آشنايي با موسوعة الوقف في الفقه الاسلامي

وقف يکي از ارکان تمدن اسلامي و داراي ابعاد مختلف فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و تاريخي است که آثار و فوايد آن بر اهل تحقيق پوشيده نيست.
فقه اسلامي که متکفل بيان احکام تمام موضوعات مورد نياز مسلمانان است بخش مستقلي را به صورت گسترده به موضوع وقف اختصاص داده است و فقهاي اسلام جزئيات مسائل وقف را در ابواب وصيت، بيع، وقف و صدقه مورد بررسي و تحقيق قرار داده‏اند و مباحث دقيق و مفصلي در تعريف وقف، شرايط واقف و موقوف عليه و عين موقوفه و ديگر مسائل آن مطرح نموده‏اند. ولي گستردگي و انبوهي کتاب‏هاي فقهي چنان است که براي کسي که مي‏خواهد درباره وقف تحقيق و مطالعه کند و از نظرات دانشمندان قديم و جديد آگاه شود دسترسي به همه اين منابع بسيار دشوار و شايد غير ممکن باشد.
و از طرفي نقش وقف در تحولات جديد مالي و اقتصادي جامعه مي‏تواند به عنوان يک نهاد حقوقي مطمئن و پويا نقشي سازنده و اثرگذار باشد، که اگر با رويکرد علمي، تاريخي و تربيتي، اصول و مباني آن بازشناسي شود ظرفيت بالاي اين سنت نبوي در حل معضلات جامعه روشن مي‏شود. از اين رو در سال 1379 طرحي تهيه شد تا بر مبناي آن بحث‏هاي مربوط به وقف و عمري و سکني از کتاب‏هاي فقهي کليه مذاهب اسلامي استخراج و بدون هيچگونه دخل و تصرف و اظهار نظر در يک مجموعه با يک شيوه علمي و فني گردآوري شود و در اختيار پژوهشگران قرار گيرد.
بدين منظور از برادر سخت‏کوش و فاضل حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ يعقوب جعفري درخواست همکاري شد و ايشان برغم اشتغالات علمي با اين پيشنهاد موافقت کرده و متون فقهي را از بيش از دويست منبع فقهي شناسايي و گردآوري نمودند. و کليه‏ي مطالب را که بيش از هفت هزار صفحه بود با حروفچيني مجدد آماده کردند و خلاصه‏اي از شرح زندگاني مؤلفان را در ابتداي هر کتاب آوردند. سپس تنظيم و تصحيح نهايي متون توسط اينجانب با همکاري برخي دوستان انجام شد. ضمنا استاد بزرگوار حضرت حجت الاسلام و المسلمين آقاي سيد احمد اشکوري نيز شرح‏حال مؤلفان کتاب‏ها را که در ابتداي هر کتاب آمده بود با دقت بررسي و نکات ارزشمند و قابل توجهي را يادآوري و اصلاح کردند، و بحمدالله اين مجموعه اخيرا در يازده جلد با کيفيت مناسب چاپ و منتشر گرديد.
براي آشنايي بيشتر خوانندگان گرامي با اين مجموعه چند نکته يادآوري مي‏شود:
1: اين مجموعه در هفت بخش جداگانه به ترتيب حروف الفبا عرضه شده است و شامل فقه اماميه (شيعه اثني‏عشري)، حنبليه، حنفيه، زيديه، شافعيه، مالکيه و متفرقات است.
2: تعداد کتاب‏هايي که متن کتاب الوقف آنها در اين مجموعه گردآوري شده 195 کتاب است، که شامل 68 کتاب از شيعه و 23 کتاب از حنبليه و 24 کتاب از حنفيه و 12 کتاب از زيديه و 34 کتاب از شافعيه و 27 کتاب از مالکيه و 6 کتاب متفرقه است.
3: کتاب‏هاي هر يک از مذاهب اسلامي به ترتيب تاريخ وفات مؤلف آمده تا پژوهشگر ضمن دستيابي آسان به کتاب مورد نظر خود، سير تاريخي و تطور مسائل وقف را در طول تاريخ اسلام ملاحظه کند. و اگر مؤلفي چند کتاب داشته باشد آنها هم به ترتيب الفبايي نام کتاب آمد است.
4: در آغاز هر کتاب نام کامل مؤلف و شرح حال اجمالي او و هويت کتاب از قبيل: نام ناشر، تاريخ نشر، محل نشر و نام محقق آن (اگر کتاب تحقيق شده باشد) ذکر شده است.
5: شماره تمام صفحات کتاب طبق صفحه‏بندي نسخه‏اي که از آن نقل شده در وسط مطالب درج شده است تا خواننده بتواند در تحقيق خود با اطمينان کامل مطلبي را که نقل مي‏کند نشاني بدهد، و بنويسد که آن مطلب در فلان کتاب، چاپ فلان، جلد و صفحه فلان آمده است.
6: ما در اين مجموعه به اصل کتاب وفادار بوده‏ايم و از لحاظ رسم‏الخط تيتربندي و سرفصل‏ها، ملاک عمل ما کتاب منبع بوده است. البته در مواردي که کتاب منبع اغلاط تايپي فاحش و آشکاري داشت (که متأسفانه تعداد آنها در برخي از کتابها کم نبود) تصحيح کرديم که ان‏شاءالله در مقاله‏اي جداگانه به اين موضوع خواهيم پرداخت.
7: علاوه بر فهرست مباحث کتاب که در پايان هر مجلد آمده است چهار نوع فهرست ديگر نيز براي اين مجموعه‏ي يازده جلدي به شرح زير تنظيم گرديد:
1) فهرست کامل کتاب‏ها به ترتيبي که در يازده مجلد آمده است شامل نام مؤلف و شماره جلد و صفحه موسوعه. اين فهرست در ابتداي جلد اول درج شده است.
2) فهرست کامل کليه کتاب‏ها به ترتيب الفبا و بدون رعايت مذهب مؤلف در پايان جلد يازدهم.
3) فهرست کامل مؤلفان به ترتيب الفبا و بدون رعايت مذهب آنان، در جلد يازدهم.
4) فهرست کامل مؤلفان به ترتيب سال وفات آنان، در جلد يازدهم.
قابل ذکر است که فهرست و نمايه‏اي نيز از آيات قرآن کريم تنظيم و در جلد يازدهم درج شده است.
منبع: ميراث جاويدان

---

تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله