دانبار، کارل اوْئین

[kārl ōin dānbār]
Carl Owen Dunbar
(ت. هَلوْوِل، کنزس [کانزاس]، 11 دی 1270 / اول ژانویه‌ی 1891؛ و. دانیدن، فلاریدا، 18 فروردین 1358 / 7 آوریل 1979)، زمین‌شناسی، دیرین‌شناسی.
والدین دانبار، دیوید و اِما تامس دانبار، کشاورز گندم‌کار بودند. کارل در 1292 از دانشگاه کنزس فارغ‌التحصیل شد و در 1296، از دانشگاه ییل درجه‌ی دکتری گرفت. در 27 شهریور 1293 با لورا بیمر ازدواج کرد؛ آنان صاحب یک پسر و یک دختر شدند.
دانبار در دانشگاه ییل ارتباطی نزدیک با چارلز شوکرت داشت و کار دوره‌ی دکتری خود را، که تحقیقی درباره‌ی سنگها و سنگواره‌های دِووْنی بخش غربی تنسی بود، زیرنظر او انجام داد. در 1296 و 1297 با استفاده ا کمک هزینه‌ی «دِینا»، که به دستیار مقیم تعلق می‌گرفت، توانست پایاننامه‌اش را برای چاپ آماده سازد. او تابستان سال 1297 را با شوکرت در نیوفندلند گذرانید. پژوهشهای آنان در مورد زمین‌شناسی و تعیین سنگواره‌ها، که در چندین فصل صورت پذیرفت، به عنوان اولین مقاله‌های علمیِ «انجمن زمین‌شناسی امریکا» انتشار یافتند (1313).
دانبار، پس از دو سال تدریس (1297-1299) در دانشگاه مینسوتا، به نیوهیون بازگشت و بقیه‌ی زندگی علمیش را در ییل گذرانید، و در 1309 به عنوان استاد دیرین‌شناسی و چینه‌شناسی جانشین شوکرت شد. دانبار، چون به سالهای سبتی [sabbaticals، سالهای تعطیلی یهودیان در هر هفت سال] معتقد نبود،‌تا هنگامی که در 1338 بازنشسته شد سی و نُه سال متوالی تدریس کرد. بسیاری از چینه‌شناسان و دیرین‌شناسان پیشرو قرن بیستم را او پرورش داد. شاید بزرگترین و یگانه خدمت او ناشی از تواناییهائی بود که در تدریس داشت. نفوذ دانبار، از راه شاگردان و کتابهای درسی وی، از مرزهای دانشگاه ییل فراتر رفت. او بیش از یکصد مقاله‌ی علمی بچاپ رسانید.
دانبار در سومین چاپ تجدیدنظر شده‌ی کتاب Textbook of Geology («کتاب درسی زمین‌شناسی»)، تألیف لوئی پیرسن و شوکرت، نقش بسزائی داشت. کتاب Historical Geology («زمین‌شناسی تاریخی»)، نوشته‌ی دانبار و شوکرت، مهم‌ترین متنی بود که در دوره‌ی دوم رشته‌ی زمین‌شناسی در اکثر ایالات متحد امریکا مورد استفاده قرار داشت؛ این کتاب به چندین چاپ رسید و در 1320 تجدیدنظر عمده‌ای در آن صورت گرفت. در سالهای 1328 و 1329 دانبار آن را از نو نوشت. در 1348 او کارل ووْگه با اصلاحات بیشتری آن را تغییر دادند. دانبار در 1345 کتابی عامه‌فهم در رشته‌ی زمین‌شناسی به نام The Earth («زمین») نوشت.
