زندانی سیاسی
نويسنده:علیرضا محمدی
منبع: مجله پرسمان
منبع: مجله پرسمان
آیا در حكومت پیامبر (صلی الله علیه و آله) مجازات زندان وجود داشت؟ در حالی كه ساختن زندان در اسلام را برای اولین بار به امام علی (علیه السلام) نسبت میدهند . اصولا پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) با توطئهگران به چه نحوی برخورد میكردند؟
جهت ارائه پاسخی مناسب، ابتدا لازم است نكاتی درباره تاریخ زندان در اسلام و این كه «ساختن زندان در اسلام را برای اولین بار به امام علی (علیه السلام)، نسبت میدهند» ، بیان شود .
در مورد تاریخ تاسیس زندان در اسلام میان سیره نویسان و علمای اسلام و حدت نظر وجود ندارد: برخی آن را به زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) مربوط میدانند، دستهای به زمان خلیفه دوم و گروهی به زمان حضرت علی (علیه السلام) . هر یك از این سه نظر در جای خود درست مینماید; ولی اختلاف در چگونگی آن است . توضیح آن كه گاهی سخن در حبس است و گاهی در محبس . در مورد اصل حبس، علاوه بر آن كه در آیاتی از قرآن كریم آمده است (2) ، در سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز نقل و در مواردی اجرا شده است . اما در مورد محبس و زندان، در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) مكان مستقلی برای این منظور پیش بینی نشده بود . عدم تاسیس زندان مستقل در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) دلایل مختلفی داشت: مانند كم بودن تعداد مسلمانان، محدودیت امكانات، قوی بودن ایمان مذهبی و در نتیجه پایین بودن آمار جرایم . البته مجرمان یا متهمان و احیانا اسرا در مساجد و منازل افراد تحت نظر قرار گرفته و محصور میشدهاند و حتی آن حضرت دستور میداد جای زنان از مردان جدا باشد و زندانیان را در مكانهای متعارفی كه همگان در آن مكانها زندگی میكنند نگه دارند تا احساس سختی نكنند . (3)
در زمان خلیفه دوم، منزل مسكونی صفوان ابن امبیه خریداری و به زندان تبدیل شد . در زمان حضرت علی (علیه السلام)، آن حضرت ابتدا به وسیله نی زندان مستقلی تاسیس كرد و آن را «نافع» نام نهاد; اما چون یكی از زندانیان آن را سوراخ كرد و گریخت، با خشت و گل زندان دیگری ساخت و آن را «مخیس» نامید .
بدین ترتیب، اصل زندان و زندانی از همان صدر اسلام وجود داشته، لكن به تدریج كه قلمرو اسلام گسترش مییافت و وضعیت جدیدی پیش میآمد، در وضعیت زندان نیز دگرگونی ایجاد میشد .
بنابراین، اولین مكانی كه به طور اختصاصی و تحت عنوان زندان تاسیس شد، مربوط به زمان حضرت علی (علیه السلام) است . (4)
با توجه به مقدمه فوق، در پاسخ سؤال باید گفت:
اولا، ساخته شدن زندان برای اولین بار در اسلام توسط امام علی (علیه السلام)، دلیل بر نبودن مجازات زندان در زمان پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) نیست; چنان كه گذشت، این نوع مجازات برای مجرمان خاص وجود داشته است . در روایتی از امام صادق (صلی الله علیه و آله) میخوانیم: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) شخصی را كه متهم به قتل بود، شش روز حبس میكرد ... .» (5)
ثانیا، حرف زدن علیه حكومت اسلامی دو صورت دارد: اگر صرف انتقاد از مشكلات و یا نقاط ضعفی است كه در بدنه حكومت وجود دارد و با روش صحیح و سازنده انجام شود، از نظر ا سلام نه تنها منعی نداشته، بلكه از باب «نصیحت ائمه مسلمین» و «امر به معروف و نهی از منكر» امری پسندیده و از وظایف اساسی احاد مردم نسبتبه حاكمان خویش است; اما اگر این حرف زدن از حالت انتقاد سازنده و خیرخواهی و امر به معروف و نهی از منكر خارج و در جهت توطئه چینی، تضعیف و براندازی نظام اسلامی شكل گرفته باشد، باید با هر وسیله ممكن با عاملان آن برخورد شود . البته باید به این نكته مهم توجه داشت كه با توجه به نوع جرم و شرایط زمانی شیوه برخورد متفاوت خواهد بود گاهی زندان است، گاه اعدام و گاهی جریمه و یا اعمال برخی محدودیتها و . .. ; مثلا پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) در جهتحفظ نظام اسلامی، مسجد ضرار را كه كانون توطئه گران بود، تخریب كرد . یا حضرت علی (علیه السلام) جهتسركوبی توطئه گران و دشمنان داخلی، سه جنگ جمل، صفین، و نهروان را اداره و رهبری كرد و ... . خلاصه آنچه در برخورد با توطئه چینان مهم استبرخورد قاطع با آنها است نه اصرار بر شیوهای خاص مانند زندان .
ثالثا، در تاریخ اسلام جرائمی چون: توطئه برای بر اندازی حكومت اسلامی، تحریك مردم برای ضدیتبا حكومت و سوء قصد علیه جان پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله)، اتفاق افتاده است و پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز به صلاحدید خود مجازاتهای مختلفی همچون قتل و زندان درباره آنها معمول داشته یا مجرمان رامورد عفو قراردادهاست . (6) بنابراین، چنین موضوعی فقط به زمان امام علی (علیه السلام) محدود نیست .
رابعا، نكته كلیدی كه در پاسخ سؤال شما بایدمد نظر قرار گیرد این است كه در بررسی میزان مشروعیت موضوعی از دیدگاه اسلام، منابع متعددی نظیر قرآن، سنت و ادله عقلی وجود دارد كه استناد به هر كدام از این منابع به تنهایی در ا ثبات مشروعیت آن موضوع كفایت میكند . معالوصف، اثبات سیره امام علی (علیه السلام) در برخورد با مخالفان معیار و الگوی كاملی برای سایر حكومتهای اسلامی در تمام زمانها است; هر چند این شیوه در زمان پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) یا سایر معصومان (علیه السلام) وجود نداشته باشد .
جهت ارائه پاسخی مناسب، ابتدا لازم است نكاتی درباره تاریخ زندان در اسلام و این كه «ساختن زندان در اسلام را برای اولین بار به امام علی (علیه السلام)، نسبت میدهند» ، بیان شود .
در مورد تاریخ تاسیس زندان در اسلام میان سیره نویسان و علمای اسلام و حدت نظر وجود ندارد: برخی آن را به زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) مربوط میدانند، دستهای به زمان خلیفه دوم و گروهی به زمان حضرت علی (علیه السلام) . هر یك از این سه نظر در جای خود درست مینماید; ولی اختلاف در چگونگی آن است . توضیح آن كه گاهی سخن در حبس است و گاهی در محبس . در مورد اصل حبس، علاوه بر آن كه در آیاتی از قرآن كریم آمده است (2) ، در سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز نقل و در مواردی اجرا شده است . اما در مورد محبس و زندان، در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) مكان مستقلی برای این منظور پیش بینی نشده بود . عدم تاسیس زندان مستقل در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) دلایل مختلفی داشت: مانند كم بودن تعداد مسلمانان، محدودیت امكانات، قوی بودن ایمان مذهبی و در نتیجه پایین بودن آمار جرایم . البته مجرمان یا متهمان و احیانا اسرا در مساجد و منازل افراد تحت نظر قرار گرفته و محصور میشدهاند و حتی آن حضرت دستور میداد جای زنان از مردان جدا باشد و زندانیان را در مكانهای متعارفی كه همگان در آن مكانها زندگی میكنند نگه دارند تا احساس سختی نكنند . (3)
در زمان خلیفه دوم، منزل مسكونی صفوان ابن امبیه خریداری و به زندان تبدیل شد . در زمان حضرت علی (علیه السلام)، آن حضرت ابتدا به وسیله نی زندان مستقلی تاسیس كرد و آن را «نافع» نام نهاد; اما چون یكی از زندانیان آن را سوراخ كرد و گریخت، با خشت و گل زندان دیگری ساخت و آن را «مخیس» نامید .
