روزه وسیله ی تقرب پیامبران به خدا
نويسنده:محمد تقی ناطقی
جایگاه روزه در جهت بالابردن فضیلت و ارزش انسان در پیشگاه خداوند به قدری رفیع و بلند است، که حتی پیامبران و سفرای آسمانی نیز به وسیله ی روزه تلاش می کردتا تا به قرب الهی نائل شوند.
همه ی پیامبران به نحوی نه تنها روزه ی واجب بلکه روزه ¬ها ی مستحبی می گرفتند، که در این جا به چند نمونه اشاره می کنیم:
1- مردی از «ابن عباس» از روزه سؤال کرد، و او در جواب گفت:«إن کنت ترید صوم داود علیه السلام فإنه کان من أعبد الناس ، و أسمع الناس ، و کان یقرء الزبور بسبعین صوتا ، و کان إذا بکی علی نفسه ، لم یبق دابة فی بر و لا بحر إلا استعمن لصوته و یبکی علی نفسه و کان یصوما یوما و یفطر یوما،»(1)
اگر می خواهی سبک روزه حضرت داود علیه السلام را بدانی، آن بزرگوار عابدترین مردم و مطیع ترین بنده برای خدا بود. او کتاب زبور را به هفتاد صوت قرائت می کرد، و هر وقت از ترس پروردگار و بر حال خودش گریه می کرد، چنان منقلب می شد که هر جنبنده ای در خشکی و دریا از صوت حزین و ناله ی او به گریه می آمد. او در تمام سال یک روز روزه می گرفت، و یک روز افطار می نمود.
به دنبال این سؤال و جواب «ابن عباس» گفت:
« و إن کنت ترید صوم إبنه سلیمان علیه السلام، فإنه کان یصوم من اول الشهر ثلاثة، و من وسطه ثلاثة،و من آخره ثلاثة؛»(2)
اگر می خواهی بدانی حضرت سلیمان علیه السلام چگونه روزه می گرفت، آن حضرت در تمام سال، اول هر ماه سه روز، وسط هر ماه سه روز و آخر هر ماه سه روز را روزه می گرفت.
و به دنبال آن افزود:
«و إن کنت ترید صوم عیسی علیه السلام ، فإنه کان یصوم الدهر؛ و یلبس الشعر، و یأکل الشعیر؛»
و اگر می خواهی روزه حضرت عیسی علیه السلام را بدانی چگونه بوده است، آن بنده ی مطیع خدا، تمام سال را روزه می گرفت، و پشمینه می پوشید، و از نان جو استفاده می نمود.
و باز «ابن عباس» گفت:
«و إن کنت ترید صوم امه مریم علیهما السلام، فإنها کانت تصوم یومین، و تفطر یوما؛»
اگر می خواهی بداین مادر حضرت عیسی علیه السلام حضرت مریم چگونه روزه می گرفت، آن بانوی پاکدامن دو روز روزه می گرفت و یک روز افطار می کرد.
و نیز «ابن عباس» افزود:
«و إن کنت ترید صوم النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فإنه یصوم ثلاثة ایام من کل شهر و یقول: هن صیام الدهر؛»(3)
پیامبر عزیز اسلام بنده ی برگزیده بارگاه خدا بود و او در هر ماه سه روز روزه می گرفت و می فرمود این سه روز در هر ماه، ثواب روزه تمام سال را دارد.
گفتنی است که ظاهرا اشاره به همان اول و وسط و آخر هر ماه می باشد. افزون بر آنچه آمد، از امام صادق علیه السلام روایتی به این مضمون نقل شده است که بسیار زیبا و روح بخش است و نشان می دهد که روزه وسیله ی تقرب به پروردگار و راه صلاح نفس و رسیدن به مقامات عالی معنوی و الهی است.
«عن جعفربن محمد علیه السلامأنه قال: ثلاثة من روح الله ؛ التهجد من اللیل بالصلواة ، ولقاء الإخوان ، والصوم؛»(4)
سه چیز است که از مهر و لطف الهی است و در انسان معنویت ایجاد می کند و صفای باطن می آورد و دل و قلب را روشن کرده و نورانیت می بخشد:
1- نماز شب.
2- ملاقات با برادر دینی.
3- روزه گرفتن.
