روابط عمومي و ارزش ها

مقدمه

بسياري از بزرگان و فيلسوفان در تعريف انسان گفته اند انسان موجودي است اجتماعي و از بارزترين نمادهاي شخصيت در انسان، اجتماعي بودن است. اوج اجتماعي بودن انسان در حوزه ارتباط عمومي او با ديگران شكل مي گيرد. ارتباطات انساني مايه تكامل و تعالي شخصيت انسان است و بنا بر بعضي ديدگاه ها اساس شخصيت انسان را شكل مي دهد.
دامنه ارتباطات، دامنه بسيار گسترده و وسيعي است و يكي از جلوه هاي مهم ارتباطات انساني، روابط عمومي است، چه به عنوان يك فرآيند ارتباطي كه ميان سازمان ها و موسسات و جامعه پديدار مي شود، چه به عنوان يك نهادي كه بخشي از سازمان ها را تشكيل مي دهد.
من در اين مقاله چند مقدمه را ذكر خواهم كرد. آنگاه به بحث ارزش ها و ضوابط اخلاقي در حوزه روابط عمومي خواهم پرداخت و در پايان چند پيشنهاد ارايه خواهم كرد.
يك مقدمه اين است كه در نگاه اسلام، مساله ارتباطات انساني و روابط ثابت انسان و روابط يك نهاد و سازمان با ديگران، امر بسيار مهمي است و آنقدر بحث ارتباطات انساني و اجتماعي جايگاه والايي دارد كه در بسياري از نيايش ها و عبادات و شعائر و مناسك ديني ما شاهديم كه بعد از ارتباط انسان با ديگران با بعد ارتباط انسان با خداي خود به شدت درهم آميخته مي شود. اگر كسي به مناسك مهم ديني مانند حج يا نماز نگاه كند، به خوبي درمي يابد چگونه حلقه ارتباط انسان با خداوند با ارتباط انسان با جامعه و ديگران درهم تنيده است و به طور كامل اين دو حوزه ارتباطي هويت واحدي پيدا كرده است و وقتي كه ما به تعاليم اجتماعي اسلام و فلسفه سياسي اسلام نگاه مي اندازيم آنگاه، عمق نگاه ارتباطي اسلام درخواهيم يافت و به همين دليل است كه در نگاه و منطق اسلام، مساله ارتباطات در معني عام، كه يكي از نمادهاي آن روابط عمومي خواهد بود، جايگاه بسيار مهم و ارزشمندي پيدا مي كند.

مهم ترين وظيفه روابط عمومي

مقدمه ديگري كه مايلم در اين جا ارايه كنم اين است كه مهم ترين وظيفه اي كه نهاد ارتباطات و روابط عمومي در سازمان ها و نهادها ايفاء مي كند، اطلاع رساني متقابل در راستاي ارتقاء سازماني، ارايه خدمات بيشتر و بهتر و اعتمادسازي ميان سازمان و جامعه و مخاطبان، خدمت رساني بهتر و برتر و ايجاد اعتماد و روابط صميمي ميان نهاد و جامعه و ديگران است. اين ها اهم اهداف و محورهايي است كه روابط عمومي و ارتباطات و نهادها آن را تعقيب مي كنند. اطلاع رساني كه يكي از وظايف مهم و عمده ترين وظيفه نهادهاي روابط عمومي است، داراي سه حلقه مي باشد: حلقه اول، اطلاع رساني درون سازماني ميان مديران، كاركنان، مسوولان و مجموعه سازماني؛ حلقه دوم، اطلاع رساني نهايي نسبت به جامعه بيرون و حلقه سوم، در حوزه امور بين الملل و فراتر از كشور است. به طور طبيعي در همه اين حلقه ها، هم تكنيك را شاهد هستيم، هم ارزش ها و بنيادهاي اخلاقي. نكته ديگري كه بايد به آن توجه كنيم آن است كه ارتباطات و به طور ويژه روابط عمومي، ضمن آن كه يك قلمرو تكنيكي و فني دارد يك قلمرو و دامنه اخلاقي و ارزشي نيز دارد. بنابراين روابط عمومي هم يك فن است، هم يك دانش و هم يك قلمرو مهم اخلاقي و ارزشي انسان است. روابط عمومي در شكل نوين آن، هم يك دانشي است كه بر پايه هاي دانش هاي بنيادي ديگر استوار شده است و علمي است كاربردي، مبتني بر علوم و دانش هاي پايه خود از قبيل جامعه شناسي، روانشناسي و ساير علوم موثر در اين قلمرو. بعد دوم آن حوزه تكنيكي و فني و روش برقراري ارتباط است و قلمرو سوم آن قلمرو اخلاقي و ارزشي روابط عمومي است. به گمان من اگر بخواهند روابط عمومي ها در يك كشور و يا در عرصه بين المللي از يك جايگاه ممتازي برخوردار شوند، در هر سه ضلع بايد تقويت شوند، هم در ضلع دانش و علمي آن، هم در ضلع فني و تكنيكي و هم در ضلع و چهارچوب اخلاقي و ارزشي آن. اينجاست كه نگاه ها به حوزه روابط عمومي و به طور عام ارتباطات انساني نبايد منحصر بشود به قلمروي دانش يا فني آن، بلكه بايد همواره متذكر باشيم كه حوزه ارتباط و روابط عمومي، داراي سه ضلع است كه اين سه ضلع بايد به درستي تنظيم شود و متصديان و مسوولان ارتباطات در هر نهاد و سازماني، هم به گسترش و تعميق علم و دانش ارتباطات و روابط عمومي، هم به گسترش شيوه ها و روش ها و ابعاد تكنيكي قضيه و در عين حال از بعد اخلاقي و ارزشي اين قلمروي مهم انساني غفلت نورزند.

روابط عمومي دولتي و خصوصي

نكته ديگري كه مايلم بر آن تاكيد كنم اين است كه روابط عمومي ها دست كم به دو نوع تقسيم مي شوند: يك گروه روابط عمومي هايي است كه به حوزه بخش خصوصي و انتفاعي برمي گردد و بخش ديگر به روابط عمومي در حوزه موسسات و نهادهاي عمومي، دولتي و حكومتي است. آن چه كه در اينجا بر آن تاكيد بيشتر خواهم داشت روابط عمومي در حوزه دوم است. نكته بسيار مهمي كه روابط عمومي نهادهاي عمومي و دولتي بايد به آن توجه بكنند، اين تمايز و فرق بسيار اصولي و بنيادي ميان آن ها و ساير روابط عمومي هاست. در حوزه شخصي و بخش خصوصي آن نكته مهم، اين است كه وظيفه انتقال اطلاعات به بيرون سازمان، وظيفه انتقال اطلاعات بيرون سازمان به درون سازمان و ايجاد يك حلقه واسط ارتباطي و اطلاعاتي ميان سازمان و بيرون سازمان، در بخش خصوصي و شخصي در اختيار آن سازمان مي باشد. اما اطلاع رساني متقابل در حوزه حكومت و نهادهاي عمومي و نهاد دولتي، كه به جامعه متعلق است، يك اختيار و انتخاب نيست بلكه يك وظيفه است. امام علي (ع) در يكي از جمله هاي زيباي خودشان حقي را براي جامعه ذكر مي كنند: «از حقوق جامعه و اجتماعي مردم بر حكومت اين است كه من هيچ رازي نهان از جامعه نداشته باشم، بلكه همه اسرار و راز را در اختيار جامعه قرار بدهم مگر در حوزه و قلمروي امنيتي و مسايل ويژه و خاص». اين نشان دهنده اين است كه اطلاع رساني، معرفي، انتقال اطلاعات به بيرون سازمان و متقابلا اطلاعات از بيرون نهادها به درون سازمان هاي عمومي و دولتي، افزون بر اين كه يك وظيفه اخلاقي عادي مي شود تلقي كرد، يك وظيفه حقوقي و قانوني به شمار مي آيد. اين جا، جاي اين نيست كه گفته شود بهتر است چنين عمل بكنيم. اين جا، جاي وظيفه قانون و تكليف الهي و انساني نهادهاي عمومي است كه اطلاعات خودشان را در اختيار جامعه و ديگران قرار دهند. براي اين كه اولا: جامعه حق آگاهي دارد از آن چه كه از منابع عمومي كشور استفاده مي شود. ثانيا: حق استفاده و بهره وري دارد و اين اطلاعات مي تواند بهره وري جامعه را از امكانات عمومي افزايش بدهد. اين كه جامعه و آحاد مردم به درستي، نهادها و موسسات عمومي را بشناسد و راه بهره گيري از آن ها را بدانند، حق آن هاست. از طرفي دانستن و بهره گيري از اين اطلاعات و آگاهي ها حق آن هاست و از طرفي ديگر وظيفه نهادهاي عمومي، گره گشايي و تسهيل نشر اين آگاهي ها و بهره وري آسان تر جامعه است. از اين نظر است كه نهادهاي عمومي كه تجلي آن ها بخش روابط عمومي آن هاست، تنها يك وظيفه اخلاقي ندارند بلكه يك وظيفه حقوقي، قانوني، الهي و انساني بر دوش آن هاست، فراتر از آن چه كه ما در روابط عمومي بخش هاي خصوصي شاهد آن هستيم.
اما بخش دوم بحث تاكيد بر پاره اي از معيارها و ضوابط اخلاقي در حوزه ارتباطات و روابط عمومي با تكيه بر روابط عمومي در حوزه دولتي و عمومي است. گرچه بسياري از اين ضوابط و معيارهاي اخلاقي كه در متون ديني ما آمده است در حوزه همه روابط عمومي ها جاري است و مصداق دارد، اما تاكيد در اين جا، بر حوزه روابط عمومي موسسات دولتي، وزارتخانه ها و نهادهاي عمومي است كه از بودجه عمومي استفاده مي كنند. اگر بخواهيم با يك نگاه نرم افزاري و انساني به روابط عمومي نگاه كنيم، بايد در كنار بعد علمي و بعد تكنيكي و روشي، به بعد اخلاقي و ارزشي هم توجه كنيم، كه در اين جا به دو بخش از ارزش هاي مثبت و ارزش هاي منفي در حوزه روابط عمومي و ارتباطات اشاره مي كنم.

