سیمای زندگانی امام محمد باقر علیه السلام
ابو جعفر، امام محمد باقر (علیه السلام) پنجمين آفتابى است كه بر افق امامت، جاودانه درخشيد.زندگيش سراسر دانش و ارزش بود، از اين رو باقر العلوم ناميده شد، يعنى شكافنده دشواريهاى دانش و گشاينده پيچيدگيهاى معرفت.
خصلت آفتاب است كه هماره گام بر فرق ظلمت مىنهد و در لحظههاى تاريك، بر افق زمان مىرويد تا ارزشهاى مهجور و نهان شده در سياهى جهل و جور را، دوباره جان بخشد و آشكار سازد.
او نيز در عصر حاكميت جور و تشتت انديشههاى دينى امت اسلام، تولد يافت تا پيام آور معرفت و احياگر اسلام ناب محمدى (صلی الله علیه واله) باشد.
در روز و ماه ولادت آن حضرت نيز نقلهاى مختلفى ياد شده است:
الف ـ سوم صفر 57 هجرى.3
ب ـ پنجم صفر 57 هجرى.4
ج ـ جمعه اول رجب 57 هجرى.5
د ـ دوشنبه يا سه شنبه اول رجب 57 هجرى.6
بيشتر محققان با ترجيح نظريه نخست، يعنى سوم صفر آن را پذيرفتهاند.
او نخستين مولودى است كه در خاندان علويان از التقاى دو بحر امامت (نسل حسن بن على و حسين بن على عليهما سلام) تولد يافت:7
پدر: على بن الحسين، زين العابدين (علیه السلام) مادر: ام عبد الله، فاطمه، دختر امام حسن مجتبى علیه السلام8
مادر گرامى امام باقر (علیه السلام) نخستين علويهاى است كه افتخار يافت فرزندى علوى به دنيا آورد .9 براى وى كنيههايى چون ام الحسن و ام عبده آوردهاند، اما مشهورترين آنها، همان ام عبد الله است.
در پاكى و صداقت، چنان نمونه بود كه صديقهاش لقب دادند.10
امام باقر (علیه السلام) مادر بزرگوار خويش را چنين توصيف كرده است:
« روزى مادرم كنار ديوارى نشسته بود، ناگهان ديوار ريزش كرد و در معرض ويرانى قرار گرفت، مادرم دست بر سينه ديوار نهاد و گفت، به حق مصطفى (صلی الله علیه واله) سوگند، اجازه فروريختن ندارى.ديوار بر جاى ماند تا مادرم از آن جا دور شد.سپس ديوار فرو ريخت.11
جابر بن عبد الله انصارى يار ديرين پيامبر (صلی الله علیه واله) افتخار دارد كه سلام رسول خدا را به امام باقر (علیه السلام) ابلاغ كرده است.از بيان او استفاده مىشود كه نامگذارى امام باقر (علیه السلام) به وسيله پيامبر اكرم (صلی الله علیه واله) صورت گرفته است.كنيه آن گرامى ابو جعفر12 است و جز اين كنيهاى براى وى نقل نكردهاند.13
1- باقر.
لِسانُ العرِبِ می گوید : لُقَّبَ بِهِ لِاَنَّهُ بَقَرَ العِلمَ وَ عَرَفَ اَصلَهَ وَاستَنبَطَ فَرعَهُ وَ تَوسَّعَ فیِهِ وَالتَّبَقُّرُ التّوسُّعُ یعنی ، امام باقر ، به این لقب است چون شکافنده علم است ، پایه علوم اسلامی را شناخت و فروع آن را درک فرمود و آن را توسعه داد . و ریشه تبقّر به معنی توسعه است .در فصول المهمة آمده است: آن حضرت را بدین لقب (باقر) میخواندند زیرا علوم را میشکافت و باز میکرد.در صحاح آمده است: «تبقر، یعنی توسع در علم» .و در قاموس گفته شده است : محمد بن علی بن حسین را باقر میخواندند چون در علم تبحر داشت.در لسان العرب نیز ذکر شده است: آن حضرت را باقر میخواندند چرا که علم را میشکافت و به اصل آن پی میبرد و فروع علم را از آن استنباط میکرد و دامنه علوم را میشکافت و وسعت میداد.ابن حجر در صواعق مینویسد: «او را باقر میخواندند و این کلمه از « بقر الارض» اخذ شده است، یعنی آنکه زمین را میشکافد و مکنونات آن را آشکار میکند.زیرا او نیز گنجینههای نهانی معارف و حقایق احکام و حکمتها و لطایف را که جز از دید کوته نظران و ناپاکان پنهان نبود، آشکار میکرد».
شیخ صدوق در علل الشرایع به نقل از عمرو بن شمر آورده است: از حابر جعفی پرسیدم چرا به امام پنجم، باقر میگفتند؟ گفت: «چون علم را میشکافت و اسرار آن را آشکار میکرد» .در مناقب ابن شهر آشوب نوشته شده است: گفتهاند برای هیچ یک از فرزندان حسن و حسین (علیهما السلام) این اندازه از علوم، از قبیل تفسیر و کلام و فتوا و احکام و حلال و حرام فراهم نشد که برای امام باقر (علیه السلام) .محمد بن مسلم نقل کرده است که از آن حضرت سی هزار حدیث پرسش کردم.
اين لقب مشهورترين القاب آن حضرت بشمار مىآيد و بيشتر منابع بدان تصريح كردهاند.14
در بيان فلسفه تعيين اين لقب براى وى، آمده است:
شكافنده معضلات علم و گشاينده پيچيدگيهاى دانش بود.15
به دليل گستردگى معارف و اطلاعاتى كه در اختيار داشت، باقر ناميده شد.16
بدان جهت كه در نتيجه سجدههاى بسيار، پيشانيش فراخ گشته بود.17
احكام را از متن قوانين كلى، استنباط و استخراج مىكرد.18
2- شاكر
3- هادى
4- امين ، به جهت شباهت آن حضرت به رسول خدا (صلی الله علیه واله).19
همسران عبارتند از:
1- ام فروة دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر.
او هر چند از نسل ابو بكر بود، اما همانند پدرش قاسم بن محمد حق امامان را مى شناخت و اهل ولايت معصومين (علیه السلام) بود، چنان كه در روايتى از امام رضا (علیه السلام) آمده است كه روزى نام قاسم بن محمد نزد آن حضرت برده شد، امام فرمود: او به ولايت و امامت اعتقاد داشت.21
2- ام حكيم دختر اسيد بن مغيره ثقفى.
1- جعفر بن محمد الصادق (علیه السلام)
وى مشهورترين، ارجمندترين و با فضيلت ترين فرزند امام باقر (علیه السلام) مىباشد كه از ام فروة زاده شد و نسل امامت از طريق او استمرار يافت.
2- عبد الله بن محمد.او يگانه برادر امام صادق (علیه السلام) بشمار مىآيد كه هم از ناحيه پدر و هم از ناحيه مادر با آن حضرت متحد است. مورخان وى را صاحب فضل و صلاح دانستهاند و متذكر شدهاند كه فردى از بنى اميه به او سم خورانيد و او را به شهادت رساند.22
3- ابراهيم بن محمد، از ام حكيم.
4- عبيد الله بن محمد، از ام حكيم.
5- على بن محمد.
6- زينب بنت محمد، اين دو (يعنى زينب و على) از يك مادرند كه ام ولد بوده است.
7- ام سلمه، مادر وى را نيز ام ولد دانستهاند.23
برخى از منابع، تنها شش فرزند براى امام باقر (علیه السلام) نام بردهاند و بر اين باورند كه امام باقر فرزندى به نام عبيد الله نداشته است.24
گروهى ديگر گفته اند: امام باقر (علیه السلام)دو دختر نداشته است، بلكه زينب و ام سلمه در حقيقت دو نام براى يك دختر است.25
ابن شهر آشوب در مناقب مىنويسد: امام باقر (علیه السلام) ميانه بالا و چهارشانه بود. چهرهاى نورانى و مويى مجعد و سيمايى گندمگون داشت. خال سياهى بر روى گونه و خال سرخى بر بدنش ديده مىشد. ميان باريك و صدايش خوش آهنگ بود.
در فصول المهمة آمده است كه آن حضرت گندمگون و بهنجار بود.
ویژگیهای اخلاقی امام باقر(علیه السلام)
کسی از جانب پروردگار عهده دار مقام امامت می شود که در تقوا، خداترسی و اجلال او، تواضع و فروتنی و نشان دادن اخلاص در بندگی نمونه باشد ، تا برای دیگران الگو قرار گیرد.
ما نیز به فراخور توان خویش پرتوهایی ازمؤلفه های اخلاقی امام باقر علیه السلام را که بر ما تابیده است را ذکر می نماییم.
ابن شهر آشوب در کتاب مناقب در مورد امام باقرعلیه السلام می نویسد:
او راستگوترین و گشاده روترین و بخشنده ترین مردمان بود. در میان اهل بیت کمترین ثروت و درعین حال بیشترین هزینه را داشت. هر جمعه یک دینار صدقه می داد و می فرمود: صدقه روز جمعه به خاطر فضیلت این روز بردیگر روزها، دو چندان می شود. چون پیشامدی غم انگیز به او روی می نمود زنان و کودکان را جمع می کرد و آنگاه خود دعا می کرد و آنان آمین می گفتند. بسیار ذکر خدا می گفت. راه می رفت در حالی که ذکر خدا می گفت. غذا می خورد در حالی که ذکر خدا می گفت. با مردم سخن می گفت، اما این امر او را از ذکر خدا باز نمی داشت. فرزندانش را جمع می کرد و به آنان می فرمود تا طلوع آفتاب ذکر بگویند. هر کس از آنان را که می توانست قرآن بخواند به تلاوت قرآن و هر کس را که نمی توانست به گفتن ذکر، امر می فرمود. شیخ مفید نیز درباره آن حضرت می گوید: مراتب بخشندگی او در خاص و عام آشکار و بزرگواری اش در میان مردم مشهور و با وجود کثرت عیال و متوسط بودن وضع زندگی اش به تفضیل و احسان شناخته شده بود.
از سلیمان بن دمدم نقل شده است که گفت :
آن حضرت از پانصد درهم تا ششصد و تا هزار درهم هدیه می داد و هیچ گاه از دادن صله به برادران و
دیدار کنندگان و امیدواران و آرزومندانش به ستوه نمی آمد. هرگاه می خندید، می فرمود: خداوندا بر من خشم مگیر!
أبی در کتاب نثر الدر می نویسد: هر گاه فرد دردمند و گرفتاری را می دید ، زیر لب استعاذه می گفت و هیچ گاه از اهل خانه اش شنیده نشد که به فقیر بگوید: ای فقیر خدا به تو برکت دهد و یا ای فقیر این را بگیر بلکه آن حضرت همواره می فرمود که فقیران را با بهترین نامهایشان صدا بزنند.
این 5 حاکم عبارتند از:
1-ولید بن عبدالملک (متوفی 96، ششمین خلیفه اموی)
2- سلیمان بن عبدالملک (متوفی 99)
3- عمر بن عبدالعزیز (متوفی 101)
4- یزید بن عبدالملک (متوفی 105)
5-هشام بن عبدالملک (متوفی 125)
امام باقر علیه السلام د ر دوره امامتخویش فرصتهای مناسبی را برای گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام، استحکام معارف شیعی و ترویج آن در میان اقشار مختلف مسلمانان به دست آورد.
فضایل امام باقر (علیه السلام)
اول، علم و دانش: در کشف الغمة از حافظ عبد العزیز بن اخضر جنابذی در کتابش موسوم به معالم العترة الطاهرة از حکم بن عتیبه نقل شده است که در مورد آیه ان فی ذلک لایات للمتوسمین (حجر/75) گفت: «به خدا سوگند محمد بن علی در ردیف همین هوشمندان است» .در صفحات بعد سخن ابو زرعه را نقل خواهیم کرد که گفته است: به جان خودم ابو جعفر از بزرگترین دانشمندان است.
ابو نعیم در حلیة الاولیاء نوشته است: مردی از ابن عمر درباره مسئلهای پرسش کرد.ابن عمر نتوانست او را پاسخ گوید.پس به سوی امام باقر (علیه السلام) اشاره کرد و به پرسش کننده گفت : نزد این کودک برو و این مسئله را از او بپرس و جواب او را هم به من بازگوی.آن مرد به سوی امام باقر (علیه السلام) رفت و مشکل خود را مطرح کرد.امام نیز پاسخ او را گفت.مرد به نزد ابن عمر بازگشت و وی را از جواب امام باقر (علیه السلام) آگاه کرد.آنگاه ابن عمر گفت: اینان اهل بیتی هستند که از همه علوم آگاهی دارند..
در حلیة الاولیاء آمده است: محمد بن احمد بن حسین از محمد بن عثمان بن ابی شیبه، از ابراهیم بن محمد بن ابی میمون، از ابو مالک جهنی، از عبد الله بن عطاء، نقل کرده است که گفت: من هیچ یک از دانشمندان را ندیدم که نسبت به دانشمندی دیگر کم دانشتر باشند مگر نسبت به ابو جعفر.من حکم را میدیدم که در نزد او چون شاگردی میکرد.
شیخ مفید در کتاب ارشاد مینویسد: شریف ابو محمد حسن بن محمد از جدم، از محمد بن قاسم شیبانی، از عبد الرحمن بن صالح ازدی، از ابو مالک جهنی، از عبد الله بن عطاء مکی، روایت کرده است که گفت: هرگز دانشمندی را ندیدم که نسبت به دانشمندی دیگر آگاهیهایش کمتر باشد مگر نسبت به ابو جعفر محمد بن علی بن حسین.من حکم بن عتیبة را با آن آوازهای که در میان پیروانش داشت میدیدم که در مقابل آن حضرت چونان طفلی مینمود که در برابر آموزگارش قرار گرفته است.
ابن جوزی در تذکرة الخواص، مینویسد: عطاء میگفت هیچ یک از دانشمندان را ندیدم که دامنه داناییاش نسبت به دانشمندی دیگر کمتر باشد مگر نسبت به ابو جعفر.من حکم را دیدم که در نزد آن حضرت چونان پرندهای ناتوان بود.ابن جوزی میگوید: «منظور وی از حکم همان حکم بن عتیبه بود که در روزگار خود دانشمندی بزرگ به شمار میآمد.
این سخن، چنان که ملاحظه گردید، از عطاء نقل شده و باز به همان گونه که شنیدید ابو نعیم اصفهانی و شیخ مفید آن را از عبد الله بن عطاء روایت کردهاند.محمد بن طلحه نیز در کتاب مطالب السؤول، این روایت را به همین نحو نقل کرده است.البته در این باره ملقب شدن آن حضرت به لقب باقر العلم و شهرت وی در میان خاص و عام و در هر عصر و زمان بدین لقب کفایت میکند. ابن شهر آشوب در کتاب مناقب از محمد بن مسلم نقل کرده است که گفت: من سی هزار حدیث از آن حضرت پرسیدم.شیخ مفید نیز در کتاب اختصاص، به نقل از جابر جعفی آورده است: ابو جعفر امام باقر (علیه السلام) هفتاد هزار حدیث برایم گفت که هرگز از کسی نشنیده بودم.
شیخ مفید مینویسد: از هیچ کدام از فرزندان امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) این اندازه از علم دین و آثار و سنت و علم قرآن و سیره و فنون ادب که از امام باقر (علیه السلام) صادر شده، ظاهر نشده است. تحقیقا بسیاری از دانشمندان از آن حضرت کسب علم کرده و بدو اقتدا نموده بودند و گفتار آن حضرت را پیروی میکردند و از فقه و دلایل روشنی بخش حضرتش در توحید و فقه و کلام کمال استفاده را به عمل میآوردند.
حضرت امام باقر (علیه السلام) به مردی به نام ابوحمزه فرمودند: ای اباحمزه، کسی از شما که قصد سفری چند فرسخی دارد دنبال دلیل و راهنما می‌گردد تا به خطرات دچار نگردد. و تو به راههای آسمان ناآگاه‌تر از راههای زمین هستی! حال، برای خود دلیل و راهنمایی بدست آور تا در پیمودن راه بسوی خدا و آسمان ، گمراه نگردی. اصول کافی، جلد 1 باب شناخت امام و مراجعه به او))
احتجاج آن حضرت با محمد بن منکدر از زاهدان و عابدان بلند آوازه عصر خویش
شیخ مفید در ارشاد، نویسد: شریف ابو محمد حسن بن محمد از جدم، از یعقوب بن یزید از محمد بن ابی عمیر، از عبد الرحمن بن حجاج، از ابو عبد الله امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: محمد بن منکدر میگفت: گمان نمیکردم کسی مانند علی بن حسین، خلفی از خود باقی گذارد که فضل او را داشته باشد، تا اینکه پسرش محمد بن علی را دیدم.
میخواستم او را اندرزی گفته باشم اما او به من پند داد.ماجرا چنین بود که من به اطراف مدینه رفته بودم ساعت بسیار گرم میبود.در آن هنگام با محمد بن علی مواجه شدم.او هیکلمند بود و به دو نفر از غلامانش تکیه داده بود.من با خودم گفتم: یکی از شیوخ قریش در این گرما و با این حال در طلب دنیا کوشش میکند. به خدا او را اندرز خواهم گفت.پس نزدیک او شدم و سلامش دادم او نیز در حالی که عرق میریخت با گشادهرویی جوابم گفت. به وی عرض کردم: خداوند کار ترا اصلاح کناد! یکی از شیوخ قریش در این ساعت و با این حال برای دنیا کوشش میکند! به راستی اگر مرگ فرا رسد و تو در این حال باشی چه میکنی؟ او دستان خود را از غلامانش برگرفت و به خود تکیه کرد و گفت: به خدا سوگند اگر مرگ من در این حالت فرا رسد مرگم فرا رسیده در حالی که من به طاعتی از طاعات الهی مشغولم.در حقیقت من با این طاعت میخواهم خود را از تو و از دیگران بینیاز کنم. بلکه من هنگامی از مرگ باک دارم که از راه برسد در حالی که من مشغول به یکی از معاصی الهی باشم. محمد بن مکندر گوید: گفتم: «خدا ترا رحمت کند! میخواستم اندرزت گفته باشم اما تو به من اندرز دادی.
کلینی در کافی، مانند همین روایت را از علی بن ابراهیم، از پدرش و محمد بن اسماعیل، از فضل بن شاذان و هم او، از ابن ابی عمیر، از عبد الرحمن بن حجاج، از امام صادق (علیه السلام) نقل کردهاند.
نگارنده: معنای سخن محمد بن منکدر که گفته بود: «میخواستم اندرزت گفته باشم ولی تو به من اندرز دادی» این است که وی همچون طاووس یمانی و ابراهیم ادهم و...از متصوفه بود و اوقات خود را به عبادت سپری میکرد و دست از کسب و کار شسته بود و بدین سبب خود را سربار مردم کرده بود.و بار زندگی خود را بر دوش مردم نهاده بود او میخواست امام باقر (علیه السلام) را نصیحت کند که مثلا شایسته نیست آن حضرت در آن گرمای روز به طلب دنیا برود.امام (علیه السلام) نیز بدو پاسخ می‌دهد که: بیرون آمدن وی برای یافتن رزق و روزی است تا احتیاج خود را از مردمان ببرد که این خود از برترین عبادات است.اندرزی که این سخن برای ابن منکدر داشت این بود که وی در ترک کسب و کار و انداختن بار زندگیش بر دوش مردم و اشتغالش به عبادت راهی خطا در پیش گرفته است.به همین جهت بود که ابن منکدر گفت: «میخواستم اندرزت گفته باشم...»
بنابر همین اصل است که از صادقین (علیه السلام) دستور اشتغال به کسب و کار و نهی از افکندن بار زندگی بر دوش دیگران صادر شده است.از آنان همچنین روایت شده است که اگر کسی به عبادت خدای پردازد و شخص دیگری در پی کسب و کار روانه شود، عبادت این شخص اخیر بالاتر و برتر از آن دیگری است.امام صادق (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه واله) نقل کرده است که فرمود: «ملعون است ملعون است کسی که خود را سربار مردمان قرار دهد.
به عبد الله گفتند:آيا مىپندارى فرزندان على (علیه السلام) نيز نمى توانند به تو ثابت كنند؟گفت مگر در ميان فرزندان او دانشمندى هست؟
گفتند:اين خود سند نادانى توست!مگر ممكن است در دودمان حضرت على (علیه السلام) دانشمندى نباشد؟!پرسيد:در اين زمان دانشمندشان كيست،امام باقر عليه السلام را به او معرفى كردند و او با ياران خويش به مدينه آمد و از امام تقاضاى ملاقات كرد...امام به يكى از غلامان خويش فرمان داد بار و بنهى او را فرود آورد و به او بگويد فردا نزد امام حاضر شود.
بامداد ديگر عبد الله با ياران خويش به مجلس امام آمد و آن گرامى نيز فرزندان و بازماندگان مهاجران و انصار را فرا خواند و چون همه گرد آمدند امام در حاليكه جامه اى سرخ فام بر تن داشت و ديدارش چون ماه فريبنده و زيبا بود فرمود:
سپاس ويژه خدايى است كه آفريننده ى زمان و مكان و چگونگى هاست حمد خدايى را كه نه چرت دارد و نه خواب آنچه در آسمانها و زمين است ملك اوست...گواهم كه جز«الله»خدايى نيست و«محمد»بنده ى برگزيده و پيامبر اوست،سپاس خدايى را كه به نبوتش ما را گرامى داشت و به ولايتش ما را مخصوص گردانيد.
اى گروه فرزندان مهاجر و انصار!هر كدامتان فضيلتى از على بن ابيطالب به خاطر داريد بگوييد.
حاضران هر يك فضيلتى بيان كردند تا سخن به«حديث خيبر»رسيد،گفتند:پيامبر در نبرد با يهودان خيبر،فرمود.
«لاعطين الراية غدا رجلا يحب الله و رسوله و يحه الله و رسوله،كرارا غير فرار لا يرجع حتى يفتح الله على يديه»
«فردا پرچم را به مردى مى سپارم كه دوستدار خدا و پيامبر است و خدا و پيامبر نيز او را دوست مى دارند،رزم آورى است كه هرگز فرار نمى كند و از نبرد فردا باز نمىگردد تا خداوند به دست او حصار يهودان را فتح فرمايد».
-و ديگر روز پرچم را به امير مؤمنان سپرد و آن گرامى بانبردى شگفتى آفرين يهودان را منهزم ساخت و قلعه ى عظيم آنان را گشود.
امام باقر (علیه السلام) به عبد الله بن نافع فرمود:در باره ى اين حديث چه مى گويى؟
گفت:حديث درستى است اما على بعدها كافر شد و خوارج را به ناحق كشت!
فرمود:مادرت در سوگ تو بنشيند،آيا خدا آنگاه كه على را دوست مىداشت مىدانست كه او«خوارج» را مىكشد يا نمىدانست؟اگر بگويى خدا نمى دانست كافر خواهى بود.
گفت:مى دانست.
فرمود: خدا او را بدان جهت كه فرمانبردار اوست دوست مى داشت يا به جهت نافرمانى و گناه.
گفت:چون فرمانبردار خدا بود خداوند او را دوست مىداشت (يعنى اگر در آينده نيز گناهكار مىبود خداوند مىدانست و هرگز دوستدار او نمى بود پس معلوم مى شود كشتن خوارج طاعت خدا بوده است)فرمود:برخيز كه محكوم شدى و جوابى ندارى.
عبد الله برخاست و اين آيه را تلاوت كرد:
«حتى يتبين لكم الخيط الابيض من الخيط الاسود من الفجر» (سوره بقره آيه ى 187)
اشاره به آنكه حقيقت چون سپيده صبح آشكار شد - و گفت «خدا بهتر مىداند رسالت خويش را در چه خاندانى قراردهد» (سورهى انعام آيه ى 124 ، مستفاد از كافى ج 8 ص 349).
نویدهای امام محمد باقر (علیه السلام) در مورد ظهور حضرت مهدی (علیه السلام)
1-ابوحمزه ثمالی آورده است که: در یکی از روزها در محضر درس امام محمد باقر (علیه السلام) بودم، هنگامی که حاضرانرفتند، امام باقر (علیه السلام) فرمود:
اباحمزه! از رخدادهایی که خداوند آن را قطعی ساخته است قیام قائم ماست . هرکس در آنچه میگویمتردید کند با حال کفر به خدا، او را ملاقات خواهد کرد . آنگاه افزود: پدرم و مادرم فدای وجود گرانمایه او بادکه همنام و همکنیه من است و هفتمین امام پس از من . پدرم فدای کسی باد که زمین را لبریز از عدل و دادمیکند همان گونه که به هنگامه ظهورش از ستم و بیداد لبریز است.
یا اباحمزه! هر کس سعادت دیدار او را داشت و همان گونه که به پیامبر (صلی الله علیه واله) و علی (علیه السلام) سلام و درودمیگوید بر آن حضرت درود گفت و فرمانبردار او گردید، بهشتبر او واجب می‌گردد و هر کس به آن وجودگرانمایه سلام نگفت، خداوند بهشت را بر او حرام ساخته و او را در آتش سوزان جای خواهد داد و چه بدجایی است جایگاه ستمکاران! (بحارالانوار، ج 24، ص 241)
2- بانوی دانش پژوهی که به (امهانی) شهرت داشت آورده است که بامدادی بر حضرت باقر (علیه السلام) وارد شدم و گفتم: رورم! آیهای از قرآن شریف، ذهن و فکرم را به خود مشغول داشته و خوابم را ربوده است.
فرمود: کدام آیه امهانی؟ بپرس
گفتم: این آیه شریفه که میفرماید: فلا اقسم بالخنس ×الجوار الکنس(سوره تکویر، آیه 16 و 17)
فرمود: (به! به! چه مسئله خوبی پرسیدی، این مولود گرانمایهای است در آخرالزمان . او (مهدی) این عترت پاکاست . مهدی خاندان وحی و رسالت، برای او غیبت و حیرتی است که گروهی در آن گمراه میگردند وگروههایی راه حق و هدایت را مییابند . خوشا به حالت اگر او و زمان او را درک کنی ... و خوشا به حال آنانکه او را درک خواهند نمود). اکمال الدین، شیخ صدوق، ج 1، ص 330 و بحارالانوار، ج 51، ص 137)
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
خصلت آفتاب است كه هماره گام بر فرق ظلمت مىنهد و در لحظههاى تاريك، بر افق زمان مىرويد تا ارزشهاى مهجور و نهان شده در سياهى جهل و جور را، دوباره جان بخشد و آشكار سازد.
او نيز در عصر حاكميت جور و تشتت انديشههاى دينى امت اسلام، تولد يافت تا پيام آور معرفت و احياگر اسلام ناب محمدى (صلی الله علیه واله) باشد.
ولادت
در روز و ماه ولادت آن حضرت نيز نقلهاى مختلفى ياد شده است:
الف ـ سوم صفر 57 هجرى.3
ب ـ پنجم صفر 57 هجرى.4
ج ـ جمعه اول رجب 57 هجرى.5
د ـ دوشنبه يا سه شنبه اول رجب 57 هجرى.6
بيشتر محققان با ترجيح نظريه نخست، يعنى سوم صفر آن را پذيرفتهاند.
تبار والاى امام باقر (علیه السلام)
او نخستين مولودى است كه در خاندان علويان از التقاى دو بحر امامت (نسل حسن بن على و حسين بن على عليهما سلام) تولد يافت:7
پدر: على بن الحسين، زين العابدين (علیه السلام) مادر: ام عبد الله، فاطمه، دختر امام حسن مجتبى علیه السلام8
مادر گرامى امام باقر (علیه السلام) نخستين علويهاى است كه افتخار يافت فرزندى علوى به دنيا آورد .9 براى وى كنيههايى چون ام الحسن و ام عبده آوردهاند، اما مشهورترين آنها، همان ام عبد الله است.
در پاكى و صداقت، چنان نمونه بود كه صديقهاش لقب دادند.10
امام باقر (علیه السلام) مادر بزرگوار خويش را چنين توصيف كرده است:
« روزى مادرم كنار ديوارى نشسته بود، ناگهان ديوار ريزش كرد و در معرض ويرانى قرار گرفت، مادرم دست بر سينه ديوار نهاد و گفت، به حق مصطفى (صلی الله علیه واله) سوگند، اجازه فروريختن ندارى.ديوار بر جاى ماند تا مادرم از آن جا دور شد.سپس ديوار فرو ريخت.11
نام و كنيه
جابر بن عبد الله انصارى يار ديرين پيامبر (صلی الله علیه واله) افتخار دارد كه سلام رسول خدا را به امام باقر (علیه السلام) ابلاغ كرده است.از بيان او استفاده مىشود كه نامگذارى امام باقر (علیه السلام) به وسيله پيامبر اكرم (صلی الله علیه واله) صورت گرفته است.كنيه آن گرامى ابو جعفر12 است و جز اين كنيهاى براى وى نقل نكردهاند.13
القاب
1- باقر.
لِسانُ العرِبِ می گوید : لُقَّبَ بِهِ لِاَنَّهُ بَقَرَ العِلمَ وَ عَرَفَ اَصلَهَ وَاستَنبَطَ فَرعَهُ وَ تَوسَّعَ فیِهِ وَالتَّبَقُّرُ التّوسُّعُ یعنی ، امام باقر ، به این لقب است چون شکافنده علم است ، پایه علوم اسلامی را شناخت و فروع آن را درک فرمود و آن را توسعه داد . و ریشه تبقّر به معنی توسعه است .در فصول المهمة آمده است: آن حضرت را بدین لقب (باقر) میخواندند زیرا علوم را میشکافت و باز میکرد.در صحاح آمده است: «تبقر، یعنی توسع در علم» .و در قاموس گفته شده است : محمد بن علی بن حسین را باقر میخواندند چون در علم تبحر داشت.در لسان العرب نیز ذکر شده است: آن حضرت را باقر میخواندند چرا که علم را میشکافت و به اصل آن پی میبرد و فروع علم را از آن استنباط میکرد و دامنه علوم را میشکافت و وسعت میداد.ابن حجر در صواعق مینویسد: «او را باقر میخواندند و این کلمه از « بقر الارض» اخذ شده است، یعنی آنکه زمین را میشکافد و مکنونات آن را آشکار میکند.زیرا او نیز گنجینههای نهانی معارف و حقایق احکام و حکمتها و لطایف را که جز از دید کوته نظران و ناپاکان پنهان نبود، آشکار میکرد».
شیخ صدوق در علل الشرایع به نقل از عمرو بن شمر آورده است: از حابر جعفی پرسیدم چرا به امام پنجم، باقر میگفتند؟ گفت: «چون علم را میشکافت و اسرار آن را آشکار میکرد» .در مناقب ابن شهر آشوب نوشته شده است: گفتهاند برای هیچ یک از فرزندان حسن و حسین (علیهما السلام) این اندازه از علوم، از قبیل تفسیر و کلام و فتوا و احکام و حلال و حرام فراهم نشد که برای امام باقر (علیه السلام) .محمد بن مسلم نقل کرده است که از آن حضرت سی هزار حدیث پرسش کردم.
اين لقب مشهورترين القاب آن حضرت بشمار مىآيد و بيشتر منابع بدان تصريح كردهاند.14
در بيان فلسفه تعيين اين لقب براى وى، آمده است:
شكافنده معضلات علم و گشاينده پيچيدگيهاى دانش بود.15
به دليل گستردگى معارف و اطلاعاتى كه در اختيار داشت، باقر ناميده شد.16
بدان جهت كه در نتيجه سجدههاى بسيار، پيشانيش فراخ گشته بود.17
احكام را از متن قوانين كلى، استنباط و استخراج مىكرد.18
2- شاكر
3- هادى
4- امين ، به جهت شباهت آن حضرت به رسول خدا (صلی الله علیه واله).19
همسران
همسران عبارتند از:
1- ام فروة دختر قاسم بن محمد بن ابى بكر.
او هر چند از نسل ابو بكر بود، اما همانند پدرش قاسم بن محمد حق امامان را مى شناخت و اهل ولايت معصومين (علیه السلام) بود، چنان كه در روايتى از امام رضا (علیه السلام) آمده است كه روزى نام قاسم بن محمد نزد آن حضرت برده شد، امام فرمود: او به ولايت و امامت اعتقاد داشت.21
2- ام حكيم دختر اسيد بن مغيره ثقفى.
فرزندان
1- جعفر بن محمد الصادق (علیه السلام)
وى مشهورترين، ارجمندترين و با فضيلت ترين فرزند امام باقر (علیه السلام) مىباشد كه از ام فروة زاده شد و نسل امامت از طريق او استمرار يافت.
2- عبد الله بن محمد.او يگانه برادر امام صادق (علیه السلام) بشمار مىآيد كه هم از ناحيه پدر و هم از ناحيه مادر با آن حضرت متحد است. مورخان وى را صاحب فضل و صلاح دانستهاند و متذكر شدهاند كه فردى از بنى اميه به او سم خورانيد و او را به شهادت رساند.22
3- ابراهيم بن محمد، از ام حكيم.
4- عبيد الله بن محمد، از ام حكيم.
5- على بن محمد.
6- زينب بنت محمد، اين دو (يعنى زينب و على) از يك مادرند كه ام ولد بوده است.
7- ام سلمه، مادر وى را نيز ام ولد دانستهاند.23
برخى از منابع، تنها شش فرزند براى امام باقر (علیه السلام) نام بردهاند و بر اين باورند كه امام باقر فرزندى به نام عبيد الله نداشته است.24
گروهى ديگر گفته اند: امام باقر (علیه السلام)دو دختر نداشته است، بلكه زينب و ام سلمه در حقيقت دو نام براى يك دختر است.25
ابن شهر آشوب در مناقب مىنويسد: امام باقر (علیه السلام) ميانه بالا و چهارشانه بود. چهرهاى نورانى و مويى مجعد و سيمايى گندمگون داشت. خال سياهى بر روى گونه و خال سرخى بر بدنش ديده مىشد. ميان باريك و صدايش خوش آهنگ بود.
در فصول المهمة آمده است كه آن حضرت گندمگون و بهنجار بود.
ویژگیهای اخلاقی امام باقر(علیه السلام)
کسی از جانب پروردگار عهده دار مقام امامت می شود که در تقوا، خداترسی و اجلال او، تواضع و فروتنی و نشان دادن اخلاص در بندگی نمونه باشد ، تا برای دیگران الگو قرار گیرد.
ما نیز به فراخور توان خویش پرتوهایی ازمؤلفه های اخلاقی امام باقر علیه السلام را که بر ما تابیده است را ذکر می نماییم.
ابن شهر آشوب در کتاب مناقب در مورد امام باقرعلیه السلام می نویسد:
او راستگوترین و گشاده روترین و بخشنده ترین مردمان بود. در میان اهل بیت کمترین ثروت و درعین حال بیشترین هزینه را داشت. هر جمعه یک دینار صدقه می داد و می فرمود: صدقه روز جمعه به خاطر فضیلت این روز بردیگر روزها، دو چندان می شود. چون پیشامدی غم انگیز به او روی می نمود زنان و کودکان را جمع می کرد و آنگاه خود دعا می کرد و آنان آمین می گفتند. بسیار ذکر خدا می گفت. راه می رفت در حالی که ذکر خدا می گفت. غذا می خورد در حالی که ذکر خدا می گفت. با مردم سخن می گفت، اما این امر او را از ذکر خدا باز نمی داشت. فرزندانش را جمع می کرد و به آنان می فرمود تا طلوع آفتاب ذکر بگویند. هر کس از آنان را که می توانست قرآن بخواند به تلاوت قرآن و هر کس را که نمی توانست به گفتن ذکر، امر می فرمود. شیخ مفید نیز درباره آن حضرت می گوید: مراتب بخشندگی او در خاص و عام آشکار و بزرگواری اش در میان مردم مشهور و با وجود کثرت عیال و متوسط بودن وضع زندگی اش به تفضیل و احسان شناخته شده بود.
از سلیمان بن دمدم نقل شده است که گفت :
آن حضرت از پانصد درهم تا ششصد و تا هزار درهم هدیه می داد و هیچ گاه از دادن صله به برادران و
دیدار کنندگان و امیدواران و آرزومندانش به ستوه نمی آمد. هرگاه می خندید، می فرمود: خداوندا بر من خشم مگیر!
أبی در کتاب نثر الدر می نویسد: هر گاه فرد دردمند و گرفتاری را می دید ، زیر لب استعاذه می گفت و هیچ گاه از اهل خانه اش شنیده نشد که به فقیر بگوید: ای فقیر خدا به تو برکت دهد و یا ای فقیر این را بگیر بلکه آن حضرت همواره می فرمود که فقیران را با بهترین نامهایشان صدا بزنند.
دوران امامت :
این 5 حاکم عبارتند از:
1-ولید بن عبدالملک (متوفی 96، ششمین خلیفه اموی)
2- سلیمان بن عبدالملک (متوفی 99)
3- عمر بن عبدالعزیز (متوفی 101)
4- یزید بن عبدالملک (متوفی 105)
5-هشام بن عبدالملک (متوفی 125)
امام باقر علیه السلام د ر دوره امامتخویش فرصتهای مناسبی را برای گسترش فرهنگ اهل بیت علیهم السلام، استحکام معارف شیعی و ترویج آن در میان اقشار مختلف مسلمانان به دست آورد.
فضایل امام باقر (علیه السلام)
اول، علم و دانش: در کشف الغمة از حافظ عبد العزیز بن اخضر جنابذی در کتابش موسوم به معالم العترة الطاهرة از حکم بن عتیبه نقل شده است که در مورد آیه ان فی ذلک لایات للمتوسمین (حجر/75) گفت: «به خدا سوگند محمد بن علی در ردیف همین هوشمندان است» .در صفحات بعد سخن ابو زرعه را نقل خواهیم کرد که گفته است: به جان خودم ابو جعفر از بزرگترین دانشمندان است.
ابو نعیم در حلیة الاولیاء نوشته است: مردی از ابن عمر درباره مسئلهای پرسش کرد.ابن عمر نتوانست او را پاسخ گوید.پس به سوی امام باقر (علیه السلام) اشاره کرد و به پرسش کننده گفت : نزد این کودک برو و این مسئله را از او بپرس و جواب او را هم به من بازگوی.آن مرد به سوی امام باقر (علیه السلام) رفت و مشکل خود را مطرح کرد.امام نیز پاسخ او را گفت.مرد به نزد ابن عمر بازگشت و وی را از جواب امام باقر (علیه السلام) آگاه کرد.آنگاه ابن عمر گفت: اینان اهل بیتی هستند که از همه علوم آگاهی دارند..
در حلیة الاولیاء آمده است: محمد بن احمد بن حسین از محمد بن عثمان بن ابی شیبه، از ابراهیم بن محمد بن ابی میمون، از ابو مالک جهنی، از عبد الله بن عطاء، نقل کرده است که گفت: من هیچ یک از دانشمندان را ندیدم که نسبت به دانشمندی دیگر کم دانشتر باشند مگر نسبت به ابو جعفر.من حکم را میدیدم که در نزد او چون شاگردی میکرد.
شیخ مفید در کتاب ارشاد مینویسد: شریف ابو محمد حسن بن محمد از جدم، از محمد بن قاسم شیبانی، از عبد الرحمن بن صالح ازدی، از ابو مالک جهنی، از عبد الله بن عطاء مکی، روایت کرده است که گفت: هرگز دانشمندی را ندیدم که نسبت به دانشمندی دیگر آگاهیهایش کمتر باشد مگر نسبت به ابو جعفر محمد بن علی بن حسین.من حکم بن عتیبة را با آن آوازهای که در میان پیروانش داشت میدیدم که در مقابل آن حضرت چونان طفلی مینمود که در برابر آموزگارش قرار گرفته است.
ابن جوزی در تذکرة الخواص، مینویسد: عطاء میگفت هیچ یک از دانشمندان را ندیدم که دامنه داناییاش نسبت به دانشمندی دیگر کمتر باشد مگر نسبت به ابو جعفر.من حکم را دیدم که در نزد آن حضرت چونان پرندهای ناتوان بود.ابن جوزی میگوید: «منظور وی از حکم همان حکم بن عتیبه بود که در روزگار خود دانشمندی بزرگ به شمار میآمد.
این سخن، چنان که ملاحظه گردید، از عطاء نقل شده و باز به همان گونه که شنیدید ابو نعیم اصفهانی و شیخ مفید آن را از عبد الله بن عطاء روایت کردهاند.محمد بن طلحه نیز در کتاب مطالب السؤول، این روایت را به همین نحو نقل کرده است.البته در این باره ملقب شدن آن حضرت به لقب باقر العلم و شهرت وی در میان خاص و عام و در هر عصر و زمان بدین لقب کفایت میکند. ابن شهر آشوب در کتاب مناقب از محمد بن مسلم نقل کرده است که گفت: من سی هزار حدیث از آن حضرت پرسیدم.شیخ مفید نیز در کتاب اختصاص، به نقل از جابر جعفی آورده است: ابو جعفر امام باقر (علیه السلام) هفتاد هزار حدیث برایم گفت که هرگز از کسی نشنیده بودم.
شیخ مفید مینویسد: از هیچ کدام از فرزندان امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) این اندازه از علم دین و آثار و سنت و علم قرآن و سیره و فنون ادب که از امام باقر (علیه السلام) صادر شده، ظاهر نشده است. تحقیقا بسیاری از دانشمندان از آن حضرت کسب علم کرده و بدو اقتدا نموده بودند و گفتار آن حضرت را پیروی میکردند و از فقه و دلایل روشنی بخش حضرتش در توحید و فقه و کلام کمال استفاده را به عمل میآوردند.
گفتار آن حضرت درباره توحید
حضرت امام باقر (علیه السلام) به مردی به نام ابوحمزه فرمودند: ای اباحمزه، کسی از شما که قصد سفری چند فرسخی دارد دنبال دلیل و راهنما می‌گردد تا به خطرات دچار نگردد. و تو به راههای آسمان ناآگاه‌تر از راههای زمین هستی! حال، برای خود دلیل و راهنمایی بدست آور تا در پیمودن راه بسوی خدا و آسمان ، گمراه نگردی. اصول کافی، جلد 1 باب شناخت امام و مراجعه به او))
احتجاج آن حضرت با محمد بن منکدر از زاهدان و عابدان بلند آوازه عصر خویش
شیخ مفید در ارشاد، نویسد: شریف ابو محمد حسن بن محمد از جدم، از یعقوب بن یزید از محمد بن ابی عمیر، از عبد الرحمن بن حجاج، از ابو عبد الله امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: محمد بن منکدر میگفت: گمان نمیکردم کسی مانند علی بن حسین، خلفی از خود باقی گذارد که فضل او را داشته باشد، تا اینکه پسرش محمد بن علی را دیدم.
میخواستم او را اندرزی گفته باشم اما او به من پند داد.ماجرا چنین بود که من به اطراف مدینه رفته بودم ساعت بسیار گرم میبود.در آن هنگام با محمد بن علی مواجه شدم.او هیکلمند بود و به دو نفر از غلامانش تکیه داده بود.من با خودم گفتم: یکی از شیوخ قریش در این گرما و با این حال در طلب دنیا کوشش میکند. به خدا او را اندرز خواهم گفت.پس نزدیک او شدم و سلامش دادم او نیز در حالی که عرق میریخت با گشادهرویی جوابم گفت. به وی عرض کردم: خداوند کار ترا اصلاح کناد! یکی از شیوخ قریش در این ساعت و با این حال برای دنیا کوشش میکند! به راستی اگر مرگ فرا رسد و تو در این حال باشی چه میکنی؟ او دستان خود را از غلامانش برگرفت و به خود تکیه کرد و گفت: به خدا سوگند اگر مرگ من در این حالت فرا رسد مرگم فرا رسیده در حالی که من به طاعتی از طاعات الهی مشغولم.در حقیقت من با این طاعت میخواهم خود را از تو و از دیگران بینیاز کنم. بلکه من هنگامی از مرگ باک دارم که از راه برسد در حالی که من مشغول به یکی از معاصی الهی باشم. محمد بن مکندر گوید: گفتم: «خدا ترا رحمت کند! میخواستم اندرزت گفته باشم اما تو به من اندرز دادی.
کلینی در کافی، مانند همین روایت را از علی بن ابراهیم، از پدرش و محمد بن اسماعیل، از فضل بن شاذان و هم او، از ابن ابی عمیر، از عبد الرحمن بن حجاج، از امام صادق (علیه السلام) نقل کردهاند.
نگارنده: معنای سخن محمد بن منکدر که گفته بود: «میخواستم اندرزت گفته باشم ولی تو به من اندرز دادی» این است که وی همچون طاووس یمانی و ابراهیم ادهم و...از متصوفه بود و اوقات خود را به عبادت سپری میکرد و دست از کسب و کار شسته بود و بدین سبب خود را سربار مردم کرده بود.و بار زندگی خود را بر دوش مردم نهاده بود او میخواست امام باقر (علیه السلام) را نصیحت کند که مثلا شایسته نیست آن حضرت در آن گرمای روز به طلب دنیا برود.امام (علیه السلام) نیز بدو پاسخ می‌دهد که: بیرون آمدن وی برای یافتن رزق و روزی است تا احتیاج خود را از مردمان ببرد که این خود از برترین عبادات است.اندرزی که این سخن برای ابن منکدر داشت این بود که وی در ترک کسب و کار و انداختن بار زندگیش بر دوش مردم و اشتغالش به عبادت راهی خطا در پیش گرفته است.به همین جهت بود که ابن منکدر گفت: «میخواستم اندرزت گفته باشم...»
بنابر همین اصل است که از صادقین (علیه السلام) دستور اشتغال به کسب و کار و نهی از افکندن بار زندگی بر دوش دیگران صادر شده است.از آنان همچنین روایت شده است که اگر کسی به عبادت خدای پردازد و شخص دیگری در پی کسب و کار روانه شود، عبادت این شخص اخیر بالاتر و برتر از آن دیگری است.امام صادق (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه واله) نقل کرده است که فرمود: «ملعون است ملعون است کسی که خود را سربار مردمان قرار دهد.
مناظرات امام
به عبد الله گفتند:آيا مىپندارى فرزندان على (علیه السلام) نيز نمى توانند به تو ثابت كنند؟گفت مگر در ميان فرزندان او دانشمندى هست؟
گفتند:اين خود سند نادانى توست!مگر ممكن است در دودمان حضرت على (علیه السلام) دانشمندى نباشد؟!پرسيد:در اين زمان دانشمندشان كيست،امام باقر عليه السلام را به او معرفى كردند و او با ياران خويش به مدينه آمد و از امام تقاضاى ملاقات كرد...امام به يكى از غلامان خويش فرمان داد بار و بنهى او را فرود آورد و به او بگويد فردا نزد امام حاضر شود.
بامداد ديگر عبد الله با ياران خويش به مجلس امام آمد و آن گرامى نيز فرزندان و بازماندگان مهاجران و انصار را فرا خواند و چون همه گرد آمدند امام در حاليكه جامه اى سرخ فام بر تن داشت و ديدارش چون ماه فريبنده و زيبا بود فرمود:
سپاس ويژه خدايى است كه آفريننده ى زمان و مكان و چگونگى هاست حمد خدايى را كه نه چرت دارد و نه خواب آنچه در آسمانها و زمين است ملك اوست...گواهم كه جز«الله»خدايى نيست و«محمد»بنده ى برگزيده و پيامبر اوست،سپاس خدايى را كه به نبوتش ما را گرامى داشت و به ولايتش ما را مخصوص گردانيد.
اى گروه فرزندان مهاجر و انصار!هر كدامتان فضيلتى از على بن ابيطالب به خاطر داريد بگوييد.
حاضران هر يك فضيلتى بيان كردند تا سخن به«حديث خيبر»رسيد،گفتند:پيامبر در نبرد با يهودان خيبر،فرمود.
«لاعطين الراية غدا رجلا يحب الله و رسوله و يحه الله و رسوله،كرارا غير فرار لا يرجع حتى يفتح الله على يديه»
«فردا پرچم را به مردى مى سپارم كه دوستدار خدا و پيامبر است و خدا و پيامبر نيز او را دوست مى دارند،رزم آورى است كه هرگز فرار نمى كند و از نبرد فردا باز نمىگردد تا خداوند به دست او حصار يهودان را فتح فرمايد».
-و ديگر روز پرچم را به امير مؤمنان سپرد و آن گرامى بانبردى شگفتى آفرين يهودان را منهزم ساخت و قلعه ى عظيم آنان را گشود.
امام باقر (علیه السلام) به عبد الله بن نافع فرمود:در باره ى اين حديث چه مى گويى؟
گفت:حديث درستى است اما على بعدها كافر شد و خوارج را به ناحق كشت!
فرمود:مادرت در سوگ تو بنشيند،آيا خدا آنگاه كه على را دوست مىداشت مىدانست كه او«خوارج» را مىكشد يا نمىدانست؟اگر بگويى خدا نمى دانست كافر خواهى بود.
گفت:مى دانست.
فرمود: خدا او را بدان جهت كه فرمانبردار اوست دوست مى داشت يا به جهت نافرمانى و گناه.
گفت:چون فرمانبردار خدا بود خداوند او را دوست مىداشت (يعنى اگر در آينده نيز گناهكار مىبود خداوند مىدانست و هرگز دوستدار او نمى بود پس معلوم مى شود كشتن خوارج طاعت خدا بوده است)فرمود:برخيز كه محكوم شدى و جوابى ندارى.
عبد الله برخاست و اين آيه را تلاوت كرد:
«حتى يتبين لكم الخيط الابيض من الخيط الاسود من الفجر» (سوره بقره آيه ى 187)
اشاره به آنكه حقيقت چون سپيده صبح آشكار شد - و گفت «خدا بهتر مىداند رسالت خويش را در چه خاندانى قراردهد» (سورهى انعام آيه ى 124 ، مستفاد از كافى ج 8 ص 349).
نویدهای امام محمد باقر (علیه السلام) در مورد ظهور حضرت مهدی (علیه السلام)
1-ابوحمزه ثمالی آورده است که: در یکی از روزها در محضر درس امام محمد باقر (علیه السلام) بودم، هنگامی که حاضرانرفتند، امام باقر (علیه السلام) فرمود:
اباحمزه! از رخدادهایی که خداوند آن را قطعی ساخته است قیام قائم ماست . هرکس در آنچه میگویمتردید کند با حال کفر به خدا، او را ملاقات خواهد کرد . آنگاه افزود: پدرم و مادرم فدای وجود گرانمایه او بادکه همنام و همکنیه من است و هفتمین امام پس از من . پدرم فدای کسی باد که زمین را لبریز از عدل و دادمیکند همان گونه که به هنگامه ظهورش از ستم و بیداد لبریز است.
یا اباحمزه! هر کس سعادت دیدار او را داشت و همان گونه که به پیامبر (صلی الله علیه واله) و علی (علیه السلام) سلام و درودمیگوید بر آن حضرت درود گفت و فرمانبردار او گردید، بهشتبر او واجب می‌گردد و هر کس به آن وجودگرانمایه سلام نگفت، خداوند بهشت را بر او حرام ساخته و او را در آتش سوزان جای خواهد داد و چه بدجایی است جایگاه ستمکاران! (بحارالانوار، ج 24، ص 241)
2- بانوی دانش پژوهی که به (امهانی) شهرت داشت آورده است که بامدادی بر حضرت باقر (علیه السلام) وارد شدم و گفتم: رورم! آیهای از قرآن شریف، ذهن و فکرم را به خود مشغول داشته و خوابم را ربوده است.
فرمود: کدام آیه امهانی؟ بپرس
گفتم: این آیه شریفه که میفرماید: فلا اقسم بالخنس ×الجوار الکنس(سوره تکویر، آیه 16 و 17)
فرمود: (به! به! چه مسئله خوبی پرسیدی، این مولود گرانمایهای است در آخرالزمان . او (مهدی) این عترت پاکاست . مهدی خاندان وحی و رسالت، برای او غیبت و حیرتی است که گروهی در آن گمراه میگردند وگروههایی راه حق و هدایت را مییابند . خوشا به حالت اگر او و زمان او را درک کنی ... و خوشا به حال آنانکه او را درک خواهند نمود). اکمال الدین، شیخ صدوق، ج 1، ص 330 و بحارالانوار، ج 51، ص 137)
پي نوشت :
1- در سال تولد امام باقر (علیه السلام) جهار نقل وجود دارد كه عبارتند از: سالهاى 56، 57، 58، 59 هجرى در اين ميان نقل دوم، يعنى سال 57 از پشتوانه تاريخى و حديثى بيشترى برخوردار است.برخى از منابعى كه سال 57 را ياد كردهاند عبارتند از: دلائل الامامة 194 اصول كافى 2/372، ارشاد مفيد 2/56، مصباح المتهجد 557، اعلام الورى 259، مناقب ابن شهر آشوب 4/210، روضة الواعظين 1/207، كفاية الطالب 455، وفيات الاعيان 4/..174.و منابعى كه سال 58 را سال ولادت امام باقر (ع) دانستهاند عبارتند از: اثبات الوصية 150 ـ 153، عيون المعجزات 75 و منابعى كه سال 59 را نقل كرده اند چنينند: فرق الشيعة 61، عمدة الطالب 138 ـ 139، بحار 46/217 به نقل از مصباح كفعمى.
2- ر.ك: سبائك الذهب 74، عيون المعجزات 75، اخبار الدول و آثار الاول .11
3- كشف الغمة 2/318، الفصول المهمة 211، مصباح كفعمى 522، نور الابصار شبلنجى 142، و...
4- تذكرة الائمة، لاهيجى .125
5- دلائل الامامة 94، مصباح المتهجد 557، اعلام الورى .259
6- اعيان الشيعة 1/ .650
7- انه اول من اجتمعت له ولادة الحسن و الحسين (ع) .رك: مناقب ابن شهر آشوب 4/208، عمدة الطالب 138 ـ 139، نور الابصار، مازندرانى .51
8- برخى منابع، ام عبد الله، فاطمه را فرزند حسن مثنى (حسن بن حسن) دانسته اند مانند : تذكرة الخواص 302، وفيات الاعيان 4/174.اما بيشتر منابع وى را فرزند بى واسطه امام حسن مجتبى (ع) به شمار آوردهاند مانند: تاريخ يعقوبى 2/320، فرق الشيعة، نوبختى 61، دلايل الامامة 95، اصول كافى 2/372، اثبات الوصية 150، اعلام الورى 259، تذكرة الخواص 302، البداية و النهاية 9/309، اخبار الدول و آثار الاول ...111
9- هى اول علوية ولدت علويا.دلائل الامامة .95
10- همان.
11- عيون المعجزات 75، اثبات الهداة 5/270، بحار 46/217، نور الابصار، مازندرانى 44، الانوار البهية .115
12- مثير الاحزان، جواهرى 237، تاريخ ابن خلكان 2/23، تاج المواليد، طبرسى/39، المعارف 215، سير اعلام النبلاء، 4/401 و...
13- الفصول المهمة 211، بحار 46/216، سيرة الائمة الاثنى عشر 2/ .200
14- سبائك الذهب 74، عيون الاخبار، ابن قتيبه 1/312، ارشاد مفيد 2/156، تذكرة الخواص 302، مرآة الجنان 1/248، تاريخ ابن وردى 1/248، روض الرياحين 67، الصواعق المحرقة 210، شذرات الذهب 1/ .149
15- تاريخ يعقوبى 2/302، سير اعلام النبلاء 4/402، الفصول المهمة 211، شذرات الذهب 1/ .149
16- تاج المواليد 39، كشف الغمة 2/318، تذكرة الخواص 302، اعيان الشيعة 1/ .650
17- تذكرة الخواص 302، اعيان الشيعة 1/ .650
18- البداية و النهاية 9/ 309
19- اين القاب در منابع زير آمده است: دلائل الامامة 94، تاج المواليد 39، كشف الغمة 2/318، تذكرة الخواص 5/302، احقاق الحق 12/165 و...
20- ام ولد به كنيزى گفته مىشود كه از مولاى خود صاحب فرزند شده باشد.
21- ذكر عند الرضا (ع) القاسم بن محمد...و سعيد بن المسيب فقال: كانا على هذا الامر ...قرب الاسناد 210، بحار 46/ .366
لازم به يادآورى است كه در متن حديث قاسم بن محمد دايى امام موسى بن جعفر (ع) ياد شده كه جد مادرى به جاى آن صحيح است و آنچه مىنمايد كه مراد از قاسم بن محمد همان جد مادرى است، ذيل حديث مىباشد.
22- الفصول المهمة .221
23- برخى از منابع كه اين هفت تن را ياد كردهاند عبارتند از: ارشاد مفيد 2/172، تاج المواليد 118، مناقب 4/210، تذكرة الائمة .216
24- طبقات ابن سعد 5/236، تذكرة الخواص .306
25- اعلام الورى 265، كشف الغمة 2/322، الفصول المهمة 221، بحار 46/ .365
كتاب: زندگى سياسى امام باقر (ع)، نويسنده: احمد ترابى
سیره معصومان، ج 5، امین، سید محسن؛
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
