گروه بريک: نماينده ي قدرت هاي جهاني

يکي از ابعاد پوياي سياست بين الملل، دگرگوني در گروه بندي و همکاري هاي گروهي کشورهاست. به نظر مي آيد که کمتر برهه اي از تاريخ روابط بين الملل را مي توان يافت که گروه بندي ها و طبقه هاي خاصي ميان کشورها بر اساس مشترکات و برداشتهاي گوناگون وجود نداشته باشد. هر چند که اصل گروه بندي در حيات بين المللي پايدار بوده، اما در دوره هاي مختلف ماهيت و شاخصهاي گروه بندي در حال دگرگوني و تحول است. اکنون گروه بندي بين المللي، عناصري از تداوم و تغيير در مناسبات بين المللي را به همراه دارد. نمونه اي از تغيير مناسبات بين المللي را مي توان در ظهور گروه « بريک » (1) به عنوان نماينده قدرتهاي نوظهور جهاني مشاهده کرد.
چهار کشور برزيل، روسيه، هند و چين، دومين اجلاس خود را در 15 آوريل 2010 ( 26 فروردين 89 ) برگزار و بيانيه اي در 11 ماده صادر کردند. حضور مدودف، رئيس جمهوري روسيه، هوجينتائو، رهبر چين، مانموهان سينگ، نخست وزير هند و لولا داسيلوا، رئيس جمهور برزيل در کنار يکديگر بلافاصله پس از اجلاس امنيت هسته اي در واشنگتن، اجلاسي متفاوت از آنچه را که اوباما راه اندازي کرده بود، به تصوير مي کشد؛ اجلاس کشورهايي که به عنوان قدرتهاي در حال ظهور شناخته شده و دل مشغولي ها و حساسيتهاي خاص خود را دارد. از اين گروه با در نظر گرفتن حروف اول نام اين چهار کشور به لاتين، با عنوان بريک (BRIC) ياد مي شود.
چهار کشور برزيل، روسيه، هند و چين در دهه اخير، به دليل رشد اقتصادي خود، وزن سياسي جدي يافته و احساس مي کنند که بايد جايگاه بهتري در نظام بين المللي به آنها تعلق گيرد. از سال 2006 به بعد وزراي خارجه اين چهار کشور، اجلاسهاي منظم سالانه برگزار کردند. وزراي اقتصاد و رؤساي بانکهاي مرکزي آنها نشست هاي ادواري دارند. جمع شدند و امسال ( 2011 ) اولين اجلاس سران خود را در برزيل برگزار کردند.
در اجلاس برزيل چهار کشور، در بيانيه نهايي خود، بر دو محور « حکمراني جهاني » و « وضع اقتصادي بين المللي » خواستار جهاني دمکراتيک، چند قطبي ومبتني بر اصل برابري دولتها شدند. آنها از لزوم اصلاح ساختار نظام سازمان ملل متحد نيز در اين بيانيه سخن گفتند و شايد مهم تر از همه در بخش اقتصادي بيانيه، خواستار تحول در مکانيزم رأي گيري در صندوق بين المللي پول شدند و بر لزوم اصلاحات در نهادهاي مالي و بين المللي تأکيد کردند و در واقع گفتند که اين چهار کشور بايد در تصميم گيري هاي دو نهاد مؤثر اقتصاد بين المللي معاصر، يعني صندوق بين المللي پول و بانک جهاني بيشتر سهم داشته باشند. مطالبي که در بيانيه نهايي بر يک نبود، نيز جالب به نظر مي رسد. رسانه هاي گروهي غربي اخباري را منتشر کردند که آمريکا، فرانسه، انگيس و آلمان خواستار آن بودند که گروه بر يک، مسئله ي لزوم تحريم هاي شوراي امنيت عليه ايران در پرونده هسته اي را در بيانيه خود وارد کنند که سران بريک چنين اقدامي را ضروري نديدند و مطلبي در بيانيه نياوردند.
راه اندازي و طرح تدريجي بريک، به عنوان يک گروه يا بلوک، در دو پديده ريشه دارد؛ پديده اول رشد اقتصادي اين چهار کشور، مخصوصاً افزايش ذخاير ارزي آنها در ساليان اخير است که به آنها اجازه بازيگري در مناسبات مالي و پولي بين المللي را داده است. چين داراي ذخيره اي درحد 2/4 تريليون دلار است. روسيه که تا سال 1992 فاقد ذخيره ارزشي عمده اي بود، بعد از اصلاحات اقتصادي، در حال حاضر ذخيره اي در حد 450 ميليارد دلار دارد. هندو برزيل در 10 سال گذشته، رشد صادرات چشمگيري داشته و به رغم نبود تعادلهاي دروني در جامعه جهاني، صاحب ثروت شده اند. جالب آنکه اقتصاد هيچ کدام از آن ها کاملاً بر اساس الگوهاي پيشنهادي در طرح هاي بانک جهاني و صندوق بين المللي پول معروف به « اجماع واشنگتن » شکل نگرفته، هر چند که از آن چار چوبها هم فاصله عمده اي ندارند. در يک کلام، اقتصاد و ثروت، مبناي عرض اندام بيشتر آنها در سياست بين الملل شده است.
پديده دوم، ماهيت دگرگوني و تغييري است که در ذات سياست بين الملل به طور عام و در دوران بعد از جنگ به طور خاص وجود دارد. واقعيت آن است که مراکز تجميع ثروت و قدرت در حال دگرگوني است. اين تغيير و دگرگوني بانگرشهاي ويژه اي در بين بازيگران کنوني و عمده روابط بين الملل همراه شده و ترکيب همکاري و رقابت با مرزهاي مشخص و محدود، برجسته به نظر ميرسد. اين چهار بازيگر از يک سو با آمريکا نيز همکاري و روابط حسنه اي دارند. چهار رهبر شرکت کننده، مستقيماً از واشنگتن و از گردهمايي هسته اي تشکيل شده توسط اوباما به برزيل آمدند. از سوي ديگر در عين همکاري با آمريکا، همگي با اين کشور در تعيين سهم بيشتر از قدرت و ثروت جهاني، مخصوصاً در اثرگذاري بر نهادهاي بين المللي اقتصادي و امنيتي رقابت دارند. جالب آنکه در درون گروه چهار کشور نيز ترکيبي از رقابت و همکاري به چشم مي خورد. همگي آنها درگروه بيست عضو هستند و در واقع بلوکي در درون گروه بيست به حساب مي آيند.
بريک، گروه و بلوک نو ظهوري در بين قدرتهاي نو ظهور درعرصه سياست بين المللي است. تفاوتها در بين تک تک اين اعضا از زاويه عناصر قدرت فراوان است. پراکندگي سرزميني بين آنها، گروه بريک را از حالت يک سازمان منطقه اي خارج کرده و ماهيتي ائتلافي به آن بخشيده است. اما طرفه آنکه اين ائتلاف در پي به هم زدن سامانه هاي موجود نيست؛ بريک خواهان کسب سهم بيشتر در نهادهاي بين المللي تجميع ثروت و قدرت است.

پي‌نوشت‌ها:

1. BRIC

منبع مقاله :
سجادپور، سيد محمدکاظم؛ (1391)، سياست خارجي و دنياي پرتلاطم، تهران: نشر اطلاعات، چاپ اول.