جاذبه های طبیعی استان یزد
منبع: سایت تبیان یزد
بیابان‌های ایران در استان یزد یکی از زیباترین منظره‌های اکوتوریستی دنیا به شمار می آیند. تپه‌های ماسه‌ای یکی از فرآیند‌های مناطق بیابانی است که در اطراف شهر یزد با مساحتی در حدود ۳۰ هزار هکتار گسترش یافته است. سن تپه‌های ماسه‌ای اطراف شهر یزد کم تر از ۲ هزار سال برآورده شده که ریشه در تاریخ فعالیت‌های انسانی و به طور کلی بیابان زدایی انسان ساز داشته و حاصل استفاده‌ی بی‌رویه از گیاهان توسط جوامع گذشته است. عمده‌ترین و شاید تنها کانون‌های طبیعی و دیدنی استان یزد، دامنه‌های شیرکوه اعم از پیش کوه، میان کوه و پشت کوه است. دره‌های سرسبز و زیبای منشاد، بنادک سادات (بنافت)، طرزجان، ده‌بالا، باقی‌آباد، فخرآباد و ثانی‌آباد در میان کوه و دره‌های سانیچ، بردستان، بنادک دیزره، سخوید، شواز، بیداخوید، نصرآباد، مزرعه آخوند، علی‌آباد، شاه‌آباد، شریف‌آباد، صادق‌آباد در پشتکوه به دلیل برخورداری از آب و هوای خنک در تابستان‌های گرم، ییلاق‌سنتی مردم بومی محسوب می‌شوند و هر ساله در فصل تابستان هزاران خانواده یزدی، ایرانی و جهانگردان را پذیرایی می‌کنند.
در سطح استان یزد، دو رشته کوه متمایز از هم وجود دارد. یکی در بخشی از کوه هایی است که در جهت شمال باختری - جنوب خاوری از مرکز ایران عبور می کنند و به کوه های مرکزی ایران معروف هستند و دومی شامل رشته کوه هایی است که در مناطق مرکزی، شمالی و خاوری استان قرار دارند.
کوه های مهم استان یزد شیرکوه و کوه های خرانق هستند. در قسمت خاوری یزد یعنی در نواحی نواحی خور و بیابانک، جندق و رباط پشت بادام، نیز کوه هایی وجود دارند که بلندی آن ها از کوه های دیگر کم تر است. غارها دارای طبیعت بسیار زیبایی هستند، به همین دلیل همواره یکی از مراکز جلب جهانگردان، پژوهشگران و غارنوردان محسوب می شوند. در کوه های کهن استان یزد، غارهای جالب و دیدنی متعددی وجود دارد که مشتاقان غارنوردی، زمین شناسان و علاقه مندان به این رشته را به خود جلب می کند. این غارها عبارتند از: غار ابرکوه و غارچک و علا در ابرکوه، غار هامانه در هامانه خرانق ها، غار اسلامیه فراشاه، غار باد معصوم در اسلامیه، غار نباتی در ندوشن، غار اشکفت در عقدا، غار ایوب در دهج، غار چهارتاقی، غار دره زنجیر و ده کفتر در یزد و غار هشتاد در مهریز.
دشت های استان یزد در بین کوه های شیرکوه، خرانق و کوه های خاوری قرار دارند. دشت یزد - اردکان و دشت بافق دو دشت مهم این استان هستند.
با توجه به جایگاه آب و هوایی استان یزد، روزهای توفانی در این منطقه زیاد است و شمار آن ها در دشت یزد - اردکان به ۴۰ تا ۶۰ روز در سال می رسد. این توفان ها که گاه به خاطر شدت زیاد منطقه را برای زمان کوتاهی در تاریکی فرو می برند با توده های بزرگ شن و ریگ همراه هستند که در اثر آن ها، در نواحی پیرامون یزد، اشک زر، بافق، ساعند و خاور اردکان، تپه های شن و ریگ ایجاد شده اند که پهنه آن ها در استان یزد، به حدود ۳۰ هزار هکتار می رسد. علاوه بر تپه های شنی، کفه های نمک متعددی نیز در این استان دیده می شود. وقتی کفه یا باتلاقی انباشته از نمک باشد، ولی شرایط باتلاقی نداشته باشد، نام کفه نمک به آن ناحیه اطلاق می شود. در کفه نمک حداقل در تابستان ها مشکلی از طریق لجن و آب نمک انباشته زیر پوشش صفحات ضخیم و زرهی نمک، ایجاد نمی شود و می توان با پای پیاده به راحتی از آن گذر کرد. گاه آب های سطحی به سوی بعضی از دشت های استان یزد که نسبت به نواحی پیرامون خود گودتر هستند، جریان می یابند و در اثر تابش شدید خورشید، این آب ها تبخیر شده و نمک آن ها بر جای می ماند و آن قسمت دشت، تبدیل به کفه های نمک می شود. کفه نمک در انجیر، کفه نمک عقدا، کفه نمک ساغد، کفه نمک طاقستان و کفه نمک ابرقو مهمترین کفه های نمک استان یزد هستند.
واژه کویر، در ایران به طور عام به نقاط خشک و بی آب و علف اطلاق می شود. در منابع علمی بین المللی نیز هنگامی که صحبت از کویرهای ایران، از جمله استان یزد است، از همین واژه کویر، استفاده می شود، اما در کویر نشین استان یزد، این واژه شامل بیابان های ویران، خوفناک و غیر زیست است که در این بین بدترین شکل کویر به پهنه های پوشیده از نمک و نازا نسبت داده می شود. کویرهای استان یزد، عبارتند از: سیاه کوه، درانجیر، ابرکوه، زرین، مروست، دشت کویر ساغند، بهادران، الله آباد، توت، طاقستان و شهیدیه. این کویرها قابلیت رواج گردشگری مناطق کویری را دارد.
در میان منابع متنوع جهانگردی در ایران، کویر نیز از جاذبه های خاص خود برخوردار است. خصوصا این که بعضی از کویرهای ایران در نوع خود منحصر به فرد هستند و از جالب ترین مناظر و دیدنی های دنیا محسوب می شوند. گشت و گذار در میان فضاهای وسیعی که نگاه را تا دوردست می کشاند، غافل گیر شدن در چشم انداز شن های روان و شوره زارهای خشک و سوزان، ابنیه تاریخی، سایه تک آبادی ها، بناهای آجری رنگ، ساختمان های ساده و خشن، کاروان سراها و رباط های قدیمی برای هرجهانگردی جذاب و دیدنی است. از میان جهانگردانی که در نیمه راه خاور و باختر از ایران دیدن کرده اند، سون هدین - سیاح سوئدی - به خاطر کار بزرگ و ژرف خود، جایگاهی والا دارد. او ماه ها و سال ها بر پشت شتر در کوره راه های ایران، به ویژه در کوره راه های کویری، هزاران کیلومتر راه را درنوردید و از دیده های خود گزارشی جامع تهیه کرد که اثری مهم در شناخت یکی از مهم ترین جاذبه های جهانگردی ایران یعنی کویر به شمار می رود. انواع گیاهان کویری در کنار تپه های شن روان و بقایای قلعه هایی که بر اثر پیشروی کویر ویران شده اند، در کنار روستاهای آباد و گزستان هایی که این جا و آن جا پیشروی کویر را مهار کرده اند و به صورت بیشه ای در اقیانوسی بی انتها پدید آمده اند، توجه هر تازه واردی را به خود جلب می کنند.
جاذبه های این بخش در استان یزد از طریق دو محور مورد توجه قرار گرفته است. اول محور یزد به بافق که با گذر از مسجد کهن فهرج، در حاشیه کویر تا بافق ادامه می یابد. در طول راه، جنگل های گزی وجود دارد که حاشیه های کویر را تسخیر کرده و زیبایی و جذابیت خاصی به این مسیر بخشیده است. در انتهای مسیر بافق، پارک بسیار زیبای آهن شهر وجود دارد که حدود ۲۰ هکتار وسعت دارد و از نخل های کهنسال و انواع گل ها پوشیده شده است و همچون بهشتی موعود در انتهای راه کویری خود نمایی می کند. مسیر دیگر، محور یزد، خرانق، بیاضه تا خور بیابانک است که سرشار از تپه های گنبدی شکل شنی پوشیده از بوته های صحرایی و کویری است. در هر گوشه این مسیر، رباط هایی زیبا و متعدد با پنجره هایی قوسی و معماری شگفت انگیز قرار گرفته و مجموعه ای دیدنی و جذاب را پدید آورده است. از آن جمله قلعه بیاضه است که بدون شک یکی از دیدنی ترین قلعه های نظامی نسبتا سالم کهن است که در کنار باغ های زیبای آبادی خوربیابانک در جوار درختان نخل و سنجد و انواع میوه و مرکبات قرار گرفته و جاذبه بی مانند این مسیر را کامل می کند. این قلعه که حکیم ناصر خسرو قبادیانی نیز از آن دیدن کرده است، یادگار دلیری ها و مقاومت های گسترده مردم این خطه در مقابل چپاول گران و زورمندان است. از دیدنی های دیگر این محل، درخت زیتون تناوری است که عمر آن به بیش از یک هزار سال می رسد. مناطق کویری استان یزد را می توان به نواحی زیر تقسیم کرد: کویر اردکان (سیان کوه)، کویر ساغند، کویر ابرقو، کویر در انجیر، کویر هرات و مروست، کویر بهشت آباد، کویر بهادران، کویر حاجی آباد و کویر زرین آباد.
عمده ترین و شاید تنها کانون های طبیعی و دیدنی در این استان، دامنه های شیرکوه است. این ارتفاعات که به موازات شهرهای عمده استان یعنی اردکان، میبد، یزد و مهریز (غیر از بافق) در فاصله کمی از آن ها امتداد دارند، جاذبه های طبیعی متنوعی پدید آورده اند که در درجه اول برای مردم استان و بعد از آن برای مسافران ایرانی و خارجی جذاب و دیدنی است. دامنه های شیرکوه اعم از پیش کوه، میان کوه و پشت کوه که به علت بهره گیری از آب فراوان ناشی از ذوب برف در ارتفاعات، از پوشش گیاهی خوبی برخوردار است، به کوشش کشاورزان سخت کوش یزدی به باغستان هایی سرسبز و زیبا تبدیل شده است و تراکم روستاها در اطراف این حوزه بسیار زیاد است. دره های سرسبز و زیبای منشاد، بنادک سادات (بنافت)، طرزجان، ده بالا در میان کوه و دره های سانیج و بردستان در پشت کوه که پوشیده از پوشش گیاهی طبیعی و باغستان است، به دلیل برخورداری از آب و هوای خنک در تابستان گرم منطقه یزد، ییلاق سنتی اهالی بومی محسوب می شود و هر ساله در فصل تابستان پذیرای هزاران خانواده یزدی است. ده بالا که معروف ترین و خوش آب و هوا ترین ییلاق یزد است، با باغ ها و مزارع خرم و پر طراوت و درختان میوه و چشمه سارهای متعدد خود، نخستین ییلاق خوش آب و هوا در مسیر تفت به میان کوه به شمار می رود و در کتب تاریخی هم از آن به نام هدش یاد شده است. باقی آباد، طرزجان، بنادک، سادات، منشاد، فخرآباد، ثانی آباد و... ییلاق های دیگر میان کوه هستند. در ادامه مسیر میان کوه از جاده ای آسفالته که از میان کوه ها می گذرد، به نیز و گاریزات یعنی پشت کوه می رسیم. پشت کوه در جنوب و پشت رشته کوه های شیرکوه واقع شده است، از همین رو به نام پشت کوه معروف شده است. این منطقه در میان دره ای سنگلاخی واقع شده و بخش دیگر آن جلگه ای وسیع است که در آن می توان از جایگاهی بلند و زیبا به نام سنگ عروس زیبایی های اطراف را به خوبی نظاره کرد. بنادک، دیزه، سخوید، شواز، و بیداخوید و... از ییلاق های دیگر منطقه یزد هستند که بخش بزرگی از آبادی های رشته کوه های پشت کوه را در بر گرفته و میان ندوشن، دهشیر و تفت قرار دارند. از جمله ییلاق های آن: نصرآباد، مزرعه آخوند، علی آباد، شاه آباد، شریف آباد، صادق آباد و سانیچ هستند. از پشت کوه می توان با طی بیست و دو کیلومتر راه دوباره به تفت رسید.
در سطح استان یزد، دو رشته کوه متمایز از هم وجود دارد. یکی در بخشی از کوه هایی است که در جهت شمال باختری - جنوب خاوری از مرکز ایران عبور می کنند و به کوه های مرکزی ایران معروف هستند و دومی شامل رشته کوه هایی است که در مناطق مرکزی، شمالی و خاوری استان قرار دارند.
کوه های مهم استان یزد شیرکوه و کوه های خرانق هستند. در قسمت خاوری یزد یعنی در نواحی نواحی خور و بیابانک، جندق و رباط پشت بادام، نیز کوه هایی وجود دارند که بلندی آن ها از کوه های دیگر کم تر است. غارها دارای طبیعت بسیار زیبایی هستند، به همین دلیل همواره یکی از مراکز جلب جهانگردان، پژوهشگران و غارنوردان محسوب می شوند. در کوه های کهن استان یزد، غارهای جالب و دیدنی متعددی وجود دارد که مشتاقان غارنوردی، زمین شناسان و علاقه مندان به این رشته را به خود جلب می کند. این غارها عبارتند از: غار ابرکوه و غارچک و علا در ابرکوه، غار هامانه در هامانه خرانق ها، غار اسلامیه فراشاه، غار باد معصوم در اسلامیه، غار نباتی در ندوشن، غار اشکفت در عقدا، غار ایوب در دهج، غار چهارتاقی، غار دره زنجیر و ده کفتر در یزد و غار هشتاد در مهریز.
دشت های استان یزد در بین کوه های شیرکوه، خرانق و کوه های خاوری قرار دارند. دشت یزد - اردکان و دشت بافق دو دشت مهم این استان هستند.
با توجه به جایگاه آب و هوایی استان یزد، روزهای توفانی در این منطقه زیاد است و شمار آن ها در دشت یزد - اردکان به ۴۰ تا ۶۰ روز در سال می رسد. این توفان ها که گاه به خاطر شدت زیاد منطقه را برای زمان کوتاهی در تاریکی فرو می برند با توده های بزرگ شن و ریگ همراه هستند که در اثر آن ها، در نواحی پیرامون یزد، اشک زر، بافق، ساعند و خاور اردکان، تپه های شن و ریگ ایجاد شده اند که پهنه آن ها در استان یزد، به حدود ۳۰ هزار هکتار می رسد. علاوه بر تپه های شنی، کفه های نمک متعددی نیز در این استان دیده می شود. وقتی کفه یا باتلاقی انباشته از نمک باشد، ولی شرایط باتلاقی نداشته باشد، نام کفه نمک به آن ناحیه اطلاق می شود. در کفه نمک حداقل در تابستان ها مشکلی از طریق لجن و آب نمک انباشته زیر پوشش صفحات ضخیم و زرهی نمک، ایجاد نمی شود و می توان با پای پیاده به راحتی از آن گذر کرد. گاه آب های سطحی به سوی بعضی از دشت های استان یزد که نسبت به نواحی پیرامون خود گودتر هستند، جریان می یابند و در اثر تابش شدید خورشید، این آب ها تبخیر شده و نمک آن ها بر جای می ماند و آن قسمت دشت، تبدیل به کفه های نمک می شود. کفه نمک در انجیر، کفه نمک عقدا، کفه نمک ساغد، کفه نمک طاقستان و کفه نمک ابرقو مهمترین کفه های نمک استان یزد هستند.
واژه کویر، در ایران به طور عام به نقاط خشک و بی آب و علف اطلاق می شود. در منابع علمی بین المللی نیز هنگامی که صحبت از کویرهای ایران، از جمله استان یزد است، از همین واژه کویر، استفاده می شود، اما در کویر نشین استان یزد، این واژه شامل بیابان های ویران، خوفناک و غیر زیست است که در این بین بدترین شکل کویر به پهنه های پوشیده از نمک و نازا نسبت داده می شود. کویرهای استان یزد، عبارتند از: سیاه کوه، درانجیر، ابرکوه، زرین، مروست، دشت کویر ساغند، بهادران، الله آباد، توت، طاقستان و شهیدیه. این کویرها قابلیت رواج گردشگری مناطق کویری را دارد.
در میان منابع متنوع جهانگردی در ایران، کویر نیز از جاذبه های خاص خود برخوردار است. خصوصا این که بعضی از کویرهای ایران در نوع خود منحصر به فرد هستند و از جالب ترین مناظر و دیدنی های دنیا محسوب می شوند. گشت و گذار در میان فضاهای وسیعی که نگاه را تا دوردست می کشاند، غافل گیر شدن در چشم انداز شن های روان و شوره زارهای خشک و سوزان، ابنیه تاریخی، سایه تک آبادی ها، بناهای آجری رنگ، ساختمان های ساده و خشن، کاروان سراها و رباط های قدیمی برای هرجهانگردی جذاب و دیدنی است. از میان جهانگردانی که در نیمه راه خاور و باختر از ایران دیدن کرده اند، سون هدین - سیاح سوئدی - به خاطر کار بزرگ و ژرف خود، جایگاهی والا دارد. او ماه ها و سال ها بر پشت شتر در کوره راه های ایران، به ویژه در کوره راه های کویری، هزاران کیلومتر راه را درنوردید و از دیده های خود گزارشی جامع تهیه کرد که اثری مهم در شناخت یکی از مهم ترین جاذبه های جهانگردی ایران یعنی کویر به شمار می رود. انواع گیاهان کویری در کنار تپه های شن روان و بقایای قلعه هایی که بر اثر پیشروی کویر ویران شده اند، در کنار روستاهای آباد و گزستان هایی که این جا و آن جا پیشروی کویر را مهار کرده اند و به صورت بیشه ای در اقیانوسی بی انتها پدید آمده اند، توجه هر تازه واردی را به خود جلب می کنند.
جاذبه های این بخش در استان یزد از طریق دو محور مورد توجه قرار گرفته است. اول محور یزد به بافق که با گذر از مسجد کهن فهرج، در حاشیه کویر تا بافق ادامه می یابد. در طول راه، جنگل های گزی وجود دارد که حاشیه های کویر را تسخیر کرده و زیبایی و جذابیت خاصی به این مسیر بخشیده است. در انتهای مسیر بافق، پارک بسیار زیبای آهن شهر وجود دارد که حدود ۲۰ هکتار وسعت دارد و از نخل های کهنسال و انواع گل ها پوشیده شده است و همچون بهشتی موعود در انتهای راه کویری خود نمایی می کند. مسیر دیگر، محور یزد، خرانق، بیاضه تا خور بیابانک است که سرشار از تپه های گنبدی شکل شنی پوشیده از بوته های صحرایی و کویری است. در هر گوشه این مسیر، رباط هایی زیبا و متعدد با پنجره هایی قوسی و معماری شگفت انگیز قرار گرفته و مجموعه ای دیدنی و جذاب را پدید آورده است. از آن جمله قلعه بیاضه است که بدون شک یکی از دیدنی ترین قلعه های نظامی نسبتا سالم کهن است که در کنار باغ های زیبای آبادی خوربیابانک در جوار درختان نخل و سنجد و انواع میوه و مرکبات قرار گرفته و جاذبه بی مانند این مسیر را کامل می کند. این قلعه که حکیم ناصر خسرو قبادیانی نیز از آن دیدن کرده است، یادگار دلیری ها و مقاومت های گسترده مردم این خطه در مقابل چپاول گران و زورمندان است. از دیدنی های دیگر این محل، درخت زیتون تناوری است که عمر آن به بیش از یک هزار سال می رسد. مناطق کویری استان یزد را می توان به نواحی زیر تقسیم کرد: کویر اردکان (سیان کوه)، کویر ساغند، کویر ابرقو، کویر در انجیر، کویر هرات و مروست، کویر بهشت آباد، کویر بهادران، کویر حاجی آباد و کویر زرین آباد.
عمده ترین و شاید تنها کانون های طبیعی و دیدنی در این استان، دامنه های شیرکوه است. این ارتفاعات که به موازات شهرهای عمده استان یعنی اردکان، میبد، یزد و مهریز (غیر از بافق) در فاصله کمی از آن ها امتداد دارند، جاذبه های طبیعی متنوعی پدید آورده اند که در درجه اول برای مردم استان و بعد از آن برای مسافران ایرانی و خارجی جذاب و دیدنی است. دامنه های شیرکوه اعم از پیش کوه، میان کوه و پشت کوه که به علت بهره گیری از آب فراوان ناشی از ذوب برف در ارتفاعات، از پوشش گیاهی خوبی برخوردار است، به کوشش کشاورزان سخت کوش یزدی به باغستان هایی سرسبز و زیبا تبدیل شده است و تراکم روستاها در اطراف این حوزه بسیار زیاد است. دره های سرسبز و زیبای منشاد، بنادک سادات (بنافت)، طرزجان، ده بالا در میان کوه و دره های سانیج و بردستان در پشت کوه که پوشیده از پوشش گیاهی طبیعی و باغستان است، به دلیل برخورداری از آب و هوای خنک در تابستان گرم منطقه یزد، ییلاق سنتی اهالی بومی محسوب می شود و هر ساله در فصل تابستان پذیرای هزاران خانواده یزدی است. ده بالا که معروف ترین و خوش آب و هوا ترین ییلاق یزد است، با باغ ها و مزارع خرم و پر طراوت و درختان میوه و چشمه سارهای متعدد خود، نخستین ییلاق خوش آب و هوا در مسیر تفت به میان کوه به شمار می رود و در کتب تاریخی هم از آن به نام هدش یاد شده است. باقی آباد، طرزجان، بنادک، سادات، منشاد، فخرآباد، ثانی آباد و... ییلاق های دیگر میان کوه هستند. در ادامه مسیر میان کوه از جاده ای آسفالته که از میان کوه ها می گذرد، به نیز و گاریزات یعنی پشت کوه می رسیم. پشت کوه در جنوب و پشت رشته کوه های شیرکوه واقع شده است، از همین رو به نام پشت کوه معروف شده است. این منطقه در میان دره ای سنگلاخی واقع شده و بخش دیگر آن جلگه ای وسیع است که در آن می توان از جایگاهی بلند و زیبا به نام سنگ عروس زیبایی های اطراف را به خوبی نظاره کرد. بنادک، دیزه، سخوید، شواز، و بیداخوید و... از ییلاق های دیگر منطقه یزد هستند که بخش بزرگی از آبادی های رشته کوه های پشت کوه را در بر گرفته و میان ندوشن، دهشیر و تفت قرار دارند. از جمله ییلاق های آن: نصرآباد، مزرعه آخوند، علی آباد، شاه آباد، شریف آباد، صادق آباد و سانیچ هستند. از پشت کوه می توان با طی بیست و دو کیلومتر راه دوباره به تفت رسید.
