نويسنده: فاطمه زارع
کم خوني فقر آهن، شايع ترين بيماري خوني در دوره شيرخوارگي و نوزادي است. بي اشتهايي تحرک بيش از حد، ناسازگاري، سرگيجه، افت فشار و همچنين رنگ و روي پريده از جمله نشانه هايي است که مي تواند به علت کم خوني در کودکان ايجاد شود. خوشبختانه اين مشکل قابل درمان است و به درمان به خوبي پاسخ مي دهد ولي اگر در دوران کودکي کنترل نشود. مي تواند در بزرگسالي با فرد همراه شود و مشکلات زيادي را براي سلامت او به بار آورد. « دکتر محمد علي رئيسي »، متخصص کودکان از جمله پزشکاني است که در اين زمينه تحقيقات زيادي کرده است. وي معتقد است که براي جلوگيري از بروز کم خوني حاد در کودکان، مادران بايد از همان ماه هاي اول بارداري به ويژه سه ماه نخست، تحت نظر قرار بگيرند. وي همچنين در اين گفت و گو به عوامل پيشگيري کننده از عارضه کم خوني اشاره کرده است که مشروح آن را در ادامه مي خوانيد.
به گفته دکتر رئيسي، کم خوني عوامل متعددي دارد اما وقتي از کم خوني به شکل حاد صحبت مي کنيم معمولاً عوامل ارثي دارد که در اين حالت به آن تالاسمي مينور مي گويند. اين کم خوني به صورت مادرزادي به ارث مي رسد و کودکان مبتلا به آن، معمولاً رنگ مهتابي دارند. اين نوع کم خوني که از طريق انجام آزمايش هاي خون قابل شناسايي و تشخيص است، معمولاً درمان ندارد اما مي توان به راحتي با داروهايي مثل اسيد فوليک از تشديد آن جلوگيري کرد. اين پزشک و متخصص توصيه مي کند: اگر دختر يا پسر هر کدام دچار اين بيماري باشد نبايد با کسي که دچار همين بيماري است ازدواج کند چون در اين صورت نوزاد آنها به تالاسمي ماژور دچار خواهد شد.
سن شيوع کم خوني
بنابر گفته متخصصان، ذخاير آهن بدن نوزاد که از مادر خود دريافت کرده است، تنها براي چهار تا شش ماه اول تولد در نوزادان سالم و در نوزادان نارس تا دو ماهگي کافي است و بعد از اين سنين در صورت دريافت نکردن آهن کافي، علايم کم خوني ظاهر مي شود. در کل مي توان گفت سن شيوع کم خوني فقر آهن در کودکان 9 تا 24 ماهگي است.شير مادر مهم ترين حافظ کودک در برابر کم خوني
دکتر رئيسي به تأثير معجزه آساي شير مادر در جلوگيري از ابتلا به کم خوني اشاره مي کند و مي گويد: شير مادر بهترين نگه دارنده کودکان از ابتلا به کم خوني است چرا که آهن فراواني دارد. البته قطره آهن نيز مي تواند به جذب بهتر محتويات شير مادر کمک کند و مصرف آن بايد از حوالي 4 تا 5 ماهگي آغاز شود. و تا پايان دو سالگي ادامه پيدا کند. علاوه بر اين قطره « ويتامين AD » نيز مفيد است که مصرف آن از 15 روزگي شروع مي شود و تا پايان شش ماهگي ادامه مي يابد. پس از اين دوره نيز تا دو سالگي مصرف مولتي ويتامين براي کودک تجويز مي شود. در مجموع همه اينها مي تواند کودک را در بزرگسالي از فقر آهن و کم خوني نجات دهد.متخصصان معتقدند که بيشترين مقدار آهن در شير انتقالي مادر وجود دارد که حدود 97 صدم ميلي گرم در ليتر است، اما به طور مداوم طي دوران شيردهي کاهش مي يابد. به نظر نمي رسد که مقدار آهن شير مادر به طور قابل ملاحظه اي تحت تأثير وضعيت آهن مادر، کمبود آهن يا درمان او با آهن قرار گيرد. همچنين دو تا 10 درصد شير مادر در کازئين، 65 تا 81 درصد آن در پروتئين و 19 تا 26 درصد آن در چربي است.
