گستره و اقسام عبادات(قسمت اول)
1. عبادات فردي
2. عبادات اجتماعي
دستهي اول، وظائف واعماليست كه مربوط بجسم و فعاليت بدني انسان است، مانند: جهاد، امر به معروف و نهي از منكر، همكاري دركارهاي اجتماعي؛ دفاع از حقوق جامعه، رعايت حقوق پدر و مادر و همسايه و استاد، توّلِي و تَبرِّي، صلح و سازش بين افراد، و خانه داري زن، و دستهي دوم؛ كارهائي كه مربوط بصرف مال و ثروت است، مانند پرداخت خمس؛ زكات؛ انفاق؛ صدقات؛ و ساير حقوق مالي.
3. عبادات خدائي
اكنون طبق سه دسته بندي فوق، قسمتي از آيات و روايات عبادات فردي را از نظر ميگذرانيم:
1. روزه
«كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَي الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ».[1]
حكم روزه براي شما مقرّر و نوشته شد، همچنانكه اين حكم براي امم قبل از شما هم نوشته شده بود.
2. اعتكاف
اعتكاف عشر في شهر رمضان تعدل حجتين و عمرتين.[2]
ده روز اعتكاف در ماه رمضان مساوي است با دو حجّ و دو عمره.
3. حجّ
«وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلي كُلِّ ضامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ».[3]
اي ابراهيم! اعلام حجّ كن، تا مردم پياده و سوار؛ از هر نقطه اي دور دست بسوي تو آيند، و به اعمال حجّ و منافع آن دست يابند.
4. علم و دانش
پيغمبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ در بيان ديگر ميفرمايد:
فضل العلم احب اليّ من فضل العبادة.[4]
برتري و امتياز علم در نزد من از ارزش وبرتري عبادت بيشتر است.
5. تأمين معاش
پيغمبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود:
العبادة سبعة اجزاء، افضلها طلب الحلال.[5]
عبادت هفت قسمت است، كه پرفضيلت ترين قسمت آن، بدست آوردن مال و دارائي حلال است.
6. انتظار فرج
علي ـ عليه السّلام ـ فرمود:
افضل العبادة، الصبر و الصمت، و انتظار فرج.[6]
بالاترين عبادت، صبر در جاي خود، و سكوت بمورد، و انتظار فرج است.
7. نيت پاك
شخصي بامام صادق ـ عليه السّلام ـ عرض كرد: قربانت گردم، عبادت چيست؟ امام فرمود:
حسن النية بالطاعة.[7]
نيت پاك داشتن و تصميم بر اطاعت، عبادت است.
عبادات اجتماعي
1. نبرد و فداكاري
پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود:
صبر المسلم في بعض مواطن الجهاد يوماً واحداً، خير له من عبادة اربعين سنة.[8]
استقامت و پايداري يكروز مسلمان، در بعضي از جبهه هاي جهاد، براي او بهتر و بالاتر از چهل سال عبادت است.
در بيان ديگر فرمود:
لضربة علي ـ عليه السّلام ـ عمرُ بن عَبْدِوَدّ، افضل من عبادة الثقلين[9]
ضربهي شمشير علي ـ عليه السّلام ـ در جنگ احزاب بر«عمرو بن عبدوَدْ» كه قدرتمندترين پيشواي كفر و اِلحاد، و دشمنترين شخص ضد اسلام و قرآن بود، از عبادت جنّ و انس بالاتر است!
باز فرمود: اي علي! ترا بشارت ميدهم كه اگر عمل امروز ترا (قتل عمرو بن عبدود) با تمام اعمال امت محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ مقايسه كنند؛ عمل تو برتري خواهد داشت![10]
2 و 3. امر بمعروف و نهي از منكر
سبيل الانبياء و منهاج الصالحين، فريضه عظيمة تقام الفرائض، و تؤمن المذاهب؛ و تحل المكاسب؛ و ترد المظالم، و تعمر الارض ... .[11]
امر بمعروف و نهي از منكر، راه و رسم انبياء، روش صالحان و شايستگان، فريضه و عبادت بزرگي است، كه در سايهي آن واجبات ديگر برقرار ميشود، افكار و عقائد محفوظ ميماند، كسب و تجارت بر اساس مشروع و حلال قرار ميگيرد، حقوق افراد مظلوم بآنها برميگردد، و سر انجام پهنهي زمين و محيط جامعه بعمران و پيشرفت ميگرايد.
4. دفاع از حقوق مسلمانان
قرآن ميفرمايد:
«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ».[12]
و امام صادق ـ عليه السّلام ـ نيز فرمود:
المسلم اخ المسلم. [13]
اهل ايمان برادر يكديگر، و مسلمانان نيز برادر همديگرند. و چون افراد نسبت بهمديگر برادرند و تمام جوامع اسلامي هم جامعهي واحدي است، در نتيجه تمام افراد هم مسئوليت دارند، از حقوق افراد ديگر كه در واقع برادر آنها حساب ميشوند، دفاع كنند، و اگر ضربه و لطمه اي بر پيگر فرد يا جامعه اي وارد شود آنرا رفع نمايند، و اگر از اين وظيفهي سنگين شانه خالي كردند، و بناله هاي مظلومان و ستمديدگان ترتيب اثري ندادند، چنين افرادي مسلمان واقعي و راستين نخواهند بود!
پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود:
من سمع مسلماً ينادي يا للمسلمين، فلم يجبه فليس بمسلم.[14]
5. كمك به نيازمندان
پيامبر عاليقدر فرمود:
من مشي في عون اخيه و منفعته، فله ثواب المجاهدين في سبيل الله.[15]
6. احسان به پدر و مادر
«لاَ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً».[16]
جز براي خدا عبادت نكنيد، و به پدر و مادر احسان و نيكي نمائيد.
اين آيه، خدمت به پدر و مادر را كه، واسطهي خلقت او بوده اند يكنوع وظيفهي واجب و عبادت و اطاعت معرفي مينمايد، و حتي رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نگاه محبت آميز و عطوفانهي اولاد را به پدر و مادر يكنوع عبادت ميشمارد و ميفرمايد:
نظر الولد الي والديه حُباً لهما عبادة.[17]
نگاه فرزند به پدر و مادر، در صورتيكه از روي محبت و مودّت باشد؛ عبادت است.
7. خانه داري
امام موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ فرمود:
جهاد المرئة حسن التّبعل.[19]
جهاد زن اينست كه در خانواده به طور شايسته شوهر داري نمايد.
پی نوشت:
[1] . بقره، 183.
[2] . وسائل الشيعه، ج 7، ص 397.
[3] . حج؛ 27.
[4] . تحف العقول، ص34.
[5] . تحف العقول، ص 143.
[6] . تحف العقول، ص 33 و 142.
[7] . سفينه، ج 2 ص 628.
[8] . الفقه؛ كتاب الجهاد؛ ص16.
[9] . تفسير منهج؛ ج 7، ص 293.
[10] . تفسير منهج؛ ج 7، ص 293.
[11] . منهاج الصالحين، ج 1، ص 229.
[12] . حجرات، 10.
[13] . وسائل؛ ج 2؛ ص 228.
[14] . وسائل، ج 2، ص 520.
[15] . وسائل، ج 5، ص 602.
[16] . بني اسرائيل، 23.
[17] . تحف العقول، ص 37.
[18] . وسائل؛ ج 14، ص 122.
[19] . وسائل، ج 14، ص 116.