تعريف حق

حق كلمه ايست عام، ضدّ باطل، و به معاني عديده اطلاق مي شود. كاملترين مصداق آن وجود حق يگانه سبحانه و تعالي است. ذات احديّت را حُكماء اشراق نورالانوار و صوفيّه حقيقة الحقائق گويند
دوشنبه، 11 اسفند 1393
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
تعريف حق
 تعريف حق

 

نويسنده: علي پاشاصالح




 

ذلِكَ بِأَنَّ اللهَ هُوَ الْحَقّ وَ أنَّ ما يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ هُوَ الْباطِلُ (1)
حق كلمه ايست عام، ضدّ باطل، و به معاني عديده اطلاق مي شود. كاملترين مصداق آن وجود حق يگانه سبحانه و تعالي است. ذات احديّت را حُكماء اشراق نورالانوار و صوفيّه حقيقة الحقائق گويند(2).
از مصاديق ديگر حق امتيازيست كه به حكم قانون يا به قولي به اقتضاي عرف و عادت به شخص يا گروهي تعلّق مي گيرد و رعايت آن بر ديگران واجب باشد. اگر عرف و عادت مشّخص حق باشد لازمه ي آن حقّانيت بسياري از فجايع است، مانند فرزندكشي و آدمخواري كه در برخي نقاط جهان مرسوم بوده و سرپيچي از اين اعمال وحشيانه خلاف حق خواهد بود!
در نهاد جميع افراد بشر از هر جنس و رنگ و نژاد در هر مكان و در هر مقام حقوق بالفطره سرشته شده كه حقوق اوّليه ي اوست. به عبارت ديگر همان حقوق است كه قبل از وضع قانون وجود داشته و تحت عنوان اقسام قانون ضمن بحث از قوانين طبيعي در همين دفتر آمده است. اجمالاً قانون طبيعت يا ناموس فطرت قانونيست كه پروردگار دانا و تواناي جهان به نيروي وحي و بحُكم عقل و وجدان مقرر فرموده و ناظر است به نيكي و بدي و عدل و حقيقت يا واقع نفس الامر و خير و شر امور و غرائز جنسي و مهر مادر و پدر و علائق مذهبي و دلبستگي به حيات اجتماعي و حبّ ذات و امثال آن.
به گفته ي سيسرون (3) سيساتمدار و خطيب نامدار رُم كه در سالهاي 106 تا 43 پيش از ميلاد مسيح مي زيست « آنچه مردم هميشه در جستجوي آن بوده و هستند تساوي حقوق در برابر قانونست، زيرا حقّي كه براي همه ي ذوي الحقوق يكسان نباشد حق نيست ».
حق را به عناوين مختلف تعبير كرده اند، از جمله راست و درست و بي كم و كاست مانند وعده ي حق جلّ شأنه كه حق است. ديگر بهره و نصيب و مال و ملك است هنگامي كه گفته شود فلان چيز حق فلان شخص است. دوري از خطا و لغزش و پيروي از صراط المستقيم است. آنچه با موازين و كمالات مطلوب اخلاق تطبيق كند و آنچه از روي عدل و انصاف در خور خواستن و رعايت آن لازم و واجب باشد حقّ است. قدرت يا مصونيّت يا اختيار و اقتدار و سُلطه ايست كه براي اشخاص و اجتماعات شناخته شده و بر مباني اخلاق و دين و قانون و عرف و عادت استوار است، مانند حقّ حيات و حقّ مالكيّت و زوجيّت و حقّ رأي و انتخاب كردن و انتخاب شدن و امثال آن. ايمني و نيروئيست كه از مصدر قدرت يا از آداب و رسوم اجتماع به ويژه به حكم قانون صادر شود و غايت آن اقدام به كاري يا خودداري از اقدام باشد. توانائي يا اهليتي است كه بهره مندي از آن را قانون براي هر فردي شناخته و حدود آنرا معين كرده و در برابر تمتّع تكاليفي نيز مقرّر شده است و بموجب آن فرد و اجتماع مي تواند آنچه را قانون مقرّر داشته از مجاري قانون بخواهد.
بعبارةٍ اخري توليد حق و استيفاء حق ناشي از قواعد حقوق به اعتبار مصالح و مفاسد اجتماع است. گرچه حق در لغت مفرد حقوق است ولكين در اصطلاح لفظ حقوق به علمي اطلاق مي شود كه آشنائي به قوانين است و چنانكه گفته شد مجموعه ي مقرّرات و قواعد قضائي و نظامات و اصوليست كه ناظر به روابط يك جامعه ي سياسي و حاكم بر اعمال و افعال و امور مردم است.
