استفاده از ابزارهای نوین تبلیغاتی موجب شد تا انتخابات بیش از پیش پرهزینه شود. امروزه فتح کرسیهای نمایندگی تنها با صرف هزینه‌های گزاف میسّر است. آمار و ارقام حاکی از دست کم، دوبرابر شدن هزینه‌های انتخاباتی در دهه‌ی اخیر است.
این پدیده می‌تواند فساد مالی احزاب و نامزدها را موجب شود و صاحبان قدرت و نفوذ مالی را بیش از پیش بر صحنه‌ی سیاست حاکم کند. برای کاهش اثرهای مخرّب افزایش هزینه‌های تبلیغاتی، دولتها ناچار به مداخله شدند و بخشی از هزینه‌های احزاب و نامزدها را از اموال عمومی با عنوان «یارانه» عهده دار شدند. این تجربه بسرعت در بسیاری از کشورها به کار رفت و کمتر کشور اروپایی است که به یاری احزاب و نامزدهای انتخاباتی نشتابد.
گفتنی است مداخله‌ی دولت در این امر بدون مخالفت نبوده است. «کول» استدلال عمده‌ی مخالفان را در موارد ذیل خلاصه می‌کند:
1. یارانه‌های دولتی موجب حفظ وضع موجود می‌شود و از آنجا که احزاب بزرگ بیشترین سهم را از این یارانه‌ها دارند، نظام حزبی موجود در یک کشور تثبیت و حفظ خواهد شد. احزاب کوچک از این قوانین چندان طرفی نمی‌بندند و راه برای تشکیل احزاب جدید هرچه دشوارتر می‌شود.
2. پرداخت یارانه از سوی دولت زمینه را برای مخدوش کردن استقلال احزاب و گروههای سیاسی مساعد می‌کند. این امکان وجود دارد که جریانهای سیاسی نتوانند به عنوان سخنگوی مستقلِّ مردم در مقابل دولت مطرح باشند.
3. یارانه‌های دولتی موجب می‌شود تا فاصله میان رهبران احزاب و اعضا روزبه روز افزایش یابد. چرا که احزاب سیاسی خود را بی نیاز از اعضا می‌بیند و این بی نیازی، بی توجّهی آنان نسبت به اعضا را به دنبال خواهد داشت. احزاب سیاسی در گذشته بیشتر بر حقِّ عضویت اعضای خود تکیه داشتند، امروزه آنچه که اهمیّت دارد، کسب آرای بیشتر در انتخابات است؛ چرا که غالباً پرداخت میزان یارانه‌ی دولتی به تعداد کرسیها یا تعداد آرای کسب شده در انتخابات بستگی دارد. (1)
گفتنی است، این پدیده در عمل موجب شد تا احزاب هرچه بیشتر به سمت رأی دهندگان سوق یابند و احزاب جدیدی که از آن به «احزاب فراگیر» (2) یا به تعبیر «ژان شارلت» احزاب «رأی دهندگان» (3) یاد می‌شوند، هرچه بیشتر گسترش یابند.
با وجود انتقادهایی که به این امر شده است، در عمل بیشتر دموکراسی‌های کنونی راه حل نهایی را در تقبّل بخش قابل توجهی از هزینه‌های زندگی سیاسی دیده اند.
دولتها به شیوه‌های مختلف، احزاب و نامزدها را حمایت می‌کنند. متداول ترین شیوه‌ها را می‌توان در موارد ذیل خلاصه کرد:
1. کمکهای بلاعوضِ افراد یا شرکتها در بسیاری از کشورها مشمول کسورات مالیات بر درآمد است. این امر موجب تشویقِ مردم به حمایت از احزاب سیاسی یا نامزدها شده، مردم را هرچه بیشتر به صحنه‌ی سیاسی علاقه مند می‌سازد. طبیعی است که بسیاری ترجیح می‌دهند به جای پرداخت مالیات، مبلغ یادشده را به نامزدها یا گروههای سیاسی مورد علاقه‌ی خود بپردازند. این امر موجب می‌شود پیوند میان مردم و گروههای سیاسی عمیقتر شده و تا حدّی، مشکل یادشده توسط کول کمرنگ تر شود.
