آموزش مجازى

با وجود كتاب و كتابخانه مجازى، داير نمودن كلاس مجازى امكان پذير مى شود. در واقع هر كلاس نيازمند وجود يك معلم و مربى نيز هست. معلم مجازى همچون كتاب مجازى در آن واحد، در دسترس تعداد زيادى آموزنده قرار مى گيرد. نقش معلم سنتى در اين نوع آموزش به نقش ناظر، همراه، مشاور و راهنما يا به عبارتى «آموزيار» تغيير مى كند. در كلاس مجازى، آموزگار، كتاب، تخته سياه و كتابخانه در فضاى مجازى قرار دارد و هر دانش آموز مى تواند به آنها دسترسى داشته باشد. پرسش و پاسخ، رفع اشكالات، امتحان و ارزشيابى هم از طريق مجازى و هم در زمان واقعى قابل انجام است. اين تغيير نقش معلم از يكسو و نياز به آموزگار مجازى از سوى ديگر، ايجاب مى كند كه طرح جداگانه اى براى تربيت آموزگار مجازى و آموزيار حضورى نيز برنامه ريزى و اجرا شود. كليد موفقيت برنامه آموزش مجازى و الكترونيكى در گرو وجود آموزگار مجازى ماهر و پرتوان است. آموزش مجازى مفاهيم متعددى را داراست كه از ميان آنها مى توان به مفاهيم زير اشاره كرد:

دانشكده مجازى

يكى از بهترين و آماده ترين زمينه هاى گسترش آموزش الكترونيكى در سطوح بالاى آموزشى يعنى در بخش آموزش عالى است. در شرايط كنونى كه در جامعه ما هنوز مقدمات توسعه و كاربرد يادگيرى الكترونيكى و آموزش مجازى در سطوح تحصيلات ابتدايى و متوسطه فراهم نيست، مراكز آموزش عالى مناسب ترين زمينه براى گسترش اين نوع آموزش مى باشند. امكانات موجود بويژه مسأله دانش زبان خارجى، آشنايى با ابزار الكترونيكى، تجربه بهره گيرى از اينترنت، داشتن رايانه و نظاير آنها، شرايطى را بوجود آورده است كه اجراى برنامه هاى آموزش مجازى را در اين بخش ساده تر و تا حدود زيادى امكان پذير مى سازد. برخى از مراكز علمى كشور در شرايط كنونى توان و امكان اجراى برنامه هاى آموزش مجازى را در حد چند رشته و يا حتى يك دانشكده دارا مى باشند.

كتابخانه مجازى

يك كتابخانه جامع الكترونيكى، همگى اطلاعات لازم را در اختيار مراكز آموزشى قرار خواهد داد بدون آن كه لزومى به ساخت يك كتابخانه باشد. با انتخاب بهترين مطالب آموزشى و بهترين كتاب ها، ارزنده ترين كتابخانه در دسترس همگان قرار خواهد گرفت. تجديد نظر و تغييرات نيز در كوتاه ترين زمان با كم ترين هزينه و در گسترده ترين سطح صورت مى گيرد. تجهيز مراكز آموزشى به كتابخانه مجازى بزرگ ترين گام در نهضت آموزش مجازى خواهد بود. كتابخانه مجازى قلب نظام آموزشى الكترونيكى و ساختمان مركزى سامانه آموزش مجازى است.

مؤلفه هاى مهم در آموزش مجازى

ايجاد و توسعه آموزش هاى مجازى مستلزم درنظر گرفتن مؤلفه هاى چندى است. يكى از مؤلفه هاى مهم در ايجاد آموزش هاى مجازى درنظر گرفتن زيرساخت هاى سخت افزارى است. بدون شك آموزش مجازى از طريق شبكه هاى رايانه اى و به كمك رايانه امكان پذير است. بنابراين در ابتدا هريك از فراگيران مخاطب آموزش هاى مجازى بايد داراى يك دستگاه رايانه قابل دسترسى باشد. اين رايانه مى تواند رايانه شخصى در دسترس بوده و يا رايانه اى خدماتى در محل كار باشد. در هر حال رايانه بايد به نوعى در اختيار يادگيرنده قرار گيرد. دوم امكانات لازم براى ارتباط و اتصال به شبكه اينترنت يا اينترانت فراهم گردد. به بيان ديگر لازم است يك شبكه مخابراتى براى انتقال اطلاعات ديجيتالى ايجاد شده باشد. اغلب شبكه هاى مخابراتى از بسترهاى مختلفى مانند كابلهاى مخابراتى، فيبرنورى، ماهواره و ديگر ابزارها براى توسعه گسترده و دسترسى استفاده مى كنند. هرقدر فناورى به كار رفته در شبكه مخابراتى قوى تر باشد سرعت و حجم اطلاعات منتقل شده بيش تر خواهد شد. از طرف ديگر هرقدر گسترش اين شبكه در محدوده جغرافيايى مورد نظرى مثل يك كشور بيش تر باشد، دسترسى افراد به شبكه اينترنت نيز بيش تر خواهد بود.
زيرساخت هاى نرم افزارى نيز از ديگر مؤلفه هاى لازم در ايجاد دوره هاى آموزش مجازى است. براى ساختن دروس مجازى و ذخيره كردن آنها در يك بانك نرم افزارى، لازم است نرم افزارهاى مناسبى تهيه شوند. به طور معمول اين نرم افزارها با نام هاى سامانه مديريت يادگيرى، سامانه مديريت محتوايى و يا سامانه مديريت يادگيرى و محتواى الكترونيكى شناخته مى شوند.
از ديگر مؤلفه هاى آموزش الكترونيكى، توليد محتواى الكترونيكى است. محتواى الكترونيكى دروس يعنى هر آن چه لازم است يادگيرنده مشاهده كند، بشنود و بخواند تا دانش مورد نظر به او انتقال يابد. از آنجا كه در آموزش هاى مبتنى بر وب اين محتوا از طريق نمايشگر و بلندگوهاى متصل به يك رايانه به صورت الكترونيكى ساخته وعرضه مى شوند، آن را محتواى الكترونيكى مى نامند. بنابراين محتواى الكترونيكى عبارت است از مجموعه اى از رسانه هاى متن، عكس، صدا، فيلم و پويانمايى كه بر صفحه نمايش رايانه ظاهر شده و از بلندگوهاى آن پخش مى شود تا دانش مورد نظر را به يادگيرنده منتقل كند. سازمان نيروى انسانى نيز ديگر مؤلفه اى است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. گروه هاى پشتيبانى كننده آموزش مجازى شامل: گروه پشتيبانى از سامانه مديريت محتوا ويادگيرى و نيز گروه پشتيبانى از توليد محتواى الكترونيكى دروس مى باشد. هر يك از اين ۲ گروه لازم است وظايفى را به عهده بگيرند. البته امروزه بسيارى از سازمان هاى بزرگ براى ايجاد تيمهاى پشتيبانى سعى مى كنند اين خدمات را با عقد قرارداد از شركت هاى متخصص در آموزش هاى الكترونيكى دريافت كنند. بنابراين بدون آنكه نياز به توسعه نيروى انسانى داشته باشند از خدمات پشتيبانى برخوردار مى شوند.
نقش «طراح آموزش» نيز در فرايند توليد محتواى الكترونيكى بسيار مهم است. طراح آموزش پس از مطالعه درس تأليف شده و در ارتباط مستقيم با استاد درس، سعى مى كند نحوه ارائه درس را طراحى نمايد. در اين طراحى بايد به مواردى همچون ترتيب ظاهر شدن عناوين، متن ها وتصاوير بر صفحه نمايش رايانه، جلوه هاى ويژه صوتى و تصويرى براى جذاب كردن درس، طراحى ابزارهاى كمكى و تشريحى براى هرچه گوياتر كردن درس و مواردى اين چنينى اقدام نمايد. «جمع كننده درس» نيز به عنوان يكى از مؤلفه هاى آموزش مجازى، پس از تهيه روايت نامه، قطعات مختلف يك درس الكترونيكى را خواهد ساخت. «جمع كننده درس» فردى است مسلط به كاربرى نرم افزارهاى لازم براى طراحى و ساخت صفحات تحت وب. در هريك از اين صفحه ها بخشى از محتواى درس به صورت متن، عكس، پويانمايى و فيلم شكل مى گيرد. بنابراين خروجى فعاليت هاى جمع كننده درس قطعات مختلف درس الكترونيكى است. همچنين «كارشناس رسانه ها» نيز در طراحى و ساخت دروس به صورت حرفه اى كار صدابردارى، طراحى و توليد پويانمايى، فشرده سازى قطعات صوتى و پردازش تصاوير و فيلم هاى ديجيتالى را انجام مى دهد. چنين فردى به عنوان متخصص رسانه ها شناخته شده و مسلط به كاربرى سخت افزارها و نرم افزارهاى مربوطه مى باشد.

مزاياى آموزش مجازى

در حال حاضر هيچ نوعى از آموزش به اندازه آموزش هاى مجازى مبتنى بر وب، پتانسيل فراگيرى در بعد جهانى ندارند. وسعت جغرافيايى محيط آموزش مجازى، همان وسعت شبكه جهانى اينترنت است. بنابراين آموزش مجازى امكان آموزش را در هر مكان دلخواه ممكن مى سازد. از بعد اقتصادى اين آموزش ها هزينه ها را تا حد زيادى كاهش مى دهد. در آموزش هاى مجازى در قياس با آموزش هاى حضورى، نياز به اختصاص فضاى فيزيكى جهت داير كردن كلاس درس، ايجاد آزمايشگاه و كارگاه، ايجاد بخش هاى ادارى و دفترى وجود ندارد به اين دليل تا حد زيادى از هزينه ها كاهش مى يابد. همچنين از ميزان سايرهزينه هاى مرتبط به دانشجويان كه شامل هزينه هاى خوابگاه و اسكان، تغذيه و مواردى از اين دست مى باشد و نيز هزينه هاى مرتبط با اساتيد كه شامل مواردى چون هزينه سفر و اسكان مى باشد حذف مى گردد.
آموزش هاى مجازى امكان برابر و دسترسى يكسان در فراگيرى علم و دانش را براى همه افراد، در اقصى نقاط دنيا فراهم مى كند. امروزه هر كس از هر جاى دنيا قادر است تا به فراگيرى دانش موردنياز خود اقدام كند. دروسى كه جهت ارائه در آموزش هاى مجازى ساخته مى شوند يادگيران در سطوح جغرافيايى بسيار گسترده در سطح يك كشور و يا حتى بزرگ تر را تحت آموزش يكسان قرار مى دهد. آموزش هاى مجازى در ارائه آموزش از انواع رسانه هاى متنى، شنيدارى و گفتارى بهره مى گيرند. امكان استفاده از فيلم و پويانمايى و همچنين قطعات صوتى در كنار رسانه هاى متنى و تصويرى، علاوه بر جذاب شدن محتواى دروس الكترونيكى امكان انتقال حجم بيشترى از اطلاعات و دانش را در فرصتى كوتاه تر فراهم مى كند. براى مثال پويانمايى از حركت يك پيستون در درون يك سيلندر مى تواند به تنهايى گوياى چندين پاراگراف مطلب باشد. لذا درآموزشهاى مجازى چند ثانيه فيلم يا پويانمايى اين قابليت را دارد تا همه مطلبى را كه ممكن است نياز به چندصد كلمه توضيح داشته باشد را ظرف چند ثانيه به يادگيرنده منتقل سازد. گرچه نرم افزارهاى موجود امكان توليد قطعاتى به صورت پويانمايى و فيلم را در متن يك درس الكترونيكى ممكن مى سازند ولى به دليل محدوديت هاى فعلى در پهناى باند ارتباطى امكان استفاده وسيع از اين رسانه هاى پرحجم در مقياس زياد وجود ندارد.
از ديگر مزاياى آموزش هاى مجازى تعامل بيش تر بين ياددهنده و يادگيرنده است. ابزارهايى كه فناورى هاى اطلاعاتى و ارتباطى در اختيار آموزش مجازى قرار مى دهند امكان ارتباطى، مشاوره و همكارى و تعامل بيش تر ميان استادان و فراگيران را فراهم مى سازد. براى مثال امكاناتى نظير پست الكترونيك، محاوره متنى، ويدئو كنفرانس و ابزارى از اين دست امكان ارسال پيام، طرح سؤال و تبادل مقالات و گزارش هاى علمى را بين اعضا ممكن مى سازد. همچنين اين ابزار علاوه بر برقرارى ارتباط يك طرفه امكان ارتباط هاى چند طرفه را نيز فراهم مى سازند. براى مثال اعضا مى توانند در باره موضوعات گوناگون به بحث و تبادل بپردازند. ابزارى مانند ميز گفت و گوى مجازى اين امكان را مى دهد كه موضوعى را طرح و ديگران را به اظهار نظر درباره آن موضوع دعوت كنيم. علاوه براين هر يك از افراد مى توانند به ديدگاه هاى ابراز شده نيز نقدى وارد نمايند و توضيحى را اضافه نموده و يا سؤال جديدى را مطرح نمايند.
آموزش مجازى به طور خودكار و در ۲۴ ساعت شبانه روز در اختيار فراگيران است. بنابراين يادگيرندگان آموزش هاى مجازى در زمان دلخواه خود مى توانند به مرور دروس خود بپردازند، به تمرينها پاسخ گويند و در آزمونهاى مربوطه شركت كنند. به همين دليل مى توان گفت كه آموزش هاى مجازى در هر زمان و مكان در دسترس افرادى است كه خواهان كسب دانش و علم اندوزى هستند. در آموزش هاى مجازى امكان دسترسى به حجم بالايى از اطلاعات و دانش موجود در اقصى نقاط دنيا فراهم مى گردد. از طريق لينك هايى كه در متون ارائه شده در اين آموزشها وجود دارد مطالب تكميلى درباره موضوع مورد بحث به يادگيرنده ارائه مى شود. همچنين مطالب ارائه شده از سطح كيفى و دقت و صحت بالايى برخوردار است چرا كه در اين نوع آموزش، استادان و معلمان برجسته از سرتاسر دنيا مى توانند در توليد محتوا و مطالب مشاركت كنند. به همين دليل مطالب از كيفيت و غناى بيشترى برخوردار خواهد بود. در آموزش مجازى فراگيرنده نقش فعال ترى ايفا مى كند. از آنجا كه در اين نوع آموزش استاد حضور فيزيكى ندارد و در كل رابطه استاد و دانشجو محدود است اما بار يادگيرى بيش تر بر دوش فراگيرنده است و استاد مخاطبين خود را به تحقيق و جست وجو و يافتن منابع آموزشى هدايت مى كند. در نتيجه يادگيرنده مجبور مى شود با تلاش و احساس مسئوليت بيش تر به يادگيرى بپردازد. از ديگر مزاياى اين نوع آموزش مى توان به قابليت تكرار مطالب در هرزمان و مكانى، افزايش زمان دسترسى به آموزش، امكان به اشتراك گذاشتن منابع آموزشى، مديريت دقيق بر فرآيند آموزش و غيره اشاره نمود.