قطع نظر از اقسام حق كه به حق الله و حقّ النّاس و حقّ نسبي و مطلق و حقّ منجزّ و معلّق، و عيني و ديني و دائم و موقت و عناوين ديگر تقسيم شده و شرح آن در گنجايش اين دفتر نيست، اصولاً بايد دانست حقيقت حقّ چيست و چگونه حق تشخيص داده مي شود، فطريست يا وضعي، حق مولود قانون است يا قانون مولود حق. اگر گفته شود قوانين موضوعه در همه جاي دنيا زائيده ي حق و براي تسجيل حقّ است، بايد پرسيد از چه رو قوانين مختلف و متضاد در كشورهاي مختلف جهان به عنوان حق وضع كرده و مي كنند و حال آنكه حق و حقيقت يكيست و نظام عالم لايتناهي به حق آفريده شده و به حق پايدار است (4)؟ يكي از محقّقين خارجي (5) گفته است: « آنچه در يك عصر معيّن نزد ملّتي حق بوده و در عصري ديگر و نزد ملّتي ديگر باطل جلوه كرده، و آنچه را فرهنگ قوي باطل دانسته، فرهنگ قوي ديگر كاملاً حق تلقي كرده است...
« احكام عشره ي موسي ظاهراً در طور سينا نازل گرديده، ولي معلوم شد قسمت اعظم آن تقريباً هزار سال پيش از موسي در مجمع القوانين حمورابي وجود داشته است. و نيز معلوم شد اصولي را كه عيسي براي امور عملي زندگاني آورده در واقع خاتم قوانين نبوده بلكه تعليمات وي را در قالبهاي ديگري نيز مي توان ريخت.
« معلوم شد آنچه وجدان ناميده مي شود نداي خدا در قلب ما نيست، زيرا نداي خدا منزّه از لغزش و خطاست ...
« دزدي را گناه مي دانيم، ليكن اگر كسي فقط در يك معامله ي بازرگاني با تردستي و شيّادي مبلغي به جيب بزند كه دزدان عادي طيّ هزار سال نتوانسته اند بدزدند از عمل آن طرّار چيره دست به آساني مي گذريم و آن كار را سهل مي گيريم. آدمكش را محكوم مي كنيم، وليكن اگر ملّتها مرتكب قتل نفس شوند مي پسنديم ... دود و مي خوارگي از مسائل خطير و خلاف اخلاق نيست...
« شخصي را مانند رابنسون كروسو (6) در جزيره اي يكّه و تنها در نظر آوريد. اين شخص طبعاً حوائجي دارد كه بايد برآورده شود. ليكن مسائل حقوق و اخلاقي هنگامي به وجود مي آيد كه فرد ديگري نيز از جامعه بدور افتد و در همان جزيره رحل اقامت افكند. آنگاه هر دو دريابند كه اگر بجاي هم چشمي و دشمني دست به دست همديگر دهند، به نيروي همكاري و يگانگي بهتر و بيشتر به رفع نيازمنديهاي خود كامياب شوند. بنابراين حق راهي است كه به وسيله ي آن احتياجات بشر درهم عجين گردد و يكي شود. حق آن نيست كه من هرچه بخواهم به دست آورم و شما هرچه بخواهيد به دست آوريد و زيد و عمرو نيز هرچه بخواهند به دست آورند. عين آنست كه همه ي ما بتوانيم براي اينكه با خرسندي و رضا زندگي كنيم آنچه را كه همه واقعاً در زندگي بدان نياز داريم به دست آوريم...
« عالي ترين وظيفه ي هر فردي آنست كه منافع مشترك را در صنايع، در امور بين الملل، در زندگاني خانوادگي، در نزديكترين روابط دوستي تشخيص دهد و به توسعه ي آن همّت گمارد. چنانچه كُبراي اين قضيّه ي اخلاقي را بپذيريم آنگاه براي جامعه دماغهاي قوي، دلهاي بزرگ و ايمان واقعي و دستهاي آماده به خدمت به وجود آيد و ما نيز در اين خدمت سهيم گرديم. مرداني پديد آيند كه شهرت مقام آنان را به خاك هلاك نيفكند، مرداني كه با زر و سيم خود را نفروشند، مردان با عقيده، مردان با اراده، مردان شرافتمند، مرداني كه دروغ نگويند، مرداني بلند همّت كه در ايفاء وظايف اجتماعي و در عالم انديشه تاجي بسان آفتاب جهانتاب بر سر نهند و بالاي محيط مه آلود زندگي كنند » (7).