معيارهاي ايجابي و اثباتي

بخش اول ضوابط و معيارهاي ايجابي و اثباتي كه در روابط عمومي لازم است مورد عنايت و اهتمام قرار گيرد تا روابط عمومي در يك چارچوب اسلامي و الهي قرار بگيرد به شرح زير مي باشد:
1- صحت اطلاعات:
تاكيد بر اين كه اطلاعاتي كه مي خواهد از درون سازمان به بيرون تسري كند، اطلاعات دقيق و درستي باشد. اطلاعاتي كه مي خواهد از مسوولان يك نهاد به كاركنان آن منتقل بشود و اطلاعاتي كه از بيرون سازمان به درون سازمان منتقل بشود، بايد اطلاعات درستي باشد.
2- اطلاع رساني به هنگام و به موقع:
در ضمن اين كه تبادل اطلاعات بايد درست و دقيق باشد، به هنگام نيز بايد به جامعه منتقل شود. چرا كه انتقال دير هنگام اطلاعات مايه خسارت جامعه و عقب افتادن آحاد جامعه از بهره گيري درست از اين اطلاعات مي شود.
3- انتقال منصفانه اطلاعات چه از نقاط ضعف چه از نقاط قوت:
شايسته است كه نهاد عمومي افزون بر انتقال نقاط قوت به انتقال نقاط ضعف هم تكيه نمايد و اين انتقال به شيوه درستي به بيرون صورت گيرد تا از بيرون نگاه درست را به درون منتقل كند
4- رعايت ضوابط شرعي و همين طور امنيت اجتماعي و اخلاقي در تبادل اطلاعات:
اصل بر انتقال متقابل اطلاعات ميان نهادهاي عمومي و همه آحاد جامعه است اما در عين حال مواردي است كه امنيت اجتماعي و سياسي دچار اختلال مي گردد كه به عنوان يك اصل استثنايي بايد مورد توجه قرار گيرد.
5- رعايت ضوابط شرعي در استفاده از تكنيك ها و روش ها:
از اصول مهم اخلاقي در حوزه روابط عمومي است.
6- تاكيد اسلام بر گزينش بهترين شيوه ها و برترين ابزارها براي مبادله اطلاعات:
اين تاكيد كلي اسلام است كه شما در هر كاري بايد بهترين شيوه، ابزار، روش و تكنيك را به كار بگيريد. وقتي روش بهتر و ابزار بهتري در اختيار قرار گيرد و نبايد از آن غافل شد.
7- رعايت كرامت انساني و منزلت انساني مخاطبان و جامعه:
تاكيد بر اين كه ذهن و ضمير آن ها بمباران اطلاعات بي جا نشود و در اتخاذ شيوه ها و روش ها، كرامت انسان ها حفظ شود و كرامت انساني در تبادل اطلاعات منكوب و مخدوش نشود.
8- رعايت حدود و شوون و سهم مديران و مسوولان و كاركنان:
كساني كه در يك نهاد فعاليت مي كنند بايد به طور منصفانه معرفي شوند، سهم هر كسي به درستي منتقل شود و در طرح اين اطلاعات و انتقال آن ها، حقوق افراد مورد بي اعتنايي قرار نگيرد.
9- وظيفه روابط عمومي، اعتمادسازي، كاهش فاصله ميان نهادهاي حكومت و آحاد جامعه و ميان مسوولان و كاركنان در درون يك نهاد است.

مخاطرات روابط عمومي

فهرستي از اصول ارزش هاي اخلاقي در ارتباط با روابط عمومي – فهرستي هم از آسيب ها و مخاطرات روابط عمومي با نگاه اخلاقي- را بيان مي كنم:
1- ابتلاء به خلاف واقع گويي و دروغ و انتقال اطلاعات غلط؛
2- بزرگنمايي و مبالغه در معرفي نقاط قوت يا نقاط ضعف كه مي تواند به جامعه، نهاد و سازمان لطمه وارد كند؛
3- كوچك نمايي و كمتر نشان دادن واقعيت ها؛
4- رقابت هاي نابجا و تخريبي ميان نهادهاي اطلاع رسان كه موجب لغزش ها و آسيب ها مي شود؛
5- عدم رعايت عدالت در حقوق و فعاليت هايي كه افراد و اشخاص انجام مي دهند؛
6- ضمن اين كه نقاط ضعف سازماني بايد منتقل گردد و چاره يابي شود اما نبايد اين انتقال اشاعه گناه و خطا باشد به گونه اي كه اعتماد عمومي را سلب كند يا به حريم افراد لطمه بزند؛
7- سلب اختيار و مجبور ساختن ديگران:
چنان خلاف واقعيت نشان داده شود كه افراد از اختيار و انتخاب عاقلانه خود دور شوند.
اين مطالب پاره اي از ارزش هاي مثبت و منفي بود كه در حوزه روابط عمومي از نگاه اسلامي قابل مطالعه و طرح مي باشد.

نتيجه گيري/ پيشنهادها

1- تدوين منشور جامع اخلاقي و قانوني در حوزه روابط عمومي ها (انجام كارهاي تكميلي با نگرش اسلامي، اخلاقي و ارزشي)؛
2- ارتقاء جايگاه و منزلت ارتباطات و روابط عمومي در نهادهاي عمومي و دولتي؛
3- ضرورت دانش افزايي و نگاه جامع متصديان روابط عمومي در چارچوب دانشي، فني، ارزشي و اخلاقي روابط عمومي؛
4- افزايش و حمايت هاي تكنيكي ابزاري و امكاناتي؛
5- توجه به فرهنگ اطلاع رساني فراتر از روابط عمومي:
تلقي اين است كه روابط عمومي، متكفل تبادل اطلاعات درون سازمان و بيرون آن است اما اين وظيفه اختصاص به آن ها ندارد. همه اعضاء يك نهاد و سازمان از مديران گرفته تا كاركنان بايد داراي نگرش روابط عمومي و صاحب احساس وظيفه نسبت به مشاركت در امر روابط عمومي باشند. وظيفه انساني، اخلاقي و الهي و عمومي افراد است كه در يك نهاد دولتي كار مي كنند؛
6- تقويت روابط عمومي بين الملل و نگاه بين المللي در كشورها: نياز به اين نگاه بين المللي، بايد تقويت شود؛
7- ارتباط ميان روابط عمومي ها براي اين كه بتوانند به صورت يك جامعه بزرگ و موثر در پيشبرد هر سه بعد ياد شده روابط عمومي تلاش كنند؛
8- به نظر مي رسد علم و تكنيك و دانش روابط عمومي را در حوزه هاي ديني و در موسسات ديني و اخلاقي بايد به كار بگيريم و براي گسترش پيام انساني و الهي اسلام و انقلاب اسلامي از نهاد روابط عمومي بايد استفاده شود.
ما در پرتو انقلاب اسلامي در عرصه جهاني گام هاي بزرگي برداشتيم و يكي از دستاوردهاي انقلاب اسلامي حضور 10 هزار دانشجوي ديني در مركز جهاني علوم اسلامي در حوزه قم است.
به هر حال روابط عمومي در نهادهاي ديني به خصوص نهادهاي بين المللي مي تواند در خدمت آرمان هاي بزرگ و ارزش هاي انساني قرار بگيرد؛
9- روابط عمومي ها بايد داراي نگاهي باشند براي تعامل ميان ملت ها، اديان، مذاهب و كشورها: روابط عمومي ها به عنوان يك ركن بسيار مهم مي توانند در عرصه گفتگو و تعامل ميان اديان، مكاتب، مذاهب، تمدن ها و كشورها نقش موثري ايفاء كنند.

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله