توسعه فضاي مذهبي و احياي بافت قديم سمنان

مقدمه

بافت قديم شهرها مجموعه تکامل يافته و ارگانيک تمامي فضاهاي معماري و شهري در کالبدي بسيار باارزش هستند که بهترين نمونه براي نشان دادن فرهنگ غني و تفکرات انديشه‏هاي دوران خود است. فضاهاي مختلف معماري و شهري بازتاب خصوصيات مذهبي، فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و تاريخي يک جامعه هستند که از کارايي مناسب براي زندگي در آن برخوردار بوده است. اين فضا با عملکردهاي متفاوت، محلات، گذرها، فضاهاي مسکوني، بازار، مساجد، تکيه‏ها، امامزاده‏ها و... را شامل مي‏شود.
بافت قديم سمنان گواه روشن و سند گوياي از فرهنگ و تمدن آن شهر است. با توجه به ميراث گذشتگان و پتانسيل‏هاي بالقوه، بافت از لحاظ آثار و عناصر باارزش تاريخي - فرهنگي و موقعيت عملکردي در منطقه و شهر، متأسفانه بسيار ضعيف مي‏باشد. اين بافت بر اثر وجود حجم وسيعي از ابنيه متروکه، مخروبه، فضاي خالي و کمبود تجهيزات، امکانات شهري و انتظارات نسل جديد از فضاهاي معماري و شهري باعث مهاجرت اکثر اهالي از بافت قديم به بافت جديد شده است اما مي‏توان با روش‏هاي مناسب بافت را ساماندهي و احيا کرد. يکي از بهترين روش‏ها توسعه فضاي مذهبي حرم مطهر حضرت يحيي بن موسي (ع) در مجاورت محور فرهنگي شهر سمنان و گلزار شهدا با 270 شهيد در ضلع شمالي و متصل به بقعه متبرکه مي‏باشد.
آستانه مبارک مکاني مقدس و داراي ارزش تاريخي و مذهبي بوده و توسعه بازسازي آن نياز به توجه به بافت قديم و ابنيه‏هاي باارزش اطراف آن دارد و بايد نگاهي دقيق به معماري اسلامي داشت به طوري که باعث رونق فرهنگي و تکامل کالبد هسته اوليه شهر سمنان شود.

شکل ‏گيري بافت تاريخي سمنان

شهر سمنان يکي از قديمي‏ترين شهرهاي ايران است که برخي از مورخان اين شهر را از دوره مادها و برخي ديگر جزو دوره پارت‏ها به حساب آورده‏اند. در دوران بعد از اسلام به نام سرزمين قومس يا کومش معروف بوده و در اواخر دوره قاجار به نام سمنان تغيير نام پيدا کرده است.
در دوران قبل از اسلام، سمنان از سه محله مجزا از هم به نام‏هاي اسفنجان، ناسار و کديور (معروف به محلات ثلاثه) تشکيل شده بود. پس از فتوحات اسلام، مسجد جامع شهر در همان قرون نخست در قلب محله اسفنجان بنا شد. محله‏هاي مسکوني در پيرامون مسجد جامع رشد يافته و با رونق داد و ستد بازارها به مرکزيت مسجد جامع در جهات چهارگانه بخصوص به سمت شمال در محله ناسار و در جوار کهندژ توسعه يافته‏اند. در حمله مغولان شهر نيمه ويران شده ولي بعدها حيات خود را بازيافت و در عصر تيموريان موقعيت شهر تداوم يافت به طوري که ميرزا ابوالقاسم بايرشاه تيموري در اين شهر تاجگذاري کرد. دو تکيه بزرگ در محور راسته بازار به نام‏هاي تکيه ناسار در محله ناسار و تکيه پهنه در انتهاي بازار جنب بارگاه مطهر امامزاده يحيي (ع) قرار دارند. موقعيت بازرگاني و مواصلاتي شهر در عهد صفويان رونق بيشتري يافت. وجود کاروانسراهاي متعدد شاه عباس صفوي در اين شهرستان مؤيد توجه اين حکومت به ناحيه سمنان است. حصار بافت داراي چهار دروازه به نام‏هاي دروازه عراق در سمت غرب شهر، دروازه شاه خراسان در سمت شرق، دروزاه چوب مسجد در سمت جنوب و دروازه ناسار در سمت شمال که آثار برخي از اين دروازه‏ها هنوز موجود است. در دوره قاجاريه ارگ مستحکم و باشکوهي در قسمت شمال با روي شهر و مسجد بزرگي به نام مسجد سلطاني (مسجد امامي)، و ميداني در مرکز شهر و در جوار بازار بنا نهاده شد.

شرح حال امامزاده يحيي بن موسي

در مرکز شهر سمنان و در انتهاي بازار حضرت، بقعه و بارگاه رفيع و مجلل حضرت يحيي (ع) واقع شده است. صاحب بقعه فرزند موسي بن جعفر عليه‏السلام و يکي از مرشدان راه حق و حقيقت بوده که در سال 98 هجري قمري هنگام مسافرت حضرت علي بن موسي الرضا (ع) از مدينه به مرو جزو ملتزمين رکاب بوده و وقتي به سمنان مي‏رسد حضرت رضا (ع) جهت ارشاد مردم اين سامان برادر خود حضرت يحيي بن موسي (ع) را در سمنان مأمور اين امر مي‏نمايد. بعد از شهادت حضرت امام رضا (ع) به تحريک مأمون خليفه عباسي حضرت يحيي (ع) نيز در سمنان به شهادت مي‏رسد و در محل کنوني به خاک سپرده مي‏شود. در اين زمان حاکم سمنان شخصي به نام سياه گوش بوده است. به شهادت ابن شهر آشوب در مناقب و صاحب عمدةالطالب و کشف الغمة و کتب ديگر، صاحب بقعه فرزند بلافصل حضرت موسي بن جعفر (ع) امام هفتم شيعيان است. وي در سن جواني در گرمابه مظلومانه به فيض شهادت نائل و در مکان کنوني به خاک سپرده شد.
بقعه وي قريب به شش صد سال پيش ساخته شده و در سال 1408 مرمت و کاشيکاري شده. اين بارگاه داراي گنبد عظيم و ايواني به ارتفاع 5 / 12 متر و شامل چهار طاق نماي کاشيکاري و يک ايوان ورودي حرم است. دو راهرو شمالي و جنوبي، ايوان را به صحن مرتبط مي‏سازد. حرم مطهر مربع شکل و به ضلع 7 متر است که در وسط آن، ضريح فلزي بسيار زيبا و ارزشمندي وجود دارد که در سال 1369 به همت هيأت امنا در اصفهان ساخته شده است. کاشيکاري گنبد عظيم بقعه که بالاي حرم بر روي چهار فيل‏پوش استوار
است پيازي شکل مي‏باشد و داخل آن با کاربندي و گچ‏بري و آينه‏کاري تزيين شده و نماي خارجي آن را کاشي‏هاي فيروزه‏اي پوشانده است.

