یونسکو سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد

تاريخچه

سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد که به‌طور خلاصه یونسکو نامیده می‌شود یکی از سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است که در اول نوامبر سال 1945 درست هنگام پايان جنگ جهاني دوم كنفرانس بزرگي در لندن تشكيل شد. در اين كنفرانس نمايندگان 37 كشور شركت كردند. فرانسه و انگلستان به عنوان دو كشوري كه بيشترين صدمات را از جنگ تحمل كرده بودند، پيشنهاد كردند سازماني با هدف نهادينه ساختن فرهنگ صلح به معناي واقعي كلمه تأسيس شود. از نظر آنان سازمان جديد بايد در راه «همبستگي فكري و اخلاقي بشريت» خدمت كند و مانع از وقوع جنگ جهاني ديگر شودوباهدف پيشبرد صلح و رفاه همگاني در جهان از طريق «همكاري» ميان ملتها تأسيس شد. از آنجا كه صلح بايد بر اساس همبستگي معنوي و فكري پي ريزي شود و از آنجا كه «جنگ‌ها نخست در اذهان بشر آغاز مي شود، دفاع از صلح نيز بايد در ذهن انسان‌ها شكل گيرد» (همانگونه كه در آغاز ديباچة يونسكو آمده است) ، رسالت يونسكو بيش از هر چيز اخلاقي است و با روح انسان سر و كار دارد. بنابراين يونسكو مأموريت يافته است كه در مقام سازماني براي «همكاري فكري» در سطح بين المللي خدمت كند.
يونسكو با ازدياد و تقويت مناسبات آموزشي، علمي و فرهنگي دو هدف كاملاً پيوسته را تعقيب مي كند.
اولین هدف توسعه، كه وراي تقاضاي سادة پيشرفت مادي، بايد به طيف گسترده اي از خواستهاي انسان پاسخ گويد، بدون آنكه ميراث نسلهاي آينده را به خطر افكند.
. دومین هدف برقراري فرهنگ صلح، بر اساس آموزش مسؤوليت شهروندي و مشاركت كامل در فرايندهاي دموكراتيك. براي اينكه صلح پايدار، صادقانه و مورد قبول همه برقرار شود، در ديباچة اساسنامة يونسكو آمده است كشورهاي امضاء كنندة اين اساسنامه «مصمم اند كه دستيابي كامل و برابر به آموزش، پي جويي آزاد حقيقت عيني، تبادل آزاد انديشه‌ها و دانسته‌ها را براي همگان تضمين كنند و روابط بين مردم خود را توسعه بخشند و افزايش دهند تا با درك متقابل و بهتر به شناختي دقيق‌تر و حقيقي تر از آداب و رسوم يكديگر برسند.»

براي تحقق اين هدف ، دولت هاي مربوط تصميم به تأسيس «سازمان‌هاي آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسكو) گرفتند تا با همكاري ملل جهان در زمينه‌هاي آموزشي، علمي و فرهنگي به تدريج به اهداف صلح بين المللي و رفاه عام بشري برسند و اين خود از اهداف اولية سازمان ملل متحد است كه در منشور آن نيز آمده است.
كنفرانس سانفرانسيسكو كه منجر به تشكيل سازمان ملل در سال 1945 شده از دولت انگليس دعوت كرد كنفرانسي جهت تدوين اساسنامه بين المللي فرهنگ برگزار كند. اين كنفرانس در نوامبر همان سال با شركت 43 كشور از جمله ايران ، در لندن برگزار شد. هدف اولية كنفرانس سانفرانسيسكو و دولت آمريكا تأسيس سازماني صرفاً آموزشي براي بازسازي مراكز آموزشي بود ولي شركت كنندگان در كنفرانس لندن فرهنگ را نيز به عنوان بخشي از برنامة سازمان منظور كردند. وقوع بمباران هيروشيما و توجه همگان به نقش يافته‌هاي علمي در زندگي بشر به آنجا انجاميد كه حرف «S» نيز به نشانة كلمة «Sciences» علوم در عنوان سازمان گنجانده شود و «Uneco» به «Unesco» تبديل شود.
طي اين كنفرانس وظايف سازمان درچندين بند تعيين شد كه خلاصه آن عبارت است از:
تسهيل تبادل آزاد ميان رهبران آموزشي، فرهنگي و علمي كشورها
مبادلة آزاد عقايد و اطلاعات ميان مردم و متخصصين از طريق مدارس، دانشگاه‌ها و ساير مؤسسات آموزشي و پژوهشي
تدوين و توزيع برنامه‌هاي آموزشي و فرهنگي متناسب با نيازهاي كشورها
به علاوه بر ضرورت حفظ جنبة غير دولتي سازمان نيز تأكيد شد.
نزديك به پنجاه سال از تأسيس سازمان ملل و سازمان تربيتي، علمي و فرهنگي وابسته به آن «يونسكو» مي گذرد. طي اين سال ها تحولات بسيار مهمي در زندگي اجتماعي بشر رخ داده است. از جمله مبارزات استقلال طلبانه در سراسر دنيا و ظهور كشورهاي مستقل در صحنه بين‌المللي است و گواه آن حضور بيش از 170 كشور عضو در يونسكو در سال هاي اخير است در حالي كه در بدو تأسيس سازمان، اين تعداد كمتر از پنجاه كشور بود و مقر کنونی آن در پاریس پایتخت فرانسه میباشد و دفترهایی نیز در کشورهای مختلف دارد

