (McNair Paper No. 65, Institute for National Strategic Studies, National Defence University, 2002), 15.
31. مؤسسه تحقيق و توسعه دفاع، در گواليور، لابراتوار دفاع در حوزه مواد غذايي، در ميسور، لابراتوار دفاع در حوزه کشاورزي، در پيتوراگار، و لابراتوار پژوهش هاي زمينه اي، در له، به توسعه تکنولوژي هاي مناسب براي ملزومات غذايي و بهداشتي منحصر به فرد براي نيروهاي مسلح مشغول هستند.
32. اخيراً يک گوجه فرنگي تراژني شده براي رشد در مناطق صحرايي سرد لادهاک توليد شده است که در برابر آب و هواي سرد پايينتر از 20 درجه سانتي گراد مقاوم است، آ.ب، شرما، « DRDO گوجه فرنگي تراژني توليد مي کند » فايننشال اکسپرس، 8 ژانويه 2008.
33. کريستوفر اف. شيبا و الکس ال. گرنينگر « بيوتکنولوژي و تروريسم زيستي: دنياي بي نظير » نشريه سروايوال. 46، شماره 2 (2004):144.
34. Mark Wheelis and Malcolm Dando, ‘New Technologies and Future Developments in Biological Warfare’, Military Technology 5 (2003): 56.
35. اين آزمايش بخشي از تحقيق مجازي است که آزمايش سنتز ويروس فلج اطفال را با استفاده از منابع شيميايي از قبل خريداري شده در دانشگاه نيويورک با موفقيت به پايان رساند و همچنين يک دانشگاه استراليايي نيز تغييرات ژنتيکي در ويروس آبله موشي ايجاد کرد که اين آزمايش نشان داد که چطور مي توان يک ويروس را کشنده تر کرد. اين آزمايشات ممکن است تابلوهاي راهنمايي باشند که سوء استفاده هاي احتمالي را نشان مي دهند.
36. Christopher F. Chyba, ‘Biotechnology and the Challenge to Arms Control’, Arms Control Today 36, no. 8, (2006): 11.
37. www.cdi.org/ issues/ cbw/ bwc.html (accessed on 30 March 2008).
38. http://www.brad.ac.uk/ acad/ sbtwc/ revconf/ 3final2.htm (accessed on 27 March 2008).
39. Mark Wheelis and Malcolm Dando, ‘New Technologies and Future Developments in Biological Warfare’ ,Military Technology 5 (2003): 52-53.
40. الکساندر کل، « رژيم هاي علم، تکنولوژي و کنترل CBW »، ديوانخانه 1 خلع سلاح، (2005):13.
41. اطلاعات موجود در ضميمه مطابق با داده هاي وب سايت هاي متعدد و کتاب هاي زيست شناسي و ميکروبيولوژي مي باشد.
لل، آجي، (1390)، تکنولوژي هاي استراتژيک براي نيروهاي انتظامي (راهگشاي مرزهاي جديد)، ترجمه: سيد حسن صانعي، سيده بيتا مرتضوي و فائزه مسعودي فر، تهران، نشر انديشمند، چاپ اول
