نويسنده: تقي آزاد ارمکي

در يک نگاه کلي کتاب ها و منابع موجود مربوط به نظريه هاي جامعه شناسي را در ايران مي توان به پنج گروه تقسيم کرد. در ادامه به بيان هر گروه مي پردازيم:

( 1 )

گروه اول، کتاب هايي هستند که با وجود اين که تحت عنوان نظريه هاي جامعه شناسي به نگارش درآمده اند، ولي بيشتر به ارائه ي آراي جامعه شناسان پرداخته اند تا بيان نظريه هاي جامعه شناسي. به عبارت ديگر کتاب ها متشکل از مجموعه ي نظريه هاي جامعه شناسان است تا نظريه ها.
کتاب هاي مطرح در اين گروه کتاب هايي هستند که بيشتر به بازگويي آرا و اقوال جامعه شناسان پرداخته اند. در اين گروه دو نوع کتاب تأليف شده است: 1- نوع اول کتاب هايي است که در آنها صرفاً به بيان نظريه ها پرداخته شده است.کتاب لوئس کوزر « زندگي و انديشه بزرگان جامعه شناسي » بهترين مثال از اين نوع است. با وجود اين که کتاب کوزر در حد خود در ارائه ي نظريه هاي جامعه شناسان اصلي مفيد بوده است، ولي اکتفا کردن به آن، شناخت ناقص نظري جامعه شناسي را در بر خواهد داشت. (1) 2- نوع دوم کتاب هايي است که توأمان به معرفي شخصيت ها و نظريه هاي آنها پرداخته است.
و اين در کتاب مقدمه اي بر نظريه ي جامعه شناختي (2) با وجود اين که مدعي آگاهي مطالعه ي تئوري بدون ملاحظه ي شرايط بوده است، ولي عناصري را که در بررسي مطرح کرده، کافي ندانسته است.
او معتقد است بدون ملاحظه ي شرايط زمان زندگي نظريه پرداز امکان شناسايي نظريه وجود ندارد. بدون توجه به شرايط و فضاي اجتماعي فکري جامعه ي متفکر همه ي نظريه پردازان سعي دارند تا به مشکلات شبيه به هم پاسخ دهند. از اين نظر، استمرار در مطالعه ي نظريه ي جامعه شناختي ضروري است. البته استمرار در شناخت نظريه ها تطور نظريه ها را نشان مي دهد. او استمرار در بررسي و شناخت نظريه ها را در ملاحظه ي مواد زير مي داند:
1- رابطه ي فرد به عنوان واحد اجتماعي با جامعه چيست؟
2- جريان ها و نيروهاي اجتماعي جامعه کدام اند؟ منشأ آنها کدام است؟
3- ساخت هاي اجتماعي و سازمان جامعه کدام اند؟
4- پايداري ساخت هاي اجتماعي، کنترل اجتماعي و تأمين کننده ي بقاي جامعه چيست؟
5- ماهيت تغيير اجتماعي و علت تغيير اجتماعي چيست؟ چه عواملي آن را اجتناب ناپذير مي کند؟ چگونه انسان کنترل مي شود؟
6- جامعه شناسي و روش شناسي اشي چيست؟ واحد اصلي تحليل چيست؟ بهترين روش براي استفاده در جامعه شناسي چيست؟
و اين به بررسي جامعه شناساني چون کنت، اسپنسر، وارد، سامنر، دورکيم، کولي، روس، وبلن، توماس، پاره تو، سوروکين، توين بي و پارک پرداخته است، در آغاز به بيان زندگي متفکر، آثارش، تأثيرپذيري از ديگر نظريه پردازان و چهارچوب ارجاعي (3) آنها توجه نموده و در نهايت به بررسي مسائل ششگانه ي فوق پرداخته است.
اين نوع بررسي نظريه هاي جامعه شناختي ( نظريه پردازان تا نظريه ها ) با وجود اين که به نوآموزان کمک مي کند تا درک منسجمي از جامعه شناسي بيابند و تا حدودي به مقايسه ي ديدگاه ها بپردازند ولي چندين اشکال نيز دارد:
1- کمتر امکان ورود به حوزه هاي تخصصي نظريه پردازان را مي دهند.
2- ارتباط بين نظريه ها روشن نمي کند.
3- دوره هاي متفاوت نظريه پردازي با وضوح بازگو نمي شود.
4- از حوزه هاي متعدد نظري ( در قالب مکاتب و جريان ها ) اطلاعي به دست نمي دهد.
5- تأکيد بيشتر بر جامعه شناسان امريکايي است تا اروپايي.
جاناتان اچ ترنر و همکارانش (4) هدف کتاب پيدايش نظريه ي جامعه شناختي (5) را بيان خيلي دقيق و جزئي چگونگي توسعه ي نظريه ي جامعه شناختي از 1830 تا 1930 دانسته اند. با تأکيد بر نحوه ي پيدايش تئوري جامعه شناختي، از بحث در مورد بسياري از مباحثي که ممکن است در حوزه ي تاريخ جامعه شناسي و يا تفکر اجتماعي باشد، اجتناب شده است. از طرف ديگر، به لحاظ ضرورت پرداختن به ديدگاه نظري متفکر و عوامل مؤثر در شکل دهي به آن، طرح بسياري از زمينه هاي اجتماعي مؤثر در اين زمينه مورد توجه ترنر و همکارانش بوده است. او مشخصاً ذکر کرده است که به طور مثال براي بيان زمينه هاي فکري و اجتماعي نظريه هاي جامعه شناسي، به تفکر اجتماعي در قرن هيجدهم که در زمينه سازي پيدايش جامعه شناسي مؤثر بوده اند، توجه شده است.
اصرار ترنر و همکارانش، اجتناب از ارائه تاريخ انديشه اجتماعي دور نشدن از هدفشان است که پيدايش جامعه شناسي در يک قرن ( 1930-1830 ) است. آنها در مورد انتخاب افراد مؤثر در شکل دهي به جامعه شناسي، اشاره نموده اند: « متفکراني را که در توسعه ي جامعه شناسي يا طرح مفاهيم انتزاعي، مدل ها و قضايا بيشترين مشارکت را داشته اند، بررسي کرده ايم. (6) »
در بيان پيدايش جامعه شناسي سه سؤال اساسي را مورد نظر داشته اند:
1- ريشه هاي فکري، مفاهيم اصلي، مدل ها و قضاياي مورد نظر بنيان گذاران نظريه ي جامعه شناسي چيست؟
2- ويژگي هاي اساسي مطالعات اصلي نظريه پردازان اوليه در جامعه شناسي کدام است؟
3- ميراث نظري باقي مانده ي نظريه پردازان آغازين چيست؟ (7)
ترنر و همکارانش درباره ي اين که چرا به بيان آرا و نظريه هاي جامعه شناسان در يک قرن ( 1930-1830 ) پرداخته اند، اشاره کرده اند که از طريق بيان ايده هاي اين جامعه شناسان ( کنت، اسپنسر، دورکيم، وبر، زيمل، پاره تو، مارکس و ميد ) اميدوارند تا قدرت نظريه هاي متقدم بيان شود و ديگران را براي استفاده از مفاهيم و قضاياي مطرح شده ي آنها، مشتاق و علاقه مند سازد. از نظر آنها، جامعه شناسي در سايه ي تحول انديشه بزرگان اين حوزه شکل گرفته است. جامعه شناسي هنوز جوهر نظريه هاي تحول آسا ( بزرگ (8) ) را به دست نياورده است. از اين رو هدفشان بيان و طرح اين عصاره هاست. (9)
کتاب ترنر و همکارانش ضمن اين که از کتاب واين عميق تر و دقيق تر است، ولي يک اشکال اساسي دارد. مؤلفان سعي نموده اند تا به بيان ديدگاه هاي جامعه شناختي ( مفاهيم انتزاعي، مدل ها و قضايا ) کساني بپردازند که به طور آشکار جامعه شناس تلقي مي شدند و يا به زعم مؤلفان و يا شارحان تاريخ علم جامعه شناسي، جامعه شناس خوانده شده اند، ولي از طرح ديدگاه هاي متفکراني که در شکل دهي جامعه شناسي اثر قابل توجهي داشته و کمتر جامعه شناس تلقي گرديده اند، اجتناب شده است. اشکال دوم به تلقي اثباتي آنان از جامعه شناسي و عناصر سازنده ي نظريه ( مفاهيم انتزاعي، مدل ها و قضايا ) برمي گردد. آنها کمتر به حوزه ها و گرايش ها توجه کرده اند.
3- ريمون آرون نويسنده ي کتاب مراحل اساس انديشه در جامعه شناسي بيشتر يک منتقد اجتماعي است تا جامعه شناس که اين امر در انتخاب جامعه شناسان و نحوه ي بررسي او بي تأثير نبوده است. او سؤال اساسي اش را اين گونه مطرح کرده است:
« هنگامي که هفت سال پيش، من کار نوشتن اين کتاب را آغازکردم، از خود مي پرسيدم آيا جامعه شناسي مارکسيستي، چنان که از سوي جامعه شناسان اروپاي شرقي عرضه مي شد، و جامعه شناسي تجربي چنان که در نزد جامعه شناسان غربي و خصوصاً جامعه شناسان امريکايي معمول بود، وجه مشترکي با يکديگر دارند. » (10)
آرون اشاره کرده است: « خواننده در اين کتاب پاسخي را که من در جستجويش بودم نخواهد يافت، بلکه با چيزي ديگر روبرو خواهد شد. » (11) او مدعي است که پاسخ اين سؤال به طور ضمني در کتاب مطرح شده است: « البته، از همان آغاز من آماده بودم تا پاسخي براي اين پرسش ارائه دهم و اين پاسخ، به نحوي مبهم و ضمني در همين کتاب آمده است. ميان جامعه شناسي ماركسيستي شرق و جامعه شناسي ملهم از پارسنز در غرب، ميان آئينهاي بزرگ قرن گذشته و تحقيقات جزئي و تجربي امروز، قسمي اشتراک و يا اگر چنين ترجيح دهيم، پيوستگي وجود دارد. چگونه مي توان پيوستگي موجود ميان مارکس و ماکس وبر، ميان ماکس وبر و پارسنز، و حتي ميان اگوست کنت و دورکيم، و ميان دورکيم، مارسل موس و کلود لوي استروس را ناديده گرفت. » (12)
آرون در جمع بندي آورده است که جامعه شناسان جديد براساس يافته هاي جامعه شناسان پيشين به تحقيق پرداخته اند: « جامعه شناسان امروزي، از برخي جهات، آشکارا از وارثان و ادامه دهندگان کساني هستند که برخي ها آنان را از جمله ي جامعه شناسان پيش از پيدايش جامعه شناسي مي شمرند. » (13)
آرون در بيان آرا و نظريه هاي جامعه شناسان ضمن اين که آشکارا گرايش شخصي اش را در انتخاب افراد مطرح کرده است، اساساً در پي پاسخ به موارد زير بوده است:
« جامعه شناسي از چه تاريخي آغاز مي شود؟ چه مؤلفاني شايسته ي نام اجداد يا بنيان گذاران جامعه شناسي اند؟ تعريف قابل قبول جامعه شناسي کدام است؟ » (14)
بررسي آرون در قالب سه سؤال فوق باقي مانده است. او اصرار دارد تا ضمن بيان ديدگاه ها، منزلت جامعه شناسانه ي متفکران را مشخص کند و نحوه ي دست يابي به نظريه ي جامعه شناختي را بيان کند. کتاب آرون در مقايسه با کتاب هاي ديگر داراي محاسن و معايبي است. عمده ترين حسن اين کتاب، بررسي نسبتاً جامع ديدگاه هاي هر يک از هفت متفکر ( منتسکيو، کنت، مارکس، دورکيم، وبر، پاره تو و توکويل ) است. ولي به لحاظ سلطه ي ديدگاه سياسي آرون، رابطه ي انديشه و موقعيت هاي اجتماعي بازگو نگرديده اند و در نهايت چگونگي تبديل نظريه ها به يکديگر نيز به طورکامل بررسي نشده است. از طرف ديگر دانشجوياني که مطالعات فلسفي و يا تاريخي وسيعي ندارند، از اين کتاب استفاده ي کمتري خواهند کرد.