2. استفاده از برخی امکانات و اموال دولتی بدون پرداخت هزینه یا تخفیفهای ویژه رایج شده است. به عنوان مثال، دولتها سالنهای اجتماعات دولتی را در اختیار احزاب قرار می‌دهند یا این امکان را برای رهبران احزاب به وجود می‌آورند تا پیامهای تبلیغاتی خود را از طریق رسانه‌های جمعی- بویژه رادیو و تلویزیون- به سمع و نظر مردم برسانند.
3. پرداخت نقدی بخشی از هزینه‌های تبلیغاتی که در کشورهای گوناگون به شیوه‌های متفاوتی صورت می‌گیرد، ولی غالباً تعداد کرسیهای اخذ شده در مجلس و تعداد آرا، ملاک این پرداخت از سوی دولت است. کشورهای اتریش، دانمارک، مکزیک و ترکیه میزان آرای احزاب و نامزدها را ملاک پرداخت یارانه‌ی دولتی قرار داده اند. در صورتی که در کشورهای بلژیک، فنلاند، آلمان و سوئد، میزان یارانه‌ی دولتی بر اساس تعداد کرسیها محاسبه می‌شود. در برخی از کشورها، میزان کمکهای نقدی که حزب از طرفداران خود دریافت می‌کند، در تعیین میزان یارانه مؤثر است.
نحوه‌ی دیگر پرداخت یارانه، تساوی همه‌ی احزاب و عدم توجه به میزان آرای یا کرسیهای اخذشده است که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خدمات غیرنقدی دولتی غالباً به طور مساوی در اختیار احزاب سیاسی قرار می‌گیرد و چندان وابسته به امور دیگر نیست. در این میان، تنها مقدار وقتی که رسانه‌های گروهی و بویژه تلویزیون در اختیار نامزدها یا احزاب قرار می‌دهند، در مورد همه‌ی احزاب یکسان نیست و در کشورهای فرانسه، دانمارک، ایتالیا و نروژ، اصل مساوات رعایت می‌شود و همه‌ی احزاب به یک اندازه از رادیو و تلویزیون برای پخش پیامهای تبلیغاتی خود استفاده می‌کنند. در کشورهای سوئد و انگلستان، احزاب بزرگ از امکانات مساوی در این خصوص بهره مندند، ولی احزاب کوچکتر فرصت کمتری برای استفاده از رادیو و تلویزیون دارند. در کشور کانادا محدودیت بیشتری در این خصوص مشاهده می‌کنیم. احزاب سیاسی تنها به شرطی می‌توانند از این امکانات استفاده کنند که دست کم در
حوزه‌ها، نامزدهایی را معرفی کرده باشند. علاوه بر این، میزان وقت احزاب برای استفاده از رادیو و تلویزیون بر اساس میزان کرسیهایی که در مجلس نمایندگان دارند تعیین می‌شود.مهمترین مبحث در خصوص یارانه‌های دولتی، یارانه‌ی نقدی است و بررسی تجارب کشورهای مختلف در این خصوص می‌تواند زمینه ساز انتخاب بهترین شیوه برای حمایت مالی از احزاب و نامزدها باشد. قوانین کشورهای گوناگون در این بخش از پیچیدگی خاصی برخوردار است و شرایط و قیود مختلفی برای این امر در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، در ایالات متحده‌ی امریکا، برای تعیین میزان و چگونگی پرداخت یارانه‌ی نقدی، احزاب این کشور به سه دسته تقسیم می‌شوند. دسته‌ی اوّل احزابی هستند که نامزدهای ریاست جمهوری آنان دست کم 25 درصد از آرا را در انتخابات مقدّماتی احراز کرده باشد. این احزاب که احزاب بزرگ امریکا هستند، همان دو حزب معروف جمهوری خواه و دمکرات هستند و احزاب دیگر چنین امکانی ندارند. دسته‌ی دوّم، احزاب کوچک هستند که در انتخابات ریاست جمهوری، نامزدهای آنان بین 5 تا 25 درصد آرا را از آنِ خود کرده باشد. در عمل، غالباً تنها یک حزب چنین امکانی را داراست. سوّمین دسته از احزاب، تمام احزاب سیاسی، غیر از دسته‌ی اوّل و دوّم را شامل می‌شود.
