برگردان: حمیدرضا میرحاجی
[الَّذِی یوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ]
در این آیه جای وسوسه «صدر» (سینه) عنوان شده است و گفته شده: فی صُدُور النَّاس و نه: «فی قلوب الناس» و این به آن سبب است که «صدور» فضا و عرصه ای است که قلب در آن قرار دارد. و از همین جایگاه است که همه چیز وارد قلب و دل میشود. سینه (صدر) بسان راهرو و دالانی است برای قلب. شیطان این فضا و مسیر به طرف قلب را با وسوسه‌ها و حرکاتش پر می‌کند تا چیز دیگری جز وسوسه‌ها و امور خطرناک دیگر وارد قلب نشود. در این جا گفته نشده: «یوسوس فی قلوب الناس» تا که وسوسه، تنها سروکارش با قلب باشد و سینه پاک و خالی از آن! شیطان با «صدور» (سینه‌ها) سروکار دارد. سیاهی و ظلمت و تحریک و وسوسه‌اش موجب میشود آن چه در سینه از امور نورانی و واردات رحمانی وجود دارد، دور شود. کار شیطان همانند کار دشمن در میدان جنگ است. او چگونه زمین‌ها را مین گذاری می‌کند و راه‌ها را برای رسیدن به هدف می‌بندد، شیطان هم کارش همین گونه است. علاوه بر آلوده کردن مسیر، به گسترش و پخش حرف‌ها و سخنان بی پایه و نادرست و جاسازی کردن و مخفی کردن نیروها و افرادش در میان گروه‌ها و سست نمودن همت‌ها و اراده‌ها- تا آنجا که بتواند- اقدام می‌کند، تا که در نتیجه همه این تلاش‌ها بنده را به سمت خود بکشاند. در تفسیر القیم آمده است: به راز موجود در این آیه الَّذِی یوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ بیندیش که چرا به جای فی صُدُور النَّاس نگفت: «فی قلوب الناس»! «صدر» فضا و جایگاه و خانه قلب است. از مسیر «صدر» است که هر آن چه بخواهد وارد قلب شود، می‌گذرد؛ همه امور در «صدر» ابتدا تمام میشود و سپس وارد قلب و دل میشود. صدر به منزله دالان و دهلیزی برای قلب است. از قلب اوامر و اموری که باید به اعضاء بدن برسد به طرف «صدر» خارج میشود و سپس میان افراد و نیروهای بدن توزیع می‌گردد. هر کس این سخن را دریابد می‌تواند این سخن خدا در این آیه را درک کند که فرمود: وَلِیبْتَلِی اللَّهُ مَا فِی صُدُورِكُمْ وَلِیمَحِّصَ مَا فِی قُلُوبِكُمْ (1).شیطان وارد فضا و خانه قلب میشود و آنچه را که بخواهد به قلب برساند در سینه (صدر) القا می‌کند. این کار به این صورت انجام می‌گیرد که او در سینه وسوسه و تحریک می‌کند و این تحریک به قلب می‌رسد و لذا خداوند می‌فرماید: فوَسوَسَ إلیهِ الشَّیطانُ و نگفت: «وسوس فیه... » زیرا مراد آیه آن است که او ابتدا این تحریک و وسوسه را القا می‌کند و سپس این مطلب به قلب می‌رسد و وارد دل و قلب انسان میشود. (2)
در کتاب روح المعانی در مورد آیه الَّذِی یوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ می‌خوانیم که بعضی گفته‌اند منظور از «صدور» در اینجا مجازاً همان قلوب است. عده ای گفته‌اند: شیطان وارد سینه (صدر) میشود که به منزله یک دالان و راهرو است. از این مکان، شیطان آن چه را که بخواهد به قلب برساند و القا کند، القا می‌کند و می‌رساند. (3)اما این که در این آیه چرا به جای حرف «إلی» و یا «لِ» از حرف جر «فی» استفاده شده و مثلاً گفته نشده: «یوسوس ألی صدور ...» و یا «لصدور» باید بگوییم که در آیه از جایگاه وسوسه صحبت شده است یعنی مکانی که وسوسه در آن جا انداخته میشود و جایی که وسوسه عرض اندام می‌کند. اما «إلی» و یا «لام» برای شخص به کار می‌روند؛ یعنی اگر قرار باشد وسوسه و تحریک نسبت به شخصی انجام گیرد؛ گفته میشود: «وسوس إلی فلان» (فلانی را تحریک کرد) و یا «وسوس له» (به خاطر او وسوسه کرد، او را وسوسه نمود) خداوند مى فرماید: فَوَسْوَسَ إِلَیهِ الشَّیطَانُ قَالَ یا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَا یبْلَى (4) و فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیطَانُ لِیبْدِی لَهُمَا مَا وُورِی عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا (5).
پی‌نوشت‌ها:
1. و تا این که خدا آنچه را که در سینه‌های شماست، بیازماید و آنچه را که در دلهای شماست پاک کند. (آل عمران،3: 154)
2. التفسیر القیم، ص 614-615.
3. روح المعانی ج 30 ص 287.
4. پس شیطان او را وسوسه کرد، گفت: ای آدم آیا تو را به درخت جاودانی و پادشاهی ای که کهنه و نابود نشود، راهنمایی کنم؟ (طه، 20: 120)
5. پس شیطان آن دو را وسوسه کرد تا شرمگاهشان را که از آنان پوشیده بود، در نظرشان نمایان سازد. (أعراف، 20: 7)
سامرایی، فاضل صالح؛ (1392)، درآمدی بر تفسیر بیانی قرآن کریم، مترجم: حمیدرضا میرحاجی، تهران: انتشارات سخن، چاپ اول