اصول و مباني توجيهي طرح
برنامه ‏ريزي طرح

توسعه يک مجموعه باارزش مانند حرم يحيي بن موسي (ع) و بافت و عناصر شهري مهم تاريخي اطراف آن از حساسيت مضاعف برخوردار بوده و مستلزم نهايت دقت و توجه است که هم تک تک عناصر طرح در جايگاه مناسب خود از تناسب، کارآيي و کيفيت کافي برخوردار باشند و هم در رابطه با عناصر ديگر شهري اعم از عناصر تاريخي و معماري مکمل يکديگر باشند و نقش همديگر را تقويت نمايند که در نهايت مجموعه‏اي متوازن، هماهنگ و مؤثر را به وجود آورند تا ضمن ايجاد رابطه‏اي مناسب و متعادل با محيط شهري اطراف، داراي ويژگي فضاي عبادي مذهبي و در عين حال فرهنگي و اجتماعي باشد. در اين رابطه علاوه بر مطالعات فراوان در زمينه‏هاي تاريخي، کالبدي و اجتماعي و جغرافيايي مصاحبه و مشاوره با رياست محترم سازمان ميراث فرهنگي استان سمنان و اعضاي هيأت امناي حرم مطهر، مديريت کل محترم اداره کل اوقاف استان، و رياست بنياد شهيد استان صورت گرفته که بدين ترتيب طرح توسعه حرم از جامعيت کافي برخوردار است.
سازماندهي طرح
مجموعه با توجه به ظرفيت‏هاي موجود در راستاي تأمين نيازها و اهداف برنامه‏ريزي، سازماندهي شده است. مهمترين مسأله سازماندهي اين مجموعه، تداوم محور فرهنگي و احياي بافت قديمي سمنان است. مجموعه حرم مطهر يحيي بن موسي (ع) که از نقاط مهم هسته مرکزي شهر است خود عامل سازماندهي طرح مي‏باشد. شکل‏گيري و نظم هندسي طرح که در جهت تداوم بافت و دسترسي آسان به حرم مطهر بسط و گسترش يافته است و در واقع به هندسه در آمدن صحن اصلي و همين‏طور ريتم منظم ساختار گلزار شهدا که حرم مطهر را در ضلع شمالي و شرقي احاطه کرده‏اند از عناصر مهم شکل‏گيري فضاهاي مجموعه است. ايجاد سلسله مراتب دسترسي از طرف بافت مسکوني و يا از طرف بازار و تکيه پهنه از مسائل مهم سازماندهي مجموعه به شمار مي‏رود. فضاهاي سرپوشيده و شبستان‏ها که دو ضلع غربي و جنوبي حرم را دربرمي‏گيرد با
هندسه منظم سازماندهي شده است. به طوري کلي شکل‏گيري مجموعه به صورت قطبي و ايجاد تداوم و احياي بافت قديم و سلسله مراتب دسترسي سازماندهي شده است.
احياي بافت
از مسائل مهم طرح توسعه حرم، بازسازي و احياي قسمتي از بافت است که اکنون از بين رفته و ناهنجاري‏هايي در بافت تاريخي به وجود آورده وعناصر شهري موجود، جايگاه عملکرد خود را از دست داده‏اند و مي‏بايد با تدابيري پويايي و کارآيي اين عناصر را دوباره زنده کرد.
با زنده سازي ادامه بازار بعد از حسينيه از مقابل صحن حرم مي‏گذرد و احياي هشتي ورودي که از قديم آن‏جا بوده فضاي تعريف شده‏اي مقابل ايوان اصلي به وجود مي‏آورد و از طرفي حسينيه پهنه موقعيت خود را در دل بازار به عنوان يک عنصر شهري پيدا مي‏کند. همين طور با بازسازي راه ارتباطي از حسينيه به درون مجموعه حرم ورودي تعريف شده‏اي از حسينيه به گلزار شهدا به وجود مي‏آيد و احياي اين ورودي در دسترسي‏هاي بافت نقش مهمي را ايفا مي‏کند.
احيا و هماهنگ کردن بناها و نماهاي اطراف مجموعه آستانه حرم يحيي بن موسي (ع) از ديگر تدابير اين طرح است. بازسازي و طراحي باغ مسجد جامع، با توجه به اصول باغ سازي ايراني از نکات مهم هماهنگي طرح با عناصر اطراف است. از مسائل ديگر احياي بافت نماسازي و طراحي شهري خيابان از امام به ابوذر در ضلع شرقي و بناهاي اطراف حرم است به طوري که يک هارموني و هماهنگي مناسب بين مجموعه حرم و بناهاي پيرامون به وجود آيد. اين نماسازي بايد طوري طراحي شود که نه تنها خدشه‏اي به نماهاي بافت قديم وارد نگردد بلکه الگوي مناسب براي قسمت‏هاي ديگر بافت باشد.