پي‌نوشت‌ها:

1- سورة الحج ( 61/22 ) و سوره ي لقمان ( 29/31 ) ( خدا حق است و جز او هرچه را به خدائي بخوانند باطل است ).
2- اسفار ملاصدرا، ج1، 18-20.
3- Cicéron, Marcus Tullius
4- بهتر است بگوئيم نامتناهي را در قالب الفاظ محدود و متناهي گنجايش نيست، چنانكه از شيخ محمود شبستري نقل است:
معاني هرگز اندر حرف نايد *** كه بحر قلزم اندر ظرف نايد
جهان جمله فروغ نور حق دان *** حق اندر وي ز پيدائيست پنهان
5- نقل از ترجمه ي خلاصه اي از مواعظ بومن از وعاظ كليساي پرزبي ترين در شيكاگو، ضميمه ي كتاب آداب سخن تأليف نگارنده، صفحه ي 385 به بعد، چاپ دوم 1338 هـ. شـ، از انتشارات مؤسسه ي وعظ و تبليغ اسلامي در دانشكده ي علوم معقول و منقول ( الهيات و معارف اسلامي )، از مؤسسات دانشگاه تهران.
6- Robinson Crusoe قهرمان داستان معروفي است كه به تاريخ 1719 ميلادي نويسنده ي نامي انگليسي دنيل دي فو Daniel Defoe نوشته است. ( تولد اين نويسنده در حدود سال 1660 و وفاتش در سال 1731 بوده است. ) رابينسون كروسو دريانورديست كشتي شكسته كه به جزيره ي نامسكوني پاي نهاد و ساليان متمادي يكه و تنها در آنجا رحل اقامت افكند. يگانه همدم او سگي و طوطيي و سرانجام يك مرد وحشي بود كه به دست قهرمان داستان از چنگ آدمخواران نجات يافت. و نيز رجوع كنيد به كتاب زنده ي بيدار تأليف ابن طفيل ترجمه به قلم استاد فروزانفر رئيس سابق دانشكده ي الهيات و معارف اسلامي.
7- احكام فقه اسلام پيرامون حق و فرق بين حكم و حق و ملك و تشخيص و تمييز ملك از حق و شدت و ضعف سلطه ي صاحب حق و اقسام حق از حيث امكان سقوط و عدم امكان سقوط يا انتقال آن و مراتب حق و تمييز حق از حكم در مصاديق مشتبهه و اقوال فقهاء و ادله ي مربوطه در كتاب ضوابط معاملات و كليات عقود و ايقاعات تأليف علامه ي جليل حجة الاسلام آقاي محمد سنگلجي استاد دانشكده ي حقوق چاپ شهريورماه 1341 هـ. شـ. ( صفحات 128 تا 135 ) تشريح شده است. و نيز رجوع شود به روايات منقوله در مكاسب شيخ مرتضي انصاري (قدس سره) و رسالة في حقيقة الحق در حاشيه ي مكاسب به قلم شيخ محمدحسين كمپاني از فحول علماي اماميه ي قرن حاضر كه در پنجم ذي الحجه 1361 هجري قمري در نجف اشرق دعوت حق را لبيك گفت.

منبع مقاله :
صالح، علي پاشا؛ (1390)، سرگذشت قانون ( مباحثي از تاريخ حقوق، دورنمايي از روزگاران پيشين تا امروز )، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران



 

 



ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
موارد بیشتر برای شما
آثار نمازهای بدون ولایت در واقعه عاشورا
آثار نمازهای بدون ولایت در واقعه عاشورا
هکرهای ایرانی در تلاشند تا ما را تخلیه اطلاعاتی کنند!
play_arrow
هکرهای ایرانی در تلاشند تا ما را تخلیه اطلاعاتی کنند!
لحظه‌ی تخریب پُل بخش لاریجان آمل براثر سیل
play_arrow
لحظه‌ی تخریب پُل بخش لاریجان آمل براثر سیل
کار نمادین هلندی‌ها برای حمایت از کودکان غزه
play_arrow
کار نمادین هلندی‌ها برای حمایت از کودکان غزه
سناتور ضد ایرانی رشوه‌گیر از آب درآمد!
play_arrow
سناتور ضد ایرانی رشوه‌گیر از آب درآمد!
انتقاد مجری سیما به طراحیِ لباس کاروان ایران در افتتاحیهٔ المپیک
play_arrow
انتقاد مجری سیما به طراحیِ لباس کاروان ایران در افتتاحیهٔ المپیک
طریق‌الحسین کم کم رنگ و بوی اربعین می‌گیرد
play_arrow
طریق‌الحسین کم کم رنگ و بوی اربعین می‌گیرد
شکنجه اسرای فلسطینی در زندان رژیم صهیونیستی
play_arrow
شکنجه اسرای فلسطینی در زندان رژیم صهیونیستی
چرا به اینترنشنال "شبکه صهیونیستی" می‌گوییم؟
play_arrow
چرا به اینترنشنال "شبکه صهیونیستی" می‌گوییم؟
انهدام ادوات زرهی صهیونیست‌ها توسط القسام در خان یونس
play_arrow
انهدام ادوات زرهی صهیونیست‌ها توسط القسام در خان یونس
نقشه هایتان نقش بر آب شد، همه در کنار ایران هستیم!
play_arrow
نقشه هایتان نقش بر آب شد، همه در کنار ایران هستیم!
افزایش اعتراض‌ها به حضور صهیونیست‌ها در المپیک
play_arrow
افزایش اعتراض‌ها به حضور صهیونیست‌ها در المپیک
هو شدن کاروان رژیم صهیونیستی در افتتاحیه المپیک ۲۰۲۴
play_arrow
هو شدن کاروان رژیم صهیونیستی در افتتاحیه المپیک ۲۰۲۴
مقایسه شیوه روشن شدن مشعل المپیک‌های ۲۰ سال گذشته
play_arrow
مقایسه شیوه روشن شدن مشعل المپیک‌های ۲۰ سال گذشته
فیلم دیده نشده از لحظه به لحظه حادثه 11 سپتامبر از دریچه دوربین عکاس ژاپنی
play_arrow
فیلم دیده نشده از لحظه به لحظه حادثه 11 سپتامبر از دریچه دوربین عکاس ژاپنی