سیاست وحکومت ازدید گاه نیکولو ماکیاولی
زندگی
بورجیا مردی بی‌رحم و حیله‌گر بود، بسیار شبیه چیزی که در کتاب شهریار ترسیم شده‌است. ماکیاولی حقیقتاً سیاستهای بورجیا را نمی‌پسندید اما فکر می‌کرد که با حاکمی همچون بورجیا اهالی فلورانس می‌توانند ایتالیا را متحد کنند، هدفی که ماکیاولی در تمام عمرش دنبال آن بود. از بخت بد ماکیاولی زمانی که مدیچی‌ها به حکومت فلورانس بازگشتند و انقلاب واژگون شد وی از مسند خود برکنار شد. از دست دادن شغل او را به جای عمل سیاسی مجبور به نگارش درباره سیاست کرد. مأموریتهای دیپلماتیک آخرین کار رسمی او در موقعیت سیاسی بود.
بعد از اینکه ماکیاولی پستش را از دست داد بطور مداوم درخواست کرد تا به سیاست بازگردد. او تلاش کرد مهربانی خاندان مدیچی را با نوشتن و تقدیم کتابی که فکر می‌کرد مطابق میل خاندان مدیچی باشد کسب کند. بنابراین شهریار برای نیل به این هدف نوشته شد. متأسفانه خاندان مدیچی با آنچه که در کتاب آورده بود موافق نبودند در نتیجه او بیکار ماند. بعدها، زمانی که منتقدین کتاب را دیدند حیرت کردند از افکاری از نوع تفکرات مطرح شده در شهریار حیرت کردند. و این مسئله باعث بدنامی وی بعد از مرگش شد.
.
چند سال بعد خاندان مدیچی از فلورانس بیرون انداخته شدند و انقلاب دوباره برقرار شد و ماکیاولی به کسب مجدد پست و مقام خود که سالها قبل از دست داده بود امیدوار شد اما شهرتی که کتاب شهریار داشت باعث شد مردم فکر کنند تفکر وی شبیه مدیچی‌هاست در نتیجه وی به مقام سابقش انتخاب نشد. از اینجا سراشیبی تندی در زندگی وی آغاز شد سلامتی او شروع به ترک او کرد و ماکیاولی چند بعد در سال ۱۵۳۷ از دنیا رفت.
ماکیاولی در تمام طول عمرش ناعادلانه مورد حمله قرار گرفت که این مسئله بعد از مرگش بدتر شد. او به طور مداوم به‌دلیل حمایتش از حکومت فاسد مورد لعن بود. در حقیقت حکومت ماکیاولیستی امروزه به حکومت فاسد گفته می‌شود. تنها اخیراً شخصیت حقیقی و تا حدودی روشن شده‌است. جهان باید نگاهش را از ماکیاولی سرد و بی‌روح به ماکیاولی
وطن‌پرست و نابغه سیاسی تغییر دهد.
اندیشه سیاسی ماکیاولی
ماکیاول دنیای بشر را پهنه برخورد میان بخت و نیروی انسان می دید. تمام توجهش معطوف کسانی بود که بجای دیگران تصمیم می گیرند و به آنها توصیفه می‌کرد تا با اتخاذ ابتکارات گوناگون قانون بخت را علیه خود او بکار گیرند.
مفروضه اصلی ما در این پژوهش آنست که ماکیاول در تعیین مفهوم سیاست به منزله عملکرد و استراتژی قدرت راه را برای نظم سیاسی مدرن می گشاید.
واژه های کلیدی: «قدرت»، «بخت»، «اراده»، «اومانیسم»، «فضیلت»، «دولت».
مقدمـه:
او تاریخ را با قدرت هر چه تمامتر مطالعه می کرد تا از آن برای رهایی کشورش از چنگال بیگانگان درسی بیاموزد. از لحاظ سیاسی ایتالیای آن زمان در زیر
چکمه های بیگانگان به ستوه آمده بود و قادر به عقد قرارداد علیه آنها نبود او می‌پنداشت کلید رستگاری ایتالیا در تاریخ نهفته است. زمانی که به دربار فرانسه رسید هیچگونه احترامی برای او قائل نشده و کشورش را به علت نداشتن ارتش، بازرگانی، و خست زیاد که پول کافی به جهت هزینه جنگ نداشت مسخره کردند.
عصر ماکیاول عصر خود کامگی، گستاخی، زیرکی، فریب، خیانت بود و او نظام فلسفی آورد که با تنا قضات آن روزگار همخوانی داشت او اخلاقیات را واژگون و خط مشی زندگی را بر اساس حیله و نیرنگ قرار داد و یگانه شعار سیاسی او این بود که شاه فوق تمام قیود و الزامات مردم عادی است. باید بپذیریم که او بخاطر سهمی که در تکوین نظریه ناسیونالیسم سیاست مبتنی بر قدرت، فردیت گرائی و
بی توجهی به موازین دینی و اخلاقی حق بزرگی بر گردن فلسفه سیاسی غرب دارد.
او بدنبال ایفای نقشی فعال در صحنه سیاست بود اما با بازگشت خاندان مدیچی به فلورانس، پس از یک میان پرده برداری کوتاه رژیم جمهوری، دست ماکیاول از مراکز قدرت خود کوتاه کرد. او با درایت خود سعی کرد که از دور بر اقدامات دیگران تأثیر بگذارد، اما همه تلاش های خاندان مدیچی معطوف به بی اعتبار ساختن او نزد دوستانش بود.
تأثیر رنسانس بر اندیشه های ماکیاول
در رنسانس انسان دیگر به حیات اخروی خود نمی اندیشید و تنها اندیشه اش این بود که به عنوان نیروی محرک تاریخ، خود مختاری و استقلال بدست می آورد. با دگرگونی نظام ارسطویی و فرو ریختن ساختار هستی شناسی به مدت نوزده قرن در جستجوی نجات پدیدارهای طبیعی بود که این امر منجر به ایجاد انقلاب عظیم در تعریف سیاست شد. ماکیاول به دنبال پاسخگویی به این بحران بوسیله ارائه تفسیر جدیدی از مفهوم سیاست (Politic) در چارچوب هستی شناسی و انسان شناسی دوران نوزایی می باشد با سقوط نظام ارسطویی، انسان از جایگاه تعیین شده اش در این نظام پا فراتر می نهد. رابطه جدیدی که بین انسان و جهان بوجود آمده بود، مستلزم ایجاد تفکر سیاسی جدیدی بود که رابطه بین او و همنوعانش را در جامعه تعیین کند. ماکیاول سعی در ارائه مفهوم جدیدی از سیاست دارد که از دیدگاه او تجلی نظام جدید جهان است. او می کوشد تا عدم تعادلی که بدنبال گسست نظام ارسطویی در جهان سیاست بوجود آمده به حالت تعادل باز گرداند.
با پیدایش رنسانس در اروپا زندگی تازه آغاز شد نویسندگان، دانشمندان و هنرمندان نخست در ایتالیا بخصوص در فلورانس و سپس در سراسر اروپا از پایبندی به فرهنگ قرون وسطی و اندیشه مدرسی روی بر تافتند و به اومانیست و انسان گرایی عصر جدید تمایل نشان دادند و ماکیاول در دامان اومانیسم رشد کرد و با مطالعات تاریخی و روی آوردن به دنیای باستان و توجه به نوشته های توکودیدس و کسنوفون و مورخین رومی و تجربیات شخصی طی چهارده سال خدمت در مرکز فلورانس باعث شد که او نظریه جدایی حوزه سیاست از حوزه اخلاق را اعلام کند سیاست قوانین خاص خود را دارد که مستقل از قوانین سایر حوزه های زندگی اجتماعی از جمله قوانین اخلاق دارد، و او آنگاه بر اساس این تفکر فلسفه سیاسی عصر جدید را پی ریزی کرد و نظریه خود را درباره دولت به عنوان موجودی زنده، و قوانین حاکم بر تاریخ، و دارد که از دیدگاه او تجلی نظام جدید جهان است. او می کوشد تا عدم تعادلی را که بدنبال گسست نظام ارسطویی در جهان سیاست بوجود آمده، به حالت تعادل باز گرداند.
با پیدایش رنسانس در اروپا زندگی تازه آغاز شد. نویسندگان، دانشمندان و هنرمندان نخست در ایتالیا بخصوص در فلورانس و سپس در سراسر اروپا از پایبندی به فرهنگ قرون وسطایی و اندیشه مدرسی روی بر تافتند و اومانیست و انسان گرایی عصر جدید تمایل نشان دادند و ماکیاول در دامان اومانیسم رشد کرد و با مطالعات تاریخی و روی آوردن به دنیای باستان و توجه به نوشته های توکودیدس و کسنوفون و موخین رومی و تجربیات شخصی، طی چهارده سال خدمت در مرکز فلورانس باعث شد که او نظریه جدایی حوزه سیاست از اخلاق را اعلام کند. سیاست قوانین خاص خود را دارد که مستقل از قوانین سایر حوزه های زندگی اجتماعی از جمله قوانین اخلاق است، و او آنگاه بر اساس این تفکر فلسفه سیاسی عصر جدید را پی ریزی کرد و نظریه خود را درباره دولت به عنوان موجودی زنده، و قوانین حاکم بر تاریخ، و نظریه «مصلحت دولت ارائه داد. تا آنجا که می دانیم نخستین کسی که به استقلال قوانین سیاست از قواعد اخلاق و به قدرت به عنوان عنصر اصلی و تعیین کننده سیاست توجه یافته است توکودیدس آتنی نویسنده تاریخ جنگ پلوپونزی و بنیادگذار تاریخ سیاسی است» ]2[ ولی توکودیدس اندیشه ها و نظریات خود را درباره سیاست و قوانین آن بطور منظم صورت بندی نکرده بلکه آنها را در ضمن گفتارهایی که شخصیت های سیاسی دولت شهرهای یونانی در فرصتهای مختلف برای توجیه کارهای خود ایراد می کنند، از زبان آن شخصیت ها بیان نموده است.
ماکیاول به خاطر آشنایی با متفکران اومانیست در اندیشه سیاسی طرحی نو و انقلابی بزرگ ایجاد کرد و اعلام نمود در سیاست پیروی از قوانین اخلاقی فایده نمی‌بخشد و در بس موارد ضروریات، ارباب سیاست را مجبور می سازد که چه برای پاسداری از استقلال کشور و چه برای حفظ قدرت خود به قوانین اخلاقی اعتنایی ننمایند.
دومین عاملی که باعث شد ماکیاول اخلاق را در سیاست نادیده و یا کمرنگ نماید، سرگذشت ساوونارولا، راهبی مومن و بسیار متعصب که با ریاضت و معتقدات مسیحی بار آمده بود و کوشید در فلورانس حکومتی مطابق قوانین اخلاقی و دین مسیحی برقرار کند و رویای توماس قدیس را که می گفت «هدف غایی جامعه انسانی زندگی مطابق فضیلت است تا آدمی از این طریق از عنایات الهی برخوردار شود» ]3[ به مرحله واقعیت در آورد ولی چون قدرت و تجهیزات جنگی نداشت و نتوانست در برابر پاپ، عیاش خوشگذاران که پایبند به هیچ قاعده اخلاقی نبود، اما صاحب قدرتی بزرگ و سپاهی فراوان و مجهز در اختیار داشت، مقاومت ورزد. پاپ تکفیرش کرد و بدست همشهریانش سوزانده شد. این واقعه دردناک و تجربه تلخ ساوونارولا را که «همه پیامبر از مسلح پیروز شده و پیامبران بی سلاح ناکام مانده اند» ]3[ مبدأ کارهای تحقیقی و پژوهشی خود قرار داد و بدین نتیجه رسید که سیاست را نباید به عنوان جزیی از اخلاق یا چیزی پیوسته با اخلاق انگاشت، بلکه باید همچون علمی مستقل درباره قوانین حاکم بر قدرت و ارتباط قدرت با سیاست مطالعه کرد.
ماکیاول و اندیشه های نو در سیاست
از دیدگاه او میان زندگی اجتماعی و زندگی سیاسی فاصله ای نیست. همانطوری که بین امور خصوصی و امور عمومی مربوط به دولت اختلافی نیست. سیاست در اندیشه ماکیاول بازتاب امور اجتماعی نیست بلکه نهاد جداگانه در کنار سایر نهادهاست.
به عبارت دیگر تصمیم گیرندگان سیاسی (سیاست گذاران) و شهروندان یک واقعیت واحد را تشکیل نمی دهند، بلکه ایجاد کننده دوگانگی ای هستند که در جدایی ساحت سیاست از ساحت اجتماعی خلاصه می شود.
در اندیشه سیاسی ماکیاول سیاست در اعمالی که یک فرد در برابر افراد دیگر، برای ایجاد رابطه قدرت و قبولاندن قدرت خود به آنان انجام می دهد، تجلی می یابد. بنابراین سیاست را باید به مثابه «فن حکومت» یا «فن تسخیر قدرت» تعریف کرد. لذا از دیدگاه او منشأ قدرت را باید در رابطه دیاکلتیکی بخت و لیاقت جستجو کرد. برای کسب قدرت و تحکیم آن هر کاری را مجاز و مشروع می داند.» ]4[
ماکیاول با کار گذاران هر گونه آثار متافیزیکی که بر کارایی اعمال قدرت خدشه وارد می آورد سیاست را بر اساس مفهوم جدیدی از اخلاق مبتنی بر منفعت گرایی بنیان می نهد، که اوج آنها را بعدها در متفکرانی چون هابس می بینیم و حتی با رها کردن خود از تفکران قرون وسطی چون اگوستین قدیس، سؤالات سیاسی جدیدی را بر پایه بینش اخلاقی تازه تری طرح می کند. اگوستین قدیس در کتاب شهر خدا جامعه ای ترسیم می کند که هدف آن در دنیا تحقق بخشیدن به دو مطلوب بزرگ انسانی یعنی صلح و عدالت بود، توماس اکوئیناس (1274ـ 1224م) بر این باور بود که زمامداران سیاسی نه تنها باید صلح و نظم را تعمیم دهند، بلکه باید برای خیر و سعادت عمومی و برقراری حکومت عادلانه و زندگی پرهیزکارانه تلاش نمایند از دید اکوئیناس «غات اصلی سیاست، نیک خواهی مدنی است که بر تلاش در جهت تأمین نیازهای مادی مردم برتری دارد.» ]5[
ماکیاول آرمان استقلال فردی و اختیار دوران رنسانس را، در رابطه جدید میان انسان و قدرت جستجو می کند این رابطه از پدید آمدن تصویری نو از سیاست (سیاست به منزله اعمال قدرت) و بطور کلی از پدید آمدن نگرش نو از هستی، منبعث می گردد. از زمان ماکیاول به بعد قدرت سیاسی فی نفسه طرح می شود بدون آنکه ضرورت ملاحظه قدرت دیگری مانند قدرت پاپ، برای تایید قدرت سیاسی و پشتیبانی از آن لازم باشد. جدایی سیاست از دیانت و اخلاق، از آن تاریخ به بعد مطرح شد. این تحول درونی و ماهوی سیاست به این شکل متجلی می شود که سیاست مدار اعمال خود را فقط در رابطه با هدفی خاص توجیه می کند هدفی که بنابر ماهیت سیاست و نه بر مبنای حقیقتی متعالی تعیین می گردد.
به این معنا ما شاهد تولد دوباره سیاست در اندیشه او هستیم و تفکر وی بر اساس نیاز به استقلال و خود مختاری فرد است و سیاست به منزله اعمال قدرت، پاسخی است که ماکیاول به مطالبات انسانها برای کسب امنیت (security) می دهد، نیازی که در اندیشه ماکیاول ... در نظر گرفته می شود.
نیازی که در اندیشه ماکیاول جایگزین جوهر ارسطویی می گردد و عامل اصلی تحرک انسان ها در نظر گرفته می شود. ماکیاول در رساله شهریار به چگونگی تسخیر و حفظ قدرت می پردازد «و در آن وضع پیچیده و در هم ایتالیا روزگار خود را باز می تاباند که سرزمینی است چند پاره و دستخوش بازیهای سیاسی و جنگ قدرت پادشاهان و جمهوری های کوچک محلی، بازی های سیاسی و جنگ قدرت
پاپ ها و پادشاهان. بازی که در آن برای کسب قدرت به هر وسیله ای متوسل می‌شوند» ]6[ به همین دلیل رساله شهریار فن توفیق در سیاست است تا فن چگونگی سیاست.
از دیدگاه ماکیاول هر گونه موفقیت در فن سیاست و ایجاد دستگاه سیاسی، نتیجه اقداماتی است که برای بدست آوردن قدرت انجام می گیرد. تحقق واقعیت دولت نمایانگر توفیق در ایجاد دستگاه سیاسی است. پس ایجاد دولت نتیجه فعالیت سیاسی است که هدفش بدست آوردن قدرت و حفظ آن می باشد. به کلام دیگر هدف سیاست بدست آوردن و حفظ قدرت (دولت) است، زیرا سیاست گذاران فقط با استفاده از این نهاد می تواند اعمال قدرت کند و شرط ادامه اعمال قدرت از جانب سیاست گذاران این است که دولت بتواند تعادلی میان خود و مردم بوجود آورد. شکوفایی دولت، مستلزم ایجاد امنیت و فراهم آوردن آسایش است. در اندیشه سیاسی ماکیاول دو واژه کلیدی به نامه نیروی بخت (Fortuna) و اقبال *(Vitru) وجود دارد.
« این دو نیرو بر حیات بشری حکومت می داند. بخت نیروی بالهوس، پیش بینی نشده و غالباً مقاومت ناپذیر که از بیرون بر سرنوشت انسانها تأثیر می بخشد. اما انسان بازیچه نیست که تنها به ساز بخت بر قصد و هر موجودی بخاطر محدودیتهایش تا حدودی توانایی کسب زمام سرنوشت خود را دارد و هر چه فضیلت انسان بیشتر باشد، توانایی دست یابی به سرنوشت خود و تنگ کردن زمام آن دارد. ماکیاول نیروی عظیم بخت را رود خروشانی تشبیه می کند که وقتی خشم می گیرد تمام درختان، بناها و همه چیز اطراف خود را سر تسلیم فرود می آورد.» ]7[
ماکیاول از این بحث نتیجه می گیرد چون بخت تغییر پذیر است و تا هنگامی که بخت و سیاست هماهنگ نیستند مردمان کامیاب می شوند و هنگام تضاد میان آن دو آنان شکست می خورند و حتی ماکیاول نیروی بخت را به زن تشبیه می کند و برای مطیع کردن آن، بکارگیری خشونت و راه های اجبار آمیز را تجویز می کند. در فلسفه سیاسی ماکیاول فوتونا زنی است که برای مطیع شدن و تحت فرمان در آوردنش باید او را زیر شلاق گرفت. در اندیشه ماکیاول بخت همان نیروی اتفاقی بود که آن را در مقابل نیروی تقدیر که به عنوان غایت و سرنوشی از پیش تعیین شده که نظام علیت جهان در جهت تحقق آن عمل می کند قرار می دهد. اما با توجه به دیدگاه او اعتقادی به تقدیر و غایت از پیش تعیین شده
ماکیاول در فصل 25 کتاب شهریار می نویسد: پس نتیجه می گیریم که بخت ناپایدار است اما مردم در شیوه های پایدار، تا زمانیکه ایندو با هم عنان می روند ایشان کامیاب اند و چون از یکدیگر بگسلند کار به ناکامی می کشد.
دیگر واژه کلیدی که در همه نوشته های ماکیاول پدیدار می شود واژه کلیدی (Virtu) مترجمان و سخن سنجان را یکسان گرفتار کرده است دانشورانی به تعریف «Virtu» در یک یا دو جمله دست یازیده اند، اما هیچ تعریفی به معنای گریز پای آن دست نیافته است. بسیاری از معنای گزاران به این بسنده کرده اند که آنرا خواست (Will) انسانی در عمل بنامد. بورکهات آنرا یگانگی نیرو و توانائی و یا قدرت (Force) خلاصه کرد.
واژه کلیدی ماکیاول برای درک و برداشت از قدرت فضیلت است. اما فضیلت چیست؟ در اندیشه سیاسی سقراط بزرگترین خیر برای یک انسان این است که هر روز درباره فضیلت سخن بگوید. بدون رسیدن به یک تعریف منطقی و یا ریاضت بخشی از آن و در اخلاق نیکوماخوسی ارسطو، صرف نظر از دیگر مسائل به والاترین فضیلت که به علو طبع معروف است اشاره می کند. یعنی عادت به ادعای افتخارات والا برای خود، با فهم اینکه سزاوار آنها هستیم، و اما فضیلت از نظر تراسیما خوس آن اعمالی هستند که برای فرد لذت دارد و چون این امر مستلزم تسلط بر دیگران است. ارسطو فضیلت را اعمالی می دانست که شخص از لذت حاصل کند.
در اندیشه سیاسی ماکیاول مفهوم فضیلت بشر یک خصیصه ذاتی بود و آنرا در مورد شایستگی و لیاقت بزرگان پیروز و یا در مودر تسخیر قلمرو یک پادشاه با بکار بستن لیاقت به کار می‌برد بنابراین در آثار ماکیاول، مفهوم ویرچیوبه استعداد استفاده از شرایط موجود برای رسیدن به مقصود بکار برده می شود. در کنار مفهوم ویرچیو مفهوم فورتونا را نیز به کار برد. از دیدگاه او فضیلت عبارت از توانائی جسمی و فکری انسان ـ و بخت نشان دهنده نیروی اتفاق است که فردی دارای فضیلت باید برای رسیدن به هدف از آن استفاده کند بنابراین در اندیشه ماکیاول قدرت فرآیند برخورد میان این دو نیرو است.
فضیلت در اندیشه او شجاعت، شرافت، اطاعت از قانون نیست بلکه فضیلت آنست که شهریار را در رسیدن به هدف هایش یاری رساند. نیرنگ، فریب، بی رحمی که شهریار برای از کف ندادن قدرت باید شیوه ناپرهیز کاری بیازماید.
ماکیاول، فقر و فضیلت، تمدن و تباهی اخلاق، نجمل و انحطاط سیاسی را به یکدیگر مربوط می سازد. هر دولتی که دستخوش فساد شود دیگر نجات پذیر نیست حتی اگر به زیور برترین قانون ها و خردمندانه ترین قانون اساسی آراسته کنند. ماکیاول در ستایش از نهادهای اسپارت می نویسد: «در آنجا برابری در فقر حکمروا بود، مردم به همان نسبت که وظایف حکومتی از آن گروه اندکی از ایشان می شد، به همان اندازه جاه طلبی کمتری داشتند» ]گفتارها، یک، 6، ص 396[
در جای دیگر می گوید «هیچ قانونی نمی توان جلوی فساد همگانی را بگیرد زیرا همانطوریکه برای حفظ اخلاق سالم به قوانین نیاز است قوانین نیز برای رعایت شدن نیاز به اخلاق سالم دارند» ]گفتارها، یک، 18، ص 429[
ماکیاول به حمکران یاد آور می شود که قدرت چیزی نیست بجز انحصار اقتدار. حکمرانی که به حکم ضرورت کسی را از چیزی محروم کرده، باید همواره هوشیار باشد زیرا کسی که می پندارد از چیزی که طبیعتاً از آن محروم شده به جستجوی انتقام بر می آید و دست به توطئه می زند و جنگ باید فعالیت اصلی شهریار باشد زیرا از طریق جنگ به هر چه نیاز دارد می رسد.
انسان از دیدگاه ماکیاول
از منظر او مردم بایستی یا حاکم را دوست داشته باشند، یا از حاکم بترسند اگر حاکم این دو حربه را در دست داشته باشد موفق تر است. اما در بین ایندو ترس بهتر از عشق و دوستی است.
نقطه عطف اندیشه سیاسی ماکیاول ترسیم دولت مقتدر و متمرکز برای رسیدن به وحدت ملی است. بنابراین دولت مجاز است از همه ابزار و وسایل ممکن برای رسیدن به این هدف استفاده کند. یکی از بزرگترین وسایل، انسان است که باید به طرق مختلف تابع محض دولت باشد. دولت، سیاست فریب را برای همیشه باید مدنظر داشته باشد. ماکیاول در رساله شاهزاده خود می گوید: «ای شاهزاده تا وقتی تو فریبکار باشی، فریب خور نیز وجود دارد.« و اضافه می کند به ارزشهای والای انسانی و اخلاقی، مستقل از سیاست، احترام می گذارد، ولی برای کنترل کردن انسانها هر حاکمی که با صداقت عمل کرده، قدرت خود را از دست داده است.
حکومت از نظر ماکیاول
او در این کتاب (پرنس) به دنبال قدرت مستقلی است که بتواند به ایتالیا استقلال سیاسی بدهد. «طرح موضوع حکومت در شاهزاده به قدری پیچیده است که به اجرا در آوردن محتویات آن فقط بدست یک مرد ماهر سیاسی و خوش شانسی امکان پذیر است.»10
«ماکیاول حکومت را بدو بخش جمهوری و سلطنتی تقسیم می کند و آنهم سلطنتی موروثی، زیرا به نظر ماکیاول این نوع حکومت سلطنتی از انواع دگر پایدارتر است. زیرا هم پادشاه سعی می کند سلطنت قدرتمند و سالمی را به ارث خود تحویل دهد و هم در نظام موروثی مردم بیشتر به انظباط طلبی و اطاعت پذیری عادت می کنند.»11
ماکیاول حکومت جمهوری را ملتی است که صاحب فضیلت اند و فضیلت از دیدگاه او عبارت از شجاعت، عظمت، قدرت و شرافت از نوع زمینی آن است که نه فضیلتی را که کلیسا از آن تعبیری برای کسب سعادت اخروی دارد
نتیجه گیری
از منظر ماکیاول سیاست به معنای حفظ قدرت، همه چیز وسیله تلقی می شود و «هدف وسیله را توجیه می کند» و نظم به عنوان غایت سیاست می تواند بدون علت آزادی و رفاه زندگی اخلاقی وجود داشته باشد، ولی هیچ یک از اینها بدون نظم و امنیت قابل تحقق نیستند.
«در کتاب شهریار (1513م) بشدت سیاست مبتنی بر زور، رد اصول اخلاقی و دینی در سیاست و بهره گیری از هر وسیله (فریب، بدقولی، کشتار، بیرحمی) برای کسب یا حفظ قدرت تاکید می نماید به نظر او دولت مصلحت و منفعتی از آن خویش و جدا از هر مصلحت دیگر دارد و هر حاکم برای حفظ مصلحت دولت خود ویژگیهای شیر صفتی و روبه صفتی یعنی سر کوبگری و فریبکاری را در خود در می آمیزد و بی وقفه در مقابل بخت نامساعد می ستیزد.»13
واژه ويرتو برگردان لفظ يوناني آره ته (arete) است و از كلمه لاتين Vir *به معناي مرد مشتق مي گردد كه در زبان لاتين به معناي شيرمرد جنگاور يا به معناي فضيلت و پرهيزگاري و تقوا ترجمه شده است و ماكياولي از آن بيشتر به معناي مردانگي ياد مي كند. واژه فورتونا يا بخت و اقبال كه روميان آن را ايزد بانويي نيك مي پنداشتند كه هر خيز و نعمتي كه بتوان فرض كرد و آدميان جملگي خواستار آن بودند، اختيارش به دست آن ايزد بانو مي بود. ماكياولي بيان مي دارد كه بخت يار دليران است يعني كساني كه كمتر پروا دارند و پرشورند و به بسط اين معنا مي پردازند كه آنچه آن بانو را عمدتا به هيجان مي آورد و در او واكنش مثبت برمي انگيزاند (ويرتو) است
ماکیاولی چه در حوزه نظری وچه در حوزه عملی همگان را مدیون خود ساخت
در حوزه نظری:
در حوزه عملی:
جهاد آزادی ایتالیا که در سال 1870 به اوج موفقیت خود رسیده بود از این کتاب الهام می گرفت . داگلاس گرگوری در مقاله بسیار جامعی نشان می دهد که رهبر ملت ایتالیا یعنی کنت کاور با پیروی از دستورهای ماکیاولی توانست ایتالیا را متحد سازد ومهاجمینش را بیرون راند اگر وی راهی غیر از این پیموده بود جز با شکست و بدبختی با چیزی روبه رو نمی گشت. البته نمیتوان کتمان کرد که مستبدان و ظالمان هر دوره تاریخ پندها و دستورهای مفیدی در شهریار یافته اند . صورت اسامی خوانندگان شایق این کتاب بسیار جالب است . امپراتور شارل پنجم و کاترین دومدیچی این اثر را بسیار تحسین می کردند . الیور کرامول یک نسخه از آن را بدست آورد و اصولش را در راه تقویت حکومت مشترک المنافع بریتانیا به کار برد . هانری سوم و هانری چهارم پادشاهان فرانسه هنگامی که مقتول شدند نسخه ای از این کتاب همراه داشتند . این کتاب به شاهزاده فردریک کبیر در پرداختن سیاست پروس کمک فراوان کرد . لویی چهاردهم از این کتاب چون بهترین شب کلاهش استفاده می کرد . یک نسخه کتاب که پر از یادداشت و اظهارنظر بود در کالسکه ناپلئون بناپارت هنگامی که در واترلو بود به دست آمد . نظریات ناپلئون سوم درباره حکومت کلا از این کتاب اقتباس شده . بیسمارک شاگرد وفادار مکتب ماکیاولی بود و آدولف هیتلر به قول خودش کتاب شهریار را همیشه کنار بستر خود نگه می داشته تا همیشه منبع الهامات وی قرار گیرد . بنیتو موسولینی می گوید : به عقیده من کتاب امیر ماکیاولی عالی ترین راهنما برای هر سیاستمداری است . مکتب وی هنوز زنده است زیرا طی چهارصد سال هیچ تغییر ژرفی در اذهان آدمیان و یا در کردار ملت ها روی نداده است .از مقایسه دو کتاب رسالات وشهریار خواننده به این نتیجه حیرت انگیز می رسد که ماکیاولی جمهوری خواهی مومن بوده علاقه ای به استبداد نداشته نوع مختلط حکومت سلطنتی و توده ای را بهترین نوع حکومت می دانسته و ایمان داشته که هیچ حکمرانی بدون پشتیبانی ملت خود در امان نیست . به عقیده وی با ثبات ترین دولت ها آن هایی هستند که بدست امیرانی اداره می شوند که محدودیت های قانون اساسی بر کارشان حکومت می کند . اکنون ماکیاولی یسوعیان وجود دارد که دشمن کلیسا است . ماکیاولی ملیون که منجی ایتالیای متحد است . ماکیاولی میلیتاریست ها که بوجود آورنده قشون ملی است . ماکیاولی فیلسوف ها که راه جدیدی در فلسفه یعنی فلسفه علمی گشوده و بالاخره ماکیاولی نویسندگان که آثارش را به خاطر سبک بارور و بیان دلیرانه اش می ستایند . وهمه این ماکیاولی ها به جای خود مشروعند
منابع:
1ـ پهلوان چنگیز، اندیشه سیاسی، تهران، نشر پاپیروس، 1366
2ـ ماکیاول، نیکولو، گفتارها، محمد حسن لطفی، تهران، نشر خوارزمی، 1377
3ـ همان منبع
4ـ جهاندی، علیرضا، سیاست به مثابه اعمال قدرت، روزنامه مردم سالاری، تهران، شماره 1371 دوم اردیبهشت ماه 1382
5ـ اپتر، دیوید، اعتراض سیاسی و تغییرات اجتماعی، محمدرضا سعید آبادی، تهران، مطالعات راهبردی، 1380
6ـ ماکیاول، نیکولو، شهریار، داریوش آشوری، تهران نشر مرکز، 1375
7ـ طاهری، ابوالقاسم، تاریخ اندیشه سیاسی در غرب، نشر قومس، 1374
8ـ گرامشی، آنتونیو، شهریار جدید، قاری کلایی، تهران، نشر خوارزمی،
برای مطالعه بیشتر میتوان به کتب زیرنیز مراجعه کرد
نیکولو ماکیاولی؛ نخستین انسان رنسانسی (25 صفحه - از 88 تا 112 -1
فهرست مجلات > رواق اندیشه > شهريور 1383 - شماره 33
ـ2 فرهنگ رنسانس در ایتالیا، یاکوب بورکهارت، برگردان محمدحسن لطفی، طرح نو، تهران
-فلسفه سياسي چيست؟لئو اشتراوس .ترجمه فرهنگ رجايي.
-3بنياد فلسفه سياسي درغرب.دكتر حميد عنايت
-4ماكياولي .كوئنتين اسكينر. ترجمه ع فولادوند
-5متافيزيك.ژان وال. . ترجمه محمد حسن لطفي
ـ6 جامعه‌شناسي سياسي, دكتر حسين بشريه, نشر ني.
7ـ خداوندان انديشة سياسي, و.ت.جونز, ترجمة علي رامين, انتشارات اميركبير.
