بحثی در ترتیب و چینش آیه‌های قرآن

سخن مسلم و قطعی درباره‌ی ترتیب آیه‌ها و طرز قرار گرفتن آنها در سوره‌ها، به این صورتی كه امروزه در مصاحف موجوده می‌یابیم، بی‌گفتگو اینست كه: این ترتیب، وابسته به توقیف نبی اكرم و فرود آمده از جانب خدای تعالی است و برای رأی
يکشنبه، 16 آبان 1395
تخمین زمان مطالعه:
پدیدآورنده: علی اکبر مظاهری
موارد بیشتر برای شما
بحثی در ترتیب و چینش آیه‌های قرآن
 بحثی در ترتیب و چینش آیه‌های قرآن

 

نویسنده: محمود رامیار

 

سخن مسلم و قطعی درباره‌ی ترتیب آیه‌ها و طرز قرار گرفتن آنها در سوره‌ها، به این صورتی كه امروزه در مصاحف موجوده می‌یابیم، بی‌گفتگو اینست كه: این ترتیب، وابسته به توقیف نبی اكرم و فرود آمده از جانب خدای تعالی است و برای رأی و اجتهاد، در این زمینه مجال و جولانگاهی باقی نمانده است. این جبرئیل بوده كه طبق روایات وارده، هرگاه فرود می‌آمد و آیتی به همراه داشت، موضع و جایگاه هر آیه‌ای را در سوره‌ی مربوطه‌اش تعیین می‌كرد، آنگاه رسول خدا آن را بر یارانش فرو می‌خواند و به نویسندگان وحی فرمان می‌داد كه آن را در جای خود بنگارند. حضرتش در طی زندگی آیات قرآنی را بارها ضمن نمازها، خطبه‌ها، حكم‌ها، موعظه‌ها و بخصوص به هنگام نزول آیات، بعد هم بارها و به كرات بر بندگان خدا فرو خوانده است. روایات می‌گویند كه هر سال جبرئیل یكبار قرآن را با او برابر می‌كرد، و در آخرین سال آن مقابله و برابری دوبار پیش آمد. (1) ترتیب آیه‌ها در آن هنگام به همین سان بود كه امروز در میان دستان ما و پیش روی ماست و برای هیچ‌كس، اعم از یاران وفادار او و خلفای راشدین، و یا بعدی‌های آنان در ترتیب چیزی از آیات قرآنی، جای كوچكترین تصرف و تغییری نمانده است. گردآوری زمان ابوبكر، چیزی جز این نبود كه قرآن را از روی سنگ‌های سپید و استخوان شانه‌ها در صحفی تدوین كنند. و جمع آن در عهد عثمان تنها نقل آن از صحف به مصاحفی بود و هر دوی این عمل، درست به همان ترتیبی بود كه پیامبرگرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) تعیین فرموده بود. اجماع و نصوص مترادفه، بر اینكه ترتیب آیات توقیفی است، جای گفتگویی نمی‌گذارد. از آنان كه اجماع را در این باره حكایت كرده‌اند زركشی در البرهان و ابوجعفر بن الزبیر در مناسبات و سیوطی در اتقان است. (2)
البته این اجماع متكی به نصوص فراوانی است كه قسمتی از آنها تاكنون ذكر شده و به پاره‌ای دیگر برای نمونه اشاره خواهد شد:- در داستان زید بن ثابت (3) كه گفت: «زمان نبی اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) قرآن را از رقعه‌ها گرد می‌آوردیم.» و نیز درباره‌ی ترك «بسم الله» در صدر سوره‌ی براءة، ابن عباس علت آن را از عثمان پرسید و او پاسخ داد: «سوره‌ها به شماره‌های معین بر پیامبر خدا فرود می‌آمد. چون چیزی بر او وحی می‌شد كسی از نویسندگان وحی را می‌خواند كه آن را بنویسد و می‌فرمود: این آیات را در سوره‌ای كه چنین و چنان است بگذار. انفال از سوره‌های اولیه‌ی نازل شده در مدینه بود و براءة آخرین نازل شده‌ی قرآن است. داستان این یكی شبیه داستان آن دیگری بود. پس گمان بردم كه این از آن است. بدینجهت این دو را كنار هم نهادم و میانشان «بسم الله الرحمن الرحیم» ننهادم و آن را جزء سبع طوال قرار دادم.» (4)
در این روایت عثمان از نزول سوره‌ها به شماره گفتگو می‌كند و باز در میان نصوص و روایات مختلفه این سخنان را می‌یابیم كه عثمان بن ابی العاص گفت: «نزد رسول خدا نشسته بودم كه ناگاه حضرت به بالا نگریست، سپس چشم به پائین افكند و گفت: «جبرئیل نزد من آمد و گفت كه این آیه را در این جایگاه از سوره قرار دهم:
إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ وَ إِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَى ... (5)
و باز آنچه را كه بخاری از عبدالله بن زبیر نقل می‌كند كه گفت:‌ به عثمان گفتم آیه‌ی
«وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْوَاجاً» (6)
را آیه‌ی دیگری نسخ كرده است. پس چرا آن را نوشتید؟ گفت: «ای برادر زاده! چیزی از آن را از جایش تغییر نخواهم داد» (7). یعنی هر آنچه بوده چنانكه بوده نگهداشته است.
و نیز در روایتی عمر گفت از پیامبر از هیچ چیز بیشتر از كلاله نپرسیدم تا با انگشت به سینه‌ام زد و فرمود: آیه‌ی تابستانی كه در آخر سوره‌ی نساء است ترا كفایت می‌كند. (8) همچنین روایات صحیحه‌ای كه از قرائت نبی اكرم درباره‌ی سوره‌های مختلفه نقل كرده‌اند دلالت آشكار و روشن بر ترتیب آیه‌ها در آن دوره دارد. مانند سوره‌های بقره و آل عمران و نساء در حدیث حذیفه و سوره‌ی الاعراف در صحیح بخاری است كه آن را به نماز مغرب می‌خواند و سوره‌ی «قد افلح المؤمنون» را كه نسائی نقل می‌كند و یا سوره‌ی «روم» را كه به روایت طبرانی به نماز صبح قرائت می فرمود. در كتب سنت احادیث بسیاری داریم كه پیامبراكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وقتی قرآن را بر نویسندگان وحی می‌خواند ترتیب آیات را نیز به آنان می‌فرمود. (9)
روایات صحیحه در این باره در كتب عامه و خاصه فراوان و همه‌ی آنها به روشنی دلالت می‌كند كه پیغمبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) آیات قرآنی را در برابر یاران خود چنان می‌خواند كه ما امروز می‌خوانیم و مجالی برای ابراز شك و تردید و یا وهمی در این باره باقی نمانده است.

پی‌نوشت‌ها

1.صحیح بخاری: كتاب 161 المناقب باب25 و كتاب 79 الاستئذان باب43، صحیح مسلم: كتاب 44، فضائل الصحابه حدیث 98 و 99، سنن ابن ماجه: كتاب 6 الجنائز باب 63، طبقات ابن سعد: جزء 2 قسم 2 ص 3 و 40، مسند احمد بن حنبل1: 230، 275، 325، 326، 362، 399، و 6: 282، مسند طیالسی: حدیث 1373.
2.الاتقان سیوطی1: 60 نوع هجدهم فصل ترتیب آیات.
3.مقدمتان49، اتقان نوع 18، برهان1: 237.
4.تفسیر طبری1: 34، 35، مقدمتان40، مصاحف31، ابوشامه 61، برهان1: 234 و 235، مجمع البیان5: 2.
5.سوره‌ی 16 النحل: آیه‌ی 90.
6.سوره‌ی بقره آیه‌ی 240.
7.سیوطی: اتقان1: 60 نوع 18 فصل.
8.ابن سعد3: 1/ 202، ابن عساكر5: 133.
9.برای نمونه رجوع كنید: ‌صحیح بخاری، كتاب تفسیر القرآن باب18، كتاب الاحكام باب97، مسند احمد3: 120 و 4: 381 چاپ قاهره 1313هـ.

منبع مقاله :
رامیار، محمود؛ (1392)، تاریخ قرآن، تهران: انتشارات امیركبیر، چاپ سیزدهم

 



ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
موارد بیشتر برای شما
پایان‌های ناخوشایند: تأملی در سرنوشت بدعاقبتان و عوامل آن
پایان‌های ناخوشایند: تأملی در سرنوشت بدعاقبتان و عوامل آن
قدم به قدم در خانه تکانی و تمیزکاری آشپزخانه
قدم به قدم در خانه تکانی و تمیزکاری آشپزخانه
چرا صل علی سترکه ترند شد؟ به همراه فیلم
چرا صل علی سترکه ترند شد؟ به همراه فیلم
گزیده‌ای از جلسه ۲۸ دادگاه محاکمه منافقین
play_arrow
گزیده‌ای از جلسه ۲۸ دادگاه محاکمه منافقین
عراقچی: سواحل مکران به محور توسعه ملی تبدیل می‌شوند
play_arrow
عراقچی: سواحل مکران به محور توسعه ملی تبدیل می‌شوند
پدر امیر محمد خالقی: برخی می‌خواستند از خون فرزندم سوءاستفاده کنند
play_arrow
پدر امیر محمد خالقی: برخی می‌خواستند از خون فرزندم سوءاستفاده کنند
پشت پرده طرح ترامپ برای کوچ اجباری مردم غزه
پشت پرده طرح ترامپ برای کوچ اجباری مردم غزه
روایت معاون اول قوه قضائیه از مبانی دینی و حقوقی بیانات رهبر انقلاب درباره عدم مذاکره با آمریکا
play_arrow
روایت معاون اول قوه قضائیه از مبانی دینی و حقوقی بیانات رهبر انقلاب درباره عدم مذاکره با آمریکا
گل دیدنی هالک از روی ضربه کاشته
play_arrow
گل دیدنی هالک از روی ضربه کاشته
پاسخ فواد ایزدی به یک سوال: چرا از آمریکا به ایران آمدید؟ / FBI اذیتم می‌کرد!
play_arrow
پاسخ فواد ایزدی به یک سوال: چرا از آمریکا به ایران آمدید؟ / FBI اذیتم می‌کرد!
قیچی برگردان اسماعیل قلی‌زاده از جنس شاهکار!
play_arrow
قیچی برگردان اسماعیل قلی‌زاده از جنس شاهکار!
تقلید صدای حیرت‌انگیز توسط شرکت‌کننده مقابل میثاقی و خیابانی
play_arrow
تقلید صدای حیرت‌انگیز توسط شرکت‌کننده مقابل میثاقی و خیابانی
نمایی از قطار لاکچری در ماچو پیچو
play_arrow
نمایی از قطار لاکچری در ماچو پیچو
نقشه آمریکا برای ایران به روایت فواد ایزدی!
play_arrow
نقشه آمریکا برای ایران به روایت فواد ایزدی!
تحصن حامیان حزب‌الله در جاده فرودگاه بیروت
play_arrow
تحصن حامیان حزب‌الله در جاده فرودگاه بیروت