پیوند همپایگی «و» در زبان فارسی سه گونه تلفظ دارد: «وَ»، «وُ» و «ـُ».
وقتی این پیوند به صورت «وَ» تلفظ شود مشكلی پدید نمی‌آید، ولی اگر نخواهیم یا نتوانیم آن را به صورت «وَ» تلفظ كنیم، چنان كه در شعر پیش می‌آید، این كلمه به یكی از این دو گونه تلفظ خواهد شد:
1- بعد از كلمه‌هایی كه به مصوّت‌های كوتاه و بلند «ـه=ــِ»، «ـُ»، «ـا»، «ـ و» ختم می‌شوند، این پیوند همپایگی به صورت «وُ» تلفظ می‌شود:
او ساده وُ خوش قلب است. تو وُ من هر دو یار یكدیگریم، ما وُ شما ندارد. جادو وُ جنبل، هندو وُ مسلمان.
همچنین این گونه كلمات هنگامی كه صفت پسین یا مضافٌ الیه می‌گیرند، بعد از آن، به جای «ـِ»، «یِ» می‌آید: خدای مهربان، لیموی شیراز، كوزه‌ی پر، دوی بعلاوه‌ی دو، توی بی‌خبر از همه جا، سینی‌یِ (سینیِ) مسی.
2- بعد از كلمه‌هایی كه به صامت ختم می‌شوند، این پیوند، به صورت مصوّت «ـُ» روی صامت پایانی تلفظ می‌شود:
|
تلفظ |
املا |
|
منُ تو |
من و تو |
همچنین است در مورد كلمه‌هایی كه به «ـ ی» ختم می شوند: سینی‌یُ سماور.
كلمه‌های مُوْ، جُوْ، هُوْ، پرتُوْ، گرُوْ، درُوْ، نُوْ به صدای «ـُ و» ختم می‌شوند، وقتی كه این گونه كلمات مضاف الیه یا صفت می‌گیرند، باید به این گونه تلفظ شوند: موِ پنج ساله، جوِ امساله، پرتوِ روشن، در گروِ همسایه، دروِ گندم، نوِ نو. وقتی هم كه بعد از آنها «ی»ی صفت ساز یا «ی»ی نكره یا «ی»ی حاصل مصدر می‌آید، به همین گونه تلفظ می شوند: نان جوین، پرتوی روشن، لباس نوی خریدم، گروی ما را پس بده، روزگار نوین.
بعضی‌ها این كلمات را به صورت مُ، جُ، گرُ، درُ، نُ مانندِ «دُ» و«تُ» تلفظ می‌كنند و بخش پایانی صدا را ناگفته می‌گذارند. این افراد كلمه‌های برُوْ، بدُوْ، بجُوْ را هم به صورت بُرُ، بِدُ، بجُ، به زبان می‌آورند كه اشتباه است.
این افراد، هنگامی هم كه این كلمات مضاف الیه یا صفت می‌گیرند، كسره‌ی اضافه‌ی آنها را به صورت «یِ» می‌آورند، و به این گونه تلفظ می‌كنند: نان جُویِ تازه، گروییِ او، در گرویِ او، لباس نویِ من، لباس به این نویی:
|
نادرست |
درست |
|
مُ،جُ، نُ |
مُو، جُو، نُو |
|
موی پنج ساله، جوی امساله |
موِ پنج ساله، جوِ امساله |
كلمات عربی اوضاع، اوراق، اوباش، اوصاف، اوقات، اوقاف، اولاد، كه بر وزن اَفعال هستند، چنان كه می‌بینیم در فارسی «ـَ و» آنها به «ـُ و» تبدیل شده است. همچنین است در كلمه‌های مستولی و مستوجب، مستوفی. در آن دسته از كلمات عربی هم كه هجای اول آنها با صامت دیگری جز «ا» شروع شده‌اند نیز «ـَ و» به «ـُ و» تبدیل شده است ولی پاره‌ای از افراد، آن را به خطا با صدای «ـ و» تلفظ می‌كنند:
|
نادرست |
درست |
|
جودت، موسم، موضع |
جُودت، مُوسم، مُوضع |
بعضی هم در تلفظ كلمه‌های زیر كه هجای اول آنها در عربی به «ـ و» ختم شده، آنها را با «ـُ و» تلفظ می كنند:
|
شُورا، مُوجب، مُوجد |
شورا، موجب، موجد |
|
مُوجر، مُوجز |
موجر، موجز |
منبع مقاله :
ارژنگ، غلامرضا،(1389)، ویرایش زبانی: برای زبان نوشتاری فارسی امروز، تهران: نشر قطره، چاپ دوم