كشورهاي عضو

در سال 1945، 37 كشور اساسنامه يونسكو را به امضاء رساندند. اين اساسنامه بعداً در سال 1946 مورد امضاء بيست كشور ديگر قرار گرفت و بدين ترتيب اين تعداد از اعضاء نخستين بنيانگذاران سازمان آموزشي، علمي، فرهنگي ملل متحد شدند. تا سال 1950 تعداد اعضا يونسكو به 59 عضو رسيد و در سال 1954 اتحاد جماهير شوروي سابق به عنوان هفتادمين عضو به اين سازمان پيوست.
بين سالهاي 1960 و 1962 در پي فرايند استعمارزدايي 24 كشور جديد التأسيس آفريقايي نيز به اين سازمان پيوستند. اما در سال 1984 يونسكو يكي از اعضاي مهم خود يعني ايالات متحده را كه بر مديريت و سياستهاي سازمان انتقاد داشت و تصميم به خروج از آن را گرفت را از دست داد. اندكي بعد انگلستان و سنگاپور نيز از سازمان كناره گيري كردند.
در اوايل سال 1990 فروپاشي بلوك شرق سبب ايجاد تحولات بيشتر شد. كرسي آلمان شرقي بر اثر اتحاد با آلمان حذف گرديد. اندكي بعد فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سابق نيز سبب افزايش اعضا شد و 12 عضو جديد بر اثر اين فروپاشي به سازمان يونسكو پيوستند از جمله ارمنستان، آذربايجان، گرجستان، قزاقستان و قرقيزستان، اندكي بعد نوبت كشورهاي يوگسلاوي سابق شد و كشورهايي نظير بوسني هرزگوين، اسلووني و كروزني به اين سازمان ملحق شدند.
از زمان تأسيس سازمان يونسكو 10 عضو در فواصل زماني مشخص از سازمان كناره گرفتند. به عنوان مثال آفريقاي جنوبي در سال 1956 اين سازمان را ترك كرد و در سال 1994 بعد از حذف نژاد پرستي دوباره ملحق شد. تمامي اين ده كشور به جز سنگاپور دوباره به يونسكو پيوستند. انگلستان يكبار ديگر در سال 1997 عضو يونسكو شد. در اكتبر 2003 با برگشت ايالات متحده به يونسكو تركيب اعضاي آن به 190 كشور عضو رسيد.

مجامع يونسكو

مجموعه فعاليتها و كاركردهاي يونسكو خوشبختانه از همياري ميان عوامل مختلف مجامع گوناگون بهره‌مند است. اين مجامع در شكل نهايي خود يك مجمع بين المللي را تشكيل مي‌دهند.
اين مجامع در برگيرنده دولتها، كميسيونهاي ملي، نمايندگان پارلمانها، NGOs و مؤسسات ديگر مي‌باشند. در ميان اين جوامع همچنان مي توانيم رسانه‌هاي جمعي ، مدارس، مؤسسات علمي فرهنگي، سهامداران بخشهاي خصوصي و گروهي از مؤسسات سازمان ملل را جاي دهيم.
ـ اين جوامع به عنوان يك كليت ايده‌آلها و ارزشهاي يونسكو را در سراسر جهان چه در سطح محلي چه در سطح ملي و چه در سطح بين المللي همواره زنده مي‌دارند.
ـ در مجموع 190 كشور داراي كميسيونهاي ملي مركب از نمايندگان مجامع آموزشي، علمي و فرهنگي هستند. در حدود صد كميته مشورتي، كميسيونهاي بين المللي و شوراهاي بين الدولي به منظور انجام وظايف محوله ويژه و نيز جهت بازتاب فعاليتهاي يونسكو فعاليت مي‌كنند.
ـ شش هزار مؤسسه، مركز و كلوپ يونسكو ايده‌آلها و تلاشهاي سازمان را به طور اساسي و بنيادين دنبال مي‌كنند.
ـ 6700 مدرسه وابسته به يونسكو به جوانان در جهت افزايش بينش تساهل و تفاهم بين المللي ياري مي‌رسانند.
ـ 330 سازمان غير دولتي (NGOs) با يونسكو ارتباط رسمي دارند و بسياري از سازمانهاي ديگر با بخش‌هاي مختلف يونسكو در خصوص مسائل جاري همكاري مي‌كنند.
ـ گروه چهل نفره متشكل از شخصيت‌هاي برجسته موسوم به سفيران خيرخواهي از استعدادها و موقعيت‌هاي خود در راستاي كمك به جلب توجه جهاني نسبت به فعاليت و مأموريت يونسكو استفاده مي‌كنند.
ـ بيش از 300 شركت و سازمان فعال در عرصه تجاري و شركاي جديد متعهد شده‌اند كه در راستاي نيل به اهداف توسعة پايدار انساني و مسئوليت پذيري اجتماعي با يونسكو در سطح جهاني همكاري ‌كنند.
ـ 174 كشور عضو با يونسكو در پاريس مذاكرات دائم دارند.

حوزه‌هاي موضوعي( عرصه‌هاي فعاليت) يونسكو

يونسكو اهتمام خويش را به فعاليت در زمينه‌هاي آموزش، علوم‌طبيعي، علوم اجتماعي و انساني، فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات مصروف كرده است.
گزيده‌اي از حوزه‌هاي فعاليت و حوزه‌هاي تخصصي در ذيل بصورت فهرست‌وار آمده است:

آموزش:

ـ حق آموزش
ـ طرح‌ها و سياست‌هاي آموزشي
ـ طفوليت و خانواده
ـ آموزش ابتدايي
ـ آموزش متوسطه
ـ آموزش عالي
ـ آموزش فني و حرفه‌اي
ـ آموزش علم و فناوري
ـ آموزش معلم
ـ آموزش غيررسمي
ـ آموزش جامع
ـ تنوع فرهنگي و زبان‌شناختي در آموزش
ـ ICT و آموزش
ـ آموزش به هنگام فوريت‌ها، بحرانها و بازسازي

ـ تربيت بدني و ورزش

ـ صلح و آموزش حقوق بشر
ـ آموزش عدم خشونت

علوم طبيعي:

ـ آب شيرين
ـ مردم و طبيعت
ـ اقيانوسها
ـ علوم‌زمين
ـ سواحل و جزاير كوچك
ـ علوم‌پايه و مهندسي
ـ سياست علمي
ـ زنان در علم

علوم اجتماعي و انساني:

ـ اخلاق
ـ حقوق بشر
ـ جوانان و ايدز
ـ زنان و برابري جنسي
نژادپرستي، تبعيض نژادي و بيگانه‌ستيزي
ـ امنيت و صلح انساني
ـ فلسفه
ـ مطالعات روز و كاربردي
ـ مهاجرت بين‌المللي
ـ مسائل شهري
ـ دموكراسي و دولت

فرهنگ

ـ فعاليت بهنجار
ـ سياست‌هاي فرهنگي
ـ ميراث
ـ تنوع فرهنگي
ـ گفتگوي بين‌فرهنگي
ـ صنايع فرهنگي
ـ فرهنگ و توسعه
ـ هنرها و خلاقيت
ـ توريسم فرهنگي
ـ موضوعات ويژه

ارتباطات و اطلاعات

ـبايگاني‌ها و كتابخانه‌ها
ـ رسانه‌هاي جمعي
ـ محتواي خلاقانه: راديو، تلويزيون، رسانه‌هاي خبري
ـ آموزش و ICT
ـ دولت الكترونيك
ـ مسائل اخلاقي
ـ آزادي بيان
ـمطبوعات مستقل
ـ مردمان غيربومي
ـ اطلاع‌رساني در عرصه توسعه جامعه
ـ ابزارهاي پردازش اطلاعات
ـ توسعه رسانه‌اي
ـ آموزش رسانه‌اي
ـ تكثر زباني
ـ مراكز چند‌رسانه‌اي
ـ افراد معلول و ICT
ـ حفاظت و بايگاني
ـ اطلاع‌رساني در حوزه عمومي
ـ شبكه‌هاي راديويي و تلويزيوني دولتي
ـ نوسازي تجهيزات IT
ـ آموزش
ـ زنان
ـ جوانان

موضوعات خاص

ـ افغانستان
ـ افريقا
ـ فرهنگ صلح
ـ گفتگوي ميان تمدنها
ـ آموزش همگاني
ـ جنسيت
ـ HIV/AIDS
ـ مردمان غيربومي
ـ عراق
ـ كشورهاي عقب افتاده
ـ جزاير كوچك ( باربادوس و ده جزيره ديگر)
ـ اروپاي جنوب شرقي
ـ شاهراههاي اطلاعاتي يونسكو
ـ آب، ميراث جهاني، جوانان

ساختار و تشكيلات يونسكو

كنفرانس عمومي
يكي از اركان اصلي يونسكو كنفرانس عمومي است. اين كنفرانس نمايندگان كليه كشورهاي عضو را در برمي گيرد و هر دو سال يك بار تشكيل جلسه مي دهد. برنامه‌ها و بودجة يونسكو توسط كنفرانس عمومي تعيين مي شود و همة كشورها از حق يك راي برخوردارند.
كنفرانس عمومي شش زبان كاري دارد كه عبارتند از : انگليسي، عربي، چيني، اسپانيايي، فرانسه و روسي
كنفرانس عمومي يكي از فرصت‌هاي خوب براي تبادل آرا و تنظيم برنامه با دبيرخانه يونسكو و كشورهاي ديگر است.
شوراي اجرايي
شوراي اجرايي يا به عبارتي شوراي اداري يونسكو، مقدمات كار كنفرانس عمومي را تهيه و بر اجراي كامل تصميمات كنفرانس عمومي نظارت مي كند. 58 عضو آن توسط كنفرانس عمومي و با راي گيري برگزيده مي شوند. در گزينش نمايندگان اين شورا، تنوع فرهنگ ها و توزيع جغرافيايي كشورها مدنظر است. شوراي اجرايي دو بار در سال تشكيل جلسه مي دهد.
دبيرخانه و مدير كل
(مدير كل كنوني يونسكو آقاي كوئيچيرو ماتسوئورا اهل ژاپن هستند كه در سال 1999 به اين سمت برگزيده شدند)

دبيرخانه يونسكو وظيفه تدوين پيش نويس برنامه و بودجه و پياده كرده برنامه مصوب را به عهده دارد. دبيرخانه كه با مديريت و تحت نظارت مديركل (مديركل يونسكو توسط كنفرانس عمومي براي مدت شش سال انتخاب مي شود) اداره مي شود موظف است برنامه‌هاي مصوب كنفرانس عمومي را به اجرا درآورد. در اوايل دهة 80، كاركنان دبيرخانه نزديك به 3500 نفر بوده‌اند (كه حدود 2400 نفر در مقر يونسكو در پاريس و سايرين در دفاتر منطقه اي سازمان در كشورهاي مختلف فعاليت داشته‌اند). در سال 2001 دبيرخانه حدود 1800 كارمند در رده هاي مديريتي و غير مديريتي داشته است كه حدود آنها در مقر يونسكو در پاريس مشغول به كارند. در جهت تمركز زدايي دفتر منطقه‌اي علوم در هند و دفتر اصلي و ربانكوك عمده ترين دفاتر يونسكو هستند، به علاوه مركز فرهنگي آسيا براي بونسكو كه يك مركز ملي است و در ژاپن قرار دارد در سال‌هاي اخير سهم فزاينده‌اي در برنامه هاي يونسكو در آسيا و اقيانويسه يافته است
كميسيون هاي ملي
طبق ماده 7 اساسنامه يونسكو براي ايجاد هماهنگي بين يونسكو و مؤسسات ذيربط، كشورهاي عضو موظف به ايجاد كميسيون هاي ملي شدند. در حال حاضر 190 كميسيون ملي يونسكو وجود دارد كه در مجموعة نظام ملل متحد بي نظير است. در كميسيون هاي ملي متفكران، دانشگاهيان و شخصيت هاي علمي فعاليت دارند و در تدوين ، اجرا و ارزيابي برنامه‌هاي يونسكو مشاركت مي‌كنند. كميسيون‌هاي ملي از طريق انتشار كتاب ها و اسناد يونسكو و برگزاري كنفرانس ها و تشكيل نمايشگاه، ديدگاه ها و برنامه‌ هاي يونسكو را در كشور خود منعكس مي‌كنند. به علاوه نقش مشورتي نيز دارند و دولت‌هاي متبوع خود را از برنامه هاي يونسكو مطلع مي كنند و به اين ترتيب افكار و انديشه هاي يونسكو را اشاعه مي دهند.

بودجه يونسكو

يونسكو داراي دو نوع منبع مالي است: بودجه عادي و منابع فرا بودجه اي . بودجه عادي از محل حق عضويت هايي تأمين مي شودكه كشورهاي عضو بر حسب توان اقتصادي خود مي پردازند. در سال 2000 كشورهاي فقير (40 كشور) هر يك 001/0 درصد كل بودجة عادي را پرداخت كرده‌ اند؛ در حاليكه حدود ده كشور هر يك حق عضويتي بيشتر از 2% از كل بودجه سازمان را پرداخت نموده اند. ژاپن با پرداخت كل بودجة عادي يونسكو اصلي ترين تأمين كنندة منبع مالي سازمان بوده است. براي سال‌هاي 2000 تا 2001 بودجة عادي يونسكو 554 ميليون دلار آمريكا بوده است.
از ديگر رو منابع فرابودجه اي نيز در اختيار يونسكو قرار دارد. اين منابع براي سال‌هاي 2000 تا 2001 حدود 250 ميليون دلار بوده است. كه 113 ميليون دلار آن از طرف كشورهاي عضو در اختيار يونسكو قرار گرفته است تا صرف اجراي طرح‌هاي كشورهاي در حال توسعه شود. بيش از 60 ميليون دلار نيز از طرف برنامة توسعة ملل متحد (UNDP) يا از طرف ديگر آژانس هاي ملل متحد كه همچون يونسكو در زمينه‌ هاي توسعه، جمعيت، كودكان يا محيط زيست فعاليت مي‌كنند، در اختيار سازمان قرار گرفته است.

مأموريت هاي يونسكو

اساسنامة يونسكو پنج مأموريت بزرگ براي سازمان تعيين كرده است.
پيشبرد ، انتقال و سهيم شدن در دانش: به طور كلي با تكيه بر فعاليت‌هاي پژوهشي ، تربيتي و آموزشي.
مطالعات دورنگرانه: آموزش ، علم ، فرهنگ و ارتباطات براي جهان فردا چه شكلهايي بايد داشته باشند؟
فعاليت‌هاي يونسكو به آينده مي نگرد. سازمان مي كوشد به «پيش‌بيني و تحليل» دگرگوني هاي مهمي بپردازد كه جوامع با آن مواجه خواهند شد و سؤالاتي را دربارة آينده آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات مطرح كند. مثلاً يونسكو چند سالي است تغييراتي را بررسي مي كند كه توسعه اينترنت در زمينه هاي شناخت و اطلاعات بوجود آورده است.
يونسكو بايد با اولويت بخشي به «تحقيقات ، آموزش و مهارت آموزي» به محققان ، استادان و دانشجويان كليه كشورها كمك كند تا بتواند به دانش و معرفت بيشتري دست يايند، آنها را به افراد بيشتري انتقال دهند و بكوشند هيچ كس را بي بهره نگذارند.
تعيين معيارها: تدارك و تصويب اسناد بين المللي و توصيه هاي قانوني
يونسكو داراي فعاليتي هنجاري است؛ به عبارت ديگر قواعد حقوق بين المللي را ايجاد، اصلاح و اعمال مي كند(قوانين جهاني كه همة دولت‌ها بايد به آنها پايبند باشند و آنها را رعايت كنند). بدين ترتيب يونسكو اعلاميه‌ ها، بيانيه‌ ها، توصيه ها … را به تصويب مي رساند.
كارشناسي: براي سياستهاي توسعه و پروژه هاي كشورهاي عضو كه به صورت «همكاري‌فني» در اختيارشان قرار مي گيرد، يونسكو مأموريتي كارشناسانه در كشورهاي عضو انجام مي دهد و طرف مشورت آنها در زمينه سياست ها و طرح هاي توسعه شان است. در اين زمينه يونسكو همكاري فني واقعي دارد، به عنوان مثال هماهنگي كارهاي عظيم مرمت يك بنا.
مبادله اطلاعات تخصصي: فعاليت يونسكو بيش از هر چيز توسط مقامات 189 كشور عضو، انجمن هاي آموزشي، علمي، فرهنگي و ارتباطي انجام مي گيرد. سازمان هاي ملي، بين المللي و سازمان هاي غيردولتي نيز در رسالت يونسكو مشاركت دارند.
اين سازمان با استفاده از منابع مكتوب و با استفاده از فناوري هاي جديد اطلاعات مرتبط با پنج حوزة تخصصي خود يعني آموزش، علوم، علوم اجتماعي و انساني و ارتباطات را گردآوري و در سطح جهان توزيع مي كند. يونسكو متخصصان، هنرمندان و انديشمندان جهان را گرد هم جمع مي كند و زمينه هاي تبادل آرا و نظريات را فراهم مي آورد و گزارش هاي اين گردهمايي را منتشر مي كند.

اهداف و برنامه های يونسكو

هدف كلي:
هدف برنامه هاي يونسكو كه بر اساس سهيم كردن همة انسان ها در دانش پي‌ريزي شده پيشبرد فرهنگ، صلح خواهي، توسعة انساني و توسعة پايدار مي باشد.
رسالت سازمان:
1. توسعه و ارتقاء اصول و هنجارهاي جهاني مبتني بر ارزشهاي مشترك به منظور مواجهة با چالشهاي بوجود آمده و مهم در عرصة آموزش، علم، فرهنگ و ارتباطات و حمايت و تقويت «رفاه‌عمومي»
2. ارتقاء و گسترش تكثر‌گرايي از طريق به رسميت‌شناسي و صيانت از تنوع فرهنگي و ملاحظة حقوق‌انساني 
3. ارتقاء سطح مشاركت و اقتدار در جامعة علمي از طريق دسترسي برابر، ظرفيت‌سازي و مشاركت در دانش

اهداف استراتژيك:

آموزش:
ـ ارتقاي آموزش به عنوان حق اساسي مطابق با اعلامية جهاني حقوق بشر
ـ بهبود كيفيت آموزش از طريق متنوع‌سازي محتويات و متدها و ارتقاي ارزشهاي مشترك در سطح جهاني
ـ ارتقاي سطح تجارب علمي، ابتكارات و اشاعه و مشاركت اطلاعات و اتخاذ بهترين تدابير در راستاي سياست‌ گفتگوي علمي
علوم:
ـ ارتقاء اصول و هنجارهاي اخلاقي براي هدايت توسعة علمي و تكنولوژي و استحالة اجتماعي
ـ بهبود امنيت انساني از طريق مديريت بهينه تحولات اجتماعي و محيطي
ـ تقويت و غنابخشي به ظرفيتهاي علمي، فني و انساني در راستاي مشاركت در جوامع علمي معاصر
فرهنگ:
ـ ارتقاء سطح ابزارهاي استاندارد قانوني و اجراي آنها در حوزه فرهنگ
ـ صيانت از تنوع فرهنگي و تشويق گفتگو ميان فرهنگها و تمدنها
ـ تقويت و غنابخشي ارتباط ميان فرهنگ و توسعه از طريق ظرفيت و مشاركت در دانش
محورهاي اصلي برنامه هاي يونسكو عبارتند از:
- آموزش و پرورش براي همه
- پيشبرد تحقيقات زيست محيطي از طريق برنامه هاي علمي جهان
- حفظ و تقويت ميراث طبيعي جهان
- پيشبرد جريان آزاد اطلاعات، آزادي مطبوعات و توسعة رسانه‌ هاي كثرت گرا و در عين حال تقويت امكانات و ظرفيت هاي ارتباطي كشورهاي در حال توسعه
اين تلاش ها با همكاري كارگزارهاي گوناگون نظام ملل متحد و ساير سازمان هاي درون دولتي به عمل مي آيند. توجه كارهاي يونسكو معطوف به اين امور سه گانه است: زنان، كشورهاي آفريقايي و كم توسعه يافته ترين كشورهاي جهان

برنامه هاي (استراتژي) ميان مدت يونسكو

برنامه هاي ميان مدت يونسكو در چهارچوب برنامة ميان مدت شش ساله تنظيم مي شود.
الف:استراتژي 2001 ـ 1996:
پيش نويس برنامة ميان مدت شش سالة يونسكو (2001 ـ 1996) بر مبناي نظرخواهي از كشورها، اجلاس هاي منطقه اي و بحث و تبادل نظرهاي مختلف تهيه مي شود. اين برنامه به سه برنامة كوتاه مدت دو ساله تقسيم و در كنفرانس عمومي مورد بحث و تبادل نظر نمايندگان كشورها قرار گرفته و تصويب مي‌شود.
پيش نويس جزئيات برنامه و بودجة دو سالة يونسكو به طور جداگانه با توجه به كليه جوانب و ديدگاه ها و نقطه نظرها تدوين و در اوايل بهار سالي كه كنفرانس عمومي در ماه نوامبر آن تشكيل مي‌شود. براي نظر خواهي و مشاركت كشورها به كميسيون هاي ملي كشورهاي عضو ارسال مي شود تا با توجه به سوابق و نظرات گذشته خود كه در تدوين پيش نويس ارائه كرده اند، نسبت به تهيه قطعنامه ها با بار مالي و پيشنهاد براي اصلاحيه ها اقدام كنند. قطعنامه ها و اطلاحيه ها بايد بر اساس قوانين و مقررات مربوط باشد و تعدادي از اين قطعنامه ها در طول كنفرانس عمومي با توجه به حمايت ساير كشورها و نظراتي كه ابراز مي شود به تصويب رسيده و كشورهاي مجري از بودجه هاي مصوب خود مطلع خواهند شد.
نكته قابل توجه اين است كه چون يونسكو يك سازمان مالي نيست، نمي تواند در سطح وسيعي از كشورها حمايت مالي به عمل آورد و كمك هاي مالي يونسكو چه در قالب قطعنامه و چه در قالب برنامة مشاركت كه جزيي از برنامه و بودجة عادي هردو سال مي باشد، حالت نمادي داشته و به هيچ وجه پوشش دهندة فعاليت هاي بزرگ نيست، مگر طرح هايي كه از طريق برنامه هاي فرابودجه اي يونسكو مورد حمايت قرار مي گيرند.
ب: استراتژي 2007 - 2002
استراتژي ميان مدت 2007 ـ 2002 همراه با برنامه و بودجه 2003 ـ 2002 مبيّن برنامه اصلاحات يونسكو مي‌باشد كه از سوي اجلاس عمومي يونسكو در سي و يكمين نشست سازمان كه در اكتبر ـ نوامبر 2001 برگزار گرديد پذيرفته شد. اين استراتژي درصدد طرح و ترسيم بينشي جديد و پيش‌نويسي نوين براي سازمان يونسكو از طريق تبيين كاركردهاي مطمئن مي‌باشد.
به طور كلي اين استراتژي پيرامون يك موضوع وحدت آفرين تدوين شده است كه يونسكو سعي دارد از طريق آن روند صلح و توسعة انساني را در عصر جهاني‌سازي از طريق آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات بهبود و رشد بخشد.
به همين خاطر اين استراتژي در پي آن است كه بتواند ميان رسالت و نقش يونسكو از يك سو و جهاني‌سازي توأم با حفظ چهرة انساني ارتباط نزديك برقرار سازد.
اين استراتژي چهار حوزة برنامه‌ريزي بنيادين را با يك هدف مشترك به يكديگر پيوند مي‌زند و شمار محدودي از اهداف استراتژيك را ترسيم مي‌كند كه در مجموع دوازده هدف آن مربوط به كل سازمان و سه‌ هدف باقيمانده مربوط به برنامه‌هاي خاص سازمان مي‌باشد. در ميان اين اهداف استراتژيك دو موضوع بسيار مهم اما غير همسو ترسيم شده است كه هم بخش مهم و ذاتي تمامي برنامه‌ها مي‌باشد و بايد هم باشد. اين دو موضوع عبارتند از فقرزدايي مخصوصاً فقر شديد و توزيع اطلاعات و فناوري‌هاي ارتباطي در همة عرصه‌هاي آموزشي، علمي، فرهنگي و اطلاعاتي و ساخت يك جامعة علمي يا دانش محور.

موضوع وحدت آفرين:

يونسكو درصدد ياري رساندن به روند صلح و توسعة انساني در عصر جهاني‌سازي از طريق آموزش، علوم، فرهنگ و
ارتباطات است

جوایز و مدال‌های یونسکو

یونسکو جوایز و مدال‌هایی را در زمینه‌های مختلف علمی و فرهنگی ارائه می‌کند که برخی از آنها عبارتند از:
جایزه کالینگا برای فراگیر کردن دانش
جایزه علمی یونسکو
جایزه کارلوس جی فینلای در میکروبیولوژی
جایزه جواد حسین برای دانشمندان جوان
جایزه سلطان قابوس برای حفاظت از محیط زیست
جایزه بین المللی رودخانه‌های دست ساز برای حفاظت از منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک
مدال انستیتو پاستور – یونسکو
جایزه یونسکو – ال اورئال برای زنان دانشمند
جایزه صلح فیلکس هوفوت – بویگنی
جایزه آموزش صلح یونسکو
مدال‌های سرگی اینشتین برای هنر سینماتوگرافی
جایزه جیکجی برای افراد یا موسساتی که در حفاظت از میراث‌های مستند و دسترسی به آنها تلاش کرده‌اند.
مدال موتزارت یونسکو برای تقویت صلح جهانی با استفاده از موسیقی و دیگر هنرها.

مدیران کل یونسکو

جولین هاکسلی، انگلستان، (۱۹۴۸-۱۹۴۶)
خانم تورس بودت، مکزیک، (۱۹۵۲-۱۹۴۸)
جان ویلکینسون تیلور، ایالات متحده، (موقت ۱۹۵۳-۱۹۵۲)
لوتر اوانس، ایالات متحده،؛ (۱۹۵۸-۱۹۵۳)
وتیورنیو ورونسه، ایتالیا (۱۹۶۱-۱۹۵۶)
رنه ماهو ، فرانسه، (۱۹۷۴-۱۹۶۱)؛ (موقت ۱۹۶۲)
آمادو – ماهاتار ام بو، سنگال (۱۹۸۷-۱۹۷۴)
فدریکو ماریو زاراگونوزا، اسپانیا (۱۹۹۹-۱۹۸۷)
کوئیچرو ماتسورا، ژاپن (۱۹۹۹ تا کنون)

فعالیت های اصلی در جمهوري اسلامي ایران

آموزش:
1) همکاری در تدوین نخستین سند سیاست ایران در زمینة آموزش فراگير و تأسیس دفتر آموزش برای همه؛
2) دو اجلاس منطقه‌ای آموزش برای همه در سطح وزرای آموزش و پرورش در اسلام آباد (2003) و اصفهان (2006)؛ 3) تدوین الگوی برنامه‌ریزی آموزشی در سطح ملی و استانی (ANPRO-Iran)؛ 4) همکاری در تأسیس دبیرخانة ملی آموزش برای توسعة پایدار در وزارت آموزش و پرورش؛ 5) راه‌اندازی و تجهیز مرکز پژوهشی فرهنگیان بم (BTRC)؛ 6) تأسیس مجتمع آموزشی نمونة بم (BMSC) از طریق مشارکت ملی و بین المللی؛ 7) آموزش پیشگیری از اچ آی وی/ ایدز، تربیت بدنی و مهارت‌های زندگی؛ 8) مدیریت بحران در آموزش و پرورش؛ 9) ارزیابی میان‌دوره‌ای اجرای برنامة آموزش برای همه (EFA)؛ 10) اجرای آزمایشی برنامه آموزش فراگیر در مجتمع آموزشی نمونة بم.
علوم طبیعی:
1) ارتقاي سطح مدیریت منابع آب به‌وسیلة تأسیس مراکز و شبکه‌های منطقه‌ای؛ 2) تهیه کتاب راهنمای تربیت آموزشگران مدیریت آب شهری؛ 3) انتشار سند مرجع در مورد قنات بم از دیدگاه علمی، فرهنگی و تاریخی؛ 4) تسهیل انتقال علم و فن آوری از طریق همکاری با پارک‌های علمی و ایجاد کرسی‌های یونسکو؛ 5) ظرفیت‌سازی و بالا بردن توانایی‌ها در آماده سازی و پیشگیری از بلایای طبیعی با آموزش و انتشار کتاب‌های راهنما‌؛‌ 6) حمایت از نه مخزن زیست بوم گاهی در ایران؛ 7) شبکة جهانی اطلاع‌رسانی در مورد آب و آبادانی در مناطق خشک (G-WADI)؛ 8) آب‌های زیرزمینی برای موقعیت‌های اضطراری (GWES)؛ 9) سیستم قنات‌ها.
فرهنگ:
1) افزایش تعداد آثار ثبت‌شده از چهار به هشت در فهرست میراث جهانی یونسکو؛ 2) طرح جامع مدیریت و پروژه‌های آزمایشی حفاظتی و مرمتی برای بم و محیط فرهنگی اطراف؛ 3) ظرفیت‌سازی‌شرکت‌های خصوصی مشاوره در بخش فرهنگی؛ 4) فعالیت‌های آموزشی در چغازنبیل و هفت تپه؛ 5) فعالیت‌های آزمایشی در چغازنبیل برای ایجاد ارتباط بین فرهنگ ملموس و غیرملموس؛ 6) رونق بخشی، حفاظت و نگهداری از میراث فرهنگی ملموس و غیرملموس؛ 7) طرح‌های حفاظتی و مرمتی برای چغازنبیل و ارگ بم؛ 8) ظرفیت‌سازی و کمک‌های فنی در زمینه‌های مختلف فرهنگی.
ارتباطات و اطلاعات:
1) استفاده از رسانه‌ها جهت معرفی بهتر فعالیت‌ها و وظایف یونسکو؛ 2) ارتباطات در سطح منطقه جهت حمایت و توسعة روابط پایدار با شرکای ملی؛ 3) فعالیت در ارتباط با ”حافظة جهانی“؛ 4) آموزش و کارگاه‌های آموزشی در موردِ اچ آی وی/ ایدز، پناهندگان، تسهیل دسترسی به اطلاعات برای معلولین، زمین‌لرزه و روزنامه‌نگاری علوم.
دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران در سال 2003 تأسیس شده و چهار کشور افغانستان، ایران، پاکستان و ترکمنستان را پوشش می‌دهد.

منابع مورد استفاده :

www.gmakoei.blogfa.com.1
www.fa.wikipedia.org.2
irdiplomacy.ir.3
www.unic-ir.org4
برای مطالعه بیشتر میتوان به کتب زیر نیز مراجعه کرد
1.شن مک برايد (ويرايش)، يک جهان، چندين صدا، ترجمه ايرج پاد، تهران: انتشارات سروش، 1369، چاپ اول، صص 25-15.
2پيشين، گزارش همايش آشنايي با يونسكو، كميسيون ملي يونسكو در ايران و بررسي راه هاي همكاري آنها، ص 85- 84 و ص 145.
.3 بي نا، ارتباطات و يونسکو، ماهنامه کيهان فرهنگي، س3، ش5، مردادماه 1365، ص 30