تا آنجایی جایگاه روزه بلند و بالاست که حتی افطار دادن به روزه دار هم برای انسان عظمت و عزت و ارزش و فضیلت در پیشگاه پروردگار عالم می آورد: از رسول خدا نقل شده است که فرمود:
«من أفطر فیه صائما کان له مغفرة لذنوبه ، و عتق رقبه من النار؛»(5)
کسی که افطار دهد و روزه داری در میان میهمانان باشد، خداوند هم به پاداش کارش، بخشش گناهان و آزاد شدن از آتش جهنم را به او عطا می کند.
«جابربن عبدالله انصاری» از حضرت امام محمد باقر علیه السلام مطلب مهمی را در فضیلت روزه و روزه داری و جذب کمالات الهی انسانی به وسیله ی روزه نقل می کند که انسان را شگفت زده می کند، و روح تازه ای در انسان می دمد و آن این است که:
«قال علیه السلام» یا جابر، من دخل علیه شهر رمضان فصام نهاره، و قام وردا من لیلته، و حفظ فرجه و لسانه، و غض بصره ، و کف آذاه، خرج من الذنوب کیوم ولدته امه؛»(6)
کسی که ماه رمضان بر او داخل شود و او روزها روزه بگیرد و شب ها را به ذکر خدا باشد و عورتش را از حرام حفظ کند، و زبانش را کنترل نماید و چشمانش را مواظبت نماید و به اجنبی نگاه نکند و اذیتش به مردم نرسد، از آثار گناه آن چنان پاک می شود که همانند روز ولادتش از مادر می شود.
پس روزه ی واقعی با این شرایط است:
1- روز را روزه بگیرد.
2- شب را به ذکر خدا مشغول باشد.
3- عورتش را از حرام حفظ کند.
4- زبانش را کنترل نماید.
5- چشمانش را مواظب باشد و به اجنبی نگاه نکند.
6- اذیت و آزارش به مردم نرسد.
پاداش این روزه هم آن است که او چنان از گناه آن پاک می شود که گویی تازه مادرش او را زاده است.
مثلا اگر کارمند و یا کارگر و یا کاسب، صداقت و عدالت در کار و خوشرفتاری با مردم داشته باشد. با پدر و مادر مهربانی کند و با اهل و عیال خود با خوشرویی برخورد نماید. نسبت به فقیران و محرومان دلسوز و نسبت به همنوعان خود احساس مسئولیت داشته باشد، ارتباط خودش را با قرآن قوی تر و بهتر کند و قرآن را تلاوت نماید و از برکات معنوی قرآن بهره مند گردد، در آن صورت روزه در اسنان معرفت و شناخت و نورانیت ویژه یا ایجاد می کند:
از پیامبر رحمت حضرت محمد صلی الله علیه و آله نقل است که در شب معراج از پروردگار عالم سئوال کردم که:
«یارب ما اول العبادة؟
قال الله: اول العبادة ألصمت و الصوم.
قال: یا رب و ما میراث الصوم؟
قال الله: یورث الحکمة،
والحکمة تورث المعرفة،
والمعرفة تورث الیقین؛ فإذا ستیقن العبد لا یبالی کیف أصبح بعسر أم بیسر؟»(7)
بار پروردگارا اولین عبادت کدام است؟
او فرمود: سکوت و روزه داری.
عرض کردم: پرورداگارا ، روزه چه ثمراتی را در انسان ایجاد می کند؟ فرمود: حکمت را در انسان پدیدار می نماید، و او را به انسانی حکیم مبدل می کند.
پرسیدم: خداوندا، حکمت چه نقشی را در وجود انسان خواهد گذاشت؟
فرمود: معرفت و شناخت انسان را بالا می برد و معرفت برای انسان یقین ایجاد می کند.
وقتی بنده ای به مقام یقین نائل گردید، بر او باکی نیست که چگونه زندگی را آغاز می کند در سختی و شدائد و توام با مشکلات، یا در رفاه و آسایش؟ چون توجه او به آن هدف بسیار بلند و رفیع است که می خواهد به آن برسد و آن رسیدن به جوار رحمت واسعه ی الهی است. چنین شخصی این جهان و وسائل آن را یک ابزار و وسیله ای برای رسیدن به محبوب بیش نمی بیند و زندگی در این عالم را یک عبورگاه موقت بیش نمی داند، و این همان قدرت سازندگی روزه در انسان است.
و باز همان پیامبر رحمت و عقل کل و استاد و مربی بشریت و آموزگار کمالات انسانی در حدیثی بسیار پربار و گرانبهای دیگری چنین فرمود:«إن شهر رمضان شهر عظیم، یضاعف الله فیه الحسنات،
و یمحو فیه السیئات، و یرفع فیه الدرجات؛ من تصدق فی هذا الشهر بصدقة غفر الله له، ومن أحسن فیه إلی ما ملکت یمینه غفر الله له، ومن حسن فیه خلقه غفر الله له، ومن کظم فیه غیظه غفر الله له، ومن وصل فیه رحمه غفر الله له؛(8)
ماه رمضان ماه بزرگی است که:
1- حسنات و کار نیک انسان چند برابر پاداش دارد.
2- بدیها محو و پاک می شود.
3- درجات معنوی انسان در پیشگاه خداوند بالا می رود.
4- هر کس صدقه داده و احسان و نیکی و خوبی کند، خدا او را می آمرزد.
5- هر کس به زیر دستش محبت و خوبی کند، خدا او را می آمرزد.
6- هرکسی اخلاقش را نیکو کند، خدا او را می آمرزد.
7- هر کس غضب خودش را فرونشاند، خدا آو را می آمرزد.
8- هر کس صله ی رحم کند، خدا او را می آمرزد.
آری، جایگاه رمضان آن قدر مهم است که وقتی می خواهد انسان شقی و بدرفتار را معرفی کند ، می گوید: شقی کسی است که نتواند در ماه رمضان کمالی کسب کند و خود را بسازد و در اصلاح نفس خود قدمی بردارد و رضایت خدا را به دست آورد؛ چون در ماه عزیز رمضان همه نوع ابزار جلب رضایت خداوند فراهم است.
«عن علی بن موسی الرضا علیه السلام قال: إن الشقی من خرج منه هذا الشهر و لم یغفر ذنوبه؛»(9)
شقی کسی ایت که ماه رمضان از او بگذرد و او آمرزیده نشود.
یک روز روزه در رمضان ارزش صد سال روزه را دارد.
پیامبر بزرگوار اسلام فرمود: «ولکم بکل یوم صمتم صوم مأة سنة؛»(10)
و برای شما هر روز که روزه بگیرید، در ماه رمضان ثواب صد سال روزه را می دهند.
همه ی پیامبران به نحوی نه تنها روزه ی واجب بلکه روزه ¬ها ی مستحبی می گرفتند، که در این جا به چند نمونه اشاره می کنیم:
1- مردی از «ابن عباس» از روزه سؤال کرد، و او در جواب گفت:«إن کنت ترید صوم داود علیه السلام فإنه کان من أعبد الناس ، و أسمع الناس ، و کان یقرء الزبور بسبعین صوتا ، و کان إذا بکی علی نفسه ، لم یبق دابة فی بر و لا بحر إلا استعمن لصوته و یبکی علی نفسه و کان یصوما یوما و یفطر یوما،»(1)
اگر می خواهی سبک روزه حضرت داود علیه السلام را بدانی، آن بزرگوار عابدترین مردم و مطیع ترین بنده برای خدا بود. او کتاب زبور را به هفتاد صوت قرائت می کرد، و هر وقت از ترس پروردگار و بر حال خودش گریه می کرد، چنان منقلب می شد که هر جنبنده ای در خشکی و دریا از صوت حزین و ناله ی او به گریه می آمد. او در تمام سال یک روز روزه می گرفت، و یک روز افطار می نمود.
به دنبال این سؤال و جواب «ابن عباس» گفت:
« و إن کنت ترید صوم إبنه سلیمان علیه السلام، فإنه کان یصوم من اول الشهر ثلاثة، و من وسطه ثلاثة،و من آخره ثلاثة؛»(2)
اگر می خواهی بدانی حضرت سلیمان علیه السلام چگونه روزه می گرفت، آن حضرت در تمام سال، اول هر ماه سه روز، وسط هر ماه سه روز و آخر هر ماه سه روز را روزه می گرفت.
و به دنبال آن افزود:
«و إن کنت ترید صوم عیسی علیه السلام ، فإنه کان یصوم الدهر؛ و یلبس الشعر، و یأکل الشعیر؛»
و اگر می خواهی روزه حضرت عیسی علیه السلام را بدانی چگونه بوده است، آن بنده ی مطیع خدا، تمام سال را روزه می گرفت، و پشمینه می پوشید، و از نان جو استفاده می نمود.
و باز «ابن عباس» گفت:
«و إن کنت ترید صوم امه مریم علیهما السلام، فإنها کانت تصوم یومین، و تفطر یوما؛»
اگر می خواهی بداین مادر حضرت عیسی علیه السلام حضرت مریم چگونه روزه می گرفت، آن بانوی پاکدامن دو روز روزه می گرفت و یک روز افطار می کرد.