ويژگي‏هاي عمومي طرح
علاوه بر حرم مطهر يحيي بن موسي (ع) که نقش سازماندهي طرح و توسعه را به عهده دارد، در جهت تأمين هماهنگي اجزاي مختلف چه از نظر عملکردي و چه از نظر معنوي و روحيه معماري به طور جدي مورد توجه قرار گرفته است. مجموعه طرح توسعه يحيي بن موسي (ع) از يک هندسه منظم و تداوم منطقي، ريتم، وحدت، درون‏گرايي در طراحي بخش‏هاي متفاوت مجموعه به عمل آمده. هماهنگي بين نماها و پلان‏ها و کيفيت فضايي، الگو گرفته از هندسه و معماري اسلامي است. محورهاي
حرکتي طراحي شده در مجموعه حرم و بافت اطراف بر اثر يک رابطه منطقي و ضروري متقابل به وجود آمده است. اين طرح، حفظ و تقويت و تداوم حرکت‏هاي شهري موجود و تأمين رابطه مناسب حرکت‏هاي شهري با محورهاي حرکتي داخل مجموعه و با ورودي‏هاي مناسب را برقرار مي‏کند و در جهت مسيرهاي حرکت، قسمت‏هاي مختلف فضاهاي باز و بسته ايجاد شده که مناظر و پرسپکتيوهاي مناسب در فضاهاي مذهبي را به وجود آورده است.
نحوه به کارگيري امکانات تکنيکي و استفاده از مصالح و تکنولوژي جديد و روشهاي اجرايي نوين، نقش عمده‏اي در هماهنگي و پيوستگي فضايي بين بخش‏هاي قديم و جديد را بر عهده دارد.
ارتفاع بناهاي طراحي شده داراي ارزش خاصي است. احترام به معماري گذشته باعث مي‏شود که بناهاي جديد در مقابل بناهاي تاريخي خضوع داشته و قد و قواره آنها از بناهاي قديمي بالاتر نرود. بر اساس همين فلسفه کليه بناهاي طرح توسعه داراي يک طبقه و با زيرزمين در دل زمين بوده تا ارادت خود را نسبت به مسجد جامع و مسجدالحرام امام و ايوان و گنبد قديمي حرم يحيي بن موسي (ع) داشته باشد. از طرفي نمايان بودن منار و گنبد مسجد جامع و بناهاي مسجد امام در هر کجاي مجموعه مهيا باشد تا اين بناهاي با ارزش تاريخي هميشه مورد توجه قرار گيرد طوري که هماهنگي و پيوستگي و کليت واحد رامجسم سازد.
نحوه‏ي شکل‏ گيري طرح
الگو و ايده طرح ريشه در اصول و مباني معماري اسلامي و ايراني دارد که در آن از شاخص‏هاي چون محور گرايي، هندسه، ريتم، سلسله مراتب نسبت فضاي باز و بسته، درون‏گرايي استفاده کرده است. و اما در بعد ارتفاع بنا، خضوع و احترام به حرم مطهر و ابنيه اطراف چون مسجد جامع بسيار با اهميت مي‏باشد. حرم مطهر در مرکز با دو ورودي اصلي در غرب و شرق و در امتداد آکس گنبد و بارگاه قرار گرفته ورودي‏هاي فرعي از داخل بازار و ورودي ديگر در آکس خيابان جديد الاحداث (محور امام به ابوذر) قرار گرفته است.
فضاهاي جانبي بر اساس نيازها، برنامه فيزيکي شکل گرفته است و تقسيم‏بندي فضاي باز (صحن)جهت نورگيري، تنفس، تجمع، تقسيم،... و در کنار ورودي‏هاي اصلي و فضاهاي بسته بر اساس خواسته‏هاي طرح واقع شده است. مرکزيت و محوريت حرم مطهر در اولويت اول و نسبت فضاهاي باز صحن‏ها با فرم کاملا هندسي که در کنار فضاهاي بسته با توجه احياي بافت قديم و فضاهاي روز مانند آمفي‏تئاتر، زايرسرا و امکان رفاهي ديگر در اولويت بعدي قرار گرفته است.
مکان ‏يابي عناصر طرح

شبستان

به دليل مساحت کم شبستان موجود و ازدحام زايران در روزهاي خاص نارسايي‏هايي در انجام فرايض ديني و مراسم عبادي احساس مي‏شود، لذا لازم است شبستان‏هايي در اطراف حرم پيش‏بيني شود. توسعه و طراحي اين شبستان‏ها حول ضلع غربي سازماندهي شده که با دسترسي ورودي جنوبي مي‏تواند فضايي در بالاسر آقا جهت مراسم عبادي و خواندن زيارت‏نامه در نظر گرفته شود.

گلزار و موزه شهدا

مسأله گلزار شهدا از موارد مهم در طراحي و توسعه اين مجموعه مي‏باشد زيرا که مکان آن از پيش تعيين شده و پيکر پاک شهدا در اين مکان به خاک سپرده شده است. ضمنا با توجه به يافتن اجساد شهدا (مفقودالاثر) در جنگ تحميلي و به شهادت رسيدن بعضي از جانبازان عزيز توسعه گلزار شهدا پيش‏بيني شده است و از موارد مهم ديگر گلزار شهدا، طراحي موزه شهدا در اين مجموعه مي‏باشد.

بخش فرهنگي (کتابخانه، سالن اجتماعات)

با توجه به بافت قديم و محدود اطراف حرم مطهر که يک منطقه مسکوني است کمبود فضاهاي فرهنگي به خصوص کتابخانه در اطراف آن احساس مي‏شود. بدين لحاظ کتابخانه در دو قسمت خواهران و برادران با زير فضاهاي مربوطه در
ضلع شمال مجموعه طراحي شده است. سالن اجتماعات براي پذيرايي 100 نفر جهت برگزاري مراسم مسابقات قرآن محلي و منطقه‏اي و ديگر مراسم در شمال غربي در طبقه اول قرار گرفته است.

ورودي‏ها و فضاهاي جنبي

هدف از طراحي اين مجموعه ايجاد سلسله مراتب فضايي محيط بيرون با درون مجموعه و همچنين ايجاد رابطه فيزيکي فضاهاي دروني مجموعه مي‏باشد. مجموعه داراي فضاهاي خدماتي است که کليه فضاهاي جنبي مانند سرويس‏هاي بهداشتي، کفش‏کن‏ها و اطاق‏هاي کنترل و غيره را نيز شامل مي‏شود. بنابراين علاوه بر عملکرد واسطه‏اي و تأمين دسترسي مجموعه، سعي در برطرف کردن نيازهاي اوليه مراجعان نيز شده است.

صحن مجموعه

مجموعه مذهبي يحي بن موسي (ع) داراي سه صحن شمالي، شرقي و غربي است. صحن شرقي با طراحي فضاهاي اطراف و نماي تاريخي با ايوان رفيع در طرف ضلع شرقي به صورت يک حيات تعريف شده با هشتي ورودي که در راه بازار بازسازي شده صورت مي‏گيرد يک فضاي بسيار جذاب و داراي اهميت معماري پديد مي‏آيد. در قسمت شمالي صحن، گلزار شهدا واقع است که دسترسي به آن از طريق همين ضلع صورت مي‏گيرد. صحن شمالي به نام صحن شهدا در جوار مزار شهدا قرار گرفته که با ورودي قديمي که در اين طرح ورودي هشتي احيا شده است و راه ارتباطي بين صحن شهدا و تکيه پهنه برقرار خواهد شد. و صحن غربي در طرح توسعه گودال باغچه و رواق‏هاي مربوطه طراحي شده است.

بخش اداري و خدماتي رفاهي

جهت رفاه حال زايران محترم مي‏بايد کليه امکانات و اقدام‏هاي لازم را انجام داد تا بدون مانعي زايران و مسافران جهت استراحت موقت تحت عنوان زايرسراي خواهران و برادران به استراحت و فرايض عبادي و مذهبي خود بپردازند به همين خاطر سازماندهي بخش خدمات اهميت خاصي پيدا مي‏کند. در سازماندهي و برنامه طرح سعي بر اين است که اکثر فضاهاي واحد خدماتي به زيرزمين انتقال يابد تا ازنظر عموم دور باشد همين طور سرويس‏هاي بهداشتي و سيستم نظافتي مجموعه به گونه‏اي غير مستقيم بدون ديد از فضاهاي اصلي و با سهولت دسترسي به آن طراحي گردد.

نتيجه ‏گيري

يکي از اهداف کلان در طرح بارگاه مطهر امامزاده يحيي (ع)، باز زنده‏سازي و تجديد حيات در محله‏هاي بافت قديم و ابنيه‏هاي با ارزش تاريخي و فرهنگي سمنان است. با توجه به نقش بسيار مهم مذهبي و فرهنگي امامزاده در حفظ و احياي ارزش‏ها، سنت‏ها، رفتارها و تعليمات ديني بين افراد و مخصوصا نسل جوان و با توجه به قرارگيري شهر سمنان در مسير زيارتي مشهد مقدس مي‏توان از طريق ايجاد کالبد و ساماندهي و گسترش فضاي مناسب به اين اهميت و ارزش رسيد.
در اين راستا طرح ساماندهي و توسعه امامزاده در سال 1374 توسط مديريت وقت اداره کل اوقاف و امور خيريه استان سمنان جناب محمد صالح سالار مطرح و با سازمان ميراث فرهنگي سمنان و هيأت امناي امامزاده هماهنگي به عمل آمد و مطالعات ميداني و کتابخواني شروع شد.
پس از تحقيقات، بررسي، برنامه‏ريزي و مطالعات، طرح ساماندهي و توسعه امامزاده توسط ميراث فرهنگي مرکز به تصويب و جهت اجرايي شدن نقشه‏ها به مشاور ابلاغ گرديد.
پروژه به مساحت تقريبي 9000 متر مربع به سه قسمت جهت اجرا تقسيم‏بندي شد:
- قسمت اول تحت عنوان فاز يک به مساحت 2000 متر مربع در يک سطح (همکف) با زير فضاي:
بناي حرم مطهر، شبستان قديم، شبستان جديد در جوار حرم، گلزار شهدا، صحن شهدا، ورودي فرعي از بازار، رواق‏ها، صحن شرقي و ورودي شرقي؛
- قسمت دوم تحت عنوان فاز دو به مساحت تقريبي 3000 متر مربع در دو سطح (همکف و زيرزمين) با زير فضاي: طبقه همکف: شبستان جديد، ادامه شبستان جديد فاز يک، کتابخانه، موزه شهدا، ايوان صحن غربي، کفش‏کن‏ها، ورودي فرعي امتداد خيابان جديدالاحداث، سرويس‏هاي بهداشتي حسينيه مردانه، اتاق هواساز و زيرزمين: سرداب قديم، سرداب جديد، آشپزخانه، اتاق تأسياست، انبار؛
- قسمت سوم تحت عنوان فاز سه به مساحت تقريبي 4000 متر مربع در دو سطح (همکف و زيرزمين) با زير فضاي: طبقه همکف: سالن اجتماعات، حسينيه، اتاق توليت، صحن غربي، رواق‏ها، ورودي اصلي غربي؛
زيرزمين: مهمانسرا يا زايرسراي خواهران با آبدارخانه و فضاي ارتباطي، مهمانسرا يا زايرسراي برادران با فضاي جنبي، سفره‏سرا، سرايداري، ادامه سرداب، اتاق توليت (اداري)، سرويس‏هاي بهداشتي عمومي مردانه و زنانه، انبارهاي مجموعه و فضاهاي ارتباطي.
در حال حاضر فاز يک تماما اجرا شده و در قسمت فاز دو و سه با حول و قول الهي و با حمايت اداره کل اوقاف و امور خيريه استان سمنان و پيگيري، پشتکار مستمر هيأت امناي محترم در حال اجراست.
در نهايت طرح توسعه و سازماندهي بارگاه مطهر امامزاده يحيي (ع) در احياي بافت قديم سمنان مي‏تواند بسيار تأثيرگذار باشد که مي‏توان به صورت خلاصه چنين بيان کرد:
- به وجود آوردن مکاني براي تعاملات مذهبي، اجتماعي؛
- جلوگيري از فرسودگي لجام گسيخته بافت قديم؛
- احيا و حفظ ارزش‏ها و فعاليت‏هاي انساني، معنوي و سنت‏ها؛
- احيا کردن برخي از فضاهاي کالبدي از دست رفته ولي با ارزش (مسجد جامع، بازار، حسينيه و...)؛
- باز زنده سازي و تجديد حيات در محله‏هاي قديم؛
- بازسازي و بهسازي بناهاي مخروبه و متروکه؛
- مرمت و تغيير کاربري بناهاي اطراف امامزاده در راستاي نياز منطقه؛
- ارزش و اهميت جذب و پذيرش توريست در بافت قديم شهر؛
- تأمين نيازها و تجهيزات و امکانات شهري؛
- امنيت و آسايش بيشتر مردم در بافت قديم؛
- ايجاد فضاي فرهنگي و هنري در مقياس شهري و منطقه و حرکت جديد در بافت؛
- طراحي و احداث فضاهاي شهري مانند فضاي سبز و پارکينگ در راستاي رفاه و تفريح زايران؛
- تشويق به سرمايه‏گذاري بخش خصوصي در بافت قديم و ارتقاي وضعيت اقتصادي در بافت؛
- جلوگيري از توسعه بي‏رويه شهر و اسکان در بافت قديم.
منبع:ميراث جاويدان

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله