نويسنده: حميد عضدانلو
رنسانس و انديشه آن بسيار پيچيده و بغرنج است. اين مفهوم معمولاً براي نشان دادن جنبشي فرهنگي به كار برده مي شود كه در ايتاليا در اواسط قرن چهاردهم ميلادي رخ داد، و سپس راه خود را به ديگر نقاط اروپا گشود. گرچه اين مفهوم در نوشته هاي اكثر مورخان به كار برده شده است، ولي هنوز چالش هاي بسياري براي كاربرد آن وجود دارد. گاهي اين چالش ها به حدي است كه حتي مورخان نيز از استناد به حوادث عيني تاريخي منحرف مي شوند. بخشي از اين چالش مربوط به آغاز اين جنبش است. در بين مورخان، اختلاف نظر فاحشي در خصوص آغاز اين جنبش فكري و اجتماعي وجود دارد. بسياري، براي نشان دادن آغاز رنسانس، ما را به قرون دوازده و سيزده ميلادي مي برند، برخي دوران قرون وسطي را تا قرن هفدهم ميلادي مي دانند، عده اي معتقدند كه رنسانس از زمان سقوط قسطنطنيه، در سال 1453ميلادي آغاز شده است، و ديگراني نيز هستند كه آغاز رنسانس را سال 1451ميلادي، يعني زمان انتشار و چاپ كتاب هاي متعددي مي دانند كه در مدت زماني كمتر از پنجاه سال فراگير شدند.
شايد اين اختلاف نظرها نشأت گرفته از تفاوت معنا و ويژگي هايي باشد كه اين مورخان براي مفهوم رنسانس قائل اند. آيا رنسانس تولد « انسان مدرن » و آغاز « فردگرايي » است؟ آيا بايد به وجود آمدن علوم تجربي و توجه زياد به طبيعت را آغاز رنسانس تلقي كرد؟ آيا رنسانس از زمان بازگشت به ادبيات كلاسيك يونان آغاز شده است؟ مردم ايتاليا نيمه دوم قرن سيزدهم و نيمه اول قرن چهاردهم را عصر لاريناسشيتا (1) يعني « تولد نو » مي خواندند، زيرا در نظرشان فرهنگ باستاني و كلاسيك روم پس از هزار سال استيلاي بربريت، در آن دوران زندگي را از سر گرفته بود. اين اصطلاح را نخستين بار وازاري(2)، در سال 1550 ميلادي در زندگي بهترين معماران و نقاشان و مجسمه سازان ايتاليايي(3) به كار برد. مفهوم رنسانس، اولين بار در دايره المعارف فرانسه، به معني دوراني ( قرون 14، 15 و 16 ميلادي ) به كار برده شد كه در آن هنر و ادبيات شكوفا گشت.
يقيناً برداشت هاي متفاوت از معنا و ويژگي هاي اين مفهوم، زمان آغاز آن را نيز تغيير مي دهد. به هر حال مفهوم رنسانس دربرگيرنده نوعي بي اعتباري فرهنگي است كه اكثر مورخان براي دوران پيش از آن، يعني دوران قرون وسطي، قائل مي شوند. قصد اين نوشته به هيچ عنوان حل اين مسئله نيست. ( يكي از بهترين تحقيق ها در زمينه اختلاف نظر مورخان در مورد آغاز رنسانس، كتابي است كه توسط والاس فرگوسن به رشته تحرير درآمده و در سال 1948 ميلادي منتشر شده است )(4).
شك نيست كه انديشه « تولد دوباره ادبيات و هنر » در اين دوره ريشه دارد و پترارك (5)، انسانگرا، شاعر، و محقق قرن چهاردهم ايتاليا( 1374-1304ميلادي ) يكي از بنيان گذاران اين انديشه است. وي اميدوار بود در زمان خود بيداري فرهنگ را ببيند. ارنست رنان، منتقد، زبان شناس، و مورخ فرانسوي قرن نوزدهم ( 1892-1823ميلادي )، پترارك را به عنوان « نخستين انسان مدرن » معرفي مي كند، زيرا او نه تنها دنياي لاتين مغرب زمين را شيفته فرهنگ و تمدن باستاني كرد، بلكه انديشه انسان را از ماوراي طبيعت به اين جهان بازگرداند.(6)
به عقيده برخي از محققين، « پترارك سزاوار آن است كه پيشرو و بنيان گذار اومانيسم (7) به شمار آيد، زيرا وي با قلم نافذ و تواناي خويش اين حق را براي انسان قائل شده است كه درباره جهان خويش بينديشد، از زيبايي ها و لذايذ آن بهره گيرد و براي نسل هاي آينده زندگي بهتر و خوش تري فراهم كند. او به حق پدر رنسانس است »(8). بسياري از نويسندگان بعد از او اذعان كرده اند كه اين بيداري را در زمان خود ديده اند. زبان لاتين زباني بود كه انسان هاي فرهيخته و با فرهنگ اين دوره، براي بيان انديشه هاي خود از آن استفاده مي كردند، اما با اين حال، هيچ مفهوم يا عبارت لاتيني براي نام گذاري اين دوره فرهنگي به كار برده نشده است.
پي‌نوشت‌ها:
1.la Rinascita
2.Vasari
3.vite de`ptu eccelenti architetti,pittori,escultori Italliani
4.Wallace Ferguson,The Renaaissance in Historical in Historical Thought(Boston,1948)
5.Petrarch
6.Joseph Ernest Renan,Averroes et l`averroisme,Paris,1852,p.328
7.Humanism
8.ويل دورانت، تاريخ تمدن، جلد پانزدهم، رنسان: تاريخ تمدن در ايتاليا از 1304 تا 1576ميلادي، ترجمه سهيل آذري، انتشارات اقبال، 1344، ص 11.
عضدانلو، حميد، (1389)، سياست و بنيان هاي فلسفي انديشه سياسي، تهران: نشر ني، چاپ اول
