آداب و اسرار رکوع
چون عبد سالک خواهد وارد منزل خطرناک رکوع شود، بايد خود را مهياي آن مقام کند؛ و با دست خود توصيف و تعظيم و عبادت و سلوک خود را پشت سر اندازد و دست ها را تا حذاي(1) گوش بلند کند و کف هاي خالي خود را رو به قبله کند و صفر اليد و تهي دست با قلب پر از خوف و رجاء- خوف از تقصير و قصور به قيام به مقام عبوديت و رجاء واثق به مقام مقدس حق که او را تشريف داده و به چنين مقاماتي که از خلصّ اولياء و کملّ احباء است بار داده- وارد منزل رکوع شود.
انحناء رکوع: بدان که عمده ي احوال صلوة سه حال است، که ساير اعمال و افعال، مقدمات و مهيئات آنها است. اول قيام؛ و دوم رکوع؛ و سوم سجود.
چون صلوة، معراج کمالي مؤمن و مقرب اهل تقوي است، متقوم به دو امر است که يکي مقدمه ي ديگر است:
اول: ترک خودبيني و خودخواهي؛ که آن، حقيقت و باطن تقوي است.
دوم: خداخواهي و حق طلبي؛ که آن، حقيقت معراج و قرب است. و لهذا در روايات شريفه است که «الصلوة قربان کل تقي».(2) چنانچه قرآن شريف نيز نور هدايت است ولي براي متقين: (ذلک الکتاب لا ريب فيه هدي للمتقين).(3)
بالجمله، در اين سه مقام که مقام قيام و رکوع و سجود است، اين دو مقام به تدريج حاصل شود. پس، در حال «قيام» ترک خودبيني است به حسب مقام فاعليت؛ و رؤيت فاعليت حق و قيوميّت حق مطلق است. و در «رکوع» ترک خودبيني است به حسب مقام صفات و اسماء؛ و رؤيت مقام اسماء و صفات حق است. و در «سجود» ترک خودبيني است مطلقاً و خداخواهي و خداطلبي است مطلقاً. و جميع منازل سالکين از شئون اين مقامات ثلاثه است؛ چنانچه بر اهل بصيرت و اصحاب عرفان و سلوک واضح است.
روايتي از امام صادق عليه السلام درباره ي اسرار رکوع:
رفع سر از رکوع
و چون خطيئه ي خود، که ذريه است، و خطيئه ي آدم، که اصل خود است، دريافت، به مقام تذلّل و نقصان خود پي برد و مهياي براي رفع خطيئه، که به خفض جناح در حضرت کبرياء است، شود؛ و اقماه ي صلب از اين مقام نمايد، و با تکبير بعد از رکوع رفع کثرات اسمائيه نمايد، و صفراليد متوجه منزل ذلت و مسکنت و اصل ترابيّت شود.
و آداب مهمه ي آن، يافتن خطر بزرگ مقام و چشاندن به قلب است با تذکر تامّ، و مجاهده ي در توجه به حضرت ذات و ترک توجه به خود، حتي به مقام ذلت خويش است.
و بدان اي عزيز! که تذکره تام از حضرت حق و توجه مطلق به باطن قلب به آن ذات مقدس، موجب گشوده شدن چشم باطني قلب شود که به آن لقاء الله، که قرة العين اولياء است، حاصل گردد: (و الذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا)(5).
پی نوشت:
1- مقابل.
2- نماز وسيله ي تقرب هر پرهيزکار (به خدا) است. فروع کافي، ج3، ص265، کتاب الصلوة، باب فضل الصلوة، حديث 6.
3- هيچ شکي در اين کتاب نيست و آن هدايت براي پرهيزکاران است. سوره ي بقره (2)، آيه ي 2) .
4- هيچ بنده اي براي خدا به حقيقت رکوع نکند مگر آنکه خداوند تعالي او را به نور جمال خود بيارايد و در سايه ي کبريايش جاي دهد و جامه ي برگزيدگانش بپوشاند. رکوع اول است، و سجود دوم. هر کس حقيقت اول را به جاي آرد، شايستگي دومي را يافته است. و در رکوع ادب (عبوديت) است و در سجود قرب (به معبود)؛ و کسي که به نيکي ادب نگزارد، قرب را نشايد.
پس از رکوع کسي را به جاي آر که با دل خضاع براي خدا و تحت سلطه ي او ذليل و بيمناک است و اعضاي خود را از اندوه و ترس آنکه از بهره ي رکوع کنندگان بي نصيب گرديده فرود مي آورد. و حکايت شده که ربيع بن خثيم با يک رکوع شب را به صبح مي رساند و چون بامداد مي شد قامت راست مي کرد [خ ل: ناله مي کرد] و مي گفت: «آه، مخلصان پيشي گرفتند و ما از راه مانديم». و رکوعت را کامل کن به اينکه پشت خود را راست نگاه داري؛ و از سر اينکه به همت خويش قيام به خدمت او کني درگذر که جز به ياري او (اين تو را ميسر نگردد). و قلباً از وساوس شيطان و خدعه ها و نيرنگ هايش بگريز که خداوند تعالي مرتبه ي بندگان خود را به قدر تواضع ايشان بلند مي دارد؛ و بدان اندازه که عظمت او بر باطن بندگان آشکار گردد به راه هاي فروتني و کرنش (در برابر خود) هدايتشان مي فرمايد. مصباح الشريعة، ص12. بحارالانوار، ج82، ص108.
5- آنان که در راه ما جهاد کنند هر آينه ايشان را به راههاي خود هدايت مي کنيم. سوره ي عنکبوت (29)، آيه ي 69.
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
.jpg "چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟")
