آداب تلاوت قرآن (1)

طهارت روح و جسم

پاکترين کتاب هستي

قرآن، پاکترين کلام و پاکترين کتاب، از مبدأ پاکي و طهارت، بر پاکترين قلب عالم هستي تلاوت، و از لبان پاکترين مخلوق الهي، بر عالم وجود عرضه گرديد. و به همين خاطر، تنها کساني مي توانند به اين مصحف مطهر نزديک شده، و از نور پرفيض آن بهره مند گردند که ظاهر و باطني پاک و طاهر داشته، و از هر گونه آلودگي جسم و روح، منزه باشند.
با توجه به حساسيت موضوع، خوبست که مصاديق طهارت را يک به يک برشمرده، و پيرامون آنها، اندکي درنگ نمائيم:

- طهارت کلي جسم

اولين شرط براي تماس با قرآن، پاک بودن از جنابت و داشتن وضو است. و بنابر فتواي حضرت امام خميني (ره):
« مس نمودن خط قرآني، يعني رساندن جائي از بدن به خط قرآن، براي کسي که وضو ندارد، حرام است. »(1)
و اما براي اين که گرفتن وضو، ذهنمان را از تخيلات پراکنده خالي سازد، و ما را در هاله اي از معنويت و عرفان قرار دهد، لحظاتي قبل از شروع به آن، به ياد کلام شيرين حضرت امام صادق (ع) بيفتيم، و ضمن عرض ارادت به شمشمين آقا و مولايمان، اين حالت روحاني را در خود بوجود آورديم:
« چون قصد وضو کني، به آب نزديک شو، مانند کسي که مي خواهد خود را به زحمت پروردگار متعال نزديک کند. زيرا خداوند آب را وسيله ي مناجات و قرب خود قرار داده است. »(2)

طهارت دهان

در چند حديث شريف که از ائمه ي معصومين (ع) نقل گرديده، از دهان بعنوان « راه قرآن » و « يکي از راههاي پروردگار » ياد شده است.
« امام صادق عليه السلام فرمود: پيامبر (ص) فرمودند:

- راه قرآن را پاکيزه سازيد.

پرسيدند که: اي پيامبر! راه قرآن چيست؟
فرمود: دهانهاي شما.
پرسيدند: به چه پاکيزه کنيم؟
فرمود: به مسواک زدن »(3)
و در حديثي ديگر چنين آمده است:
« امام رضا (ع) از پدرانش: پيامبر (ص) فرمود:
- دهانهاي شما راههايي از راههاي پروردگارتان است، آن را پاکيزه سازيد. »(4)
دهان بي حفاظي که غذاي مشکوک و حرام وارد آن مي شود،
دهاني که گناهان بزرگي چون دروغ و غيبت و تهمت را مرتکب مي شود،
دهاني که براي شکستن دل دردمندي بحرکت در مي آيد،
دهاني که پيوسته مسلمانان از شر آن در واهمه و عذاب هستند،
و دهاني که... چگونه مي تواند محل تلفظ آيات نوراني قرآن باشد؟!
آري! تلاوت قرآن بايد از دهاني پاک بگذرد. وگرنه آب صاف در يک نهر آلوده، بالاخره آلوده خواهد شد. اگر قرآن از دهان ناپاک بيرون آيد، مصداق « رب تال للقرآن و القرآن يلعنه » (5) خواهد بود.

- طهارت چشم

« از رسول اکرم (ص) نقل شده که فرمودند :
- اعطا العين حقها. حق چشم را ادا کنيد.
عرض کردند: حق چشم چيست يا رسول الله؟
فرمود: النظر الي المصحف. نگاه کردن به قرآن.
زيرا تلاوت قرآن از روي قرآن، طبق حديث، عبادت است. اگر چشم پاک نباشد، توفيق نظر به قرآن را پيدا نمي کند. »(6)
چشم هرزه اي که بدنبال معصيت و خطا مي چرخد، و چشم افسار گسيخته اي که ديگر در کنترل صاحبش نيست، اگر هم بر روي خطوط قرآن قرار بگيرد، همچون کوري است که جمال نوراني حق را هرگز مشاهده نخواهد کرد. و به مصداق:
آنچه ما کرديم با خود هيچ نابينا نکرد
در ميان خانه گم کرديم صاحبخانه
را جز خطوطي پي در پي، چيز ديگري از قرآن نخواهد يافت.

- طهارت روح

روح ناپاکي که اسير انديشه هاي شيطاني است،
روح پژمرده اي که لطافت و ظرافت خود را از دست داده، و در برخورد با مظاهر معنويت، سرد و بي تفاوت است،
روح تيره اي که زنگار گناه و معصيت، تمامي زواياي آن را پوشانده است،
روح کوچک و حقيري که فقط خود را مي بيند، و سرگرم بازيچه هاي خويش است،
چگونه مي تواند معنويت قرآن را به هنگام تلاوت، درک و لمس نمايد؟!
اما روح پاک و وارسته اي که از علائق مادي فاصله گرفته، و براثر خودسازي هاي پيوسته، نوراني و پرجلا شده است،
روح بلندي که با عبادتهاي خالص و ناب و توجهات روحاني، حرکات شرک آلود و انديشه هاي شيطاني را از خود دور ساخته است،
اين روح با صفا و رحماني، به هنگام تلاوت قرآن، نورانيت عظيم و فراگير قرآن را، به خوبي احساس مي کند. هم نور قرآن را مي بيند و هم در پرتو نور آن، حقايق ديگر را ...

طهارت ساير اعضاء بدن

بنابر تعبير آيت الله جوادي آملي: « گوش و چشم و دست و ساير اعضا نيز راه هاي قرآن است »(7)
گوشي که صوت ملکوتي قرآن را مي شنود و متأثر نمي شود،
گوشي که در مسير خطابهاي قرآن قرار مي گيرد، اما گويا هرگز کلامي و يا خطابي نشنيده است،
گوشي که از شنيدن غيبت و دروغ و تهمت، لذت مي برد، اين گوش طهارت ندارد.
دستي که ناپاک است و طهارت ندارد، نبايد بسوي قرآن دراز شود « لا يمسه الا المطهرون »(8) جز دست پاکان بدان نرسد.
پس بايد تمامي اعضاء بدن را، که راه هاي قرآن هستند، پاک و مطهر نمائيم تا انوار الهي، وجودمان را نورانيت و روشنائي و صفا بخشد.

و اما لحظه اي درنگ!

طهارت کلي جسم، بسيار آسان است. با يک نيت و مقداري آب، مي توان خود را از آلودگي هاي ظاهري پاک کرد، و به آساني قرآن را به لب گذاشت و بوسيد و خطوط آن را لمس نمود.
اما طهارت ديگر اعضاء از جمله: دهان و گوش و چشم و روح، به يکباره امکان پذير نيست، و بايد ضمن توکل بر خداوند بزرگ، با جديت و تمرين و ممارست، رذائل اخلاقي را از جسم و روح زدوده، و آنچنان پاک و طاهر نمائيم که شايستگي انس و مجالست با کلام وحي « قرآن » را بيابيم. انشاءالله.

پي نوشت ها:

1- توضيح المسائل - مسئله 317.
2- مصباح الشريعه - باب دهم.
3 و 4 - بحار، به نقل از الحياه.
5- چه بسا تلاوت کننده قرآن است که قرآن او را لعن مي کند - نقل از مستدرک ج 1 ص 291.
6- هدايت در قرآن - آيت الله جوادي آملي - به نقل از پاسدار اسلام، ش 40.
7- پاسدار اسلام - شماره ي 40.
8- سوره ي واقعه، آيه 79.

منبع: کتاب آداب تلاوت قرآن