و نیز «ابن عباس» افزود:
«و إن کنت ترید صوم النبی صلی الله علیه و آله و سلم، فإنه یصوم ثلاثة ایام من کل شهر و یقول: هن صیام الدهر؛»(3)
پیامبر عزیز اسلام بنده ی برگزیده بارگاه خدا بود و او در هر ماه سه روز روزه می گرفت و می فرمود این سه روز در هر ماه، ثواب روزه تمام سال را دارد.
گفتنی است که ظاهرا اشاره به همان اول و وسط و آخر هر ماه می باشد. افزون بر آنچه آمد، از امام صادق علیه السلام روایتی به این مضمون نقل شده است که بسیار زیبا و روح بخش است و نشان می دهد که روزه وسیله ی تقرب به پروردگار و راه صلاح نفس و رسیدن به مقامات عالی معنوی و الهی است.
«عن جعفربن محمد علیه السلامأنه قال: ثلاثة من روح الله ؛ التهجد من اللیل بالصلواة ، ولقاء الإخوان ، والصوم؛»(4)
سه چیز است که از مهر و لطف الهی است و در انسان معنویت ایجاد می کند و صفای باطن می آورد و دل و قلب را روشن کرده و نورانیت می بخشد:
1- نماز شب.
2- ملاقات با برادر دینی.
3- روزه گرفتن.
تا آنجایی جایگاه روزه بلند و بالاست که حتی افطار دادن به روزه دار هم برای انسان عظمت و عزت و ارزش و فضیلت در پیشگاه پروردگار عالم می آورد: از رسول خدا نقل شده است که فرمود:
«من أفطر فیه صائما کان له مغفرة لذنوبه ، و عتق رقبه من النار؛»(5)
کسی که افطار دهد و روزه داری در میان میهمانان باشد، خداوند هم به پاداش کارش، بخشش گناهان و آزاد شدن از آتش جهنم را به او عطا می کند.
«جابربن عبدالله انصاری» از حضرت امام محمد باقر علیه السلام مطلب مهمی را در فضیلت روزه و روزه داری و جذب کمالات الهی انسانی به وسیله ی روزه نقل می کند که انسان را شگفت زده می کند، و روح تازه ای در انسان می دمد و آن این است که:
«قال علیه السلام» یا جابر، من دخل علیه شهر رمضان فصام نهاره، و قام وردا من لیلته، و حفظ فرجه و لسانه، و غض بصره ، و کف آذاه، خرج من الذنوب کیوم ولدته امه؛»(6)
کسی که ماه رمضان بر او داخل شود و او روزها روزه بگیرد و شب ها را به ذکر خدا باشد و عورتش را از حرام حفظ کند، و زبانش را کنترل نماید و چشمانش را مواظبت نماید و به اجنبی نگاه نکند و اذیتش به مردم نرسد، از آثار گناه آن چنان پاک می شود که همانند روز ولادتش از مادر می شود.
پس روزه ی واقعی با این شرایط است:
1- روز را روزه بگیرد.
2- شب را به ذکر خدا مشغول باشد.
3- عورتش را از حرام حفظ کند.
4- زبانش را کنترل نماید.
5- چشمانش را مواظب باشد و به اجنبی نگاه نکند.
6- اذیت و آزارش به مردم نرسد.
پاداش این روزه هم آن است که او چنان از گناه آن پاک می شود که گویی تازه مادرش او را زاده است.
معنویت افزون در روزه داری:
مثلا اگر کارمند و یا کارگر و یا کاسب، صداقت و عدالت در کار و خوشرفتاری با مردم داشته باشد. با پدر و مادر مهربانی کند و با اهل و عیال خود با خوشرویی برخورد نماید. نسبت به فقیران و محرومان دلسوز و نسبت به همنوعان خود احساس مسئولیت داشته باشد، ارتباط خودش را با قرآن قوی تر و بهتر کند و قرآن را تلاوت نماید و از برکات معنوی قرآن بهره مند گردد، در آن صورت روزه در اسنان معرفت و شناخت و نورانیت ویژه یا ایجاد می کند:
از پیامبر رحمت حضرت محمد صلی الله علیه و آله نقل است که در شب معراج از پروردگار عالم سئوال کردم که:
«یارب ما اول العبادة؟
قال الله: اول العبادة ألصمت و الصوم.
