آشنايي با واژگانِ مهدويت

«مهدويت» سبزترين انديشه‏اي است كه خداوند آن را به انسانيت هديه كرده است و مي‏رود تا با به شكوفه نشستن، جهان هستي را به عطر دل‏انگيز خود طراوتي بهشت‏گونه بخشد. اين تفكر كه در هر دين و آييني به گونه‏اي خود را متجلي ساخته، در فرهنگ متعالي تشيع به عالي‏ترين صورت ممكن پاي به عرصه‏ي انديشه‏ها نهاده است و با ارائه‏ي كاملترين تصوير از اين اعتقاد سترگ ، همگان را به حيرت و طلب انداخته است. بازشناسي روزآمدِ اين اعتقاد، همواره دل‏مشغولي فرزانگان و انديشمندان شيعه بوده و هست و همواره در نهايت اهتمام به اين مهم پرداخته‏اند. از اين رو، موضوعات مربوط به مهدويت، آميختگي ويژه‏اي با زندگي شيعه پيدا كرده، به گونه‏اي كه مي‏توان مهدويت را روح و جان تشيع برشمرد. به‏ويژه در دوران معاصر كه اشتياق وصف ناپذيري جهت معرفت و شناخت آن خورشيد پنهان در عموم مردم و به‏ويژه جوانان به چشم مي‏آيد كه اين خود، انسان را برآن مي‏دارد تا هر آن‏چه در توان است، در خدمت اين قافله‏ي شيدا خالصانه نثار نمايد. اين نوشتار كوتاه در شناخت اجمالي واژگان مهدويت، برگ سبزي است كه اميد مي‏رود مقبول آن يار سفركرده و مفيد براي ياران آن حضرت قرار گيرد.ان شاء اللّه
آخر الزمان
شكي نيست كه هر آغازي را انجام و هر شروعي را پاياني است، جز ذات بي پايان خداوندي كه هم آغاز است و هم انجام. زمان نيز مانند تمام مخلوقات الهي چنين خواهدبود. روزگاري بر دنيا سپري شده كه ديباچه‏ي زندگي دنيايي به شمار مي‏آيد و زماني نيز خواهد گذشت كه پايان اين كتاب خواهد بود. برگه‏هاي پايان كتاب زندگي انسان در زمين«آخرالزمان» خوانده مي‏شود. اين اصطلاح كه در اغلب اديان بزرگ به چشم مي‏خورد، در اديان ابراهيمي و به‏ويژه در دين اسلام، بسيار مورد توجه قرار گرفته است.
اين اصطلاح، معمولاً به روزگار پاياني دنيا و رويدادهايي كه ممكن است در اين بخش از زندگي دنيايي به وقوع بپيوندد، گفته مي‏شود و در روايات فراوان مورد اشاره قرار گرفته است. از جمله اتفاقات بسيار مهم اين دوران مي‏توان به قيام جهاني حضرت مهدي( عليه‏السلام ) اشاره كرد.
ابدال
«ابدال» جمعِ «بدل» يا «بديل»، عده‏اي معلوم از صالحان و خاصان خدا را گويند كه هيچ‏گاه زمين از آنان خالي نباشد و جهان بديشان برپاست و آن‏گاه كه يكي از آنان بميرد، خداي تعالي ديگري را به جاي او برانگيزد ، تا آن شمار كه به قولي هفت و به قولي هفتاد است، همواره كامل ماند. در فرهنگ مهدويت از ايشان به عنوان گروهي از ياران حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه) هنگام ظهور گفته مي‏شود كه از منطقه‏ي شام به آن حضرت معلق شده، ايشان را ياري مي‏نمايند. درباره‏ي ويژگي اين افراد گفته شده، آنان راهبان شب و شيران روز هستند. دل‏هايشان چون پولاد سخت است كه در ميان ركن و مقام، با آخرين ذخيره‏ي الهي حضرت مهدي(عج) بيعت خواهند كرد.
اثني عشريه
اثني عشريه، يا دوازده امامي، پر جمعيت‏ترين گروه شيعه هستند كه معتقدند خداوند پس از پيامبراكرم (صلي‏الله‏عليه‏و‏آله) دوازده امام را به امامت نصب فرمود كه با حضرت علي( عليه‏السلام ) آغاز و به محمد بن حسن مهدي(عج) ختم مي‏گردد.
ايشان دلائل فراواني از آيات قرآن و احاديث نبوي و امامت علي( عليه‏السلام ) اقامه نموده‏اند و امامت آن حضرت را به نص صريح از طرف خداوند، ذكر نموده‏اند.
آن‏ها امامان را مانند پيامبر، ملهم از جانب خدا مي‏دانند و مي‏گويند كه امامت رياست عامه دارد و مقام او مافوق بشر عادي است.
اشراط الساعة
«اشراط» جمع «شرط» به معناي علامت است. بنابراين «اشراط الساعة» به معناي نشانه‏هاي نزديك شدن قيامت است. اصطلاحي كه در قرآن و حديث، بر مجموع حوادثي اطلاق مي‏شود كه پيش از واقعه‏ي عظيم رستاخيز اتفاق خواهد افتاد. اين واژه بيش‏تر در روايات اهل سنت به كار رفته است.
يكي از حوادث مهمي كه به عنوان اشراط الساعة از آن ياد شده و مورد اتفاق شيعه و اهل سنت است، ظهور مردي از خاندان پيامبراكرم (صلي‏الله‏عليه‏و‏آله) مي‏باشد و شيعه معتقد است، او فرزند امام حسن عسكري(عليه‏السلام) است كه در سال دويست و پنجاه و پنج ق متولد شده و هم اكنون به قدرت الهي زنده است و آن‏گاه كه خداوند اراده نمايد، پرچم قيام بر دوش خواهد گرفت و تا او نيايد و حكومت عدل را در گيتي برپاي ندارد، عمر جهان به سر نمي‏رسد و قيامت برپا نمي‏گردد.
امدادهاي غيبي
اگرچه اساس قيام حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه) بر امور طبيعي است، ولي به اقتضاي عظمت آن قيام جهاني، خداوند متعال برخي از نيروهاي غيبي و فوق طبيعي خود را در اختيار آن حضرت قرار خواهد داد، تا موجبات پيروزي ايشان هرچه بهتر فراهم آيد. از مجموعه‏ي رواياتي كه در اين زمينه وارد شده، مي‏توان موارد زير را به عنوان امدادهاي غيبي هنگام ظهور برشمرد: نصر الهي، فرشتگان و به‏ويژه امين وحي جبرئيل ، شمشيرهاي ويژه، القاي ترس و رعب در دل دشمنان و هم‏چنين اسباب و علل طبيعي هم‏چون بادها و ابرها همان‏گونه كه در تسخير پيامبران همانند حضرت سليمان( عليه‏السلام ) بوده است.
امنيت اجتماعي
يكي از مهم‏ترين شاخصه‏هاي حكومت جهاني حضرت مهدي(عج) امنيت اجتماعي است. امنيتي كه بشريت در تمام دوران تاريخ خود مانند آن را نديده است. او در جامعه‏ي عدالتْ بنياد خود، همه‏ي معيارها و ضوابط غيرانساني و نادرست را كنار مي‏زند و علل و عوامل دلهره، نگراني و ترس را نابود كرده، بيم آفرينان و هراس‏انگيزان را از سرِ راه جامعه برخواهد داشت.
انتظار
«انتظار» به معني چشم به راه بودن و درنگ كردن به اميد پيشامدي خاص، است. به بيان ديگر انتظار، كيفيتي است روحي كه موجب به‏وجود آمدن حالت آمادگي است، براي آن‏چه انتظار دارند و ضد آن يأس و نااميدي است و در اصطلاح مهدويت به چشم دوختن به ظهور حضرت مهدي( عليه‏السلام ) و كسب آمادگي‏هاي لازم براي درك هرچه بهتر زمان ظهور ايشان است.
حضرت رسول اكرم(صلي‏الله‏ عليه ‏و‏آله) و امامان معصوم ، بر انتظار آن روز موعود و لحظه شماري در فرارسيدن حكومت حقه كه تنها به دست آن حضرت تشكيل مي‏گردد، تأكيد فراواني نموده و آن را از اصول اساسي دين‏داري شمرده‏اند و پاداش‏هاي بزرگي براي منتظران بيان فرموده‏اند. از همين روي، علماي بزرگ، انتظار را يكي از وظايف مهم مردم در عصر غيبت دانسته‏اند و هم پيوسته مؤمنين را به مراعات اين وظيفه‏ي خطير، با كردار و گفتار وا مي‏داشتند.
در باب انتظار فرج و ارج و اهميت آن، احاديث فراواني از پيشوايان معصوم( عليه‏السلام ) روايت شده است. پيامبر گرامي اسلام (صلي‏الله‏عليه‏و‏آله) فرموده است: برترين كارهاي امت من انتظار فرج از خداي عزوجل است.
انطاكيه
«انطاكيه» يكي از قديمي‏ترين شهرهاي شام است كه به گفته‏ي بعضي در سي‏صد سال قبل از مسيح بنا گرديد. اين شهر براي مسيحيان مانند مدينه براي مسلمانان است. آن‏جا پس از بيت المقدس، به عنوان دومين شهر مذهبي آن‏ها به حساب مي‏آيد. به همين جهت در قرآن مجيد از اين شهر به خصوص، سخن به ميان آمده است.
شايد ذكر انطاكيه در روايات مهدويت، به خاطر رابطه‏ي تنگاتنگي است كه بين حضرت مسيح (عليه‏السلام) و حضرت مهدي(عج) در عصر ظهور ايجاد خواهد شد.
در روايات مربوط به حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه) از آن به عنوان سرزميني يادشده كه حضرت مهدي(عج) پس از ظهور از غاري در آن سرزمين، تورات و انجيل را بيرون آورده، با يهود و نصاري با آن استدلال كرده و حقانيت خود را به اثبات خواهد رساند.
بقية ‏اللّه
واژه‏ي «بقيه» به معناي بازمانده و پاينده و آن‏چه كه از چيزي باقي گذاشته شود، است. تركيب «بقية‏الله» در قرآن مجيد و روايات خاندان عصمت و طهارت (عليه‏السلام) آمده است. از آن‏جايي كه مهدي موعود(عج) آخرين پيشوا و بزرگ‏ترين رهبر انقلاب پس از قيام پيامبر اسلام (صلي‏الله‏ عليه‏ و‏آله) است، يكي از روشن‏ترين مصاديق«بقية‏الله» مي‏باشد و از همه به اين لقب شايسته‏تر است. به خصوص كه تنها باقيمانده بعد از پيامبر( عليه‏السلام ) و امامان (عليهم‏السلام) است. بنابراين يكي از القاب حضرت مهدي(عج) بقية‏الله است كه خود آن حضرت هنگام آغاز ظهور، خود را با اين لقب معرفي خواهد كرد. و توصيه شده در عصر غيبت و ظهور، هنگام سلام به آن حضرت چنين گفته شود:«السلام عليك يا بقية‏الله في ارضه.»
توقيع
«توقيع» به معني امضا كردن نامه و فرمان و نشان كردن برنامه و منشور مي‏باشد و نيز پاسخ‏هايي است كه بزرگان و دولت‏مردان، زير سؤال‏ها و درخواست‏هاي كتبي كه از ايشان مي‏شده، مي‏نوشتند.
در كتاب‏هاي روايي، فقهي و تاريخي شيعه، توقيع به قسمتي از نوشته‏هاي ائمه‏ي اطهار( عليهم‏السلام ) اطلاق شده است و البته عمده‏ي آن‏ها چه از لحاظ مقدار و حجم و چه از نظر تعداد، توقيعاتي است كه از سوي قلب عالم امكان ولي‏عصر(عج) صادر گرديده است.
امروزه نيز، وقتي سخن از توقيع به ميان مي‏آيد، ذهن به توقعيات حضرت مهدي(عج) معطوف مي‏گردد. اگرچه از ديگر ائمه نيز نوشته‏هايي تحت عنوان توقيع در دست است. بنابراين توقيع ، عبارت است از آن‏چه به صورت مكتوب از حضرت مهدي(عج) در دوران غيبت صغري در جهت هدايت و رفع نيازهاي شيعه، توسط سفيران خاص و چهارگانه‏ي آن حضرت صادر شده است كه عمدتا به دستْ‏ خط مبارك خود حضرت نوشته شده است. اگرچه امروز دست نوشته‏هاي حضرت به ما نرسيده، ولي متن اغلب توقعيات در كتاب‏هاي حديثي قابل استفاده مي‏باشد.
حجت
«حجت» از نظر لغت به معناي برهان و دليل كه باآن حريف را قانع يا دفع كنند، به كار مي‏رود. اگرچه همه‏ي ائمه (عليهم‏السلام) حجت الهي به حساب مي‏آيند، ولي اين واژه به عنوان يكي از القاب حضرت مهدي(عج) مورد استفاده قرار گرفته است. در اغلب روايات اين لقب به صورت «الحجة من آل محمد» (صلي‏الله‏عليه‏ و‏آله) به كار رفته است.
حكيمه خاتون
دختر امام جواد( عليه‏السلام ) از محدثان و يكي از راويان حديث ولادت حضرت مهدي(عج) است. علوم اسلام را از ائمه‏ي هدي كسب فيض نموده و از جمله زناني است كه احاديثي به نقل از ايشان در كتاب‏هاي معتبر حديثي نقل شده است.
او اخبار بسياري را در مورد ازدواج امام حسن عسكري( عليه‏السلام ) با نرجس خاتون، مادر حضرت مهدي(عج) و ولادت حجة‏ابن الحسن (عج) نقل كرده است.
حكومت جهاني حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه)
يكي از ويژگي‏هاي مشهور دولت مهدي موعود(عج) جهان‏گير بودن آن است. حكومت مهدي(عج) شرق و غرب عالم را فرا مي‏گيرد و آبادي‏اي در زمين نمي‏ماند، مگر اين‏كه گل‏بانگ محمدي از آن برمي‏خيزد و سراسر گيتي از عدل و داد آكنده مي‏گردد. در آن دوران به دست آن امام بزرگوار، آرمان والاي تشكيل جامعه‏ي بزرگ بشري و خانواده‏ي انساني تحقق مي‏پذيرد و آرزوي ديرينه‏ي همه‏ي انبياء و امامان و مصلحان و انسان‏دوستان برآورده مي‏گردد. در دوران رهبري حضرت مهدي(عج) با ايجاد مركزيت واحد و مديريت و حاكميت يگانه‏ي الهي براي همه‏ي اجتماعات و نژادها و منطقه‏ها، اختلاف‏ها به وحدت تبديل مي‏گردد.
خروج دجال
براساس آن‏چه از ظاهر اخبار استفاده مي‏شود «دجال» فردي است كه در آخرالزمان و پيش از قيام حضرت مهدي(عج) خروج مي‏كند و با انجام كارهاي شگفت‏انگيز، جمع زيادي از مردم را مي‏فريبد و سرانجام به‏دست عيسي بن مريم( عليه‏السلام ) به هلاكت مي‏رسد.
در مورد اصل دجال، صرف نظر از ويژگي‏هاي او، چند احتمال ذكر شده است:
الف: دجال، نام شخص معيني نيست، بلكه قابل انطباق بر هركس است كه با ادعاهاي پوچ و بي اساس و با توسل به حيله گري و نيرنگ، در صدد فريب مردم باشد.
ب: دجال نام شخص معيني است كه در برخي روايات، حتي به صورت مشخص اشاره شده است.
ج: اين احتمال نيز وجود دارد كه مراد از «دجال»، نوعي طرز تفكر است كه مردم را از تفكر مهدوي دور خواهد ساخت.
خروج سفياني
از روايات استفاده مي‏شود، پيش از قيام قائم(عج) مردي از نسل ابوسفيان در منطقه‏ي شام خروج مي‏كند و با تظاهر به دين‏داري گروه زيادي از مسلمانان را مي‏فريبد.
در اين كه خروج سفياني از نشانه‏هاي حتمي ظهور است، روايات فراواني وارد شده است.
خروج يماني
سرداري از يمن قيام مي‏كند و مردم را به حق و عدل دعوت مي‏كند. اين نشانه در منابع اهل سنت ذكر نشده است، ولي در روايات شيعه فراوان از او سخن ميان آمده است. و در پاره‏اي از روايات، خروج او از نشانه‏هاي حتمي ظهور حضرت مهدي(عج) دانسته شده است.
خسف به بيدا
فرو برده شدن در بيداء كه از آن در روايات «خسف به بيدا» تعبير شده، نام سرزميني است، بين مكه و مدينه. ظاهرا منظور از اين تركيب، آن است كه سفياني با لشكري عظيم به قصد جنگ با مهدي(عج) عازم مكه مي‏شود، در بين مكه و مدينه و در محلي كه به سرزمين «بيداء» معروف است، به گونه‏اي معجزه آسا به امر خداوند، در دل زمين فرو مي‏روند.
دعاي عهد
از دعاهاي مشهور كه خواندن آن در دوران غيبت حضرت مهدي(عج) فراوان مورد سفارش قرار گرفته است، دعاي عهد است.
رجعت
واژه‏ي رجعت در كتاب‏هاي لغت به معناي بازگشت است و معناي اصطلاحي رجعت عبارت است از بازگشت دو گروه از مردگان در عصر ظهور حضرت مهدي. گروه اول، مؤمنان محض و در رأس آن‏ها انبياء و ائمه ( عليه‏السلام ) و گروه دوم، كافران محض، تا اين‏كه مؤمنان از برپايي حكومت عدل لذت برده و آن را ياري نمايند و كفار از ديدن آن دولت جهاني متألم و ناراحت شوند.
از مجموع آيات، در روايات و بيان دانشمندان بزرگ شيعه به‏دست مي‏آيد كه رجعت، عالمي است با ويژگي‏هاي خاص به خود كه نه - دقيقا - هم‏چون عالمِ دنياست و نه همانند آخرت و در عين حال برزخ هم نيست.
زيارت آلِ يس
زيارتِ آلِ يس، يكي از زيارت‏هاي مشهور حضرت صاحب الامر است. اين زيارت با بيست و سه سلام آغاز شده كه سلام اول به آل يس يعني عترت پاك پيامبر( صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ) و سلام‏هاي بعدي هريك با القاب و عناوين خاص حضرت مهدي(عج) مي‏باشد. پس با اظهار و اقرار اصول اعتقادي صحيح و گواه گرفتن امام برآن‏ها و تجديد عهد و وفاداري نسبت به اولياي دين، زيارت به پايان مي‏رسد.
غيبت
«غيبت» در اصطلاح براي كسي استعمال مي‏شود كه مدتي در جايي حضور دارد و پس از آن در آن محل حاضر نمي‏شود و در مهدويت ، به پنهان شدن حضرت مهدي(عج) از ديدگان مردم گفته مي‏شود كه اين پنهان شدن با استفاده از روايات به دو بخش تقسيم شده.
غيبت نخست كه مدت آن كوتاه - شصت و نه سال-بوده ، غيبت صغري ناميده شده و غيبت دوم كه مدت آن هم‏چنان ادامه دارد، غيبت تام، كامل و كبري ناميده شده است.
قائم(عجل الله تعالی فرجه)
با مراجعه به روايات مربوط به حضرت مهدي(عج)، به جرأت مي‏توان گفت هيچ لقبي به اندازه‏ي قائم درباره‏ي حضرت مهدي (عج) به كار نرفته است. گويا از آن‏جايي كه قيام حضرت مهدي(عج) درخشان‏ترين فصل حيات آن حضرت است، اتصاف به اين صفت و لقب، همواره مورد توجه معصومين( عليه‏السلام ) برده است. از برخي روايات استفاده مي‏شود، هنگام شنيدن اين لقب بهتر است انسان ايستاده و اداي احترام نمايد كه علاوه بر اظهار ارادت، مي‏توان اعلام آمادگي نيز نمود كه اين نهايت درجه‏ي انتظار راستين است.
مسجد صاحب الزمان(جمكران)
اين مسجد در حدود شش كيلومتري جنوب شرقي قم واقع شده است. برخي بناي اين مسجد را توسط حسن بن مثله جمكراني و به دستور مستقيم حضرت ولي عصر( عليه‏السلام ) در سال سي‏صد و نود و سه قمري دانسته‏اند، در حالي كه عده‏اي ديگر بناي آن را صدها سال قبل از آن ذكر نموده‏اند. اين مسجد امروز مورد اقبال فراوان شيعيان واقع شده و داراي آداب خاص است.
منتظر
در فرهنگ مهدويت منتظر به انساني گفته مي‏شود كه با تمام وجود در انتظار آمدن آخرين حجت الهي به سر مي‏برد. در روايات معصومين( عليه‏السلام ) به منتظر، از دو جهت بيش‏تر از جهات ديگر توجه شده است، ابتدا وظايف و آن‏گاه فضايل او كه هريك در محل خود داراي اهميت است. برخي از وظايف منتظران از اين قرار است: صبر بر سختي‏ها، پايداري بر حب اهل بيت( عليه‏السلام )، رعايت تقوا و پرواي الهي، دعا براي فرج، شناخت و معرفت امام و...
مهدي
«مهدي» اسم مفعول و به معناي «هدايت شده» است و مهدويت نيز از همين ريشه است. مهدي، مشهورترين نام حضرت نزد شيعه و سني است. البته گاهي نيز در معناي فاعلي به معناي هدايت كننده به كار رفته است، امام صادق( عليه‏السلام ) در اين باره فرمود:...و قائم (عج) را از آن جهت مهدي گفته‏اند كه مردم را به آييني كه مسلمانان از دست داده‏اند، هدايت مي‏كند...»(ارشاد مفيد، ص 04 عليه‏السلام )
نداي آسماني
منظور از نداي آسماني، ظاهرا صدايي است كه در آستانه‏ي ظهور حضرت مهدي( عليه‏السلام ) از آسمان شنيده مي‏شود و همه‏ي مردم آن را مي‏شنوند.
در روايات، تعبيرهاي «نداء» و«صيحه» و «صوت» بيانگر اين نشانه‏ي ظهور هستند، اگرچه ممكن است به نظر رسد هريك از آن‏ها، نشانه‏ي جداگانه‏اي باشد كه پيش از ظهور واقع مي‏شود، لكن به نظر مي‏رسد كه اين‏ها تعبيرهاي گوناگون از يك حادثه و يا دست كم، اشكال گوناگون يك حادثه باشند.
نشانه‏هاي ظهور
آن دسته از رخدادها، كه براساس پيش‏بيني معصومان( عليه‏السلام ) پيش، و يا در آستانه‏ي ظهور حضرت مهدي(عج) پديد خواهند آمد، نشانه‏هاي ظهورند. تحقق هريك از اين نشانه‏ها، نويدي از نزديك شدن ظهور قائم(عج) است، به گونه‏اي كه با تحقق مجموعه‏ي رخدادهاي پيشگويي شده و به دنبال آخرين نشانه‏ي ظهور، حضرت مهدي( عليه‏السلام ) قيام خواهد كرد. از روايات استفاده مي‏شود، برخي نشانه‏ها حتمي و برخي ديگر غير حتمي خواهد بود.
نيابت عامه
پس از پايان يافتن دوران غيبت صغري و نيابت خاصه، با آغاز غيبت كبري هدايت شيعيان تحت عنوان «نيابت عامه» از طرف حضرت مهدي( عليه‏السلام ) به خود شكل گرفت. به اين صورت كه امام، ضابطه‏اي كلي و صفات و مشخصاتي عام به دست داده كه در هر عصر، فرد شاخصي كه آن ضابطه از هر جهت و در همه‏ي ابعاد، بر او صدق كند، نائب امام شناخته مي‏شود.
يا لثارات الحسين( عليه‏السلام )
«ثار» در لغت به معناي خون‏خواهي است. «يا لثارات الحسين»، شعار ياران حضرت مهدي(عج) است كه به خون‏خواهي حسين( عليه‏السلام ) هنگام قيام آن حضرت سر خواهند داد، البته در پاره‏اي از روايات از آن به عنوان شعار فرشتگاني كه هنگامي قيام براي ياري حضرت مهدي(عج) حضور مي‏يابند، ياد شده است.


منبع : پایگاه اطلاع رسانی سراج الف