نویسنده: پرویز ورجاوند
ناصرخسرو (1) به عنوان نخستین راوی بازار قزوین می‌گوید: قزوین را شهری نیکو دیدم با باروی حصین و کنگره بر آن نهاده و بازارهای خوب. یاقوت حموی (2) ضمن ذکر سفر هارون‌الرشید به قزوین، راجع به بازار آن چنین اشاره دارد: روزی بر گنبد بلندی که بر دروازه‌ی شهر و مشرف بر بازارها بود برآمد؛ در این وقت نفیر برخاست. پس مردمِ آنجا را نگریست که دکاکین خود را ببستند.
بنیان بازارهای کنونی و کاروان‌سراهای قزوین را باید از دوران صفویه و برگزیده شدن این شهر به پایتختی دانست. هربرت (3) به سال 1037 درباره‌ی بازارهای آن می‌نویسد: بازارهای قزوین بزرگ و دلپذیر است. جرج مانورینگ از همراهان برادران شرلی در بیان مراسمی که در بازار قزوین برپا شده، آن را چنین می‌کند: در میان شهر قزوین محلی است که بازار می‌نامند و سه برابر بازار لندن است... آن شب همه‌ی دکان‌ها را به فرمان شاه، چراغانی و تزیین کرده بودند.در وسط بازار سکوی بزرگی ساخته بودند که شش ستون داشت و بر آن قالی‌های گران‌بها و زربفت گسترده شده بود و در آنجا صندلی سیمین مزیّن به فیروزه و یاقوت و الماس‌های درشت برای شاه قرار داده بودند. (4) آبادانی و رونق بازارهای قزوین تا دوران قاجاریه نیز ادامه یافت و در زمان ناصرالدین شاه، سعدالسلطنه، حکمران قزوین، مجموعه‌ی وسیعی را که شامل: بازار، بازارچه، سرا، و کاروان‌سرا بود در محل بخشی از ویرانه‌های باغ سعادت، متعلق به دوران صفویه، پدید آورد. و این در زمانی بود که دادوستد و بازرگانی با روسیه رونق فراوان داشت. از اواخر دوران قاجار، مجموعه‌ی بازار دستخوش تغییراتی شد. عامل فرسودگی بنا، آتش‌سوزی و تغییرات نامعقول و سودجویانه در بافت بازار، و برچیدن بخشی از سقف‌های آن، به این مجموعه‌ی با ارزش آسیب رساند. با این حال، بازار قزوین، هنوز هم پررونق‌ترین مرکز دادوستد شهری به شمار می‌رود. از مجموعه‌ی وسیع بازارهای قدیم تنها بازار بزّازها، بازار قیصریه، و بازار زرگرها با سقف‌های قوسی آجری خود، باقی است. وجود سراهای باارزشی چون سرای شاه (از آثار دوران صفویه)، سرای وزیر، سرای حاج‌رضا و مجموعه‌ی سعدالسلطنه، بخش‌های ارزشمندی از بافت گسترده‌ی بازار قزوین است. از اواخر دوره‌ی قاجار از اهمیّت بخش شرقی بازار به ویژه سراها و کاروان‌سراهای آن، که محل عمده‌ی فعالیت‌های تجارتی بود کاسته شد و این محل‌ها به صورت کارگاه‌های تولیدی و صنعتی کوچک به حیات خود ادامه داد.
پی‌نوشت‌ها
1. ص 5.
2. ج 4، ص 89.
3. ص 519.
4. فلسفی، ج 4، ص 239.
پروشانی، ایرج و دیگران؛ (1389)، بازار در تمدن اسلامی، ترجمه‌ی سعید ارباب‌شیرانی، تهران، نشر کتاب مرجع، چاپ اوّل