بدین ترتیب، اصل زندان و زندانی از همان صدر اسلام وجود داشته، لكن به تدریج كه قلمرو اسلام گسترش مییافت و وضعیت جدیدی پیش میآمد، در وضعیت زندان نیز دگرگونی ایجاد میشد .
بنابراین، اولین مكانی كه به طور اختصاصی و تحت عنوان زندان تاسیس شد، مربوط به زمان حضرت علی (علیه السلام) است . (4)
با توجه به مقدمه فوق، در پاسخ سؤال باید گفت:
اولا، ساخته شدن زندان برای اولین بار در اسلام توسط امام علی (علیه السلام)، دلیل بر نبودن مجازات زندان در زمان پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) نیست; چنان كه گذشت، این نوع مجازات برای مجرمان خاص وجود داشته است . در روایتی از امام صادق (صلی الله علیه و آله) میخوانیم: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) شخصی را كه متهم به قتل بود، شش روز حبس میكرد ... .» (5)
ثانیا، حرف زدن علیه حكومت اسلامی دو صورت دارد: اگر صرف انتقاد از مشكلات و یا نقاط ضعفی است كه در بدنه حكومت وجود دارد و با روش صحیح و سازنده انجام شود، از نظر ا سلام نه تنها منعی نداشته، بلكه از باب «نصیحت ائمه مسلمین» و «امر به معروف و نهی از منكر» امری پسندیده و از وظایف اساسی احاد مردم نسبتبه حاكمان خویش است; اما اگر این حرف زدن از حالت انتقاد سازنده و خیرخواهی و امر به معروف و نهی از منكر خارج و در جهت توطئه چینی، تضعیف و براندازی نظام اسلامی شكل گرفته باشد، باید با هر وسیله ممكن با عاملان آن برخورد شود . البته باید به این نكته مهم توجه داشت كه با توجه به نوع جرم و شرایط زمانی شیوه برخورد متفاوت خواهد بود گاهی زندان است، گاه اعدام و گاهی جریمه و یا اعمال برخی محدودیتها و . .. ; مثلا پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) در جهتحفظ نظام اسلامی، مسجد ضرار را كه كانون توطئه گران بود، تخریب كرد . یا حضرت علی (علیه السلام) جهتسركوبی توطئه گران و دشمنان داخلی، سه جنگ جمل، صفین، و نهروان را اداره و رهبری كرد و ... . خلاصه آنچه در برخورد با توطئه چینان مهم استبرخورد قاطع با آنها است نه اصرار بر شیوهای خاص مانند زندان .
ثالثا، در تاریخ اسلام جرائمی چون: توطئه برای بر اندازی حكومت اسلامی، تحریك مردم برای ضدیتبا حكومت و سوء قصد علیه جان پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله)، اتفاق افتاده است و پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز به صلاحدید خود مجازاتهای مختلفی همچون قتل و زندان درباره آنها معمول داشته یا مجرمان رامورد عفو قراردادهاست . (6) بنابراین، چنین موضوعی فقط به زمان امام علی (علیه السلام) محدود نیست .
رابعا، نكته كلیدی كه در پاسخ سؤال شما بایدمد نظر قرار گیرد این است كه در بررسی میزان مشروعیت موضوعی از دیدگاه اسلام، منابع متعددی نظیر قرآن، سنت و ادله عقلی وجود دارد كه استناد به هر كدام از این منابع به تنهایی در ا ثبات مشروعیت آن موضوع كفایت میكند . معالوصف، اثبات سیره امام علی (علیه السلام) در برخورد با مخالفان معیار و الگوی كاملی برای سایر حكومتهای اسلامی در تمام زمانها است; هر چند این شیوه در زمان پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) یا سایر معصومان (علیه السلام) وجود نداشته باشد .
پینوشت:
2 . مائده (5): 33و106; نساء (4): 15 .
3 . موارد السجن النصوص و الفتاوی، نجمالدین طبرسی، ص 498 و 499 و 566 .
4 . همان، ص 564 .
5 . وسائل الشیعه، حر عاملی، ج 19، باب 12 .
6 . جرم سیاسی، عباس زراعت .