(2)

گروه دوم ازکتاب هاي نظريه هاي جامعه شناسي بيشتر با جهت گيري در طرح نظريه ها است. اين کتاب ها اساساً از سه دهه ي گذشته به بعد نگاشته شده اند. زيرا تا قبل از دهه ي 1960 کمتر تمايلي در اين زمينه وجود داشت. از مهم ترين کتاب ها در اين زمينه مي توان به اثر جرج ريتزر و جاناتان اچ ترنر اشاره کرد.
کتاب جرج ريتزر تحت عنوان نظريه هاي جامعه شناسي مشتمل بر سه بخش عمده است. بخش اول به جامعه شناسي کلاسيک، بخش دوم به بيان نظريه هاي عمده ي جامعه شناختي و بخش سوم به جريان ها و نظريه هاي معاصر جامعه شناسانه اختصاص يافته است. ريتزر ضمن اين که به بيان ريشه ي آرا و نظريه ها پرداخته است، سعي نموده است تا ديدگاه هاي متفاوت هر يک از جامعه شناسان و نحوه ي تحول نظريه ها را بيان کند. عمده ي قوت اين کتاب توجه به ديدگاه ترکيبي بين نظريه ها و بيان روند آتي نظريه ي جامعه شناسي است. ارائه ي اطلاعات بسيار زياد و توقف نکردن بر يکي از نظريه ها از نقاط ضعف اين کتاب است. او سعي کرده نظريه خود را در کتاب هاي ديگري که مستقلاً به نگارش درآورده است، مطرح کند. به عنوان مثال مي توان از « نظريه فراعقلانيت »، « مک دونالدي شدن » و « کارت اعتباري » ياد کرد.
ترنر درکتاب ساخت نظريه جامعه شناختي، ضمن اين که با اتخاذ رويکردي اثباتي پيش فرض هايي را در بررسي نظريه هاي جامعه شناسي مطرح کرده، ولي سعي نموده است تا نظريه هاي عمده ي جامعه شناختي ( همچون کارکردگرايي، تقابل، مبادله، ساخت گرايي و کنش متقابل ) را بيان کند.

(3)

