الگوهای رفتاری سبک زندگی: عذرپذیری

گاهی در زندگی اجتماعی پدیده‌ای رخ می‌دهد، کسی نسبت به دیگری جفا می‌کند و بعد پشیمان شده از او عذر می‌خواهد. انسانیّت اقتضا می‌کند که عذر وی پذیرفته شود. اسلام به عنوان کامل‌ترین دین، عذرپذیری را صفت پسندیده‌ای می‌داند.
شاید مهم‌ترین مانع برای قبول عذر دیگران، کینه‌ها باشد. اما می‌دانیم که کینه داشتن روا نیست و شایسته نیست که مؤمن در قلب خویش کینه‌ای را حفظ کند، زیرا قلب آدمی جایگاه الهی است و شایسته نیست انسان حریم الهی را آلوده سازد. صادق آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند:
القَلْبُ حَرَمُ اللهِ فَلا تُسْکِنْ حَرَمَ اللهِ غَیْرَاللهِ؛ قلب، جایگاه خداوند است، پس در حرم الهی غیر خدا را جای مده (1).
اگر انسان عذرپذیر نباشد، نشانه‌ی آن است که اهل عفو نیست. این در حالی است که گذشت و مُدارا از والاترین ارزش‌های انسانی و اخلاقی است. ایجاد جامعه‌ی آرمانی در گرو آن است که سلیقه‌های مختلف در کنار یکدیگر قرار گرفته و انسان‌ها توان تحمّل یکدیگر را داشته باشند. از مهم‌ترین ویژگی‌های اخلاقی جامعه‌ی دینی، رهایی از کینه‌ها و دشمنی‌هاست و این امر جز با گذشت، امکان‌پذیر نیست. با عفو و بخشش می‌توان کینه‌ها را به محبت‌ها تبدیل کرد. قرآن کریم به تصویر سیمای پارسایان می‌پردازد و در این رابطه ویژگی‌هایی را برای آنان بر می‌شمارد. از مهم‌ترین خصایص اهل تقوا این است که از خطای مردم می‌گذرند و عذر آنان را می‌پذیرند. در این صورت سینه‌ها از کینه‌ها پاک شده و قلب احسان‌گر شکل می‌گیرد.
قرآن کریم فرمود:
الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛ آنهایی که از مال خود در حال وسعت و تنگدستی انفاق کنند و خشم خود فرونشانند و از (بدیِ) مردم درگذرند، و خدا دوستدار نکوکاران است (2).
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در ارتباط با قبول عذر دیگران چه زیبا فرمودند:
اگر برادر کسی برای عذرخواهی پیش وی آید، باید عذرش را چه درست باشد و چه نادرست، بپذیرد وگرنه با من بر حوض وارد نشود (3).
شخصی به نام صفوان اظهار می‌دارد که خدمت حضرت رضا (علیه‌السلام) شرفیاب شده و به ایشان عذر خویش را عرض کردم. از آن بزرگوار خواستم عذر مرا پذیرا شده برای من استغفار کنند. امام در پاسخ فرمودند:
قبول کردم. نزد من بیا (4).
سپس امام درباره‌ی پدرش سؤال کردند و آنگاه که مطلع شدند پدرش از دنیا رفته است برای او استغفار کردند. حضرت ثامن‌الحجج (علیه‌السلام) رویه‌ی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اجداد خویش را مُدارا و گذشت دانستند و به این آیه اشاره فرمودند:
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى‏ اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِینَ؛ به مرحمت خدا بود که با خلق مهربان گشتی و اگر تندخو و سخت‌دل بودی مردم از گِرد تو متفرّق می‌شدند، پس از (بدیِ) آنان درگذر و برای آنها طلب آمرزش کن و (برای دلجویی) در کارِ (جنگ) با آنها مشورت نما، لیکن آنچه تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام ده که خدا اعتمادکنندگان را دوست دارد (5).

پی‌نوشت‌ها:

1. شعیری، جامع الاخبار، ص 185؛ مجلسی، بحارالانوار، ج 67، ص 25.
2. آل عمران/ 134.
3. پاینده، نهج‌الفصاحه، ص 566.
4. عیاشی، تفسیر عیاشی، ج 1، ص 203؛ بحرانی، تفسیر برهان، ج 1، ص 323؛ حویزی، نورالثقلین، ج 1، ص 404.
5. آل عمران/ 159.

منبع مقاله:
فعالی، محمدتقی؛ (1394)، سبک زندگی رضوی (1)، مشهد: انتشارات بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا (ع)، چاپ اول.