نقش عالمان و مراجع شیعه در ملی كردن نفت
25 اسفند 1386
یكی از خصائص نهضت‌ها و انقلاب‌های ایران چند شهری بودن آن است و این به دلیل پیوستگی روحانیت شیعه به یكدیگر و داشتن آرمان‌های مشترك آنها و تبعیت از مركزیت یعنی مرجعیت و حضور روحانیت با نفوذ در سرتاسر ایران است.
نهضت ملی شدن صنعت نفت در بسیاری از شهرهای ایران موجب جنبش مردم به رهبری روحانیت گردید. روحانیون بزرگ ایران برای ملی شدن صنعت نفت دست به مبارزه زدند و مردم را برای پیروزی بسیج كردند.
آیت‌اللّه بروجردی كه اعلم علمای آن زمان بود و در دی ماه سال 1323 به قم آمده بود، همّ خود را مصروف سروسامان بخشیدن به حوزه‌ی زخم‌خورده‌ی قم داشتند و كمتر وارد مسایل سیاسی می‌شدند؛ اما در مسئله‌ی نفت به روایت آیت‌اللّه سلطانی ، می‌فرمودند: «البته روحانیت به هیچ وجه نباید با این حركت مخالفت كند. اگر با این حركت مردمی مخالفت كند و این حركت ناكام بماند، در تاریخ ایران ضبط می‌شود كه روحانیت سبب این كار شد؛ لذا به آقای بهبهانی و علمای تهران نوشتم كه مخالفت نكنند.»
آیت‌اللّه واعظ‌زاده خراسانی نقل می‌كند كه « آیت‌اللّه بروجردی به خاطر آن روح انقلابی كه داشت از نهضت ملی نفت» حمایت می‌كرد.
گرچه حمایت آیت‌اللّه بروجردی جنبه‌ی اثباتی كمتری داشت و در جایی اطلاعیه یا فتوایی صادر نكرد، اما مخالفت نكردن وی و تأییدهای ضمنی او می‌توانست كمك بزرگی به رهبران نهضت باشد.
به دنبال طرح ملی شدن صنعت نفت مراجع دیگر و عالمان وقت مانند « آیت‌الله العظمی خوانساری ، آیت‌اللّه بهاءالدین محلاتی (در شیراز)، آیت‌اللّه شاهرودی ، حجة‌الاسلام سیدمحمود روحانی قمی و عده‌ای دیگر از علما و مراجع تقلید با صدور فتاوای خود ضمن تجلیل از آیت‌اللّه كاشانی ، نظر ایشان را در مورد ملی شدن صنعت نفت قویاً مورد تأیید قرار دادند.»
آیت‌اللّه محمدتقی خوانساری كه از مراجع ثلاث قم بودند، در فتوایی اعلام نمودند «اگر از پیغمبر(ص) بپرسند كه یك منبع مهم و فوق‌العاده‌ی ثروت «طلای سیاه» و عایدات بی‌پایانی كه هر روز میلیون‌ها تومان از آن منبع خداداد، حقوق حقه‌ی این ملت را به رایگان در طبق اخلاص گذارده و تقدیم اجنبی شود و مملكتی كه از 15 میلیون، 14 میلیون آنها فاقد وسائل زندگی هستند و هرروزه دچار مخاطرات مختلفه و مبتلای به موت اصغر و اسود شوند، نه معاش و نه لباس، نه زندگی داشته باشند و از این منبع عظیم استفاده و بهره‌ی قابلی نبرند، چه صورت دارد؟... ] حضرت [ نسبت به ما كه دارایی و اهتمام خود را صرف بنده كردن آزادگان می‌كنیم چه خواهند فرمود؟
... مسلط نمودن اجنبی بر نفت كه مایه‌ی حیات این ملت است، غیر از خفّت عقل و بی‌علاقگی به جامعه و عدم توجه به مقررات و وظایف دینی و ضعف ادراك و عدم رعایت مصالح و مفاسد جامعه چیز دیگری نبوده و نیست.» آیت‌اللّه خوانساری در پایان افتاء خود آیت‌اللّه كاشانی را ملاك قرار دادند و افزودند «خصوصاً با این‌كه مثل حضرت مستطاب آیت‌اللّه كاشانی دامت بركاته كه مجتهدی عادل و باشهامت و دلسوز و فداكار برای مصالح دین و دنیای مردم، با این همه جدیت ترغیب و تحریص و مردم را بیدار می‌كند، دیگر مجال عذری برای كسی نمی‌ماند».
آیت‌اللّه محلاتی ، عالم و مرجع مردم شیراز، نیز در اعلامیه‌ی خود كلیه‌ی قراردادهایی را كه دولت‌های غیرمشروع امضا كرده‌اند باطل اعلام كرد و نوشت: «قراردادهای تحمیلی سابق بین كشور ایران و كمپانی نفت چون علاوه بر این‌كه به‌دست حكومت‌های جابره كه شرعاً و واقعاً ولایتی بر اهالی مسلمانان و ملت مظلوم این كشور نداشته‌اند، به ضرر فاحش و برخلاف مصلحت مسلمانان بوده، لغو و بی‌اثر است. و اكنون هم تهیه‌ی وسائل برای كوتاه كردن دست اجانب از سوء مداخله در كار مسلمین و اعاده‌ی عظمت و استقلال تام كشور اسلامی ایران عزیز از اهم تكالیف هر مسلمانی است.» آیت‌اللّه محلاتی در پایان اعلامیه‌ی خود در حمایت و تأیید آیت‌اللّه كاشانی نوشت: «البته آقای آیت‌اللّه كاشانی دامت بركاته نظر به همین مقدمات معروضه ابقای معادن نفت در دست شركت اجنبی مخالف نظرشان است و به همین دلیل كه عرض شد ملی شدن آن را لازم می‌دانند. بنابراین همكاری و مساعدت با حضرت معظم‌له در این مقصود شریف و هدف حیاتی فریضه و ذمّه هر مسلمانی است.»
آیت‌اللّه حاج شیخ عباسعلی شاهرودی در اطلاعیه‌ای اعلام كرد «جای هیچ گونه تردیدی نیست كه كوتاه كردن دست اجانب از كشور و مسلمین و ملی نمودن صنعت نفت در سراسر كشور بر هر مسلمانی لازم و واجب است.» وی در حمایت و تأیید آیت‌اللّه كاشانی افزود «خصوصاً كه مثل حضرت آیت‌اللّه‌العظمی آقای كاشانی دامت بركاته العالی در رأس این نهضت مقدس بوده و تمام اوقات شریف خود را مصروف در رفع ظلم و جور و تأمین آسایش مسلمین می‌فرمایند... بر مسلمان‌ها لازم است از وجود محترم امثال ایشان تبعیت و قدردانی نمایند و روی موازین شرع و دین مقدس اسلام برای مسلمین در اقدام بر (ملی شدن صنعت نفت در سراسر كشور) جای هیچگونه شبهه و تردیدی نیست.»
از سویی دیگر، آیت‌اللّه سیدحسن چهارسوقی ، از علمای پرطرفدار اصفهان ، در جواب استفتای عده‌ای از مردم، بقای شركت نفت را از موارد سلطه‌ی كفار بر مؤمنین شمردند و فرمودند: «حرمت تسلیط اجانب و كفار بر مسلمین و اموال و نفوس و اعراض و نوامیس آنها از بدیهیات و مسلمات و جای هیچ شبهه و تردید نیست ولن یجعل الله للكافرین علی المومنین سبیلاً». سپس در مورد لزوم مبارزه‌ی عمومی افزود: «و فرقی نیست در این جهت بین دولت و ملت. همه در نفع و ضرر شركت دارند، بلكه بر دولت بیشتر لازم است جدّیت و اهتمام در قطع ید اجانب و بیگانگان.» آیت‌اللّه چهارسوقی در لزوم اطاعت از آیت‌اللّه كاشانی اضافه كرد: «در این موضوع پیروی از حكم مطاع و فرمایش متبع حضرت آیت‌اللّه كاشانی دامت بركاته لازم است.»
آیت‌اللّه حاج شیخ باقر رسولی عالم و پیشوای مردم گیلان نیز در پاسخ استفتای عده‌ای از مؤمنان اعلام كرد: «لزوم استرداد حقوق مغصوبه از ستمكاران ضروری و مُجْمعٌ علیه جمیع دیانات و ا قوام و ملل مختلفه می‌باشد... بنابراین پیروی و همكاری با حضرت آیت‌اللّه كاشانی مدظله و جبهه‌ی ملی ادام‌الله بقائهم و هر سازمانی كه بر علیه ستمكاران تأسیس شده، لازم و متحتم است.»
آیت‌اللّه حاج سیدمحمود روحانی قمی از علمای بزرگ و فقهای بنام قم در فتوایی اعلام نمود و نوشت: «نفت و معادن آن ملك مسلمین و مال ایرانیان است و منافع او را اجانب می‌برد و چندین میلیون جمعیت از زن و بچه ایرانی دچار بدبختی و بیچارگی است كه در نتیجه هموطنان ما دچار فساد اخلاق و اختلافات مسلكی كه عالم بشریت را تهدید می‌نماید، شده‌اند و اگر منافع منابع این مملكت عاید ملت شود، تمام بدبختی‌ها و پریشانی‌ها مرتفع خواهد شد... و این حكم روی موازین شرع و از ضروریات دین است و مطابق نص آیه‌ی مباركه «لن یجعل‌الله للكافرین علی المؤمنین» واضح و مبرهن است.»
آیت‌اللّه قمی رهبری آیت‌اللّه كاشانی را در این فتوا مورد تأیید و آن را ملاك حقانیت لزوم ملی شدن نفت اعلام نمود و نوشت «با توجه به این‌كه مثل حضرت آیت‌اللّه آقای حاج ابوالقاسم كاشانی دام ظله كه از اول عمر و زندگانی خود اشتغال به اصلاح امور مسلمین و خیرخواهی مردم و مبارزه با دشمنان دین و دنیای مسلمین بوده‌اند و در مقام دفاع از حقوق حقه‌ی ایرانیان از هیچ گونه فداكاری و مبارزه دریغ ننموده‌اند و با اطلاع كاملی كه از سیاست دارند و در رأس این نهضت مقدس قرار گرفته‌اند و با كمال جدیت، امر و قیام می‌فرمایند بر ملی شدن صنعت نفت در سراسر كشور، راهی برای شبهه باقی نماند. بنابراین بر تمام مسلمین و هموطنان عزیز حتم و لازم است كه نهایت سعی و كوشش را مبذول دارند تا گریبان خود را از چنگال جابرانه‌ی اجانب خلاص و سعادت را نصیب خود نمایند.»
همچنین آیت‌اللّه حاج شیخ محمدرضا كلباسی از علمای بزرگ مشهد نیز در پاسخ به استفتایی در مورد ملی شدن نفت نوشت: «... طلب حق و گرفتن آن از وظایف اولیه‌ی هر مسلمانی است... تردیدی ندارم كه معادن نفت ایران حق اولیه‌ی ایرانیان است... اعتراف می‌كنم كه زبونی و سستی خودمان باعث شده كه این ثروت هنگفت ملی سال‌ها به رایگان در اختیار دیگران باشد و غاصبانه حق مشروع ما را تاراج نمایند...
امروز بر فرد فرد مسلمانان لازم است كه از موقعیت استفاده و نسبت به استیفای حقوق حقه خود از شركت نفت و ملی شدن آن مجاهدت، و مساعی جمیله‌ی حضرت آیت‌اللّه كاشانی را پشتیبانی نمایند.»
همچنین حجج اسلام آقای حاج سید حسین خادمی و حاج شیخ مرتضی مدرسی اردكانی از اصفهان و حاج سید مصطفی سیدالعراقین و آیت‌اللّه حاج شیخ مهدی نجفی نیز در حمایت از ملی شدن نفت اعلامیه‌هایی صادر كردند.
فتوای آیت‌الله حاج سیدمحمود روحانی در مورد وجوب ملی شدن صنعت نفت
آیت‌اللّه فقیه سبزواری از علمای مشهد نیز فتوایی دایر بر لزوم خلع ید از شركت نفت صادر كرد.
علما، رهبری آیت‌اللّه كاشانی را در جنبش ملی كردن صنعت نفت پذیرفته و از مردم می‌خواستند كه از معظم‌له پیروی و اطاعت و كمك و همكاری نمایند. بدیهی است این عالمان كه هر كدام در حوزه‌ی خود دارای نفوذی بوده‌اند، تأثیر وافری در بسیج عمومی و مردمی كردن مبارزه برای ملی كردن نفت داشته‌اند.
منبع:www.irdc.ir