گروه سوم آثاري است که با پيش فرض نظري شروع مي شود و ضمن نقد و بررسي نظريه هاي مطرح شده، در پايان به طراحي نظريه مورد نظر مي انجامد. آثار کلمن، کالينز، هابرماس و... نمونه هاي اين نوع کتاب ها به شمار مي آيند.
ويژگي عمده کتاب هاي گروه سوم، آغاز کردن مطالب با پيش فرض تئوريک و پايان دادن آن با طرح نظريه ي جديد است.کتاب کالينز با عنوان سه سنت جامعه شناختي (15) و کتاب ترنر ساخت نظريه ي جامعه شناختي و کتاب کلمن با عنوان بنيادهاي نظريه ي ا جتماعي (16) از مصاديق اين نوع بررسي اند.
1- کالينز معتقد است که جامعه شناسي از سه سنت: 1- تقابلي، 2- دورکيم و 3- کنش متقابلي تشکيل شده است. از نظرکالينز با وجود اين که افکار ديگر جامعه شناختي نيز وجود دارد، ولي اين سه سنت اصلي جامعه شناختي بوده که نقل از آن در گذر زمان استمرار يافته و گاه در اعماق فکري با يکديگر متصل و مرتبط شده اند.
2- ترنر در کتاب ساخت نظريه ي جامعه شناختي ساخت نظريه ها را بيان مي کند تا زمينه ها يا تبديل آنها به يکديگر را. او مدعي است که به پنج نظريه ي ( نظريه ي کارکردي، تقابل، مبادله، کنش متقابل و ساخت گرايي ) پرداخته است. ترنر بر اساس رويکردي اثباتي، ضمن بازنگري نظريه ها به بيان قضايا و پيش فرض هاي نظريه ها پرداخته است.
3- کلمن در کتاب بنيان هاي تئوري اجتماعي تلاش نموده است تا در نهايت تئوري کنشي عقلاني مورد نظرش را طرح نمايد. کلمن آورده است:
" « تئوري اجتماعي » آن گونه که در دانشگاه ها آموخته مي شود، تا اندازه ي زيادي [ نمايانگر ] تاريخ تفکر اجتماعي است. منتقد خرده بين ممکن است بگويد که شيوه ي عمل رايج در نظريه ي اجتماعي تکرار حديثي کهنه در توسل به نظريه پردازان قرن نوزدهم است. اما در اين ميان انقلابي سازماني در جوامع رخ داده است. هم چنان که جنگل ها و کشتزارهاي محيط طبيعي جاي خود را به خيابان ها و آسمانخراش ها مي دهند، نهادهاي نخستين نيز که جوامع پيرامون آنها توسعه يافته اند، جايشان را به سازمان اجتماعي مي دهند که هدفمند بنا شده است. با در نظرگرفتن اين تحولات، ممکن است از خود بپرسيم: ما به کجا مي رويم؟ آيا به جايي که مي خواهيم مي رويم؟ آيا مي توانيم جهت را اندکي تغيير دهيم؟ چگونه يک جهت را انتخاب مي کنيم؟ اما پيش از آن که بتوانيم اين پرسش ها را مطرح کنيم، بايد بدانيم به کجا مي رويم و براي اين منظور به تئوري اجتماعي نيرومندي نيازمنديم. چنين نظريه اي نيازمند شالوده اي مستحکم است و اين همان چيزي است که اين کتاب مي خواهد فراهم سازد. ( کلمن، 1377 ، ص 9 ). "

(4)

گروه چهارم از کتاب ها در نظريه هاي جامعه شناختي به ارزيابي نظريه ها مي پردازند. اين نوع فعاليت در حوزه ي جامعه شناسي نظري از دهه ي1960 در ميان جامعه شناسان امريکايي شروع شد و تا پايان دهه 1980 ادامه يافت. آخرين تلاش در اين زمينه گردهمايي استادان جامعه شناسي نظري داراي رويکرد اثباتي در دانشگاه مريلند در سال 1988 بود. در اين نشست که نتايج آن به صورت کتابي با عنوان نظريه سازي در 1992 به چاپ رسيد آخرين دفاعيه هاي ممکن از نظريه سازي رسمي به عمل آمد.
کتاب نظريه ي جامعه شناختي والترال والاس (17) نمونه ي مناسبي از اين نوع فعاليت نظريه پردازان است. زيرا او با قبول جامعه شناسي به عنوان علم در پي ارزيابي نظريه هاي اصلي در آن است. (18) او جامعه شناسي را براساس پنج معيار: مشاهدات، تعميم هاي تجربي، نظريه ها، فرضيات و روش ها ارزيابي کرده است.

(5)

گروهي از آثار است که صرفاً به بيان يک نظريه ي مستقل و واحد پرداخته است. نمونه ي اين کتاب ها بيشتر در نزد متفکران اصلي جامعه شناسي از قبيل پارسنز و گيدنز ديده مي شود. کتاب سيستم اجتماعي تأليف پارسنز و نظريه ي ساخت يابي تأليف آنتوني گيدنز نمونه هاي اصلي اين نوع تأليفات است. اين مؤلفان نيز براي بيان نظريه هايشان مجبور بوده اند تا به بيان پيشينه ي نظري شان- بيان، معرفي و نقد نظريه پردازان قبلي- بپردازند.
پارسنز در اولين عبارت در پيش گفتار سيستم اجتماعي (19) اشاره کرده است:
" جلد حاضر تلاشي براي کنار هم قرار دادن در مباحث اصلي يک طرح مفهومي به صورتي سيستماتيک براي تجزيه و تحليل ساختار اجتماعي و جريان هاي کنش است. ( Parsons, 1951: vii ) "
آن چه الکساندر در کتاب منطق نظري درجامعه شناسي، هابرماس در تئوري کنش ارتباطي، مرتن در تئوري اجتماعي و ساخت اجتماعي و.... آورده اند، بيشتر در ارائه ي چهارچوب نظري جديد است.
مرتن در کتاب نظريه اجتماعي و ساخت اجتماعي با قبول نظريه ي برد متوسط به نقد ديدگاه کلان و تجربه گرا در جامعه شناسي معاصر خود مي پردازد. زيرا به نظر او، جامعه شناسي دوره ي مرتن يا کلان نگر و يا بسيار تجربه گرا است. از اين رو نظريه ي برد متوسط شروع مناسبي در پيوستگي نظريه ها در قالب شبکه ي نظري و کوتاهي فاصله بين جامعه شناسي خرد و کلان است. (20)
الکساندر بحث خود را در چهار مجلد مستقل به نگارش درآورده است. هدف اصلي اي که او دنبال مي کند بازسازي نظريه ي پارسنز تحت عنوان کارکردگرايي جديد است. او مدعي است که « من منطق نظري جديدي براي جامعه شناسي مرحله به مرحله ساختم. » (21)
الکساندر در ادامه اشاره کرده است جامعه شناسي دچار مشکلات روشي و نظري شده است، در اين صورت بايد تولد مجدد بيابد. به قول لنين که مدعي بود بدون نظريه ي انقلابي نمي توان انقلاب کرد، جامعه شناسي نيز نمي تواند بدون وجود نظريه اي قوي بازآفريني شود. به عبارت ديگر بدون نظريه ي جامعه شناختي قوي و سخت، جامعه شناسي قوي وجود نخواهد داشت. از اين رو بايد نظريه ي تجديد حيات يابد. (22)
در ميان کتاب هاي جامعه شناسي اعم از تأليف و ترجمه به زبان فارسي در دو دهه ي اخير کتاب هاي بسياري با نام نظريه هاي جامعه شناسي و نظريه هاي جامعه شناسي چاپ شده است که پرداختن به همه آنها در اين فصل مقدور و ضروري نيست. آن چه در بالا بدان اشاره شد، انتخاب اصلي ترين کتاب هاي نظريه هاي جامعه شناسي است که مورد توجه دانشجويان و استادان علوم اجتماعي- به طور خاص جامعه شناسي- قرار گرفته است.
بعضي از کتاب هاي تأليفي و ترجمه اي آغازگر مباحث نظري جامعه شناسي در ايران اند و مابقي تقويت کننده قلمداد مي شوند. کتاب دو جلدي ريمون آرون با عنوان مراحل اساسي انديشه جامعه شناسي اولين منبع نظري در جامعه شناسي است. پس از آن کتاب نظريه هاي جامعه شناسي جرج ريتزر نقطه ي عطفي در توسعه و فراگيري جامعه شناسي نظري در ايران بوده است. با توسعه ي کمي و کيفي جامعه شناسي و جامعه شناسي نظري، بعضي از جامعه شناسان نظري در دانشکده ي علوم اجتماعي دانشگاه تهران به نقادي عام گرايي جامعه شناسي نظري پرداخته اند و اصرار دارند تا جامعه شناسي ايراني بر اساس چارچوب نظري واحدي به تحليل مسائل اجتماعي بپردازد زيرا تجربه ي پنج دهه ي گذشته از بدو تأسيس اين علم در ايران تا دهه ي 1380 با آموزش توأم بوده است تا نظريه پردازي در جامعه شناسي. اين ارزيابي از سابقه ي جامعه شناسي نظري در ايران و نقدهاي ارائه شده، زمينه ي جهت گيري جدي در آينده ي جامعه شناسي در ايران شده است. بدين لحاظ ما در دانشکده ي علوم اجتماعي با سه ديدگاه جامعه شناختي روبه رو هستيم: 1- ديدگاه اثباتي متأثر از جامعه شناسي اروپايي ( فرانسه ) دهه 1960 و 1970 ( توسلي، 1375 )، 2- جامعه شناسي تفسيري با تأکيد بر جامعه شناسي فلسفي و 3- بررسي جامعه شناختي با تأکيد بر تغييرات فرهنگي ( نسلي- جنسيتي ) در ايران ( اباذري، 1377 ) ( آزاد ارمکي، 1379 )، و ( عبداللهيان، 1380 ).

پي‌نوشت‌ها:

1. جي. اچ. آبراهامز در کتاب ماني و رشد جامعه شناسي ضمن مقدمه اي تحليلي، به گزينش مطالبي از کتاب هاي اصلي جامعه شناسي از دوره کلاسيک تا زمان حاضر- نيمه ي اول قرن بيستم است. آبراهامز دليل تنظيم اين گونه ي کتاب را چنين ذکر مي کند:
ما اين تبيين اجمالي توسعه ي انديشه ي جامعه شناسي را با آوردن مستخرجات تفصيلي از آثار مهم جامعه شناسان تکميل کرده ايم. از اين طريق، خواننده انواع مسائلي را که نويسندگان جامعه شناس به آن ها پرداخته اند، شيوه ي نزديک شدنشان را به آن مسائل و نحوه و بيان آنان را بهتر درخواهد يافت.... ( آبراهامز، 1363، جلد اول، صفحه 1 و 2 ).
2. An Introduction to Sociological Theory
3. Frame of Refrence
4. Jonathan H. Turner, Leonard Beeghley and Charles H. Powers
5. Jonatnan H.Turner et al ( 1989 ), The Emergence of Sociological Theory, Vadsworth Publishing Company, California, Second Edition, Belmont.
6. Ibid, p. VII.
7. Ibid
8. Giants
9 Ibid, p.VIII
10. آرون، ريمون، مراحل اساسي در انديشه ي جامعه شناسي، ترجمه ي باقر پرهام، شرکت سهامي کتاب هاي جيبي، 1354، جلد اول، ص 10.
11. همان.
12. همان.
13. همان.
14. همان، ص 11 .
15. Collins, Randall. ( 1985 ), Three Sociological Traditions, New York, Oxford University Press.
16. Coleman, James, ( 1992 ), Foundations of Social Theory.
17. Wallace, L. Walter. ( 1969 ) Sociological Theory, An introduction, Aldine Publishing Company, Chicago.
18. نظريه ها عبارتنداند از: اکولوژيسم، دموگرافيسم، ماترياليسم، روان شناسي گرايي، تکنولوژيسم، ساخت گرايي کارکردي، ساخت گرايي مبادله اي، ساخت گرايي تقابلي، کنش متقابل، عمل گرايي، اجتماعي و... .
19. The Social System.
20. Merton, 1968, p: 68.
21. Alexander, C. Jeffrey, ( 1982 ), Theoreticalogic in Sociology, Volume one. University of California Press Berckeley, p.XV.
22. Ibid, p. Xvi.