نحوه استفاده از مکمل هاي غذايي براي کودکان نارس
نوزادان نارس و نحوه استفاده مکمل هاي غذايي براي آنها از ديگر موضوعاتي است که دکتر رئيسي به آن اشاره مي کند. به گفته وي، نوزاداني که نارس به دنيا مي آيند، وقتي وزنشان به دو برابر زمان تولدشان رسيد بايد از قطره آهن استفاده کنند و مانند ساير نوزادان بايد تا دو سالگي مصرف اين قطره را ادامه دهند. دو سال اول زندگي زير بناي سلامتي افراد ساخته مي شود و به همين دليل اين پزشک کودکان به همه پدر و مادران توصيه مي کند که معاينات ماهيانه کودکانشان را جدي بگيرند. همچنين در طول دو سال اول زندگي به طور مرتب بايد آزمايش خون از کودکان گرفته شود تا ميزان اسيد فوليک آنها کنترل شود. نطفه بيماري کم خوني همانند بسياري از بيماري ها در دوران جنيني شکل مي گيرد و مختص بعد از تولد نيست. با توجه به اين موضوع، دکتر رئيسي تاکيد مي کند: دوران جنيني براي پيشگيري از اين مشکل دوران بسيار مهمي به شمار مي رود. مادر بايد در دوران بارداري تحت نظر متخصص کودکان باشد تا از بروز بيش فعالي و رفتارهاي ناسازگار که همه زمينه کم خوني دارند، پيشگيري شود. متخصص کودکان مي تواند در سه ماهه اول بارداري با توصيه هاي تغذيه اي و تجويز مکمل هاي مختلف از بروز کم خوني در جنين جلوگيري کند.نتايج مطالعات متعدد نشان مي دهند، کم خوني و فقر آهن ممکن است در يک تا دو سالگي به اختلال تکامل منجر شود که حتي با درمان طولاني مدت آهن هم جبران نمي شود. کودکان مبتلا به کم خوني فقر آهن رفتارهايي از خود نشان مي دهند که مي تواند به انزواگرايي منجر شود. در اين حالت کودک محتاط تر مي شود، دچار ترديد است، زود خسته مي شود و شادابي و لبخند او کمتر است.
غذاهايي که کودک را از کم خوني نجات مي دهد
از جمله منابع تأمين آهن در سال اول زندگي شامل غذاهاي کمکي و براي کودکان محروم از شير مادر، شير مصنوعي است. بررسي هاي اوليه نشان مي دهد که اضافه کردن غذاهاي کمکي، جذب آهن را از شير مادر کم مي کند ولي غذاهاي تقويت شده با آهن اثر مثبتي در ميزان آهن شيرخوار دارد؛ به شرطي که آهن آن به خوبي جذب شود.دکتر رئيسي درباره غذاهايي که کودک را از ابتلا به کم خوني نجات مي دهد نيز مي گويد: در غذاي کودک بعد از دو سالگي بايد گوشت قرمز، زرده تخم مرغ، جگر، عدس و اسفناج گنجانده شود تا مقدار آهن مورد نياز بدن او تأمين شود.
چند توصيه کلي براي مقابله با کم خوني
در مجموع مصرف پروتئين حيواني مانند گوشت گاو، ماهي و پرندگان به دليل جذب آهن بيشتر از اين منابع به تمام افراد به ويژه افراد در معرض خطر و مبتلا به فقر آهن توصيه مي شود. به دليل آن که جذب آهن مواد پروتئيني گياهي مثل سبزي ها و ميوه ها کمتر از پروتئين حيواني است، توصيه مي شود آنها را همزمان با منابع ويتامين C براي افزايش جذب آهن مصرف کرد.گنجاندن مواد غذايي مانند هويج، سيب زميني، چغندر، کدو تنبل، گوجه فرنگي، کلم پيچ و شلغم در رژيم غذايي براي افزايش جذب آهن ضروري است. مصرف چاي همراه يا بلافاصله بعد از غذا جذب آهن را کاهش مي دهد. بنابراين مصرف منابع غني از آهن يک ساعت بعد از مصرف قهوه و شير و لبنيات به ويژه در افرادي که به طور مرتب از منابع پروتئين حيواني استفاده نمي کنند توصيه مي شود.
منبع مقاله :
نشريه بهداشت زنان، شماره 48