قال: یا رب و ما میراث الصوم؟
قال الله: یورث الحکمة،
والحکمة تورث المعرفة،
والمعرفة تورث الیقین؛ فإذا ستیقن العبد لا یبالی کیف أصبح بعسر أم بیسر؟»(7)
بار پروردگارا اولین عبادت کدام است؟
او فرمود: سکوت و روزه داری.
عرض کردم: پرورداگارا ، روزه چه ثمراتی را در انسان ایجاد می کند؟ فرمود: حکمت را در انسان پدیدار می نماید، و او را به انسانی حکیم مبدل می کند.
پرسیدم: خداوندا، حکمت چه نقشی را در وجود انسان خواهد گذاشت؟
فرمود: معرفت و شناخت انسان را بالا می برد و معرفت برای انسان یقین ایجاد می کند.
وقتی بنده ای به مقام یقین نائل گردید، بر او باکی نیست که چگونه زندگی را آغاز می کند در سختی و شدائد و توام با مشکلات، یا در رفاه و آسایش؟ چون توجه او به آن هدف بسیار بلند و رفیع است که می خواهد به آن برسد و آن رسیدن به جوار رحمت واسعه ی الهی است. چنین شخصی این جهان و وسائل آن را یک ابزار و وسیله ای برای رسیدن به محبوب بیش نمی بیند و زندگی در این عالم را یک عبورگاه موقت بیش نمی داند، و این همان قدرت سازندگی روزه در انسان است.
و باز همان پیامبر رحمت و عقل کل و استاد و مربی بشریت و آموزگار کمالات انسانی در حدیثی بسیار پربار و گرانبهای دیگری چنین فرمود:«إن شهر رمضان شهر عظیم، یضاعف الله فیه الحسنات،
و یمحو فیه السیئات، و یرفع فیه الدرجات؛ من تصدق فی هذا الشهر بصدقة غفر الله له، ومن أحسن فیه إلی ما ملکت یمینه غفر الله له، ومن حسن فیه خلقه غفر الله له، ومن کظم فیه غیظه غفر الله له، ومن وصل فیه رحمه غفر الله له؛(8)
ماه رمضان ماه بزرگی است که:
1- حسنات و کار نیک انسان چند برابر پاداش دارد.
2- بدیها محو و پاک می شود.
3- درجات معنوی انسان در پیشگاه خداوند بالا می رود.
4- هر کس صدقه داده و احسان و نیکی و خوبی کند، خدا او را می آمرزد.
5- هر کس به زیر دستش محبت و خوبی کند، خدا او را می آمرزد.
6- هرکسی اخلاقش را نیکو کند، خدا او را می آمرزد.
7- هر کس غضب خودش را فرونشاند، خدا آو را می آمرزد.
8- هر کس صله ی رحم کند، خدا او را می آمرزد.
آری، جایگاه رمضان آن قدر مهم است که وقتی می خواهد انسان شقی و بدرفتار را معرفی کند ، می گوید: شقی کسی است که نتواند در ماه رمضان کمالی کسب کند و خود را بسازد و در اصلاح نفس خود قدمی بردارد و رضایت خدا را به دست آورد؛ چون در ماه عزیز رمضان همه نوع ابزار جلب رضایت خداوند فراهم است.
«عن علی بن موسی الرضا علیه السلام قال: إن الشقی من خرج منه هذا الشهر و لم یغفر ذنوبه؛»(9)
شقی کسی ایت که ماه رمضان از او بگذرد و او آمرزیده نشود.
یک روز روزه در رمضان ارزش صد سال روزه را دارد.
پیامبر بزرگوار اسلام فرمود: «ولکم بکل یوم صمتم صوم مأة سنة؛»(10)
و برای شما هر روز که روزه بگیرید، در ماه رمضان ثواب صد سال روزه را می دهند.
پي‌نوشت‌ها:
1- سفینة البحار/ج2/ص66 باب الصاد.
2- سفینة البحار/ج2/ص66 باب الصاد.
3- سفینة البحار/ج2/ص66 باب الصاد.
4- بحار/ج96/ص257.
5- جامع احادیث الشیعه/ج9/ص5.
6- سفینة البحار/ج2/ص67 باب الصاد بعد الواو.
7- جامع احادیث الشیعه/ج9/ص104.
8- جامع احادیث الشیعه/ج9/ص8.
9- جامع احادیث الشیعه/ج9/ص8.
10- جامع احادیث الشیعه/ج9/ص16.