دانبار سالها مجموعه‌ای از نقشه‌های مربوط به چینه‌شناسی را که از شوکرت به ارث برده بود نگهداری کرد، و با یافت شدن داده‌های جدید پیوسته در آنها تجدیدنظر می‌نمود. در 1344، بیست و سه سال پس از درگذشت شوکرت، آخرین تجدیدنظرها به نام خود او، با مقدمه‌ای به قلم دانبار، منتشر شد. دانبار، در مقام رئیس «کمیته‌ی چینه‌شناسی شورای پژوهش ملی» (1313-1332)، مسئول تهیه‌ی مجموعه‌ی از نمودارهائی بود که با سازندهای قاره‌ی نهشته در هر دوره‌ی زمین‌شناسی ارتباط داشتند. او رئیس کمیته‌ی فرعیِ مسئولِ تهیه‌ی نمودار پِرمی و عضو فعال سه کمیته‌ی فرعی دیگر نیز بود. این نمودارها، که به همت «انجمن زمین‌شناسی امریکا» در «خبرنامه‌ی» آن انتشار یافتند (1320-1339)، به صورت منابع اساسی معتبری باقی مانده‌اند.
دانبار، علاوه بر این‌که یکی از اعضای دانشکده‌ی زمین‌شناسی بود، در 1299 به عنوان دستیار متصدی موزه‌ی پیبادی در ییل منصوب شد. نخستین وظیفه‌ی او بسته‌بندی کردن مجموعه‌ها قبل از تخریب ساختمان قدیمی بود. دانبار مجموعه‌ها را در 1304 در ساختمان جدید از نو در جای خود نصب کرد و سال بعد به مقام متصدی موزه ارتقا یافت. در 1321، علاوه بر داشتن شغل تدریس، مدیر موزه‌ی پیبادی شد، و این مقام را هفده سال حفظ کرد. او به تجدیدنظر عمده‌ای در نمایشگاهها پرداخت، و بسرعت موزه‌ی پیبادی را به صورت یکی از موزه‌های عمومی تاریخ طبیعی مهم در ایالات متحد درآورد. در دوره‌ی تصدی او، موزه و وسایل آن به عنوان ابزارهای کمک آموزشی مورد استفاده‌ی دانشگاه قرار داشتند.

دانبار به سبب کاری که در زمینه‌ی دیرین‌شناسی بی‌مهرگان انجام داد نیز شهرت دارد. تکنگاشت دانبار و ا. کوندرا، زمین‌شناس ایالت نبراسکا، درباره‌ی بازوپاییانِ (brachiopods)پنسیلوینیاییِ نبراسکا (1311) تقریباً به طور کامل توسط دانبار نوشته شده بود. وی سپس تکنگاشتی درباره‌ی بازوپاییانِ پرمیِ گرینلند نوشت (1334). نخستین کار عمده او با یاری کوندرا تحقیقی بود درباره‌ی فوزولین (fusuline)های پنسیلوینیاییِ نبراسکا. فوزولینها گروه منقرض خُردسنگواره (microfossil)های نسبتاً درشتی هستند که شکل دوک دارند و درازایشان یک تا دو سانتیمتر است؛ تعداد این خُردسنگواره‌ها در لایه‌های پنسیلوینیایی و پرمی در محل فوق‌العاده زیاد است. آنها گروهی هستند که به سرعت تکثیر می‌شوند بنابراین برای همبستگی جامع بسیار ارزشمندند. دانبار نخستین مقاله‌های مهم و معتبر درباره‌ی این سنگواره‌ها را در ایالات متحد نوشت و نزدیک به نیم قرن به پژوهش در مورد آنها ادامه داد.

دانبار یکی از بیست دانشمند غیرنظامی‌ای بود که در 1325 در طی «عملیات تقاطعها» برای مشاهده‌ی آزمایش بمب اتومی در جزیره‌ی مرجانی بیکینی برگزیده شدند. دانبار از 1302 تا 1316 خزانه‌دار «انجمن دیرین‌شناسی» و از 1310 تا 1317 کمک ویراستار Journal of Paleontology («مجله‌ی دیرین‌شناسی») بود. در 1319 به ریاست «انجمن دیرین‌شناسی» انتخاب شد؛ از 1324 تا 1325 نیز در بخش دیگری در سمت خزانه‌دار خدمت کرد.
دانبار به افتخارات متعدد دست یافت، از جمله عضویت در «فرهنگستان ملی علوم» (1323)، «فرهنگستان هنرها و علوم امریکا» (1329)، و «انجمن فلسفی امریکا» (1321). در 1338 مدال هایدنِ «فرهنگستان علوم طبیعی فیلادلفیا» به او اعطا شد، و در 1346 چهارمین دریافت کننده‌ی مدال «انجمن دیرین‌شناسی» بود. در 1357 به دریافت جایزه‌ی ویلیام توئن هوْفلِ «انجمن دیرین‌شناسان و کانی‌شناسانِ اقتصادی»، که به نام مربی او در دانشگاه کنزس نامگذاری شده بود، مفتخر گردید.
دانبار محقق برجسته‌ی زمین‌شناسیِ تاریخیِ سنگهای رسوبیِ امریکای شمالی بود. وی شاید آخرین زمین‌شناس امریکایی بود که از اوضاع زمین و دریا، و محیطهای رسوب لایه‌های سنگی، که به 500 میلیون سال گذشته‌ی آن کشور مربوط بودند، وقوف کامل داشت. دانبار، مثل شوکرتِ پیش از خود، و تقریباً همه‌ی دیرین‌شناسان و چینه‌شناسان زمان خویش، بر درک خود از زمین شناسی پیوسته می‌افزود و آن را هم به عنوان محصولی از زمین‌شناسیِ قاره‌های ثابت و حوضه‌های اقیانوسی و هم به عنوان مؤید این نوع زمین‌شناسی نظم و سامان می‌داد. کار اشخاص دیگری که شدیدتر تحت تأثیر اقدامهای ساختاری قرار گرفتند، از قبیل هانس اشتیله و مارشال کِی، یا کسانی مانند امیل آرگان، که عقیده‌ی رانه‌ی قاره‌ای (continental drift) را پذیرفتند، بسادگی به مفهوم جدید زمین‌شناسی حرکت‌گرا (mobilist) تغییر شکل یافت، مفهومی که در واپسین سالهای زندگی دانبار به منصه‌ی ظهور رسید. از چارچوب نظریِ مرزهای ناپیدا و پلهای بین قاره‌ای، که شوکرت و دانبار به نحوی بسیار دقیق ساخته و پرداخته بودند، و از زمین‌شناسی کاملی که در مدت دو سومِ نخستِ قرن در امریکای شمالی پرورده شد، مقدار ناچیزی باقی مانده یا هیچ باقی نمانده است.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. برخی از نوشته‌های دانبار بدین قرارند: «The Fusilinidae of the Pennsylvanian System in Nebraska»، در NGSB، 2 (1927)، با همکاری ا. کوندرا؛ «Brachiopoda of the Pennsylvanian System in Nebraska»، همان، 5 (1932)، با همکاری ا. کوندرا؛ «Correlation Charts Prepared by the Committee on Stratigraphy of the National Research Council»، در BGSA، 53 (1942)، 429-434، با همکاری دیگران؛ Historical Geology (نیویورک، 1949؛ چاپ دوم، 1960؛ چاپ سوم، 1969)، چاپ سوم با همکاری کارل ووْگه؛ «Permian Brachiopod Faunas of Central East Greenland»، در MGr، 110، شماره‌ی 3 (1955)، 1-169؛ Principles of Stratigraphy (نیویورک، 1957)، با همکاری جان راجرز؛ «Correlation of the Permian Formations of North America»، در BGSA، 71 (1960)، 1763-1800، با همکاری دیگران؛ و The Earth (نیویورک، 1966).
دوم. خواندنیهای فرعی. سوکنامه‌ها بدین قرارند: «Carl Owen Dunbar (1891-1979)»، از پرستن کلاود، در Amerocan Philosophical Society. Year Book 1980 (1981)، 561-567؛ «Carl Owen Dunbar»، از ج. تامس دوترو، در JPa، 55 (1981)، 695-697؛ «Carl Owen Dunbar»، از جان راجرز، در BMNAS، 55 (1985)، 215-245، همراه با تصویر دانشمند و فهرست آثار او؛ و «Memorial to Carl Owen Dunbar, 1891-1979»، از کارل م. ووْگه، در GSAM، 11 (1981).
منبع مقاله :
کولستون گیلیپسی، چارلز؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه‌ی احمد آرام... [و دیگران]؛ زیرنظر احمد بیرشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول