جنبش حزب الله لبنان

مقدمه

جنبش‌های اجتماعی و سیاسی به رفتار گروهی برای نیل به یک هدف اجتماعی یا مقاومت در برابر دگرگونی در یک جامعه اطلاق می‌شود. یکی از اشکال جنبش‌های اجتماعی، جنبش‌های اسلامی است. موضوع تجدید حیات اسلامی یکی از عمده ترین پدیده‌های صحنه‌ی جهانی است و تحلات چند دهه‌ی اخیر در حوزه‌ی جهان اسلام به ویژه در منطقه‌ی خاورمیانه در پاسخ به تحولات جهانی و بنیادگرایی اسلامی بوده است. درا ین میان جنبش‌های شیعی نوع خاصی از جنبش‌های اسلامی به شمار می‌رود که در راستای احیا و استقرار اندیشه‌های تشیع و مبارزه با حکومت‌های فاسد زمان به پا خواسته اند و محرومیت‌های سیاسی و اقتصادی که بر شیعیان اعمال شده عامل مهمی در تسریع این حرکت‌هابه حساب می‌آیند.
شیعیان در نقش بزرگترین و کهن ترین گروه مذهبی لبنان نه تنها قدمتی طولانی دارد بلکه در سال‌های اخیر نقش مهمی در حیات سیاسی این کشور دارند، با این وجود در دوره‌های گوناگون گذشته از موقعیت شایسته سیاسی و اقتصادی برخوردار نبوده است دو عامل: 1) اشغال جنوب لبنان توسط اسرائیل درسال 82 و به دنبال آن مهاجرت ساکنان شیعی این مناطق به محله‌های فقیرنشین بیروت؛ 2- بی تحرکی زعما و دولت لبنان در تامین امنیت در جنوب لبنان و یا رسیدگی به مشکلات اقتصادی شیعیان؛ باعث شد تا شیعیان برای رهایی خود به دنبال رهبری جدید باشند بنابراین ما ظهور جنبش‌های شیعی با ایدئولوژی و رهبری منابع خارجی (ایران و عراق) را در ا ین زمان شاهد هستیم.
جنش انقلاب حزب الله لبنان، یکی از مشهورترین و تاثیرگذارترین این جنبش ها است. در شرایطی که لبنان در آتش جنگ داخلی می‌سوخت، ارتش اسرائیل در ژوئن 1982، تهاجم گسترده‌ای را به لبنان آغاز کرد و نیمی از خاک این کشور را به اشغال خود در آورد. در واقع شکست گروه‌های فلسطینی و احزاب چپ لبنان در مقابله با این تهاجم، شکست نظریه‌های ملی گرایی عربی و ایدئولوژی‌های چپ (کمونیسم، بعث، ناصریسم و ...) را درپی داشت و زمینه را برای ظهورحزب الله لبنان به عنوان تنها گزینه، برای مقابله با این تجاوزات فراهم ساخت.
حزب الله علاوه بر اینکه سدی در برابر توسعه طلبی‌های اسرائیل شده است و بخش بزرگی از جنوب لبنان را از تصرف رژیم صهیونیستی خارج ساخته، تا حدود زیادی نیز موفق شده است تا سیاست ‌های استعماری اسرائیل و حامیانش را در تفرقه افکنی میان دولت‌ها و ملت‌های اسلامی با چالش روبرو سازد و نقش گسترده‌ای درهمگرایی مسلمانان داشته است. در اینجا به شناخت کلیات این جنبش پرداخته می‌شود.
الف- تاریخچه و کلیات پیدایش جنبش حزب الله لبنان

1- تاریخچه شکل گیری جنبش حزب الله لبنان

پس از شکل گیری رژیم صهیونیستی در سال 1948 که منجر به اشغال قسمت قابل توجهی از سرزمین فلسطین گشت، بخش هایی از جنوب لبنان نیز توسط متجاوزان اسرائیلی به اشغال درآمد و حتی قرارداد متارکه که در سال 1949 بین اسرائیل و لبنان منعقد شد نتوانست به اشغالگری این رژیم پایان بخشد. از این رو درسال‌های بعد نیز حملات و تهاجمات رژیم غاصب صهیونیستی به سرزمین لبنان تداوم یافت تا آنکه در ژوئن سال 1982 این رژیم با تهاجیم گسترده، بخش عظیمی از جنوب لبنان از جمله پایتخت این کشور یعنی بیروت را به محاصره درآورد.
این حمله‌ی وسیع تاثیر به سزایی در بسیج سیاسی و نظامی جامعه‌ی شیعیان لبنان داشت و نخستین جرقه‌های تشکیل مقاومت اسلامی در برابر اشغالگران از همین زمان زده شد. از این رو گروه‌های شیعی که بیشتر در شهر بعلبک مستقر شده بودند، تشکیلات واحدی را ایجاد نموده و بستر لازم برای تولد جنبش حزب الله لبنان فراهم آوردند. (2) در این زمان اختلافات سیاسی در جنبش شیعی امل بالا گرفت. این اختلافات بر سر موضع جنبش امل در برخورد با تحولات سیاسی و امنیتی لبنان و تهاجم اسرائیل به لبنان پیش آمد. در پی این اختلافات بود که تعداد بسیاری از رهبران درجه اول جنبش امل همچون سید عباس موسوی، سید حسین موسوی، شیخ صبحی طفیلی و سید حسن نصرالله از جنبش کناره گیری کرده و هسته‌های اولیه حزب الله را به وجود آوردند. (3)
پس از راه اندازی دوره‌های آموزشی- نظامی در بقاع توسط سپاه پاسداران، به تدریج هسته‌های مقاومت شکل گرفت. این نیروها ابتدا به بیروت که در محاصره بود، اعزام شدند. بدین ترتیب تشکیلاتی برای هدایت عملیات در بیروت تاسیس شد که با رهبران مقاومت در بقاع ارتباط مخفیانه داشت. عمده افراد هسته‌های خودجوش مقاومت که در جنوب لبنان و حومه جنوبی بیروت شکل گرفته بودند افراد مذهبی بودند که تجربه‌ی فعالیت نظامی در جنبش امل یا گروه‌های فلسطینی را داشتند. حزب الله ازعملیات محدود در داخل روستاهای جنوب آغاز کرد و سپس به عملیات گسترده پرداخت. (4)
در واقع مجموعه‌های متفرق اسلام گرایی که در بعبلک گرد هم آمده بودند، علی رغم این که هر یک درک خاصی از نحوه‌ی برخورد با جامعه و رویدادهای لبنان داشتند اما به علت شرایط خاص زماین ارها‌ی جز ادغام و وحدت نداشتند. از طرف دیگراین مجموعه‌ها در دو موضوع اتشارک نظر داشتند و آن اعتقادبه ولایت فقیه و پیروی از امام خمینی (ره) و مقابله با رژیم صهیونیستی بود. علاوه براین دریافته بودند که با بهره گیری از تجارب و موفقیت‌های انقلاب اسلامی ایران می‌توانند تشکیلاتی جدید برای تحقق بخشیدن به تئوری‌های اسلامی و اهداف مورد نظر خود ایجاد نمایند. در پرتو این تحولات حزب الله ظهور یافت. (5)
حزب الله در ابتدای فعالیت مقاوت علیه ارتش رژیم صهیونیستی، روش مسمحه و گذشت را در برخورد با افرادی که به گونه‌ای با ارتش این رژیم ارتباط داشتند،در پیش گرفت؛ زیرا در آن تاریخ، هدف حزب الله این بود که ثابت کند ارتش رژیم صهیونیستی دشمن است و نه دوست. علاوه بر این، در پیش گرفتن چنین سیاستی نه تنها برای جذب داوطلبان مقاومت، بلکه برای تضمین و تداوم مبارزه با دشمن نیز امری لازم و ضروری برای حزب الله بود. بدین ترتیب حرکت نظامی حزب الله در قالب مقاومت اسلامی شکل گرفت. (6)
مقاومت لبنان از زمان آزاد سازی جنوب دریافته بود که چنگ با رژیم صهیونیستی پایان نیافته و عقب نشینی این رژیم از جنوب لبنان فصل آخر نبرد نبوده و نخواهد بود. در این زمینه تفاوتی در برآورد حزب الهل درباره آینده‌ی درگیری با رژیم صهیونیستی وجود ندارد، چه این برآورد، لبنانی محض بوده باشد، یعنی در رابطه با مطالبات لبنان برای باز پس گیری مزارع اشغال شده شبعا، آزادی اسرا و زندانیان، دریافت نقشه میدان‌های مین باشد؛ یا برآوردن فوق لبنانی در رابطه با نبرد اعراب با صهیونیسم؛ اما در موقعیت جنوب لبنان و حزب الهل باشد. به هر حال نتایج حاصله از این برآورد حزب الله (مقاومت) را به سوی استراتژی خاصی سوق داد. (7)
عملیات نظامی حزب الله بر ضد ارتش اسرائیل به تدریج افزایش چشمگیری یافت تا اینکه شاخه‌ی نظامی آن استواری لازم را پیدا کرد. در این هنگام حزب الله برایب حفظ دستاوردهای سیاسی خویش در لبنان، برای اولین بار در 6 ژانویه 1984 به طور رسمی بیانیه‌ای نظامی را با امضای مقاوت اسلامی منتشر ساخت. این اقدام، اولین گام حزب الله در ورود به صحنه‌ی مبارزات سیاسی- اجتماعی بود. (8)
از سال 1988 میلادی، این جنبش عملاً به نوعی مقاومت کیفی و خاص در جنوب لبنان دست زد. این مقاومت بی سابقه با واکنش شدید رو به رو شد. اولین چالش و برخورد شدید حزب الله با رژیم صهیونیستی در سال 1992 میلادی روی داد که به نتیجه نرسید. در دومین درگیری در آوریل 1996 میلادی، رژیم صهیونیستی به مدت 16 روز واضع حزبا لهل را بمباران کرد، اما باز هم موفق به نابودی حزب الله نشد؛ زیرا حزب الله نیز تا آخرین لحظه به آتش این رژیم پاسخ داد، لذا رژیم صهیونیستی به ناچار به امضای تفاهم نامه آوریل 1996 میلادی تن داد و عملا مشروعیت مقاومت در جنوب لبنان را پذیرفت. در تدوین این تفاهم نامه بازگیران منطقه‌ای و بین المللی از جمله آمریکا، فرانسه، ایران و سوریه دخالت داشتند.
سرانجام، روند مقاومت در ما می‌سال 2000 میلادی در زمان نخست وزیری ایهود باراک، ارتش رژیم صهیونیستی را وادار به ترک خاک لبنان کرد و برای اولین بار چنین پیروزی عظیمی به دست آمد. پیروزی مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی و وادار کردن این رژیم به تخلیه اراضی اشغالی بدون مذاکره و بدون گرفتن امتیاز، تحولی بی سابقه در منطقه بود. این پیروزی بر روحیه ملل منطقه و امت اسلامی تاثیر گذاشت؛ آن هم زمانی که روحیه شکست ناپذیری رژیم صهیونیستی در منطقه غالب شده بود. لذا تاثیر روانی این پیروزی بسیار مهم بود. (9)
نیم نگاهی به شرایط و ساخترا سیاسی لبنان به خصوص در دوره‌ی شکل گیری حزب الله حکایت از آن می‌کند که همه‌ی احزاب و گروه‌هابا توجه به وضعیت ناامن لبنان برخورداری از نیروی نظامی و تکیه بر آن را جزء اصول و حقوق طبیعی خود تلقی می‌کردند. در همین چارچوب ملاحظه اقدامات حزب الله نشان می‌دهد که یکی از عوامل اصلی شکل گیری آن دفاع در برابر تجاوزات نظامی صهیونیست‌هابه لبنان بوده است.
در تبیین مشروعیت دفاع توسط حزب الله ابتدا باید به بررسی اجمالی جایگاه مقابله به مثل در نظام دفاعی اسلام پرداخته شود. در این باره باید گفت که اقدمات مقابله به مثل و تلافی جویانه حزب الله لبنان در پاسخ به نسل کشی و تهاجمات غیرانسانی و غیرقانونی رژیم صهیونیستی به کشورشان، تنها جنبه‌ی دفاعی و بازدارندگی داشته و در چارچوب مقررات نظام دفاعی اسلما و حقوق بین الملل است. به طور کلی جنگ دفاعی در اسلام به منظور رفع جمله، سرکوب پیمان شکنان و تجاوزگران بیگانه، بیرون راندن آنان از سرزمین‌های اشغالی، دفاع از جان و مال مسلمانان و عقیده و مرام اسلامی است: «و در راه خدا با کسانی که با شما می‌جنگند جهاد کنید».(10) هر جا مشرکان را یافتید بکشید و از شهر و دیارشان برانید، چنان که آنان شما را از وطن آواره کردند(11)». به بیان دیگر حق مقابله به مثل یکی از راهکارهای دفاعی اسلام است که به دلایل متعدد عکس العملی منطقی، منصفانه و مشروع است.
در حقیقت مقابله به مثل اولاً نوعی مجازات متجاز است، لذا عادلانه و منطقی است. ثانیاً نوعی دفاع مشروع است؛ اصولاً دفاع مشروع که حقی شناخته شده است،خود بر مبنای مقابله به مثل است. ثالثاً راهی قطعی جهت ریشه کن نمودن اصل تجاوز است. همچنین مقابله به مثل نه تنها یک قاعده عرفی ریشه درا بین ملت هاست بلکه در حقوق بین الملل نیز مورد تایید قرار گرفته است. (12)
در همین چارچوب با ملاحظه‌ی شرایط داخلی و منطقه‌ای و با در نظر گرفتن تجاوزات غیرانسانی و غیرقانونی رژیم صهیونیستی که با استفاده از پیشرفته ترین سلاح‌های نظامی منجر به تخریب گسترده‌ی زیر ساخته‌های حیاتی و کشتار وسیع مردم مظلوم لبنان شده است و همچنین شرایط تاسف بار بین المللی نظیر ناکارآمدی شورای امنیت سازمان ملل و سیاست مداخله گرایی سران آمریکا، انگلیس و برخی کشورهای رغبی در حمایت از اقدامات این رژیم و نهایتاً ضعف و وابستگی برخی دولت‌های منظقه که باعث جسارت یافتن و تشدید جنایات رژیم صهیونیستی به لبنان شده،مشخص می‌شود که مقابله به مثل حزب الله لبنان تنها راه چاره برای بازدارندگی رژیم صهیونیستی از تسلط مجدد بر لبنان و تحقق اهداف شوم آنان در قبال خاورمیانه و جهان اسلام است. (13)
انتخاب عنوان حزب الله از سوی رهبران این حزب، از یک طرف نشانگر هویت گسترده‌ای بود که حزب به دنبال آن بود. از طرف دیگر، جایگزین کردن مفهوم حزب الله به معنی وحدت کامل جوامع اسلامی به جای مفهوم غربی ملت- دولت بود، ازدیدگاه تئوریک و نظری نیز، هر مسلمان عضوی از امت حزب الله محسوب می‌شد. (14)

2- اصول و اهداف جنبش حزب الله لبنان

حزب الله سخنان خود را طی نامه‌ی سرگشاده‌ای به مستضعفان جهان اعلام کرد. سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله، با ارزیابی این نامه (پس از گذشت ده سال از اعلام آن) گفت: گیام ده سال پی ما تیترهای درشت اصول، مبادی هویت و اهداف ما را در بر دارد و تغییر نکرده است:
1-حزب الله در نامه‌ی سرگشاده خود چارچوب فکری، رهبری، پایگاه مردمی و ... را که در راستای آن حرکت می‌کند، مورد تاکید قرار می‌دهد و در فلسفه‌ی فکری خود، اسلام را به عنوان خط مشی ادامه‌ی حیات می‌پذیرد و همانند آزمون حرکت در جمهوری اسلامی ایران، نظام اسلامی را مطرح می‌سازد، لیکن آزمون حکومت امویان و عباسیان را رد می‌نماید و آنها را «اسلامی» نمی‌داند.
2- سید حسن نصرالله اجرای احکام الهی اسلام را به عنوان تنها را ه حل مشکلات جوامع بشری در هر مکان و زمانی مطرح ساخته و می‌گوید: ما امتی هستیم پایبند به رسالت اسلام و دوست داریم که همه‌ی مردم و مستضعفان جهان، رسالت آسمانی اسلام را مورد بحث و بررسی قرار دهند، زیرا رسالت اسلام برای تحقق یافتن عدالت و صلح و نیز برقراری اطمینان و ثبات در جهان، رسالت صالح و درستی می‌باشد.
3- حزب الله معتقد است که اسلام به مثابه یک ریسمان عقیدتی و سیاسی، حزب الله را به نتمامی مسلمانان جهان مرتبط می‌سازد. سید حسن نصرالله اضافه می‌کند: ما فرزندا امت حزب الله خود را جزئی زا امت اسلام در جهان به شمار می‌آوریم.
4- حزب الله قرآن و سنت ائمه‌ی معصومین همچنین احکام و فتواهای صادره از طرف ولی فقیهی که مرجع تقلید هم می‌باشد و در امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران متجلی شده است، را منابع فرهنگ خود می‌داند و معتقد است که شخص ولی فقیه در مبارزه و رویارویی با حملات شرق و غرب علیه امت اسلام در جهان و تلاش هایی که جهت نابود ساختن مفاهیم رسالت اسلام و غارت ثروت مسلمان و استثمار استعدادها و قابلیت‌های امت به کار می‌برند تا سرنوشت مسلمانان را به دست گیرند، خط مشی سیاسی را تضمین و مشخص می‌سازد.
5- حزب الله تلاش می‌کند تا بر پایه‌ی دیدگاه تکامل یافته‌ی جامعه‌ی اسلامی و پذیرفته شدن اسلام به عنوان یک حکومت، احکام اسلام را به اجرا گذارد، اما حزب الله در اجرای این امر، کاربرد خشونت و اجبار مردم را در می‌کند و نمی‌خواهد اسلام بر دیگران تحمیل شود،تحمیل عقاید و نظام‌های دیگران را هم نمی‌پذیرد و تمایل ندارد که اسلام با زور در لبنان حکومت کند. (15)
در واقع حزب الله لبنان در پی تاثیرپذیری ایده‌هاو آموزه‌های انقلاب اسلامی ایران و اندیشه‌های امام خمینی (ره) تشکیل شد. از اهداف اعلامی و اعمالی مهم حزب الله لبنان مبارزه با اسرائیل تا آزادی قدس و لبنان و همچنین احقاق حقوق سیاسی واجتماعی طایفه‌ی شیعه در جامعه‌ی چند طایفه‌ای لبنان است. (16) در مجموع جنبش حزب الله مبانی اعتقادی و روش عملی خود را از اصول اسلام می‌گیرد. لذا ضرورت تحرک سیاسی همه طبقات مردم برای به دست گرفتن زمام امور کشور و عدم سلطه بیگانگان را ضروری مید اند. همچنین جهاد علیه اشغالگران را واجب شرعی می‌داند. از این رو مبارزه با اسرائیل سرلوحه فعالیت حزب الله است. (17)

3- ایدئولوژی و رهبران جنبش حزب الله لبنان

بدون تردید هر حرکت بشری اعم از فردی و اجتماعی براساس پایه فکری یا اعتقادی صورت می‌پذیرد و این اصل در خصوص نهضت‌هااز اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. عقیده و ایدئولوژی بنیادی ترین عنصر پیدایش اتسمرار حیات نهضت‌هابه شمای می‌رود و همه‌ی گفتارها، فعالیت ها، مبارزات، استراتژی‌هاو اهداف، هم آهنگ با آن و نشات یافته از چنین منبعی است. هیچ جنبشی بدون ایدئولوژی نبوده و جنبش حزب الله نیز خارج از این مقوله نیست. (18)
مسئولان حزب با پیروی از ایدئولوژی اسلام شیعی و برگفته از اندیشه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) به سمت توسعه اصول گرایی اسلامی، روحیه جهادی،مبارزه با ظلم و قدرت‌های استعماری و بخصوص رژیم صهیونیستی فعالیت خود را در لبنان گسترش دادند. ایدئولوژی حزب الله در عین حال که توسط سید محمد حسین فضل الله و دیگر روحانیون فرمول بندی شده، از نوشته‌های آیت الهل محمد باقر صدر و امام خمینی (ره) و تجربه‌های انقلاب ایران مشتق شده است. در اصل حزبا لهل با نظریه‌ی ولایت فقیه که توسط امام خمینی (ره) در رساله‌ی مشهور وی درباره‌ی حکومت اسلامی مطرح شده است، موافق است. مفروضات اصلی آن مطابق اعتقاد شیعه است که در آن بر انتقال قدرت به ولی فقیه در زمان غیبت امام دوازدهم تاکید می‌کنند. (19)
برای جنبش حزب الله الگوی رهبریب جمعی به جای رهبریب فردی انتخاب شد. کادر رهبری شورا نام گرفت و تعداد اعضای ان که انتخاب آن‌هاپس از مشورت با فعالان اصلی حزب صورت می‌گیرد، در دورههای مختلف، متفاوت بود. شورا درآغاز رئیس یا دبیر کل نداشت و این شکل تشکیلایت هفت سال طول کشید، اما با اعلان نامه سرگشاده درس ال 1985، سمت سخنگوی رسمی ایجاد شد تا نیزا به مراودات سیاسی رسمی و اعلام مواضع حزب برآورده شود.
با پیشرفت فعالیت ها، نیاز به اصلاح ساختار تشکیلاتی شورا و روش انتخاب اعضای آن احساس شد و لذا در آیین نامه داخلی که بعداً تصویب شد، تعداد اعضای شوار نه نفر تعیین شد که برای یک سال، از سوی کادرهای اصلی که در جایگاه مسئول بخش یا بالاتر از آن هستند، انتخاب می‌شوند. شورا نیز دبیر کل را از میان اعضای خود انتخاب می‌کند و سایر وظایف به بقیه اعضا، براساس انتخابات ذکر شده در آیین نامه داخلی تقسیم می‌شود. (20)
در نگاهی اجمالی به ساختار تشکیلاتی حزب الله در می‌یابیم که این جنبش از یک شورای رهبری، دبیر کل و جانشین دبیر کل به همراه 6 نفر شورای سیاسی، جهادی، اجرایی،قضایی، برنامه ریزی و پارلمانی تشکیل شده است.
شورای سیاسی متشکل از مسئولان بخش‌های مربوط به جریانات و مسائل سیاسی گوناگون و اعضای کمیته تحلیل است و وظیفه ارائه تحلیل‌های سیاسی را به شورا دارد و نیز برقراری تماس و ارتباط با نیروهای سیاسی و حزبی مختلف را پیگیری می‌کند. شورای جهادی در بر گیرنده مسئولان پیگیری عملیات مقاومت علیه اشغال و همه امور مرتبط به آن، از آماده سازی، آموزش نظامی، تجهیز و پشتیبانی و مانند آن است. شورای فعالیت‌های پارلمانی شامل نمایندگان حزب در مجلس است و امور «فراکسیون وفاداری به مقاومت» را پیگیری می‌کند و به بررسی پیش نویس و پیشنهادهای مربوط به لوایح و طرح‌های قانونی ارائه شده به مجلس نمایندگان می‌پردازد. همچنین پیگیری امور مناطق، شهروندان و ارتباط با مسئولان دولتی و دستگاه‌های مختلف اداری بر عهده این شورا است، علاوه بر آن که هماهنگی نمایندگان با مواضع سیاسی حزب را به گونه‌ای که موظف به اعلام آن در مجلس نمایندگان وملاقات‌هاواظهار نظرهای خود باشند، در دستور کار خود دارد. شورای اجرایی از مسئولان واحدهای فرهنگی، اجتماعی، تربیتی و سندیکایی و بخش مشاغل آزاد و مانند آن و نیز مسئولان مناطق تشکیل شده است. این شورا مسئول فعالیت‌هاو اقدامات اجرایی مرتبط با سازمان حزب و موسسات و نهادهای مختلفی است که دارای شورای اداری است. در شورای قضایی نیز مسئولان قضایی مناطق که همراه با افراد حزب الله عهده دار پیگیری فصل خصومت، اظهار نظر در تجاوز از حدود شرعی و اعاده حقوق به صاحبان آنها هستند، عضویت دارند.
هر یک از اعضای شوارها در رده مسئول واحد است و بر کمیته از متصدیان قسمت‌هابرای پیگیری ماموریت‌های محول شده نظارت دارد. ساختار تشکیلاتی نیز از طریق بخش‌هاو دایره‌های مختلف تا ارتباط با عناصر مجاهد تشکیلاتی یا عناصر بسیج و هواداران گسترش می‌یابد.
شورا نیز در راس هرم است و اهداف، ساست‌هاو پیگیری برنامه‌های عمومی فعالیت حزب واتخاذ تصمیم‌های سیاسی را بر عهده دارد. دبیر کل مسئولیت مدیریت، نظارت، هدایت و هماهنگی میان روسای شوراها و اعضا و بالاخره اعلام مواضع حزب و رهبربی آن را به دوش می‌کشد. (21)
شیخ صبحی طفیلی در نخستین شورای منتخب که به لحاظ ترتیب زمانی، چهارمین شورای حزب بود، در پنجم نوامبر 1989 به عنوان اولین دبیر کل انتخاب گردید. در دومین کنگره این حزب که در مه 1991 برگزار گردیدف شیخ صبحی طفیلی از پستس دبیر کلی و از شورای رهبری حزب نیز کناهر گیری کرد و به جای او سید عباس موسوی به عنوان دبیر کلی حزب و سید حسن نصرالله به ریاست شورای اجرایی انتخاب شدند. (22)
اسرائیل در فوریه 1992 طی یک عملیات تروریستی، سید عباس موسی را به همراه خانواده‌اش به شهادت می‌رساند. در پی این حادثه سید حسن نصراله به اتفاق ارایا عضای شورای مرکزی حزب در حالی که 32 سال داشت به عنوان سومین دبیر کل حزب الله انتخبا شد و دردوره‌های پیاپی پس از آن تا دورهی هفتم (آگوست 2004) دبیر کلی او تجدید شد و تاکنون نیز ادامه دارد. در این مدت، دو اصلح در نظام شورا صورت گرفت. ماموریت شورا به سال سال افزایش یافتو انحصار انتهخاب دبیر کل به دو دوره متوالی برداشته شد و به دبیر کل حق نامزدی وانتخاب شدن برای دوره‌های متوالی متعدد داده شد. (23)

4- مولفه‌های داخلی و خارجی موثر بر جنبش حزب الله لبنان

جنبش‌های اسلامی در خلا به وجود نیامد و درخلا رشد نمی‌کنند. هر جنبش اسلام گرا در محیط اجتماعی خاص خود ظهور و رشد پیدا می‌کند و از شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محیط خود تاثیر می‌پذیرد. بنابراین برای شناخت هر گره اسلام گرا باید به شرایط محیطی آن توجه شود. به رغم وجود عوامل و انگیزه‌های عقیدتی ثابت که محرک اقدام جمعی گروه‌های اسلام گرا می‌شود، شکل و جهت این اقدام جمعی اسلام گرایانه را عوامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی متعدد تعیین می‌کنند. (24)
جنبش حزب الله لبنان در آغاز در پی تهاجم رژیم صهیونیستی به لبنان در سال 1361 به وجود آمد و به تدریج به یکی از رادیکال ترین و انقلابی ترین تشکل‌های سیاسی در جهان اسلام تبدیل شد. می‌تون گفت مولفه‌های داخلی و خارجی نظیر آموزه‌های رادیکال انقلاب اسلامی ایران، تجاوز نظامی اسرائیل به لبنان، جنگ داخلی و فروپاشی نظام دموکراسی اجماعی، محرومیت و فقدان عدالت اجتماعی، مداخله‌ی کشورهای غربی در لبنان، جنگ سرد و منازعات منطقه‌ی و اقتدار سازمان و رهبری در دهه‌ی هشتاد عواملی بودند که رادیکالیسم بودن این حزب را در ادوران تسهیل می‌نمودند. (25) اما با شروع دهه‌ی 90 میلادی به تدریج چهره‌ی آن تغییر کرد و در مدتی کوتاه این گروه نظامی مخفی به یک حزب سیاسی علنی تبدیل شد که کلیه اصول دکوکراتیک سیاسی را رعایت می‌کند. عوامل اصلی که بر عملکرد حزب الله و گرایش آن به واقع بینی موثر بودند را می‌توان به شرح زیر برشمرد:
1- تحولات ایران در دهه‌ی 90 میلادی: در اواخر دهه‌ی 1360 ایران شاهد تحولات مهمی بود. قبول قطعنامه‌ی 598 از طرف ایران و پایان جنگ ایران و عراق در سال 1367، انتخاب آقای هاشمی به عنوان ریاست جمهوری و متعاقب آن اتخاذ روش‌های عمل گرایانه در سیاست خارجی که منجر به حمایت ایران از کویت و عربستان در جریان جنگ دوم خلیج فارس و بهبود روابط با اروپا گردید همگی بخشی از این وقایع هستند که منجر به اتخاذ روش‌های نرم و واقع بینانه تری توسط ایران نسبت به گذشته در محیط جهانی شده و از آنجا که حزب الله از انقلاب ایران تاثیر زیادی بر گرفته است، این عوامل به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر آن تاثر می‌گذاشت.
2- پایان جنگ سرد و فروپاشی نظام دو قطبی: در دوران جنگ سرد به دلیل رقابت دو ابر قدرت با یکدیگر، فضای مناسبی برای فعالیت‌های گروه‌های رادیکال در سراسر جهان فراهم شده بود، اما با فروپاشی شوروی و سقوط دولت‌های کمونیستی در اروپای شرقی، آمریکا توانست که یک اجماع نظر در خصوص محکومیت عملی تروریسم ایجاد کند و منازعات منطقه‌ای را با در نظر گرفتن منافع ملی خود فیصله دهد.
3-احیای روند مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل: حزب الله همواره نگران نتیجه این مذاکرات بر صحنه یدالخی لبنان و آینده حزب الله بود. امام موضع حزب الله نسبت به مذاکرات صلح سیاست صبر و انتظار بود و این موضع را به خاطررعیات افکار عمومی لبنان به خصوص شیعیان جنوب این کشور اتخاذ کرده بود.
4- تحولات تشکیلاتی در درون حزب الله: در دوران جنگ داخلی بنان،حزب الله تشکیلاتی بسته و مخفی داشت و جنبه‌ی نظامی- امنیتی بر آن حاکم بود. اما زاسال 1368 حزب تصمیمات مهمی در خصوص تشکیلات و نحوه‌ی انتخاب شورای رهبری و در مجموع ساختار تشکیلاتی خود اتخاذ نمود که منجر به باز شدن و علنی شدن حزب الله در صحنه‌ی داخلی لبنان شد. و این خود تاثیرات زیادی بر روند و عملکرد حزب الله داشت.
5- پیمان طائف و احیای نظام دموکراسی اجتماعی: جنگ داخلی با اجرای پیمان طائف پایان پذیرفت. تحولاتی که پیمان طائف و پایان جنگ داخلی به دنبال داشت حزب الله را با واقعیت‌های زیر روبرو ساخت:
- جامعه‌ی لبنان، جامعه‌ای موزاییکی و طایفه‌ای است. هیچ طایفه‌ای نمی‌تواند بر طوایف دیگر تسلط یابد. زیرا همه‌ی طوایف اقلیت‌های دینی و نژادی هستند بنابراین همزیستی تنها راه ممکن برای همگان است.
- جریان‌های فرهنگی و ایدئولوژیکی در لبنان آن قدر متعدد و زیاد هستند که اجازه سلطه‌ی یک دیدگاه ایدئولوژیک از جمله اسلام گرایانه را بر کل کشور نمی‌دهند.
- شیعیان لبنان بیش ازسایر طوایف تکثر و تنوع فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دارند و اگر چه بزرگترین اقلیت در لبنان محسوب می‌شوند ولی در خاورماینه اقلیتی اندک در برابر اکثریت سنی هستند.
- حزب الله با ارایه خدمات رفاهی و اجتماعی می‌تواند حمایت شیعیان از خود را حفظ کند و این مستلزم ورود در نظام سیاسی لبنان و کسب قدرت قانونی و بنابراین قبول نظام طایفه‌ای است.
بنابراین واقع گرایی نتیجه ضرورتهایی است که واقعیت‌های جامعه‌ی لبنان به حزب تحمیل کرد و حزب الله نمی‌تواند این واقعیت‌ها را تغییر دهد و باید خود را با آن‌هاهماهنگ سازد. (26)

روابط خارجی جنبش حزب الله لبنان

1- روابط جنبش حزب الله لبنان با سایر احزاب و جنبش‌ها در لبنان

در رابطه با ارتباط حزب الله با احزاب و سازمان‌های لبنانی باید گفت که حزب الله از ابتدای تاسیس خود با توجه به هم پیمانی نیروهای شبه نظامی مسیحی با اسرائیل مواضع شدیدی نسبت به آن‌هااتخاذ کرد. تجربه‌ی عملی حزب الله حاکی از آن بود که احزاب اصلی مسیحی، عروسکی در دست آمریکا و اسرائیل هستند. لذا در فاصله‌ی سال‌های 1982 تا 1990، هیچ گفتگویی بین مسیحیان و حزب الله صورت نگرفت. (27) در واقع مخالفت با رژیم سیاسی پیش از قرارداد طائف، حزب الله را به صورتیک حزب ضد رژیم درآورد که می‌کوشید رژیم حاکم را تغییر دهد، ولی باید در نظر داشت که نمی‌توان این حزب را یک گره بی هدف به حساب آورد که با اصل حکومت ورهبری کشور مخالف باشد. (28)
در اواخر دهه‌ی هشتاد و اوایل دهه‌ی نود میلادی،تحولات بین المللی و منطقه‌ای مهمی در جهان رخ داد. تحولاتی مهم که هم زمان با تحولات مهم داخلی در لبنان بود که مهم ترین این تحولات عبارت بودند از:
1- اجرای پیمان طائف و احیای نظام دموکراسی اجتماعی؛
2- تحولات جمهوری اسلامی ایران؛
3- احیای مذاکرات اعراب و اسرائیل در مادرید در آبان 1370 (1991 میلادی)
4- احیای تحولات تشکیلاتی
5- برایند این تاثیرات باعث شد تا نقطه‌ی عطفی در تاریخ کشور لبنان و جامعه این کشور پدید آید و در واقع حزب الله به عنوان یکی از مهم ترین گروه‌های شبه نظامی این کشور، تحت تاثیر این تحولات قرار گرفت. (29)
بعد از کنار رفتن شیخ صبحی طفیلی و روی کار آمدن سید عباس موسوی، تعدیل استراتژی حزب الله نمود پیدا کرد. سید حسن نصرالله نیز خط مشی‌های او را دنبال کرد و بعد از آزادسازی گروگان‌های غربی درسال 1990، حزب الله به دستاوردهای مهمی نایل آمد که از مهم ترین آن‌هابه رسمیت شناخته شدن مقاومت حزب الله از سوی دولت لبنان بود. از این دوره به بعد، رهبران حزب الله نه تنها کاربرد اعمال قهرآمیز را کنار گذاشتند، بلکه به صورت رسمی و علنی ضمن محکوم کردن این اعمال بازگشت به دوران جنگ داخلی را مردود شمردند. (30)
در زمان جنگ داخلی، حزب الله نگاه بدبینانه‌ای نسبت به سایر گروه‌هاو احزاب سیاسی لبنان، به خصوص گروه‌های مسیحی داشت. ولی با پایان جنگ داخلی، حزب الله متوجه این واقعیت گشت که برای داشتن حضوری قوی در صحنه‌ی سیاسی لبنان و در امان ماندن از پیامدهای منفی پیمان طائف، می‌بایست ارتباطی تنگاتنگ و نزدیکی با سایر احزاب و گروه‌های لبنانی داشت. از این رو حزب الله سیاست جدیدی را برگزید که در فرهنگ سیاسی لبنان انفتاح نام داشت. در سال 1992 میلادی و بعد از ورود حزب الله به پارلمان،به تدریج ارتباط این حزب با شخصیت‌های کلیدی مسیحی آغاز شد. (31)
همچنین حزب الله لبنان پس از کنگره چهارم خود کوشش کرد دیدگاه خود را در قبال احزاب ملی و اسلامی لبنان بهبود بخشد. برقراری ارتباط و ایجاد زمینه‌های مشترک برای فعالیت سیاسی داخلی در دستور کار حزب قرار گرفت. حزب الله لبنان ابتکار عمل عبدالله الاحمر جانشین دبیر کل حزب بعث سوریه را در برابر احزاب سیاسی لبنان و ضرورت اتحادآنها علیه خطر اسرائیل و مخاطرات داخلی به دست گرفت و از احزاب سیاسی برای برگزاری نشست مقدماتی هتل پریستول دعوت به عمل آورد که در نتیجه آن یک سند سیاسی به امضای احزاب شرکت کننده در این نشست رسید. همچنین دراین نشست تصمیم گرفته شد یک کمیته پیگیری مسئولیت اجرای فعالیت‌های مشترک احزاب و تلاش برای اجرای آن را به عهده گیرد.
حزب الله لبنان از احزاب سیای لبنان خواست در مقاوت علیه اشغالگران اسرائیلی در جنوب و بقاع غربی مشارکت فعال داشته باشند. دراین زمینه چارچوبی برای بسیج نیروها تحت عنوان واحدهای مقاومت از سوی این حزب شکل گرفت تا فعالیت احزاب را با مقاومت اسلامی و آماده کردن عناصر جنگجو و سپس انتقال آنها به صحنه مقاومت علیه اشغالگران اسرائیلی هماهنگ کند. بسیاری از احزاب سیاسی از این اقدام حزب الله استقبال و آن را گامی برای گشودن آغوش حزب الله به روی جناح‌های سیاسی و توسعه قلمرو مقاومت در مقیاس ملی به شمار آوردند. (32)

2- روابط جنبش حزب الله لبنان و انقلاب اسلامی ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تاسیس حکومت جمهوری اسلامی در ایران، حمایت از نهضت‌های آزادی بخش و جنبش‌های اسلامی، از اصول محوری سیاست خارجی این کشور شد. جمهوری اسلامی ایران، براساس اهداف و اصول خود در سیاست خارجی، سیاست حمایت شیعیان لبنان را که خواهان الگوگیری از انقلاب اسلامی و آموزه‌های آن بودند، در پیش گرفت. در سال 1361 با حمایت جمهوری اسلامی ایران و تایید امام خمینی (ره)، حزب الله لبنان با اتحاد گروه‌های متفرق شیعی تشکیل شد و پس از آن نیز به دلیل اشتراک‌های فراوان حزب الله لبنان با جمهوری اسلامی ایران،این حکومت از حب الله حمایت کرد. حزب الله لبنان طی سه دهه‌ی گذشته، متحد استراتژیک جمهوری اسلامی ایران بوده و روابط عمیق وپیوند استراتژیک با آن داشته و جمهوری اسلامی ایران همواره از نظر مادی، سیاسی و لجستیکی از آن حمایت کرده است. در واقع حمایت از حزب الله لبنان، قسمت مهمی از ساخت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده است. (33)
علاوه بر وجود زمینه‌های مشترک بین ایران و لبنان نظیر پیوندهای تاریخی علما و مردم جبل عامل، فعالیتهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی روحانی ایرانی امام موسی صدر، به عنوان رهبر شیعیان لبنان، کمک‌های انسان دوستانه ایران به محرومان لبنانی و ... انگیزه‌های دیگری موجب چنین تاثیر شگرف شده اهست. این انگیزه‌هارا می‌توان در پذیرش رهبری انقلاب اسلامی به عنوان رهبر دینی و سیاسی از سوی حزب الله و کمک‌های تسلیحاتی و مالی و ... به حزب الله خلاصه کرد. در بعد فرهنگی حزب الله شعارهایی را از انقلاب اسلامی به عاریت گرفته و سمبل‌های انقلاب اسلایم را سمبل خود می‌داند.
حزب الله لبنان در بعد سیاسی هم به شدت از انقلاب اسلامی تاثیر پذیرفته است و برخلاف جنبش امل رهبری انقلاب ایران را در دو بعد سیاسی و مذهبی و بر پایه‌ی اصل ولایت مطلقه‌ی فقیه پذیرفته اند. به همین جهت از مواضع منطقه‌ای و جهانی جمهوری اسلامی ایران حمایت به عمل می‌آورند و در پی تاسیس حکومت اسلامی مشابه جمهوری اسلامی در لبنان هستند. (34)

3- روابط منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای جنبش حزب الله لبنان

الف- مناسبات حزب الله و جمهوری اسلامی ایران
درباره مناسبات حزب الله و جمهوری اسلامی ایران گفتنی است که جمهوری اسلامی ایان نقش عمده‌ای در حمایت از تاسیس و رشد حزب الله داشته است. لبنان به دلیل موقعیت استراتژیک همواره یکی از مهم ترین کشورهای خاورمیانه بوده است. حضور شیعیان در لبنان به شکوفایی پیوندهای میان دو ملت کمک کرده و باعث گرایش ایران به برقراری روابط سیاسی با لبنان شده است. (35) در این زمینه نباید ازاین واقعیت غافل شد که ایران هرگز در امور داخلی لبنان دخالتی نداشته است، بلکه مانند هر قدرت منطقه‌ای فعال، تاثیرات طبیعی خود را بر اطراف داشته است که درعرف بین المللی هیچ گاه این موضوع به معنای دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر تلقی نمی‌شود. (36)
رهبران و اعضای حزب الله در مقابل اتهام ایرانی بوددن حزب الله، که درباره این حزب مطرح می‌شده است، واکنش نشان داده و بر آن اند که با ایثارگری‌هاو جان فشانی هیای که این حزب برای کشور و ملت لبنان انجام داده است،نباید چنین اتهامی به آن وارد شود. علاوه بر این، حزب الله را حزبی لبنانی می‌دانند که مناسبات خوبی با ایران دارد، اما این امر به آن معنا نیست که به صورت حزبی ایرانی درآمده اند. (37)
در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، لبنان توانست موقعیت ویژه‌ای در بازی‌های سیاسی خاورمیانه‌ای پیدا کند. ایران و شیعیان لبنان از هماهنگی ایدئولوژیکی برخوردار بودند؛ به همین دلیل توانستند پیوندهای موثری نه تنها در داخل کشور، بلکه در حوزه‌های منطقه‌ای و بین المللی برقرار کنند. (38)
ب- به مناسبات سوریه با حزب الله
سوریه نیز با حزب الله مناسبات خوبی دارد. تاکید حافظ اسد، رئیس جمهوری پیشین سوریه، بر مقاومت مسلحانه بر ضد اسرائیل، باعث نزدیکی سوریه و حزب الله شد. مخالفت سوریه با بستن پیمان صلح با اسرائیل، تیرگی مناسبات سوریه با برخی کشورهای عرب و دوستی با ایران، و تلاش برای یافتن متحدی راهبردی در امور داخلی لبنان، باعث شد که حزب الله و سوریه به صورت متحد درآیند. این مناسبات دوستانه در زمان ریاست جمهوری بشار اسد نیز ادامه یافت. (39) سوریه به دلایل خاص تاریخی و جغرافیایی یکی از عمده ترین بازگیران در عرصه‌ی سیاست خارجی لبنان محسوب می‌شود. به ویژه آنکه این کشور پس از تجاوزات رژیم صهیونیستی، لبنان را بیش از هر زمانی حوزه‌ی امنیتی خود تلقی نموده و مسائل آن را تحت نظر داشته است.
نکته‌ی مهمی که نباید در بررسی جایگاه سوریه در عرصه‌ی سیاسی- اجتماعی لبنان فراموش کرد مربوط به خاستگاه و پایگاه اصلی این کشور در لبنان یعنی جوامع اسلامی به خصوص شیعیان است. در نظر گرفتن این موضوع از ابعاد مختلف قابل تامل است. برای نمونه سوریه به دلیل همین علقه‌های فرهنگی- سیاسی خود در لبنان، طبیعتاً خواستار درگیری میان احزاب اسلامی به خصوص جامعه‌ی شیعی آن نبوده است؛ چرا که درگیری میان این قشر عظیم به منزله‌ی تضعیف جایگاه سوریه و اختلال در مهمترین پایگاه اجتماعی- سیاسی این کشور در لبنان قلمداد می‌شده است. (40)
ج- مناسبات حزب الله با دیگر کشورهای عربی
مناسبات حزب الله با دیگر کشورهای عربی گسترش چندانی نداشته است. زیرا رویکردها و موضع گیریهای این حکومت‌ها با مشی حزب الله تفاوت اساسی دارد. بارزترین این تفاوت‌هادر تقابل با اسرائیل است. (41)
البته دعوت حزب الله از ملتهای رعب برای سرنگون ساختن دولتهای خود، و «مرتجع و آلت دست امریکا» خواندن این دولتها، که در دهه 1360 ش/1980 صورت گرفت، اکنون تکرار نمی‌شود و حزب الله کوشیده است در رابطه خود با کشورها عمل گرایانه رفتار نماید. (42)
د- مناسبات حزب الله با آمریکا
مناسبات حزب الله با آمریکا همیشه تیره بوده است. حزب الله سیاستهای آمریکا را در منطقه در جهت حفظ منافع اسرائیل می‌داند که هیچ تغییر یدر آن ایجد نمی‌گردد. در مقابل، آمریکا فعالیتهای حزب الله را تروریستی می‌شمارد و در بسیاری از موارد کوشیده است افکار عمومی را در لبنان بر ضد حزب الله بسیج نماید. (43) حزب الله لبنان از اوایل دهه‌ی 1980 میلادی در لیست سازمان‌های تروریستی آمریکا قرار گرفت و پس از حادثه‌ی یازدهم سپتامبر، تاکنون این اتهام هر ساله تمدید و بر شدت فشار به این جنبش مردمی افزوده می‌شود. آمریکا و رژیم صهیونیستی معتقدند تهدید علیه منافع متحدین استراتژیک قوی تر از خطر القاعده و طالبان است. ایالات متحده و رژیم صهیونیستی در فرایند مبارزه با تروریسم تصمیم گرفتند از طریق ابزارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی حزب الله را تحت فشار قرار دهند. (44) آمریکا همواره به عنوان پشتیبان اصلی اسرائیل در جنایاتش محسوب می‌شده است و همواره سلاح و تجهیزات و همچنین حمایت‌های مالی و تبلیغاتی آمریکایی، در تجاوزات مکرر به لبنان نقش اصلی را ایفا نموده است. (45)
حزب الله که یک حزب سیاسی مقاوم در برابر رژیم اشغالگر و نیز داعی عدالت در نظام بین المللی است، در چنین اوضاع متشنج نظام بین المللی لازم می‌داند با سیاست‌های زورگویانه و خودسرانه‌ی آمریکا مقابله کند، که بلافاصله با دشمنا جاه طلبی نظیر آمریکا، رژیم صهیونیستی، رسانه‌های غربی و اتهامات آنها مواجه می‌شود. آمریکا و رژیم صهیونیستی که حزب الله را یک دشمن خارجی به حساب می‌آورند، با استفاده از تمام اسلوب‌های و روش‌های مصوب در قاموس سیاست خارجی به جنگ با آن می‌پردازند. (46)
ه- مناسبات حزب الله با اروپا
حزب الله در مرامنامه خود، افزون بر آمریکا، از کشورهای غربی به ویژه فرانسه به عنوان دشمنان اصلی خود یاد کرده، اما به دلیل عدم مشاهده سیاستهای آشکار دشمنانه از سوی کشورهای اروپایی و همچنین به سبب تمایل دو طرف به گفتگو و مذاکره. مناسبات حزب الله و کشورهای اروپایی، پس از تجاوز اسرائیل در 1375ش/ 1996، بهبود چشمگیری یافت. (47) با وجود اینکه حماس و جهاد اسلامی فلسطین هر دو در فهرست سازمان‌های ترورسیتی اتحادیه اروپا قرار دارند، حزب الله دراین فهرست قرار نگرفته است و حتی اتحادیه اروپا با نمایندگان حزب الله و دولت لبنان نیز دیدارهایی داشته است. (48)
آهنگ روابط با کشورهای اروایی مختلف، متفاوت است. در مورد بعضی از کشورها، روابطی منظم از خلال دیدارهای دورهای و گفتگوهیا تردیجی و پیگیرهای ثابت وجود دارد و در مورد بعضی دیگر، منحصر به دیدارهایی برای ارتباط و آگاهی یافتن از مواضع طرفین با بررسی یک موضوع مشخص بوده است. اما روابط حزب الله با نهادها و جمعیت‌های غیردولتی و فعالان اروپایی، همچنان در آغاز راه و به طور ضعیف و محدود جریان دارد و شاید روابط رسمی به شکستن مانع روانی و از بین بردن نگرانی اروپایی‌هابینجامد و توجه و اهتمام آنان را به ایجاد و توسعه‌ی چنین روابطی افزایش دهد.
حزب الله علاقه مندی اروپا را برای ایفای نقشی متمایز، به عنوان عاملی کمکی در کاهش یکه تازی و قدرت طلبی آمریکا تلقی می‌کند و آن را تلاشی مفید و سودمند برای تبلور یک نقش غربی که تا حدودی متفاوت است، می‌داند که نتیجه‌ی آن در نظر گرفتن بعضی از ویژگی‌هاو خصوصیت‌هاو نیازهای واقعی اعراب و فلسطین هاست.
طرفین می‌دانند که همه‌ی گام‌هادر چارچوب این روابط، به طور دقیق محاسبه و ارزیابی شده است و مواضع اصلی و ثابت آن‌ها در خلال این رابطه دست نخورده باقی خواهد ماند و گسترش روابط در اثر حوادث گوناگون کند خواهد بود. این یک فرایند متقابل است و هر یک از طرفین، براساس انگیزه ها، محاسبات و منافع خود را در مواقع مختلف گام برمی دارند. (49)

تحولات اخیر خاورمیانه و جنبش حزب الله لبنان

1 - تاثیر جنبش حزب الله لبنان با سایر حرکت‌های اسلامی

حزب الله لبنان یک حزب صرفاً ملی و معمولی در یکی از کشورهای کوچک خاورمیانه نیست، چرا که این حزب گرچه خود را در چارچوب‌های ملی تعریف کرده و در چنین فرآیندی به شدت فعال شده است، اما در عین حال از ویژگی‌های فراملی بسیاری برخوردار بوده و کارکرد منطقه‌ای قابل توجهی پیدا کرده است. این ویژگی در اصل یکی از مهمترین شاخص‌های انقلاب اسلامی ایران است که حزب الله با بهره گیری از همگونی مذهبی خود با انقلاب، شالوده فکری و رفتاری خود را براساس آن پی ریزی و اکثر ویژگی‌های انقلاب اسلامی را در خود بومی سازی کرده و الگوی عربی قابل توجهی را برای جوامع منطقه ارائه داده است.
حزب الله لبنان در دهه هشتاد با کسب پیروزی‌های پیاپی بر ضد اشغالگران صهیونیست و حامیان بین المللی آن‌ها، موافق شد به صورت الگو و سرمشق نیروهای سیاسی مستقل در خاورمیانه درآید. بازتاب این پیروزی در سطح منطقه لایه‌های مختلفی دارد. می‌توان اولیه لایه اثرپذیر از پیروزی مقاومت را گروه‌های اسلایم در منطقه، به مفهوم گروه‌های جهادی نامید، چه در صحنه فلسطین، چه گروه‌های اخوان در مصر، اردن و بخشی از عربستان یا حتی خلیج فارس. این فکر پررنگ ترین بخش اثرپذیری از پیروزی مقاومت است. یکی از مهم ترین عرصه‌های تاثیرگذاری حزب الله در خاورمیانه جامعه فلسطینی است که به علت همگونی قومی و اشتراک در اولویت تضاد بااشغالگران صهیونیست و نیز نیاز به الگوی موفق همواره از تجربه سیاسی در حال تکامل حزب الله استفاده کرده و آن را با محیط سیاسی خود متناسب ساخته است. در اواسط دهه‌ی هشتاد جریان اخوان المسلمین فلسطین براساس تجربه حزب الله لبنان در چارچوب جنبش‌های حماس و جهاد باز تولید شد. این جنبش‌های نوپای اسلایم به سرعت انتفاضه نخست فلسطین را در سال 1987 آغاز کردند، قیامی که تحولات بنیادین در بحران فلسطین در پی داشته است. با آغاز انتفاضه فلسطین فرآیند تصمیم گیری سیاسی فلسطین از خارج به داخل انتقال یافت و مردم فلسطین در قلب این معادله قرار گرفتند. عقب نشینی رژیم صهیونیستی از جنوب لبنان، جامعه فلسطینی را یکبار دیگر دچار غلیان کرد و سرانجام دریک تجلی جدید، انتفاضه دوم مسجدالاقصی فلسطین با ویژگی‌های جدید آغاز شد. مهم ترین ویژگی‌های انتفاضه دوم بکارگیری توان نظامی در چارچوب فرهنگ شهادت طلبی از سوی فلسطینیان به عنوان ابزار مقابله با تجاوزات رژیم صهیونیستی است که برگرفته از اموزه‌های مبارزاتی حزب الله لبنان بوده است. (50)
لایه تاثیرپذیری بعدی نخبگان منطقه هستند، مثل جهاد خازن، نویسنده معروف که سابقه اندیشه‌های مادی و ماتریالیستی دارد. او در این دوره جدید به مبارزه و مقاومت در موضعگیریها و مقالات جدیدش می‌پردازد و از آن حمایت می‌کند. همچنین کانون وکلای مصر و بسیاری از اندیشمندان دیگر به این مسئله توجه نشان داده اند. این نخبگان زمینه بسیار بالایی برای اثرپذیری دارند.
لایه بعدی افکار عممی است فضای عمومی جامعه در خاورمیانه چه تاثیر پذیرفته از سازمان‌های اسلامی ه به شکل منفرد، حتی در داخل عربستان که زمینه فعالیت تکفیریها و سلفیها بسیار بیشتر از جاهای دیگر است نشان می‌دهد که این مسئله وجود دارد. شاید بتوان ریشه‌های این موضوع رادر سطح افکار عمومی منطقه نوعی نیاز و عطش به یک رهبری ناسیونالیسم عرب یا یک رهبری منقه‌ای توجهی کرد. این امر چندان دور از واقع نیست. زمانی کشورهای عربی منطقه یا کشورهیا اسلایم فردی مانند ناصر را تجلی اراده خاص خود می‌دانستند، لذا پشت سرش ایستادند و او تحولات سیاسی بسیاری ایجاد کرد اما امروز سید حسن نصرالله به سرعت دارد جای خالی یک رهبری بزرگ منطقه‌ای را نه از دید ایدئولوژیک، بلکه از منظر ناسیونالیسم عربی و منطقه‌ای پر می‌کند.
درخشش حزب الله، فرزند انقلاب اسلامی در لبنان، نقطه اوج پیروزی فرهنگ مقاومت اسلامی و شیعی محسوب می‌شود. اقتدار معنوی و نظامی حزب الله لبنان در منطقه و پیروزی‌های کوهمند و باارزشی که در مقابل رژیم تا بن دندان مسلح صهیونیستی به دست آورد، ضمن انتشار پیام الهام بخش فرهنگ نجات بخش مقاومت در میان ملت‌های مسلمان منطقه و دنیا انگیزه‌ای فزاینده برای جنبش‌های رهایی بخش سراسر دنیا در جهت رهایی ملت‌های ستمدیده از چنگال استبداد و امپریالیسم بوده است.
آمریکا و غرب، انواع فتنه‌ها و توطئه‌ها را که آخرین آن، دادگاه ترور رفیق حریری است، به کار بستند تا ضمن خلع سلاح حزب الله و قطع بازوان منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران، از فواید بیدرای اسلامی در منطقه جلوگیری کنند؛ اما نه تنها در دستیابی به اهدافشان موفق نبوده اند؛ بلکه اقتدار حزب الله، کشور لبنان را به یکی از مهم ترین پایگاه‌های جبهه مبارزه و مقاومت اسلامی در صف مقدم مبارزه با رژیم غاصب و جنایتکار صهیونیستی تبدیل کرده است. (51)
موفقیت حزب الله در جنگ 33 روزه را به جرات می‌توان نقطه عطفی در تحولات منطقه و جهان دانست، این پیروزی همانطور که باعث شد جایگاه مقاومت در عرصه داخلی لبنان تقویت و تثبیت شود، به همان اندازه نیز مقاومت را به عنوان وزنه‌ای منطقه‌ای نشان داده و آن را به الگویی برای سایر جنبش‌های آزادیبخش تبدیل کرد.
حزب الله اگر تا قبل از سال 2006 برای آزاد سازی سرزمین‌های اشغالی خود از دست صهیونیسم جستجو می‌کرد، بعد از جنگ دیگر این هدف را پشت سر گذاشت و به الگویی برای از بین بردن رژیم صهیونیستی به عنوان غده سرطانی منطقه تبدیل شد. حزب الله لبنان با این جنگ افسانه شکست ناپذیری ارتش رژیم صهیونیستی را نقش بر آب کرد و مقدمه شکست‌های بعدی این رژیم درمقابل مقاومت فلسطین را فراهم کرد. (52)
در این زمینه احمد قیصر کارشناس نظامی حزب الله لبنان درباره‌ی تاثیر جنگ 33 روزه بر جهان اسلام و جنبش های اسلامی سراسر جهان می‌گوید: «تاثیرات حرکتسید حسن نصرالله فقط روزی مسلمانان نبوده است. در منطقه خیلی از مسیحیان و حتی یهودیان مخالف اسرائیل طرفدار حزب الله شده اند و خیلی از اهل تسنن به مذهب شیعه گراییدند» (53)

2- تاثیر تحولات خاورمیانه بر حزب الله لبنان

حزب الله لبنان در معادلات غربی- خاورمیانه‌ای و دیکتاتوری‌های عربی در جبهه‌ی مقاومت حضور داشته که این جبهه با محوریت آرمان فلسطین و شعار ایستادگی در برابر امپریالیسم؛ با مرکزت ایران و عضویت رسوریه، حزب الله و حماس سعی در بازگیری در معادلان منطقه‌ای و مقابله با محور غربی- عربی خاورمیانه داشته است. وقوع بیداری اسلام یا همان انقلاب‌های عربی در سال 2011 میلادی از جمله تحولاتی است که معادلات توازن قدرت را در منطقه خاورمیانه به سوی محور مقاومت سنگین کرده است. این انقلابات منجر به ظهور و بروز جریان‌های اسلام گرا در برابر دیکتاتورهای منطقه‌ای و افزایش جایگاه و نفوذ اسلام گرایان در منطقه شد. بنابراین از آنجایی که در پی انقلاب‌های عربی، محور سنتی ریاض- قاهره- واشنگتن به شدت تضعیف شد و در نتیجه تلاش‌های آمریکا و اسرائیل برای حفظ و گسترش قدرت در منطقه با شکست مواجه شد، آنان برای جبران شکست خود بر یکی از کلیدی ترین نقاط محور مقاومت یعنی سوریه برنامه ریزی نمودند. (54)
بحران در سوریه مسلما بر روند محور مقاومت و به تبع آن حزب الله لبنان بی تاثیر نخواهد بود. تحولات سوریه بر اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی لبنان اثر گذاشته و با بحران در سوریه صحنه‌ی داخلی لبنان نیز دچار دوگانگی شده است. بدین معنی که حزب الله از نظام در سوریه حمایت می‌کند وسنی‌هادر شمال از سنی‌هاحمایت می‌کنند و منجر به تقابل شیعه و سنی شده، درگیری هیا داخلی در لبنان برای حزب الله به همراه داشته است. (55)
علاوه بر این در ادامه تاثیرات بحران سوریه بر حزب الله باید گفت اگر بشار اسد در سوریه در قدرت باقی نماند نه تنها قدرت حزب الله در منطقه تحلیل می‌رود، احتمال پیروزی جریان 8 مارس (جریان موافق حزب الله) در دولت لبنان نیز ممکن است پایین بیاید و به مراتب تاثیرات منفی بر حزب الله خواهد داشت.

جمع بندی

حزب الله لبنان یک سازمان سیاسی- نظامی در لبنان است که در اوایل سال‌های دهه‌ی 1980 میلادی و با الهام زا ایدئولوژی اسلام سیاسی و تاثیر از انقلاب اسلامی ایران ظهور کرد. جرقه‌ی تشکیل مقاومت اسلامی با اشغال قسمتی از جنوب لبنان توسط متجاوزان اسرائیلی و تهاجم این رژیم به لبنان زده شد. این حزب در طی چندین سال حضور خود در لبنان توانست شکست‌های گسترده‌ای را بر پیکره‌ی رژیم صهیونیستی وارد آورد که مهم ترین و گسترده ترین آن، پیروزی در جنگ 33 روزه بود که خط پایانی بر شکست‌های اعراب از اسرائیل شد.
حزب الله اسلام را خط مشی ادامه‌ی حیات خود می‌داند و اجرای احکام الهی اسلام را تنها راه حل مشکلات جوامع بشری می‌داند. در واقع حزب الله لبنان در پی تاثیرپذیری از آموزه‌های انقلاب اسلامی به وجود آمد و اهداف خود را این چنین تعریف می‌کند: مبارزه با اسرائیل و آزاد سازی قدس و لبنان از سیطره‌ی این رژیم، احقاق حقوق سیاسی و اجتماعی شیعه را لبنان و مبارزه با سلطه بیگانگان.
ایدئولوژی حزب الله لبنان از نوشته‌های آیت الله محمد باقر صدر و امام راحل (ره) و تجربه‌های انقلاب اسلامی ایران مشتق شده است. این حزب نظریه‌ی ولایت فقیه را به طور کامل پذیرفته و معتقد به انتقال قدرت به ولایت فقیه در زمان غیبت امام زمان (عج) است. رهبری در این حزب به صورت رهبری جمعی است که شورای رهبری نام دارد. این شورا متشکل از دبیر کل و جانشین آن و شش نفر شورای سیاسی، جهادی، اجرایی، قضایی، برنامه ریزی و پارلمانی است که اداره‌ی امور حزب الله را بر عهده دارند. این حزب با در نظر گرفتن شرایط محیطی و سیاسی و با توجه به اهداف تعریف شده عملکرد و مواضع خود را در منطقه و محیط جهانی شکل می‌دهد و مناسبات خود را با کشورهای دوست و کشورهای مخالف تنظیم نموده است. حزب الله در منطقه‌ی خاورمیانه درجبهه‌ی مقاومت و به همراه ایرانف سوریه وحماس به مبارزه با سلطه جویی‌های آمریکا و اسرائیل و همراهی‌های دولت‌های مرتجع عرب با آن‌هامی‌پردازد. این حزب یک حزب صرفا ملی و معمولی نبوده و با کسب پیروزی‌های متعدد توانسته به صورت الگو وسرمشق نیروهای سیاسی اسلام گرا در خاورمیانه درآید. بنابراین این حزب دارای تاثیر و تاثرات متقابل با تحولات خاورمیانه است.
منابع :
ابوالنصر،فضیل. (1390)ف حزب الله، حقایق و ابعاد. ترجمه‌ی زیبا اکبرزاده، چاپ اول، تهران: روایت فتح
اسداللهی،مسعود. (1382)، جنبش حزب الله لبنان: گذشته و حال. تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی
اسداللهی، مسعود .(1383) «حزب الله لبنان از رادیکالیسم تا واقع گرایی» . فصلنامه مطالعات خاورمیانه. سال دهم. شماره 3. پاییز 1383
اسدالهی، مسعود .( 1386)، از مقاومت تا پیرزوی. تهران: موسسه‌ی مطالعات اندیشه سازان نور.
انصاری، طاهره. (1386)، شکوه مقاومت، تهران: انتشارات امیرکبیر
بلقزیز، عبدالله. (1388)، حزب الله از آزادسازی تا بازدارندگی. ترجمه‌ی علی شمس. چاپ دوم. تهران موسسه‌ی مطالعات اندیشه سازان نور
بولتن فجر. (1389)،«سرو لبنان همچنان برافراشته»، نیمه اول فروردین 89، شماره1
پورقیومی، ایوب. (1387) تاثیر جنگ سی و سه روزه بر سیاست خاورمیانه‌ای نومحافظه کاران آمریکا، چاپ اول، تهران: انتشارات اعتدال
جابر، هلا. (1383)، حزب الله مولود مقاومت. تهران: موسسه مطالعات اندیشه سازان نور
جعفری، علی اکبر. (1389)، منافع استراتژیک متشرک و اتحاد آمریکا- اسرائیل. چاپ اول تهران: انتشارات پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی
حیدری، سعید (1389)، تحقق وعده‌ای الهی: روایتی از مقاومت 33 روزه حزب الله لبنان با جنود شیطان. چاپ اول. چالوس: انتشارات شهدین
خسروشیری، علی. (1389)، انقلاب اسلامی ایران و شیعیان لبنان. چاپ اول. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران.
دارایی، علی. (1387) زیتون سرخ، حزب الله الگوی مقاومت، چاپ دوم، تهران: موسسه فرهنگی- مطبوعاتی جام جم
داوود آبادی، حمید. (1383)، پاره‌های فولاد. تهران: انتشارات غنچه
زمانی محجوب، حبیب، (1387)، «ولایت محوری رمز پیروزی حزب الله لبنان». مربیان. سال هشتم. شماره 27. سرخیل بهنام. (1387) حزب الله پیروز. چاپ اول. تهران: انتشارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دتفر برنامه ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی
شیرودی، مرتضی. (1383)ف مسائل منطقه‌ای ایران. تهران انتشارات تحسین
طاهری، سید مهدی. (1388)، بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر شیعیان لبنان. چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
قاسم، نعیم (1386)، حزب الله لبنان: خط مشی، گذشته و آینده آن. ترجمه‌ی محمد مهدی شریعتمداری. چاپ دوم. تهران: انتشارات اطلاعات محمد زمانی، جواد و الیاسی هادی. (1385). مسیح لبنان. قم: انتشارات ابتکار دانش چاپ اول
مرکز الاستشارات و البحوث. (1388)، لبنان: تاریخ، جامعه و سیاست. ترجمه موسسه مطالعات اندیشه سازان نور. چاپ اول تهران: موسسه مطالعات اندیشه سازان نور
مهتدی، محمد علی. (1385)، «میزگرد جنگ اسرائیل علیه لبنان و ابعاد مختلف آن». فصلنامه‌ی مطالعات منطقه‌ای جهان اسلام (ویژه جنگ سی و سه روزه)، سال هفتم. شماره 26 و 27
نزار، حمزه. (1372). «حزب الله لبنان: از انقلاب اسلامی تا سازش پارلمانی». ترجمه‌ی بهروز ابوئی مهریزی، فصلنامه‌ی دانش سیاسی. پیش شماره 3. دانشگاه امام صادق (علیه السلام)
نوری، داوود. (1390)ف شیعیان لبنان (وضعیت سیاسی- اجتماعی پس از انقلاب اسلامی ایران)، تهران: انتشارات شیعه شناسی
فضل الله، حسن (1414)، الخیار الاخر: حزب الله، ج1، السیره‌ی الذاتیه‌ی و الموقف، بیروت 1414/ 1994
منابع اینترنتی :
پایگاه اطلاع رسانی مطالعات جهان اسلام. احزاب و گروه‌هاحزب الله لبنان، موسسه‌ی مطالعات اندیشه سازان نور، تاریخ بروز رسانی 18 بهمن 1391
پایگاه اطلاع رسانی مطالعات جهان اسلام. احزاب و گروه ها- حزب الله لبنان، موسسه‌ی مطالعات اندیشه سازان نور. تاریخ بروز رسانی 18 بهمن 1391
رویوران، حسین. (1385)ف «نگاهی به موقعیت حزب الله لبنان در میان ملتها و دولت‌های جهان اسلام» سایت باشگاه اندیشه 4 مرداد 1385
رویوران، حسین. (1391) میوه‌ی بحران سوریه، تقابل سوریه و سنی در لبنان خیرآنلاین. 1391/5/21
مشرق نیوز. سرآغاز بیداری اسلامی از جنگ 33 روزه تاریخ انتشار 25 تیر 1391
نادری، احمد (1390)، سوریه: میدان شکل گیری نظم نوین جهانی. خبرگزاری فارس 1390/10/25

پی‌نوشت‌ها:

1- استاد یار علوم سیاسی دانشگاه شاهد
Z-qhafari@yahoo.com
2-حبیب زمانی محجوب، 1387، ولایت محوری رمز پیرزوی حزب الله لبنان. مربیان سال هشتم شماره 27، صص 156-155
3- طاهره انصاری، شکوه مقاومت، تهران: انتشارات امیرکبیر 1386، ص 12
4- مسعود اسداللهی، از مقاومت تا پیروزی. تهران: موسسه‌ی مطالعات اندیشه سازان نور، 1386، ص 74
5- هلا جابر، 1383، ص 47
6-مسعود اسداللهی، از مقاومت تا پیروزی، پیشین، ص 76
7- عبدالله بلقزیز، حزب الله از آزاد سازی تا بازدارندگی، ترجمه‌ی علی شمس. چاپ دوم، تهران: موسسه‌ی مطالعات اندیشه سازان نور، 1388، ص 86
8- اسداللهی، از مقاومت تا پیروزی، پیشین، ص 192
9- محمد علی مهتدی. «میزگرد جنگ اسرائیل علیه لبنان و ابعاد مختلف آن». فصلنامه‌ی مطالعات منطقه‌ای جهان اسلام (ویژه‌ی جنگ سی و سه روزه)، سال هفتم، شماره 26 و 27. 1385، ص 28
10- وَ قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ سوره‌ی بقره، آیه 190
11-وَ اقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ همان، آیه 191
12- بهنام سرخیل، حزب الله پیروز. چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری، دفتر برنامه ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی، 1387، ص 99
13- بهنام سرخیل، حزب الله پیروز، پیشین، 1387، ص 103
14- مسعود اسداللهی، جنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال، تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی، 1382، ص 119
15- پایگاه اطلاع رسانی مطالعات جهان اسلام احزاب و گروه ها- حزب الله لبنان: موسسه‌ی مطالعات اندیشه سازان نور. تاریخ بروز رسانی 18 بهمن 1391
16-علی خسرو شیری. سیاست هویتی؛تحلیل سیسات خارجی جهوری اسلامی ایران نسبت به حزب الله لبنان از منظر سازه انگاری. ماهنامه اندیشه و تاریخ ایران معاصر، سال هشتم شماره 85-84. شهریور و مهر 1388، ص 82
17- مرکز الاستشارات و البحوث، لبنان تاریخ، جامعه و سیاست (1976- 1976)، ترجمه موسسه مطالعات اندیشه سازان نور. (تهران: موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، 1388)، چاپ اول، ص 102
18- حبیب زمانی محجوب، ولایت محوری رمز پیروزی حزب الله لبنان، پیشین، ص 158
19- نزار حمزه، حزب الله لبنان: از انقلاب اسلامی تاسازش پارلمانی ترجمه‌ی بهروز ابوئی مهریزی، فصلنامه‌ی دانش سیاسی، 1372، ص 23
20- نعیم قاسم حزب الله لبنان: خط مشی، گذشته و آینده آن؛ ترجمه محمد مهدی شریعتمدار؛ تهران: اطلاعات چاپ سوم، 1383، ص 35
21- نعیم قاسم، حزب الله لبنان، خط مشیف گذشته و آینده آن؛ پیشین. ص 117
22- مسعود اسداللهی. جنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال. پیشین. ص 119
23- جواد محمد زمانی و هادی الیاسی. مسیح لبنان. قم: انتشارات ابتکار دانش چاپ اول. 1385، صص 29-28
24- مسعود اسداللهی. حزب الله لبنان از رادیکالیسم تا واقع گرایی. فصلنامه‌ی مطالعات خاورمیانه. سال دهم. شماره 3ف پاییز 1383، ص 105
25- مسعود اسداللهی حزب الله لبنان از رادیکالیسم تا واقع گرایی پیشین. ص 140
26-مسعود اسداللهی. حزب الله لبنان از رادیکالیسم تا واقع گرایی پیشین، صص 140-141
27- مسعود اسداللهی، جنبش حزب الله لبنان. گذشته و حال. پیشین، صص 129-117
28- امل سعد قریب. دین و سیاست در حزب الله. ترجمه‌ی غلامرضا تهامی. تهران: موسسه‌ی مطالعات اندیشه سازان نور. 1384، ص 50
29- سعید حیدری. تنحقق وعده‌ی الهی: روایتی از مقاومت 33 روزه حزب الله لبنان با جنود شیطان چاپ اول چالوس: انتشارات شهیدین. زمستان 1389، ص 62
30-مسعود اسداللهی، جنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال، پیشین، ص 205
31- مسعود اسدللهی، جنبش حزب الله لبنان گذشته و حال،پیشین، ص 234
32- پایگاه اطلاع رسانی مطالعات جهان اسلام. احزاب و گروه ها- حزب الله لبنان. موسسه‌ی مطالعات اندیشه سازان نور تاریخ بروز رسانی 18 بهمن 1391
33- علی خسروشیری. سیاست هویتی؛ تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به حزب الله لبنان از منظر سازه انگاری ماهنامه اندیشه و تاریخ ایران معاصر. سال هشتم شماره 85-84. شهریور و مهر 1388، ص 79
34-مرتضی شیرودی. انقلاب اسلامی و جنبش‌های اسلامی. پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال پنجم، شماره یازدهم و دوازدهم. پاییز و زمستان 1384، ص 33
35- سید مهدی طاهری. بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر شیعیان لبنان، چاپ اول، تهران: انتشارت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی، 1388، ص 36
36- داوود نوری، شیعیان لبنان (وضیت سیاسی- اجتماعی پس از انقلاب اسلامی ایران)، تهران: انتشارات شیعه شناسی، 1390ف ص 86
37- نعیم قاسم، حزب الله لبنان: خط مشی،گذشته و آینده آن؛ پیشین، ص 352
38- داوود نوری، شیعیان لبنان (وضعیت سیاسی- اجتماعی پس از انقلاب اسلامی ایران)، پیشین، ص 87
39- حسن فضل الله، الخیار الاخر: حزب الله، ج1. السیره الذاتیه‌ی و الموقف، بیروت 1414/ 1994. ص 146- 148.
40- بهنام سرخیل،حزب الله پیروز. چاپ اول. تهران: انتشارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دفتر برنامه ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی، 1387، ص 168
41- نعیم قاسم، حزب الله لبنان: خط مشی، گذشته و آینده آن؛ پیشین، ص 363
42- مسعود اسداللهی، جنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال پیشین، صص 245-244
43-نعیم قاسم، حزب الله لبنان: خط مشی گذشته و آینده آن؛ پیشین، صص 369-366
44- علی اکبر جعفری، منافع استراتژیک مشترک و اتحاد آمریکا- اسرائیل. چاپ اول، تهران انتشارت پژوهشکده‌ی مطالعات راهبردی. 1389، ص 173
45- حمید، داوود آبادی. پاره‌های فولاد. تهران: انتشارات غنچه، 1383، ص 26
46- فضیل ابوالنصر، حزب الله، حقایق و ابعاد ترجمه‌ی زیا اکبر زاده، چاپ اول، تهران: انتشارات روایت فتح، 1390، ص 161
47- نعیم قاسم حزب الله لبنان: خط مشی گذشته و آینده آن؛پیشین، ص 373-372
48- ایوب پور قیومی، تاثیر جنگ سی و سه روزه بر سیاست خاورمیانه‌ای نومحافظه کاران آمریکا، چاپ اول، ترهان: انتشار اعتدال. 1387، ص 93
49- نعیم قاسم، حزب الله لبنان؛ خط مشی، گذشته و آینده آن؛پیشین، ص 368
50-حسین رویوران، نگاهی به موقعیت حزب الله لبنان در میان ملتها و دولت‌های جهان اسلام. سایت باشگاه اندیشه. 4 مرداد 1385
51- بولتن فجر، «سرو لبنان همچنان برافراشته»، (نیمه اول فروردین 89، شماره 1) ص 28
52-مشرق نیوز، سرآغاز بیداری اسلامی از جنگ 33 روزه تاریخ انتشار 25 تیر 1391
53- علی دارابی حزب الله الگوی مقاومت، موسسه‌ی فرهنگی مطبوعاتی جام جم. چاپ دوم، بهار 1387، ص 61
54- احمد نادری. سوریه، میدان شکل گیری نظم نوین جهانی. خبرگزرای فارس 1390/10/25
55- حسین رویوران. میوه‌ی بحران سوریه، تقابل شیعه و سنی در لبنان خیر آنلاین: 1391/05/21

منبع مقاله :
حاتمی، محمد رضا، بحرانی، مرتضی؛ (1392)، دایرة المعارف جنبش‌های اسلامی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ اول.