نامزدهای احزاب دسته‌ی اوّل در صورتی که از هیچ منبع مالی دیگری استفاده نکنند و از منابع شخصی و خانوادگی خود نیز بیش از 50000 دلار هزینه نکنند، بر اساس قانون سال 1992، 55/2 میلیون دلار از دولت دریافت خواهند کرد. طبق قانون سال 1974، مبلغ یادشده 20 میلیون دلار بود که بر اساس میزان تورّم در سال 1992 مورد بازنگری قرار نگرفت.
نامزد احزاب دسته‌ی دوّم، به تناسب میزانِ حمایتِ مردمی و با رعایت شرایط پیشین، از یارانه‌های دولتی بهره مند می‌شود. در انتخابات سال 1996، روس پِرتوت به میزان نصف یارانه‌ی نقدی دو حزبِ دسته‌ی اوّل از کمکهای مالی دولتی بهره مند شد.
کمکهای مالی احزاب دسته‌ی اوّل و دوّم، قبل از برگزاری انتخابات به آنها پرداخت می‌شود. احزاب دسته‌ی سوّم، به تناسب نتیجه‌ی انتخابات جاری، از یارانه‌ی نقدی بهره مند می‌شوند، ولی این یارانه تنها پس از برگزاری انتخابات به آنها پرداخت می‌شود. (4)
یارانه‌های نقدی معمولاً به دو صورت مختلف به احزاب یا نامزدها پرداخت می‌شود. در برخی از کشورها مانند استرالیا، فرانسه، آلمان و امریکا، پس از انتخابات مختلف (ریاست جمهوری، مجلس و ...) احزاب به تناسب آرا یا کرسیها، از حمایتهای مالی دولتی بهره مند می‌شوند. شیوه‌ی دیگر در کشورهایی مانند برزیل، کلمبیا، دانمارک، فنلاند، ژاپن، نروژ، سوئد، ترکیه اعمال می‌شود. در این کشورها، احزاب سیاسی به عنوان حزب و نه به عنوان مشارکت در انتخابات، از کمکهای مالی دولتی بهره می‌برند. یارانه‌های دولتی به خصوص در حالتِ اوّل، در برخی از کشورها، به سازمانهای حزبی اعطا می‌شود و در برخی دیگر از کشورها، نامزدهای احزاب سیاسی این یارانه را دریافت می‌کنند. طبیعی است در صورتی که نامزدها مستقیماً از دولت یارانه دریافت کنند، از میزان وابستگی آنان به احزاب سیاسی کاسته خواهد شد و نامزد محوری جای حزب محوری را می‌گیرد.
هم سنجی چگونگی پرداخت یارانه به احزاب و نامزدها در کشورهای مختلف
|
کشور |
دریافت کننده ی یارانه |
زمان پرداخت یارانه |
مبنای یارانه |
شرایط |
|
آلمان
استرالیا
ایرلند
ترکیه
فرانسه
فنلاند
لهستان |
احزاب
غیرنقدی
احزاب
نامزدها و احزاب
احزاب
- |
انتخابات
انتخابات
سالانه
انتخابات
سالانه
- |
میزان آرا
میزان آرا
میزان آرا
-
میزان آرا تعداد کرسیها و میزان آرا
تعداد کرسی
- |
5/0 درصد آرا برای لیست ها
معرفی نامزد در 3/3 حوزه ها + 30000 رأی با 2 درصد آرا
5/2 درصد آرا در دو انتخابات
نامزد: 15 درصد آرا در یک حوزه، احزاب: خرج دست کم 10 درصد از سقف هزینه |
پی‌نوشت‌ها:
1. OOL. F. Rund. " The Modesty of Dutch party Finance", in comparative. political Finance in the 1980, ed. Herbert, F. Alexander, New York. cambridge university press, 1989, p. 210.
2. catch- all party.
3. parti d" élector.
4. RICHARD S., KATZ. op. ciT., 1996, pp. 129-133.
ایوبی، حجت الله؛ (1382)، اکثریت چگونه حکومت می‌کنند، تهران: انتشارات سروش، چاپ دوم
