روند شکل ‏گيري اداره‏ي معارف و اوقاف کرمان و قم

مقدمه

با تشکر از جناب آقاي عبدالرحيم علائي مدير کل دفتر اسناد و شناسايي موقوفات سازمان اوقاف و امور خيريه.
هنوز هم هر سياحي که به شهر کرمان مي‏رود، سري به ارگ مي‏زند و بازديد از مجموعه‏ي گنجعلي خان را فراموش نمي‏کند. پس از آن نوبت مجموعه‏ي وکيل است که جنب کاروانسراي آن سر در کاشي‏کاري شده و چشم‏نواز «دانايي، توانايي/ وزارت معارف و اوقاف و صنايع مستظرفه / اداره‏ي معارف و اوقاف کرمان» هنوز مي‏درخشد؛ هر چند که سالهاست که اين بنا کارکرد خود را به تمامي از دست داده است.
بر اساس اسناد موجود، پس از تهران، ايالت کرمان يکي از اولين ايالات و مراکز استاني ايران بود که اين اداره در آن تأسيس شد. اين اسناد به روشني نشان مي‏دهند که مسؤول اجراي دستور العمل‏ها و نخستين قانون اداره اوقاف، مصوب مجلس شوراي ملي در اوقاف مرکز و کرمان چه کسي بوده و به چه شيوه‏اي دستور العمل صادره مي‏کرده است.
اسناد مورد نظر شامل نخستين اعلانات و حکم‏ها و مکتوباتي است که به صورت چاپ سنگي تهيه شده‏اند و امروز در بايگاني بي‏نظير «دفتر اسناد و شناسايي موقوفات سازمان اوقاف و امور خيريه» داراي پرونده‏ي مستقل مي‏باشند.
اين مجموعه مربوط به دوره‏ي تصدي مصطفي قلي، رئيس کل اوقاف و موقوفات مرکزي طهران، است. قسمتي از اسناد که به پيش از تصويب نخستين قانون اوقاف برمي‏گردد، افضل الملک کرماني را با عنوان «امين اوقاف کرمان» مورد خطاب قرار مي دهد و وظايف ذيل را براي او تعيين و ابلاغ مي‏کند:

مکتوب نمره‏ي 1964

به جناب افضل الملک، امين اوقاف کرمان:
1- جناب عالي بلاواسطه در تحت اداره‏ي کل اوقاف هستيد.
2- بايد راپورتهاي خودتان را منظما به اداره‏ي کل اوقاف بفرستيد.
3- اگر شخصي ليافت اينکه موقوفه در دست داشته باشد ندارد راپورت بدهيد.
4- اگر شخصي لياقت اينکه موقوفه در دست داشته باشد دارد راپورت بدهيد.
5- هر هفته منتظر راپورتهاي کتبي جناب‏عالي هستم. راپورتهايي را که به اداره ي کل اوقاف مي‏فرستيد نمره بگذاريد.
6- دستور العمل موقتي هم فرستاده شد. علي العجاله بر طبق آن / رفتار نماييد:
1- امين اوقاف حق نظارت در تمام موقوفاتي که در حوزه‏ي او واقع است دارد.
2- هر اشکالي در امر موقوفه واقع شد بايد به مرکز راپورت بنمايد، تا در صورتي که حکمي / لازم باشد صادر شود.
3- هر موقوفه که مصرف معيني ندارد بايد راپورت بدهند که وجوهات آن عايد اداره‏ي اوقاف شود که به مصرف عام‏المنفعه از قبيل مدرسه و مريضخانه و غيره برسد.
4- محاکماتي که راجع به اوقاف باشد امين اوقاف به عدليه يا به محضر شرع رجوع مي‏نمايد تا قانوني که در اين باب نوشته شده از مجلس مقدس شوراي ملي بگذرد.
5- هر کس اظهار يا عرض حالي به اداره‏ي کل اوقاف مي‏نمايد، بايد کتبي باشد و هر سندي که راجع به حقانيت خود دارند بايد ارائه بدهند که در اداره ثبت شود. از قرار هر ده کلمه يک شاهي بايد حق ثبت بدهند.
قانون اوقاف هم از مجلس مقدس شوراي ملي به زودي براي شما فرستاده خواهد شد. هر هفته منتظر راپورتهاي کتبي جناب عالي هستم.

مصطفي قلي رئيس کل اوقاف

همان‏طور که رئيس کل اوقاف وعده داده بود چندي بعد در شنبه چهارم شوال 1328 ه‏ق قانون وظايف اداره‏ي اوقاف در مجلس شوراي ملي به شرح ذيل تصويب شد:
ماده‏ي اول: تحصيل صورت صحيح از وقف‏نامه‏ها و موقوفات مرکزي و ايالتي / و ولايتي و بلوکات در کل ممالک ايران.
ماده دويم: نظارت کليه بر اعمال متوليان و نظار و تفتيش در / وصول و ايصال عايدات اوقاف و
ممانعت از حيف و ميل اوليا / و مباشرين وقف نسبت به اعيان و منافع موقوفات و تدارک موجبات / آبادي آنها.
ماده سوم: اداره کردن موقوفاتي که توليت آنها راجع به شخص/ سلطان عصر يا دولت است.
ماده چهارم: مراقبت در صرف عايدات اوقاف به مصارف مخصوصه حسب ما اوقفها اهلها.
ماده پنجم: صرف منافع موقوفاتي که مصرف آن معين نبوده و بايد در / مطلق بريات صرف شود در مصارف تعليمات و فوائد عامه.
ماده ششم: اداره کردن موقوفاتي که متولي مخصوص ندارد به موجب / اذن از طرف يکي از حکام شرع.
رئيس کل اوقاف در 21 شوال 1328 ه ق پيوست نامه‏ي ذيل، قانون فوق را به کرمان ارسال مي‏دارد:
نمره‏ي 2145
جناب مستطاب آقاي افضل الملک مدير اوقاف
صورت قانون اوقاف که از مجلس شوراي ملي، شيدالله ارکانه، گذشته براي شما فرستاده ملاحظه کنيد. دستور العمل موافق براي اين قانون فرستاده خواهد شد.
1- بايد صورت کليه‏ي آن موقوفات و عايدات حاليه و مخارج آن را به طور کتابچه نوشته براي اداره‏ي کل اوقاف بفرستيد.
2- و بايد کليه‏ي موقوفات را هم معين کرده بفرستيد.

مصطفي قلي رئيس کل اوقاف

همزمان، علاوه بر نامه و قانون مذکور، قانون ديگري به نام «قانون وظايف دايره‏ي تحقيق کل اوقاف» به کرمان ارسال مي‏شود. از آنجا که اين دايره فقط در مرکز استان وجود داشته است، قانون چهار ماده‏اي را ذيل عنوان «قانون وظايف دائره‏ي تحقيق کل اوقاف که در بلده‏ي کرمان داير است» آورده است:
ماده‏ي اول: تسويه‏ي اختلافات بين متولي و نظار اوقاف و خدمه و موظفين موقوفات.
ماده‏ي دويم: تحقيق نوشتجات و اسناد راجعه به اوقاف و رجوع به عدليه در صورت لزوم.
ماده سوم: تحقيق جمع و خرج عايدي اوقاف مختلفه.
ماده‏ي چهارم: تحقيق و تمييز املاک موقوفه از املاک شخصي.
پس از اين قانون است که رئيس کل اوقاف دستور العملي را که ضمن نامه‏ي نمره‏ي 2141 به آن اشاره داشت، صادر مي‏کند که در ضمن آن به مواد قانوني سوم، پنجم، ششم نيز اشاره مي‏شود:
1- موقوفاتي که توليت آن راجع به سلطان يا دولت است موافق / ماده‏ي سوم بايد در تصرف اداره‏ي جليله‏ي اوقاف باشد.
2- موقوفاتي که بايست در مطلق بريات صرف شود موافق / ماده‏ي پنجم به توسط اداره به مصارف تعليمات و فوائد عامه خواهد رسيد.
3- موقوفات مجهول التوليه که متولي مخصوصي ندارد، موافق مواد / ششم در تصرف اداره خواهد بود.
4- يک عشر از عايدات تمام موقوفات حق النظاره‏ي اداره‏ي اوقاف است.
مکاتبه‏ي نمره‏ي 2145 و ضمائم آن را «ايالت کرمان و بلوچستان» و «اداره‏ي اوقاف» در صدر اعلان رسمي ذيل به صورت چاپ سنگي منتشر مي‏کنند:

اعلان رسمي

بايد صورت صحيح وقف‏نامه‏ها و اسناد حقه‏ي معتبره و عايدات ساليانه‏ي هر موقوفه را، خواه املاک و خواه مستغلات، چه در بلده و چه بلوکات، تا غره‏ي محرم 1329 به اداره‏ي اوقاف بياوريد تا ثبت دفتر اوقاف شده از خطا و زلل / و از تخطيات ارباب دغل مصون بماند.
1- حسين[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](سردار نصرت)
2- افضل الملک[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](افضل الملک 1317)
در ذي قعده‏ي 1328 ه ق نخست، سردار نصرت از طرف ايالت کرمان و بلوچستان طي اعلاني به اهالي کرمان، تشکيل اداره‏ي «معارف و اوقاف» و شروع به کار رياست آن را ضمن درج مکتوب نمره‏ي 1964 ياد شده اعلان رسمي مي‏کند:
به عموم اهالي کرمان و توابع اخطار رسمي اين است:
اداره‏ي محترمه‏ي / معارف و اوقاف کرمان و توابع در تحت رياست جناب مستطاب آقاي افضل الملک / کرماني در محل بلده روز هشتم ذي قعده‏ي سنه‏ي 1328 / مفتوح مي‏شود، در جنب کاروانسراي وکيل، خانه‏ي حاجي جواهري / جناب مدير همه روز، غير از ايام تعطيل، مشغول امور راجعه / به اصلاح موقوفات و اجراء احکام دستور العمل مرکزي و نشر / معارف در بلده و بلوک خواهد بود. هر مطلبي راجع به موقوفات است / بر حسب حکم وزارت جليله‏ي اوقاف و معارف بايد به اين اداره‏ي / محترمه رجوع نمايد، غير از آنچه قانون رجوع به محکم‏هاي از محاکم عدليه / فرمايد و صورت دستور العمل موقتي که از رئيس / مرکزي کل اوقاف و معارف فرستاده‏اند مطابق ورقه‏ي / متصله است.
[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](سردار نصرت)
سپس امين يا مدير معارف و اوقاف مزبور نيز ضمن مکتوبي که عنوان «اخطاريه بليغ» دارد ضمن آگاه کردن مردم از روز افتتاح «اداره‏ي معارف و اوقاف و صنايع و مستظرفه‏ي کرمان و توابع»، به خبررساني در باب برنامه‏ي هفتگي اداره به عموم مي‏پردازد که حاکي از کاري با برنامه و مدون از مرکز تا سطوح پايين است:

اخطاريه‏ي بليغ

روز جمعه 8 ذي قعده‏ي سنه‏ي 1328 اداره معارف و اوقاف / در خانه‏ي جواهري، جنب کاروانسراي وکيل افتتاح مي‏شود / همه روزه غير از جمعه و دوشنبه که تعطيل است، صبح تا سه ساعت از طلوع آفتاب بگذرد وقت مخصوص نشر معارف و علوم است / و بعد از آن تا نيم ساعت به غروب، مصروف رسيدگي و نظم و ترتيب / امور اوقاف خواهد شد به قانون و دستور العمل مرکزي.
روزهاي جمعه از صبح مشغول ترتيب امور روضه‏خواني / و امتحان روضه‏خوان‏ها مي‏شود و مجلس روضه‏ي صحيح مشروع تشکيل داده / خواهد شد. و هر کس از اهالي که ورود فرمايد پذيرفته خواهد شد.
روزهاي دوشنبه از سه[ساعت به]غروب مانده مجمع علماء اعلام / و ادبا و طلبه‏ي علوم براي ترتيب نشر فضايل و معارف و تصحيح / امور عمليات تشکيل مي‏شود. هر کس تشريف‏فرما شود از اين طبقه پذيرفته مي‏شود.
اولياء موقوفات از بلده و بلوک و توابع و قرا / اسناد خود را بر حسب قانون و دستور العمل به اداره‏ي اوقاف بياورند / که ثبت شود، بعد از ترتيب امور بلده، / به هر نقطه که مقتضي باشد و به هر قسم که قانون حکم فرمايد و دستور / العمل برسد، شعبه‏ي اداره‏ي موقوفات منتشر در بلوک و توابع / خواهد شد. که امر موقوفات به صحت جاري شود و وجوه بر به فقرا و سادات و طلاب و ايتام و ارامل و مرتزقين ارباب استحقاق برسد.
مدير معارف و اوقاف کرمان
افضل الملک
[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](افضل الملک 1317)
قريب دو ماه پس از حکم ايالتي سردار نصرت و پنجاه و هفت روز پس از افتتاح اداره‏ي معارف و اوقاف کرمان جلال الدوله حکم ديگري از جانب ايالت کرمان و بلوچستان در تأييد افضل الملک و خطاب به متوليان موقوفات آن ايالت در تبعيت از احکام صادره‏ي وزارت معارف به اين قرار صادر مي‏کند:
حکم مطاع ايالت جليله‏ي کرمان و بلوچستان
مد ظله الوالا به تاريخ 24 شهر محرم، سنه‏ي 1329
نمره‏ي 6206
بر حسب احکام صادره از وزارت جليله‏ي معارف و اوقاف / نظارت کل موقوفات کرمان به عهده‏ي جناب محامد / نصاب، آقاي افضل الملک مفوض و محول گرديده است / لهذا بايد بدون عائق و مانع به آنچه از وزارت معزي / اليها مقرر و منصوص است طابق النعل بالنعل رفتار / نموده و موجبات پيشرفت کار ايشان صحيحا فراهم / باشد و عموم متوليان و متصديان امور موقوفات / تبعيت قوانين وزارت اوقاف را بر خود فرض / شمرده و صورت جمع و خرج موقوفات / و توضيحات لازمه مقرره را به جناب / افضل الملک داده و نظارت / و تصديق ايشان را شرط صحت / عمل خود بشمارند.
جلال الدوله
محل مهر ايالت جليله[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](جلال الدوله)
او همچنين در همان روز طي حکم ديگري به حکام و عمال ايالت کرمان و بلوچستان، آنان را به نظارت بر حسن انجام قانون مصوب مجلس و احکام و دستور العمل‏هاي صادره فرامي‏خواند:
حکم مبارک حضرت مستطاب اشرف ارفع والا ايالت عظمي، مدظله الاعلي
مقرر اينکه / تمام حکام ولايات و ضباط بلوکات و عمال ديوان اعلي که در قلمرو مملکت کرمان / و بلوچستان کار پردازند قوانين مقرره‏ي اداره‏ي جليله‏ي اوقاف را در محل اجراء گذارند / که اولياء و مباشرين و متصرفين موقوفات تخلف از قوانين صادره از مجلس / مقدس شوراي ملي - شيدالله ارکانه - و قواعد دستورالعمل وزارت جليله‏ي / اوقاف نورزند و احدي تصرفات غير قانوني در موقوفات ننمايد. /
24 محرم 1329
[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](جلال الدوله)
چنانکه پيش از اين آمد سردار نصرت و افضل الملک طي ضميمه‏اي بر مکاتبه‏ي 2145 «مدير کل اوقاف» به دست‏اندرکاران موقوفات کرمان و بلوچستان تا اول محرم 1329 فرصت مي‏دهند که وقف‏نامه‏ها و ساير اسناد را به اداره‏ي معارف و اوقاف کرمان آورده تا به منظور حفظ موقوفات در دفتر اوقاف ثبت شود. سه ماه بعد از اين ضميمه و به عبارتي يک ماه پس از پايان اولين درخواست همکاري است که افضل الملک ضرب‏الاجل قاطع‏تري صادر مي‏کند و در پايان آن هشدار مي‏دهد در صورت بي‏توجهي به اعلان اخير موقوفات تحت نظر آنها را «مجهول التوليه» قلمداد خواهد کرد:

اعلام رسمي از طرف اداره‏ي جليله‏ي اوقاف

عموم اولياء و مباشرين و متصرفين موقوفات / مملکت کرمان تا تحويل حمل تنکوزئيل 1329 / وقف‏نامه‏هاي معتبره و اسناد حلقه‏ي خود و صورت / عايدات و مخارج موقوفات را خواه املاک خواه / مستغلات، چه در بلده چه در بلوکات قريبه به اداره‏ي / اوقاف کرمان بياورند و در ولايات و بلوکات / بعيده، به عهده‏ي مأمورين اداره بدهند تا ثبت دفتر / اوقاف شده به مرکز کل فرستاده شود.
هر کس تخلف و تسامح ورزد موقوفه‏اي که در دست / اوست حکم موقوفات مجهول التوليه را خواهد / داشت و ضبط اداره خواهد شد.
اداره‏ي جليله‏ي اوقاف مرکز ايالت کرمان / و بلوچستان، به تاريخ 29 محرم 1329
[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](اداره‏ي کل اوقاف)
مدير کل اوقاف، افضل الملک[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](افضل الملک 1317)
چند روز بعد جمعي از حجج اسلام و علماي اعلام پس از مقدمه‏اي که مشتمل بر دو فتواست، بر مدير اوقاف بودن افضل الملک کرماني تأکيد مي‏کنند و به دنبال آن به طور عام وظايف و دستور العمل و قانون مصوب را به او گوشزد مي‏کنند:
1- هر متولي و ناظر و متصدي موقوفه که بر خلاف قرارداد واقف رفتار کند، شرعا منعزل و منفصل است / و تصرفات او در موقوفات حرام و خلاف شرع است.
2- هر اجاره و استجاره و تصرفي که در موقوفات بدون ملاحظه‏ي صرفه‏ي وقف شده يا بشود، باطل است.
خدمت جناب مستطاب آقاي افضل الملک مدير اوقاف کرمان، دام مجده العالي، زحمت عرض لازم مي‏دهد: / جناب عالي بايد موافق وظيفه‏ي نظارت خود در کليه‏ي موقوفات کرمان بر حسب قوانين / صادره از مجلس مقدس شوراي ملي، شيدالله ارکانه، و به موجب قواعد مقرره و دستور / العمل وزارت جليله‏ي اوقاف در کمال مواظبت رفتار کنيد و مراقبت را در ملاحظه‏ي صرفه‏ي وقف / و صرف عايدات موقوفات، علي حسب ما قرره الوقف، بفرماييد و عمل موقوفات کرمان موافق / شرع مقدس مرتب و منظم شود و دست غاصبين و متعديان و متصرفان بغير حق، / از موقوفات کوتاه گردد؛ خاصه از موقوفات مجهول‏التوليه که از باب وجوب امر به معروف و نهي از منکر شايسته‏ي جناب عالي است.

تأييديه‏ها

1- رئيس محترم انجمن ايالتي، حضرت آقا شيخ يحيي....[مهر بيضي کوچک به خط نستعيلق:]
(يحيي 1327)
2- جناب مستطاب آقائي، آقا شيخ محمد تقي مجتهد....[مهر بيضي به خط نستعليق:]
(عبده محمد تقي بن محمد جعفر 1326)
3- حضرت سيد المسلمين آقائي / آقا سيد علي مجتهد....[مهر بيضي بزرگ به خط نستعليق:]
(علي بن عباس الموسوي)
4- حضرت ملجأ الاسلام آقايي آقا ميرزا اسماعيل مجتهد.....[مهر مربع بزرگ به خط نستعليق:]
(المتوکل علي الله عبده اسمعيل)
5- جناب مستطاب آقا ميرزا محمود مجتهد....[مهر مربع بزرگ به خط ثلث:](ناخوانا)
6- جناب مستطاب آقايي ابراهيم مجتهد....[مهر بيضي بزرگ به خط نستعليق:](عبده الراجي محمد ابراهيم بن احمد)
7- حضرت ملاذالأنام آقاي حاج / شيخ علي مجتهد....[مهر مربع بزرگ به خط ثلث:](ناخوانا)
8- حضرت ملاذالاسلام آقاي امام....[مهر مربع بزرگ به خط نستعليق:](ناخوانا).
اين فرمان، ضمن حکم ديگري از جانب ايالت کرمان، در 9 صفر 1329 توسط علاءالدوله به مدير مزبور اعلام مي‏شود:
جناب مستطاب افضل الملک مدير اوقاف، دام مجده العالي
بايد جناب عالي حکم مطاع علماي اعلام، سلمهم الله تعالي، را مجري داريد و به وظيفه‏ي نظارت خود در رتق و فتق امور / موقوفات کمال مراقبت نماييد که از هر جهت موقوفات اين مملکت شرعا و قانونا منظم گردد.
[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](علاءالدوله)
بلافاصله در همان روز امين مزبور براي عملي کردن احکام فوق، طي اعلاني اقدام به جلب همکاري مردم براي کشف موقوفات مجهول‏التوليه و مجهول‏الحال مي‏کند:
9،1329 شهر صفر

اعلان رسمي از طرف اداره‏ي جليله‏ي اوقاف

هر کس اطلاعات صحيحه‏ي خود را از موقوفات مجهول‏التوليه و مجهول‏الحال که معلوم نيست کجا و چيست / خواه در بلده و خواه بلوکات، به اداره يا به مأمورين و به مفتش اداره بدهد، معادل ده يک عايدات ساليانه‏ي / آن موقوفه به او داده مي‏شود و هر کس در اجاره و استجاره و غير اضافه مال‏الاجاره سابق موقوفات مستأجر / باشد به ملاحظه‏ي صرفه، به او اجاره داده خواهد شد و ده يک تفاوت اجاره و صرفه‏ي وقف را خواهد گرفت.
1-[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](اداره‏ي اوقاف کرمان)
2-[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](افضل الملک)
با بررسي‏هايي که نگارنده داشته تاکنون هيچ مجموعه اسناد ديگري مانند اين مجموعه که نشان دهد ساير ادارات اوقاف مراکز کشور چه وقت به وجود آمدند و آيا آنان نيز چنين مراحلي را طي کرده‏اند يا نه در دست نيست. به نظر مي‏رسد که احتمالا مدارکي که مي‏توانند در اين خصوص اطلاعاتي ارائه کنند رونوشت‏هاي اسناد وقف هر استان است. چرا که رونوشت‏هاي اوقافي آن سال‏ها، همانند رونوشت‏هاي ما قبل تشکيل «اداره‏ي معارف و اوقاف» و
رونوشت‏هاي عدليه و دادگستري در گذشته و امروز، تاريخ تهيه و سربرگ و مهر و امضاي تهيه کننده را نشان مي‏دهد. از اين رو حداقل، نگارنده مطمئن است که اوقاف کردستان، مازندران، يزد، فارس، اصفهان و سمنان و قزوين در فاصله‏ي سال‏هاي 1334 - 1330 ه‏ق به فعاليت مشغول بوده‏اند.
اما هشت سال پس از تصويب قانون وظايف اوقاف در دوم ربيع الاول 1296 / 1336 ه ش است که اداره‏ي معارف و اوقاف قم تشکيل مي‏شود. شروع به کار اين اداره با صدور يک اعلان به اطلاع شهر قم مي‏رسد. در اين اعلان کوتاه تأکيد بر گردآوري و ثبت اسناد وقف، نظارت بر امور مالي موقوفات، و در نهايت اجراي قانون اوقاف مصوب مجلس شوراي ملي است:

اعلان از طرف اداره‏ي معارف و اوقاف

به اهالي دارالايمان قم عموما و متوليان و متصديان موقوفات خصوصا با کمال احترام اخطار و اعلام مي‏شود:
1- اداره‏ي معارف و اوقاف فعلا در محل مدرسه‏ي احمديه قرب ميدان مير، همه روزه از صبح، سه ساعت قبل از ظهر تا / نيم ساعت به ظهر مانده و از دو ساعت بعد از ظهر تا نيم ساعت به غروب مانده رسما دائر و حسب‏الامر دولت عليه / امين اوقاف براي رسيدگي به امورات راجعه به معارف و اوقاف حاضر و مشغول خواهد بود.
2- کليه‏ي اسناد وقف‏نامه‏هاي متعلق به اعيان و املاک موقوفات را متوليان و متصديان موقوفات بايد به اداره‏ي / اوقاف دهند که در دفاتر مخصوصه حسب‏الامر وزارت جليله‏ي معارف و اوقاف ثبت شده مسترد دارند.
3- صورت دخل و خرج ساليانه‏ي تمام موقوفات شهر و توابع آن را بايد به نظر و اطلاع اداره‏ي اوقاف برسانند.
4- از تاريخ نشر اين اعلان بايد اجاره و استجاره‏ي تمام اعيان و املاک موقوفات به اطلاع اداره‏ي اوقاف / باشد.
5- اجراي مقررات قانوني اداره‏ي معارف و اوقاف مانند ساير ادارات به توسط حکومت جليله و ساير / قواي مجريه‏ي دولت عليه خواهد بود.
به تاريخ 25 برج قوس ئيلان ئيل - دوم شهر ربيع الاول 1336.
امضا: حسن الرضوي مدير معارف
[مهر بيضي شکل به خط نستعليق:](امين اوقاف قم)
منبع: ميراث جاويدان