همه پرندگان ایران ( قسمت یازدهم )

خانواده مرغابي
اردك‌هاي روي آب‌چر
Surface-feeding Ducks

مرغابي‌هاي باتلاق‌ها ، تالاب‌ها ، درياچه‌ها و رودخانه‌هاي آرام هستند . هنگام تغذيه از گياهان آب‌زي ، سر را به ته آب فرو مي برند و انتهاي بدنشان در سطح آب باقي مي ماند پروازي قوي دارند و هنگام برخاستن از سطح آب با يك جهش و تقريبا به‌طور عمودي به پرواز در مي آيند معمولا يك " آينه بالي " مستطيل شكل به رنگ روشن در محل شاهپرهاي ثانوي بال دارند نر و ماده آنها همشكل نيست در دوران تولك ( اواخر تابستان ) نــرها به ماده‌ها شباهت پيدا مي كنند روي زمين يا در سوراخ‌ها آشيانه مي سازند .

كله سبز

انگليسي : Mallard
فرانسوي : Canard Colvert
لاتين : Anas platyrhynchos

مشخصات :

57 سانتي‌متر ؛ پرنده نــر ؛ سر سبز رنگ و براق ، طوق گردني باريك و سفيد ، سينه بلوطي رنگ ، سطح پشتي و شكمي خاكستري رنگ ، دم سفيد با شاهپرهاي وسطي سياه و برگشته ، و منقاري زرد رنگ دارد .
پرنده ماده قهوه‌اي لكه‌لكه است با منقار تقريبا قهوه‌اي كه اغلب در طرفين نارنجي رنگ مي باشد .
آينه بالي در هر دو جنس به رمنگ بنفش و محدود به دو خط سفيد است كه در پرواز به خوبي ديده مي شود .
پاهاي اين پرنده نارنجي است . پرنده نــر در دوران تولك شبيه ماده ولي پررنگ‌تر است با آينه بالي روشن‌تر ، تارك پررنگ‌تر ، سينه خرمائي و منقار زرد رنگ . تفاوت ماده كله‌سبز با اردك ارده‌اي در اندازه بزرگتر ، پرو بال قهوه‌اي تر ، آينه بالي بنفش رنگ و تيزي كمتر نوك بال است و بدن آن در حالت نشسته بيشتر در آب فرو مي رود . از فيلوش ماده با سر و منقار درشت‌تر گردن ضخيم‌تر ، خط سفيد در دو طرف آينه بالي و دم كوتاه‌تر و سفيد قابل تشخيص است و از " نوك پهن " ماده با اندازه بزرگتر ، منقار خيلي كوچكتر و گردن درازتر بازشناخته مي شود . پرواز كله سبز سريع و با بال‌زدن‌هاي كم دامنه همراه است و مي تواند يكباره از سطح اب برخيزد ، پرنده‌اي است اجتماعي و گله‌هاي آن در پرواز شكل مشخصي ندارد . ( رجوع شود به مرگوس كاكلي نر )

زيستگاه :

درياچه‌ها بركه‌ها ، رودخانه‌ها ، تالاب‌ها . زمستان‌ها در سواحا پناه‌دار درياها و خورها ديده مي شود . در بين انبوه گياهان نزديك آب و گاهي در سوراخ‌هاي زمين آشيانه مي سازد .

پراكندگي :

کله سبز از جمله پرندگانی ست که زمستان‌ها از پراکندگی نسبتا زيادی برخوردار است ، در سال‌هاي گذشته به تعداد كم در ايران زاد وولد مي كرده ، ولی در حال حاضر به دليل شكارهاي بي رويه و نابودي زيستگاه‌ها ، به ندرت در ايران زادوولد مي كند .!

خوتكا

انگليسي : Teal
فرانسوي : sarcelle d’hiver
لاتين : Anas Crecca

مشخصات :

35 سانتي‌متر ؛ از همه اردك‌ها كوچك‌تر است . خوتکای نــر با سر بلوطي پررنگ ، نوار پهن چشمي سبز رنگ حاشيه‌دار ، نوار طولي سفيد در ناحيه شانه و دو لكه بزرگ نخودي رنگ در طرفين دم تشخيص داده مي شود كه از دور به صورت اردك ارده‌اي كوچكي كه سر تيره‌رنگ دارد بنظر مي رسد . هر دوجنس اين پرنده داراي آينه بالي سياه و سبز براق با دو خط بالي هستند ، پرنده ماده لكه‌لكه قهوه‌اي و نخودي است كه در سطح شكمي كمرنگ‌تر و خال‌خال مي باشد و از ماده خوتكاي سفيد با آينه بالي سبز روشن و بزرگتر ، و نداشتن طرح مشخص صورت تميز داده مي شود . پرواز خوتكــا خيلي سريع است و به صورت گله‌هاي انبوه ديده مي شود كه در ارتفاع كم و غالبا به‌طور نا منظم پرواز مي كنند .

زيستگاه :

آبگيرها و جويبارهاي ني‌زاري . زمستان‌ها معمولا در باتلاق‌ها و گاهي در خورها و سواحل دريا ديده مي‌شود . در علف‌زارها و باتلاق‌ها زادوولد مي كند .

پراكندگي :

خوتکا پرنده‌ای‌ست که زمستان‌ها از پراکندگی تقريبا زيادی برخوردار است . در گذشته به تعداد كم در شمال غربي ايران زادوولد مي كرده كه در حال حاضر گزارشي مبني بر زادوولد آن در ایران در دست‌ نيست .!

اردك ارده‌اي

انگليسي : Gadwell
فرانسوي : Canard Chipeau
لاتين : Anas strepera

مشخصات :

50 سانتي‌متر ؛ اغلب همراه كله‌سبز ديده مي شود . از كله سبز كوچكتر و لاغر‌تر است و پيشاني‌اش شيب بيشتري دارد . هر دو جنس اين پرنده آينه بالي سفيد دارند كه در پرواز به خوبي نمايان است . پرنده نــر از دور قهوه‌اي مايل به خاكستري تقريبا يكدست به‌نظر مي آيد ، در پرواز پوشپرهاي بالي بلوطي رنگ آن ديده مي شود و شكم سفيدش با پوشپرهاي سياه دم تضاد خاصي دارد ، وقتي روي آب نشسته است بهترين نشانه تشخيص آن انتهاي سياه بدن در مقابل پرو بال خاكستري است . منقار خاكستري و پاهائي به رنگ زرد نارنجي دارد . در دوران تولك شبيه ماده است ولي پوشپرهاي بلوطي بال را حفظ مي كند ، پرنده ماده شبيه ماده كله‌سبز و فيلوش است ولي دمش از ماده فيلوش كوتاه‌تر مي باشد و از هر دو آنها به وسيله كناره‌هاي نارنجي رنگ منقار و آينه بالي سفيد مشخص مي شود . پرواز اردك ارده‌اي شبيه كله‌سبز ، ولي بال‌هايش نوك‌تيزتر است .

زيستگاه :

مانند كله‌سبز ، ولي محدود‌تر است و كمتر در ساحل دريا ديده مي شود .

پراكندگي :

اردک ارده ای از جمله پرندگانی‌ست که در گذشته نچندان دور ، زمستان‌ها از پراکندگی فراوانی برخوردار بوده و به تعداد كم در ايران زادوولد مي كرده است ولی در حال حاضر اطلاع دقیق و مستندی از وضعیت پراکندگی ، تعداد و زاد و ولد آن در دست نیست . گاهي در جنوب شرقي ايران تا بلوچستان ديده شده .!

گيلار

انگليسي : Wigeon
فرانسوي : Canard siffleur
لاتين : Anas penelope

مشخصات :

45 سانتي‌متر ؛ پرنده نــر با سر بلوطي رنگ پيشاني و تارك زرد مايل به نخودي ، بدن خاكستري و سينه صورتي رنگ شناخته مي شود . نشانه‌هاي تشخيص آن در حال پرواز ، قسمت‌هاي پهن و سفيد جلوي بال ، شكم سفيد و انتهاي سياه بدن مي باشد . در دوران تولك شبيه ماده ولي پررنگتر است و با داشتن شانه‌هاي سفيد از آن مشخص مي گردد . تفاوت پرنده ماده با ماده كله‌سبز ، در اندازه كوچك‌تر ، منقار خيلي كوچك ، سر گردتر ، دم نوك‌تيز و پرو بال قهوه‌اي مايل به خرمائي است ، همچنين آينه بالي نيم پيدا به رنگ سبز و سياه و كوتاهي گردن ، آن را از پرنده مذبور متمايز مي سازد . نــر نابالغ از نابالغ اردك ارده‌اي به كمك منقار كوچكتر ، سر تيره‌تر و آينه بالي تقريبا سياه تشخيص داده مي شود .گيلار در ناحيه كم عمق اب ، زمين‌هاي گلي و هموار ساحلي و اطراف آبگيرها تغذيه مي كند و در طول روز به صورت گله هاي انبوه روي آب دريا به استراحت مي پردازد . پروازش سريع است و مستقيما از سطح آب بر مي خيزد ، به راحتي در خشكي راه مي رود و مي دود .!

زيستگاه :

زمستان‌ها در درياچه‌ها ، خورها و آب‌هاي كم عمق ساحلي . اغلب گله هاي آنها در كشتزارها در حال چريدن ديده مي شوند .

پراكندگي :

گیلار از دسته پرندگانی‌ست که پيش از اين سال‌ها ، زمستان‌ها از پراکندگی زيادی برخوردار بوده ولی طی سالیان اخیر تعداد آنها به شدت رو به کاهش نهاده است . گاهي در جنوب شرقي ايران تا بلوچستان ديده شده است .

خانواده مرغابي
اردك هاي غاز نما
Shelducks

شكل ظاهري آنها تا حدي به غازها شباهت دارد ، از اردك‌ها بزرگ‌ترند و گردن درازتري دارند منقار آنها كوتاه و قوي است ، پاهايشان يلند و تقريبا در وسط سطح شكمي قرار دارد و به راحتي راه مي روند ، رو آب‌چر هستند ؛ نر و ماده آنها همشكل است و در سوراخ‌ها آشيانه مي سازند .

آنقوت

انگليسي : Ruddy Shelduck
فرانسوي : Tadorne Casarca
لاتين : Tadorna ferruginea

مشخصات :

63 سانتي‌متر ؛ نشانه‌هاي تشخيص اين پرنده عبارتند از شكل غاز مانند ، پرو بال قهوه‌اي مايل به نارنجي يكدست با سرو گردن كمرنگ‌تر ، دم و شاهپرهاي بالي سياه ، آينه بالي سبز رنگ ، پاها و منقار نسبتا كوچك و به رنگ سياه . در پرواز پوشپرهاي سفيد بال كاملا مشخص است . پرنده نــر يك طوق گردني باريك و سياه دارد ، پرنده ماده سرش تقريبا سفيد است . معمولا جفت جفت ديده مي شوند و پروازشان شبيه تنجه است .

زيستگاه :

خيلي كمتر از تنجه به آب بستگي نشان مي دهد ، زمستان‌ها بيشتر در سواحل ماسه‌اي درياچه‌ها ، كنار رودخانه‌ها ، كشتزارها و حتي استپ‌هاي خشك ديده مي شود . در سوراخ تپه‌هاي شني ، صخره‌ها درختان كهن و ديوارها آشيانه مي سازد .!

پراكندگي :

آنقوت پرنده‌اي نيمه مهاجر است و در ساليان گذشته نسبتا فراوان بوده ، اما به سبب نابودی زیستگاه‌ها و شكار بي رويه ، تعداد اين پرنده ، حتی در نواحي ساحلي درياي خزر به شدت رو به كاهش نهاده است .

تنجه

انگليسي : Shelduck
فرانسوي : Tadorne de Belon
لاتين : Tadorna tadorna

مشخصات :

60 سانتي‌متر ؛ اردكي با جثه بزرگ و غاز مانند كه از دور سياه و سفيد بنظر مي رسد . به وسيله سر و گردن سياه مايل به سبز ، بدن سفيد ، نوار سينه‌اي پهن بلوطي رنگ ، و يك نوار طولي تيره در وسط سطح شكمي تشخيص داده مي شود . پرهاي شانه و شاهپرهاي نخستين سياه و آينه بالي سبز رنگ دارد . پاهايش صورتي و منقارش قرمز رنگ است ، قاعده منقار در پرنده نــر برآمودگي مشخصي دارد . پرنده نابالغ سطح پشتي قهوه‌اي مايل به خاكستري ، صورت و گلوي تقريبا سفيد ، منقار صورتي و پاهاي خاكستري دارد و فاقد نوار پهن بلوطي‌رنگ سينه مي باشد . پرواز اين پرنده شبيه غازها است و از اكثر اردك‌ها آهسته‌تر بال مي زند و تا حدي نزديك به سطح آب پرواز مي كند ، وقتي روي آب نشسته است امكان دارد كه با " نوك پهن " نــر اشتباه شود ولي پرنده اخير كوچكتر بوده ، منقار تيره و بيل شكل دارد و بدنش در حالت نشسته بيشتر در آب فرو مي رود .

زيستگاه :

سواحل ماسه‌اي و گلي درياها و درياچه‌هاي شور . در سوراخ‌ها و نقب‌هاي زميني زاد و ولد مي كند .!

پراكندگي :

تنجه از جمله پرندگان نيمه مهاجر است و زماني در مناطق خاصي از ایران ، از پراکندگی فراوانی برخوردار بوده است .!

خانواده مرغابي
اردك‌هاي غواص
Diving Ducks

اين گروه شامل اردك‌هاي دريائي و اردك‌هاي غواص آب شيرين مي باشد كه بيشتر در آبهاي وسيع مانند درياچه‌هاي بزرگ ، خليج‌ها ، خورها و درياها فعاليت دارند . پاهاي آنها در قسمت عقبي سطح شكم قرار دارد و غواصان ماهري هستند . هنگام برخاستن از سطح آب در حال بال‌زدن تا مسافتي روي آب پا مي زنند .غذاي عمده آنها نرم‌تنان و گياهان آبزي است .
اردك‌هاي دريائي بيش از اردك‌هاي آب شيرين به عمق آب فرو مي روند .نر و ماده آنها همشكل نيست و روي زمين يا در سوراخ‌ها آشيانه مي سازند .

اردك تاجدار

انگليسي : Red-crested Pochard
فرانسوي : Nette Rousse
لاتين : Netta rufina

مشخصات :

55 سانتي‌متر ؛ اردك تاجدار اردكي است غواص ، با سري بزرگ و بدني فربه كه هنگام نشستن برروي آب بدنش زياد در آب فرو نمي رود . اردك تاجدار نــر ، منقار قرمز ، سر بلوطي سير با كاكلي روشن‌تر ، سطح پشتي قهوه‌اي پررنگ ، گردن و سينه و زير دم سياه ، پهلوهاي سفيد و دم خاكستري رنگ دارد ، در پرواز يك نوار پهن سفيد در سراسر بالش ديده مي شود . اردك تاجدار در دوران تولك شبيه به پرنده ماده است ؛ جز كاكل و منقار قرمز كه آن را از پرنده ماده و اردك سر حنايي مشخص مي سازد . اردك تاجدار ماده به رنگ قهوه‌اي مات است با گونه‌هاي قهوه‌اي خاكستري كمرنگ كه در برابر تارك قهوه‌اي پررنگش تضاد خاصي نشان مي دهد . نوار بالي آن سفيد چرك است . تنها اردك ديگري كه قهوه‌اي رنگ است و گونه‌هاي كمرنگ دارد ، ماده اسكوتـر سياه مي باشد كه منقارش كلفت‌تر و فاقد سفيدي بال است .

زيستگاه :

در نيزارهاي اطراف بركه‌ها و درياچه‌هاي آب شيرين و مرداب‌هاي نيمه‌شور زادوولد مي كند . زمستان در پهنه درياچه‌ها و گاهي در طول سواحل ديده مي شود .

پراكندگي :

اردک تاجدار از جمله پرندگانی‌ست که در گذشته نچندان دور ، زمستان‌ها از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار بوده ، امكان داشته روزگاري در شمال شرقي ايران زادوولد مي كرده ولی در حال حاضر اطلاع دقیق و مستندی از وضعیت تعداد ، پراکندگی و زادآوری آن در دسترس نیست .

اردك سر حنايي

انگليسي : Pochard
فرانسوي : Fulligule milouin
لاتين : Aythya ferina

مشخصات :

45 سانتي‌متر ؛ اردكي است با تارك بلند و نيم‌رخ مثلث شكل . سر حنايي نــر با سرو گردن بلوطي پررنگ و يكدست ، سينه سياه و بدن خاكستري كمرنگ مشخص مي شود . منقار آبي كمرنگ با قاعده و نوك سياه ، نوار بالي خاكستري و فقدان سفيدي روي بال ، پرنده نــر را از اردك تاجدار كه منقار قرمز و نوار بالي سفيد رنگ دارد ، متمايز مي سازد . در دوران تولك شبيه ماده ولي در سطح پشتي خاكستري رنگ‌تر است . سر حنايي ماده سر و سينه‌اش قهوه‌اي است و تفاوت آن با ماده اردك سرسياه و اردك سياه كاكل در اين است كه دور منقار و چانه آن كمرنگ است ، منقار آبي رنگ و نوار بالي خاكستري دارد ( نه سفيد ) . اردك سر حنايي كمتر به خشكي مي آيد ، روزها روي آب استراحت مي كند و هنگام غروب و سپيده‌دم به تغذيه مي پردازد ، به آساني غوطه مي زند ( رجوع شود به گيلار )

زيستگاه :

اردك سر حنايي به ندرت در دريا و بيشتر در درياچه‌ها و ماندابهائي كه حاشيه پرگياه دارند به‌سر مي برد . در نيزارهاي انبوه زادوولد مي كند ، زمستان‌ها در ماندابهائي كه ساحل بدون گياه دارند ديده مي شود

پراكندگي :

اردک سر حنایی پرنده ای‌ست که زمستان‌ها از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است و گاهي در جنوب شرقي ايران تا بلوچستان ديده مي شود . در گذشته به تعداد كم در ايران زادوولد مي كرده است ولی در حال حاضر اطلاع دقیق و مستندی از وضعیت زادآوری آن در این مناطق در دسترس نیست .

اردك بلوطي

انگليسي : Ferruginous Duck
فرانسوي : Fuligule Nyroca
لاتين : Aythya nyroca

مشخصات :

40 سانتي‌متر ؛ از اردك سياه كاكل كوچك‌تر و خوش تركيب‌تر است . از نزديك هر دو جنس با پرو بال بلوطي سير و سطح پشتي قهوه‌اي پررنگ مشخص مي شوند ، شكم و نوار بالي سفيد آنها در حال استراحت معمولا ناپيدا است . اردك بلوطي از دور ( به ويژه ماده ) با ماده سياه كاكل اشتباه مي شود ولي معمولا به وسيله سفيدي مشخص پوشپرهاي زير دم و در پرواز با توجه به نوار بالي سفيد و انحنادار تشخيص داده مي شود . قاعده و منقارش هرگز سفيدي ندارد ، چشم‌هاي نــر سفيد و چشم‌هاي ماده قهوه‌اي رنگ است .رنگ ماده اردك بلوطي به طور كلي تيره‌تر از رنگ نــر مي باشد . پرنده نابالغ شبيه ماده ولي در سطح شكمي لكه‌لكه است و از ماده اردك سر حنائي كه تا اندازه‌اي شبيه آن است با ظاهر پررنگ‌تر و بلوطي‌تر ، پهلوهاي قهوه‌اي و نوار بالي سفيد مشخص مي شود . اين پرنده از نظر رفتار فعال‌تر از اردك سر حنائي و زيستگاهش همانند آن است .

پراكندگي :

به طور کلی در گذشته اردك بلوطي در شمال غربي ايران فراوان بوده است اما در حال حاضر اين گونه به شدت در خطر انقراض نسل قرار دارد ، گهگاهي در سواحل درياي خزر به صورت مهاجر عبوري ديده مي‌شود . سابقا معدودي از آنها زمستان را در ايران مي ماندند .

اردك سياه كاكل

انگليسي : Tufted
فرانسوي : Fuligule morillon
لاتين : Aythya fuligula

مشخصات :

43 سانتي‌متر ؛ سياه كاكل نــر، كه سياه و سفيد است ، امكان دارد با اردك سر سياه كه كمي بزرگ‌تر از آن است اشتباه گرفته شود ، ولي به وسيله سطح پشتي سياه يكدست و كاكل باريك آويزان مشخص مي شود . در دوران تولك شبيه ماده ولي پررنگ‌تر است . ماده سياه كاكل ، قهوه‌اي‌تر است با كاكلي كوتاه‌تر و گاهي حاشيه سفيدي در قاعده منقار . ماده اردك سر سياه نيز به همين شكل است ولي سفيدي صورتش بيشتر ، سطح پشتي آن كمرنگ‌تر و منقارش بزرگ‌تر است . در پرواز ، "سياه كاكل " و " سر سياه " بالغ هر دو نوار بالي سفيد مشخصي دارند كه تقريبا سراسر طول بال را مي پوشاند ( رجوع شود به اردك سر سياه )

زيستگاه :

اغلب در درياچه ها و سواحل دريا ديده مي شد . اردك سياه كاكل در گذشته در درياچه‌ها و آبگيرهاي ايران زادوولد مي كرده است .

پراكندگي :

اردک سیاه کاکل از جمله پرندگانی ست که زمستان‌ها از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار بوده است ، در گذشته امكان آن مي رفته كه در شمال غربي ايران زادوولد کند ولی در حال حاضر اطلاع دقیق و مستندی از وضعیت زادآوری این پرنده در این مناطق در دست نیست .

اردك سر سياه

انگليسي : Scaup
فرانسوي : Fuligule milouinan
لاتين : Aythya marila

مشخصات :

47 سانتي‌متر ؛ اردك سرسياه نــر ، از دور با سر و دم سياه و بدن سفيد مشخص مي شود . سر ، گردن و سينه بال ، پشت خاكستري كمرنگ ، پهلوها و سطح شكمي سفيد و منقار سفيد خاكستري مايل به آبي دارد . از نــر سياه‌كاكل ( كه اندكي كوچكتر از آن است ) به‌وسيله پشت خاكستري ، نداشتن كاكل و بدن پهن‌تر مشخص مي شود . در دوران تولك شبيه ماده ولي پشتش خاكستري است و روي صورت خيلي كم و يا هيچ سفيدي ندارد ، پرنده ماده از ماده سياه‌كاكل به‌وسيله بخش سفيد و مشخص قاعده منقار و بدن پهن‌تر تشخيص داده مي شود . ( ماده و نابالغ اردك سياه‌كاكل نيز غالبا لكه كمرنگي در قاعده منقار دارند ولي هرگز به اين بزرگي و وضوح نيست ) تشخيص ماده‌هاي نابالغ دو گونه مزبور از هم خيلي دشوار است . نــر بالغ اردك سر سياه به كمك پشت خاكستري رنگش شناخته مي شود . نوار بالي سفيد هر دو جنس اين پرنده هنگام پرواز به خوبي ديده مي شود . به صورت گله‌ها و صف‌هاي فشرده و نامنظم پرواز مي كنند . اردك سر سياه ، غواصي ماهر است و غالبا در درياهاي متلاطم ديده مي شود .

زيستگاه :

دريا‌زي است و معمولا در خليج‌ها و خورها به‌سر مي برد .

پراكندگي :

اردک سر سیاه از جمله پرندگانی‌ست که زمستان‌ها به تعداد كم در سواحل درياي خزر ديده شده .

اسكوتر سياه

انگليسي : Common Scoter
فرانسوي : Macreuse noire
لاتين : Melanitta nigra

مشخصات :

48 سانتي‌متر ؛ اسكوتر نــر ، تنها اردكي است كه تمام بدنش سياه مي باشد . منقار سياهش خط‌الراسي به رنگ زرد نارنجي روشن و يك برآمدگي بزرگ و سياه در قاعده دارد . ماده و نابالغ اين پرنده قهوه‌اي پررنگ است با گونه و گلوي تقريبا سفيد كه در برابر تارك تيره‌رنگش جلوه خاصي دارد . سطح شكمي آن سفيد مايل به قهوه‌اي و لكه‌لكه است ، از ماده اردك تاجدار ( كه آن نيز گونه‌هاي كمرنگ دارد ، ولي دريائي نيست ) به وسيله ظاهر پررنگ‌تر ، بدن پهن‌تر و نداشتن نوار بالي مشخص مي شود ، تفاوت آن با ماده اسكوتر بال سفيد ، در طرح صورت و پاهاي سياه ( نه قرمز ) مي باشد . ( ماده اسكوتر بال سفيد در پرواز آينه بالي سفيد و مشخصي دارد ) . اين پرنده به راحتي شنا مي كند و اغلب دم نوك‌تيز خود را بالا نگهميدارد ، پروازي پرتوان دارد و معمولا در دسته‌هاي نامنظم و يا به صورت خطوط موج‌دار پرواز مي كند .

زيستگاه :

اسكوترسياه دريا‌زي است ولي در مقايسه با اسكوتر بال سفيد ؛ آبهاي آرام‌تر را ترجيح مي دهد .

پراكندگي :

در سال‌هاي گذشته و در فصل زمستان ، به تعداد خيلي كم در سواحل درياي خزر ديده مي شده است و گزارش مستندي دال بر حضور مجدد آن در دست نيست .!

اسكوتر بال سفيد

انگليسي : Velvet Scoter
فرانسوي : Macreuse brune
لاتين : Melanitta fusca

مشخصات :

55 سانتي‌متر ؛ جثه فربه و منقاري باد‌كرده دارد . هر دو جنس اسكوتر بال سفيد از اسكوتر سياه به‌وسيله آينه‌بالي سفيد كه در حالت بال‌بسته اغلب ناپيدا است ، مشخص مي شود . هنگام شيرجه پاهاي قرمزش ديده مي شود . پرنده نـر لكه سفيد كوچكي در زير چشم دارد و طرفين منقار سياهش زرد رنگ است . پرنده ماده با دو لكه بزرگ تقريبا سفيد در هر طرف سر از اسكوتر سياه تميز داده مي شود ، اين لكه‌ها در پرنده نابالغ مشخص‌تر است ، كه در صورت نبودن اين لكه‌ها ، سفيدي بال براي شناختن آن كافي است . معمولا به صورت دسته‌هاي كوچك و يا تك‌تك در نزديكي ساحل ديده مي شود .!

زيستگاه :

زيستگاه اسكوتر بال سفيد مانند اسكوتر سياه است ولي اغلب در آبهاي متلاطم‌تر ديده مي شود .

پراكندگي :

اسكوتر بال سفيد ، از گونه‌هاي كمياب است ، در گذشته زمستان‌ها به تعداد خيلي كم در سواحل درياي خزر ديده مي شد ، اما به رقم نابودي مامن اين پرندگان و عدم امنيت براي حضور اين پرنده ، رفته‌رفته سال‌ها مي گذرد و به ندرت گزارشي از مشاهده آن به دست مي رسد .!

اردك دم دراز

انگليسي : Long-tailed Duck
فرانسوي : Hareld de miquelon
لاتين : Clangula hyemalis

مشخصات :

پرنده نــر 53 سانتي‌متر ( با احتساب پرهاي دراز و نوك‌تيز دم ) ، پرنده ماده 41 سانتي‌متر ؛ اردك دم دراز ، تنها اردك دريائي است كه بدني سفيد و بال‌هاي تيره‌رنگ يكدست دارد و به وسيله سركوچك و گردن و منقار كوتاهش مشخص مي شود . پرنده نــر در زمستان سر ، گردن ، شكم و پرهاي شانه‌اي سفيد و سينه ، پشت و بال‌هاي قهوه‌اي مايل به سياه دارد و يك لكه بزرگ تيره رنگ در كنار گردن آن ديده مي شود . منقاري صورتي با قاعده و نوك سياه دارد ، در تابستان بيشتر قهوه‌اي پررنگ است با شكم سفيد و لكه دور چشمي سفيد . پرنده ماده در زمستان سطح پشتي تيره و سطح شكمي سفيد با نوار سينه‌اي قهوه‌اي دارد . سرش سفيد است با تارك ، لكه گونه‌اي و منقار تقريبا سياه و دمي به اندازه طبيعي . در تابستان تيره‌تر است و طرح سرش مشابه پرنده نــر مي باشد . پرنده نابالغ شبيه ماده ولي خاكستري‌تر است ، با گلوي نسبتا قهوه‌اي . اردك دم دراز به راحتي شنا مي كند و با چابكي در درياي متلاطم غوطه مي زند ، تنها اردك ديگري كه دم دراز دارد فيلوش است كه سر تيره‌تر و جثه‌اي بزرگتر دارد و فقط در ساحل و آبهاي داخل خشكي ديده مي شود .!

زيستگاه :

اردك دم دراز به‌طور كلي پرنده‌اي دريازي است .. .

پراكندگي :

اردک دم دراز پرنده ای‌ست که گاهي زمستان‌ها به صورت سرگردان در ساحل درياي خزر ديده شده است .!

اردك چشم طلايي

انگليسي : Goldeneye
فرانسوي : Garrot a oeil d’or
لاتين : Bucephala clangula

مشخصات :

45 سانتي‌متر ؛ پرنده‌ نــر با پرو بال سياه و سفيد جلب توجه مي كند . گردن و سطح شكمي آن سفيد ، پشت و دمش سياه است و روي پرهاي شانه‌اش رگه‌هاي مشخصي ديده مي شود ، سري سياه و مثلث شكل با منقاري كوتاه و سياه دارد ، لكه سفيد بين منقار و چشم تشخيص آنرا آسان مي سازد ، پاهايش نارنجي رنگ است و در پرواز سر آن بزرگ و گردنش كوتاه مي نمايد ؛ با آينه بالي سفيد و مربع شكل كه تقريبا تا لبه جلوئي بال امتداد مي يابد . اردك چشم طلايي نــر ، در دوران تولك شبيه ماده است ولي سياهي سر و سفيدي سينه را حفظ مي كند ، پرنده ماده در سطح پشتي خاكستري لكه‌لكه است با سر مثلث شكل به رنگ قهوه‌اي شكلاتي ، طوق سفيد و آينه بالي مربع شكل سفيد و بزرگ كه برخلاف اردك سياه‌كاكل و اردك سر‌سياه ، در حالت بال بسته نيز نمايان است . پرنده نابالغ قهوه‌اي‌تر و بدون طوق گردني مي باشد . اردك چشم طلايي سريع‌تر از اردك‌هاي غواص ديگر از سطح آب برمي‌خيزد و بال‌هايش صداي سوت مانند مخصوصي ايجاد مي كند .

زيستگاه :

آبهاي ساحلي ، اغلب در درياچه‌هاي داخل خشكي نيز ديده مي شود .

پراكندگي :

اردك چشم طلايي از گونه‌هايي است كه در دنيا ارزش زيادي دارد و در ايران از جمله پرندگاني‌ است كه در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد ، روزگاري اين پرنده در ايران و در فصل زمستان از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار بوده و اما در حال حاضر و در سال‌هاي اخير تنها تعدادي از آنها در درياچه شورابيل مشاهده شده‌اند . به طور اتفاقي در خوزستان نيز ديده شده است .!

خانواده مرغابی
قوها
Swans

از همه مرغابي ها بزرگترند با گردن خيلي دراز و نسبتا باريك ، براي خوردن گياهان آبزي سرخود را به ته آب فرو مي برند ، گاهي نيز بر روي زمين به تغذيه مي پردازند . گله هاي آنها مانند بعضي غازها در يك خط يا به شكل "۷" پرواز مي كنند . نر و ماده آنها همشكل است ، روي زمين آشيانه مي سازند .

قوي گنگ

انگليسي : Mute Swan
فرانسوي : Cygne tubercule
لاتين : Cygnus olor

مشخصات :

150 سانتي‌متر ؛ جثه اش به اندازه قوي فريادكش ولي بزرگتر از قوي كوچك است و نشانه تشخيص آن ؛ از هردوي آنها منقار نارنجي رنگ با قاعده برآمده و سياه مي باشد ، همچنين در هنگام شنا ، گردنش را به حالتي زيبا خم مي كند و منقارش را به سمت پايين نگاه مي دارد و اغلب اوقات شاهپرهاي ثانوي بال خود را بلند مي كند ،‌ به خصوص در مواردي كه حالت تهاجمي به خود مي گيرد . پرنده نابالغ قهوه اي كمرنگ و چرك و روي هم رفته پررنگتر از نابالغ قوي فرياد كش است ، منقارش بدون برآمدگي و به رنگ صورتي مايل به خاكستري ، و پاهايش خاكستري رنگ مي باشد . پرواز اين پرنده ، پرتوان و مستقيم است ، با گردن راست و كشيده و حركت بالهايش صدايي نظير آواي موسيقي ايجاد مي كند . جز در فصل زاد و ولد هميشه به طور دسته جمعي زندگي مي كنيد ( گاهي به صورت گله هاي خيلي بزرگ ديده مي شوند )

زيستگاه :

باتلاقها ، كنار رودخانه ها و كانالها ، سواحل درياچه و يا سواحل پناه‌دار دريا .

پراكندگي :

قوی گنگ پرنده ای ست که زمستانها در سواحل درياي خزر نسبتا فراوان است و در زمستانهاي سخت ، تعداد آنها بيشتر مي شود . قبلا در سيستان زاد و ولد مي كرده است ، به صورت سرگردان در خوزستان ديده شده است .

قوي فريادكش

انگليسي : Whooper Swan
فرانسوي : Cygne Sauvage
لاتين : Cygnus Cygnus

مشخصات :

150 سانتي‌متر ؛ منقار سياه با قاعده زرد ليمويي ، اين پرنده را از قوي گنگ متمايز مي سازد كه منقاري نارنجي با قاعده برآمده و سياه دارد . همچنين با گرد راست و صداي شيپور مانند نيز مشخص مي شود . فرق آن با قوي كوچك عبارت است از اندازه خيلي بزرگتر ، سر دراز كه از نيم رخ تخت بنظر مي آيد ، زردي بيشتر قاعده منقار كه شكل مثلث و راس آن به سمت جلو مي باشد ، و صداي مخصوص . پرنده نابالغ قهوه اي كمرنگ مايل به خاكستري و روي هم رفته ، خاكستري رنگ‌تر از نابالغ قوي گنگ است . منقار صورتي كمرنگ با نوك تيره دارد .رفتار و پرواز اين پرنده ، شبيه قوي گنگ است با اين تفاوت كه راحتر راه مي رود ، شاهپرهاي ثانوي بال را بلند نمي كند و هنگام پرواز بالهايش صداي خاصي ندارد . معمولا به صورت گله هاي پرسرو صدا ديده مي شوند پرواز دسته جمعي آنها بصورت خطوط مورب و نامنظم و يا به شكل " 8 " است

زيستگاه :

سواحل دريا ، ماندآبهاي ساحلي ، درياچه‌ها و رودخانه‌هاي بزرگ .

پراكندگي :

قوی فریاد کش از جمله پرندگانی ست که زمستانها در سواحل درياي خــزر ، نسبتا فراوان است و نیز بصورت سرگردان در فارس و سيستان ديده شده است .

قوي كوچك

انگليسي : Bewick’s Swan
فرانسوي : Cygne de Bewick
لاتين : Cygnus Bewickii

مشخصات :

120 سانتي‌متر ؛ بطور محسوس از قوي گنگ و قوي فريادكش كوچكتر و گردنش كوتاه‌تر است . از لحاظ كلي بيشتر به قوي فريادكش شباهت دارد با اين تفاوت كه منقارش كوتاهتر با زردي كمتر و بدون زاويه ، سرش گرد ، صدايش خيلي آرامتر است . پرنده نابالغ نيز شبيه نابالغ قوي فريادكش ولي از آن كوچكتر است . رفتار و زيستگاه اين پرنده مشابه قوي فريادكش مي باشد ، ولي پرواز دسته جمعي آن كمتر شكل منظمي دارد . برخلاف قوي گنگ ، شاهپرهاي ثانوي بالي را بلند نمي كند و در حال پرواز حركت بالهايش نظير پرنده مزبور ، صداي مخصوصي ندارد .

پراكندگي :

قوی کوچک پرنده‌ای‌ست که زمستان‌ها به طور نامنظم و به تعداد كم ، در سواحل درياي خزر و منطقه آذربايجان ديده مي‌شود .

خانواده مرغابي
غازها
Geese

مرغابي‌هائي بزرگ و پرسروصدا هستند . جثه‌اي بزرگتر و گردني درازتر از اردك‌ها دارند ، پاهاي آنها تقريبا در وسط سطح شكمي قرار دارد كه متناسب با راه رفتن و تغذيه در روي زمين است . گله‌هاي آنها هنگام مهاجرت به شكل V يا در يك خط پرواز مي كنند ، نر و ماده آنها همشكل است ، روي زمين آشيانه مي سازند .!

عروس غاز

انگليسي : Red-breasted Goose
فرانسوي : Bernache a cou roux
لاتين : Branta ruficollis

مشخصات :

54 سانتي‌متر ؛ از همه غازها كوچكتر و خوشرنگ‌تر است . گلو ، لكه جانبي سر و سينه‌اش بلوطي رنگ و بقيه پروبالش سياه و سفيد است .از فاصله دور نوار پهلوئي پهن و سفيد رنگ مشخص‌ترين نشانه آن است . پاها و منقار خيلي كوچكش ساه رنگ مي باشد . پرنده نابالغ كمرنگ‌تر و بيشتر قهوه‌اي است و بين چشم و منقارش لكه سفيد نامشخصي دارد ، رفتار و پرواز اين پرنده شبيه غازهاي ديگر ، ولي در هنگام تغذيه بينهايت سريع و چابك است .گله‌هاي آن به ندرت در يك خط و يا به شكل 8 پرواز مي كنند ، در فصل زمستان اغلب با غاز پيشاني سفيد ديده مي شود .

زيستگاه :

زمستان‌ها معمولا در مناطق استپي و علفزار ديده مي شود و در كنار ساحل به استراحت مي پردازد .

پراكندگي :

عروس غاز پرنده ای ست که زمستان‌ها به تعداد بسيار كم در حوالي درياي خزر ، آذربايجان و خوزستان ديده مي شده است ، اما به رغم شكارهاي بي رويه و نابودي استراحتگاه‌هاي اين پرنده سالياني چند مي گذرد كه اين پرنده بسيار زيبا ديده نشده و گزارشات مبني بر رويت آنها یا نادرست بوده است و یا از تعداد انگشتان دست متجاوز نبوده است ، عروس غاز كه از كمياب‌ترين گونه‌هاي جانوري جهان بشمار مي آيد و در ايران به شدت در معرض خطرانقراض نسل قرار گرفته و متاسفانه تا كنون هيچگونه حمايتي از آن صورت نگرفته است .
گزارش ( سال ۸۶ آبان ) : تعداد ۴ عدد عروس غاز در حوالی دریای خزر توسط شکارچیان ، زنده گیری شده اند که ۲ پرنده جوان متاسفانه به دلیل نگهداری در شرایط بد ؛ از میان رفتند .
گزارش ( سال ۸۷ آذر ) ، به نقل از بازدید کننده وبلاگ (جناب حامد توکلی ): تعداد۲۳ عروس غاز در سد قره کهریز ، مابین خمین تا الیگودرز مشاهده شده ، فرستنده گزارش توضیحات بیشتری در این باره ارسال نکرده اند .

غاز خاكستري

انگليسي : Grey Lag Goose
فرانسوي : Oie cendree
لاتين : Anser anser

مشخصات :

75 سانتي‌متر ؛ نشانه‌هاي تشخيص اين پرنده از غازهاي مشابه خاكستري رنگ عبارت است از منقار بزرگ و بودن لكه‌هاي سياه ، پاهاي صورتي رنگ ، همرنگي سر و گردن با بدن ، پيش‌بالهاي خاكستري خيلي كمرنگ و شكم بدون راه‌راه عرضي ( ولي بالف‌ها افلب تعدادي لكه سياه روي سينه دارند )
پرنده نابالغ روي سينه كتر لكه دارد و پاهايش صورتي مايل به خاكستري است . از فاصله دور و در حال پرواز ، اين پرنده شبيه ساير غازهائي كه همرنگ آنها هستند بنظر مي رسد ، همگي معمولا به شكل 8 و يا در يك خط پرواز مي كنند ، تمام آنها در خارج از فصل زادوولد اجتماعي بوده ، طي روز فعال هستند و سپيده‌دم به قصد تغذيه به پرواز در‌مي آيند ، نشانه‌هاي تشخيص غاز خاكستري از بالغ غاز پيشاني سفيد و غاز پيشاني سفيد كوچك عبارت است از اندازه بزرگتر ، سر و گردن كمرنگ ، فقدان رنگ سفيد در قاعده منقار و در هر سني كه باشد پاهاي صورتي ( نه نارنجي ) . فرق آن با غاز پا زرد در اين است كه رنگ سر و گردنش از بقيه بدن پررنگ‌تر نسيت ، منقارش بزرگ ، نارنجي رنگ و بدون لكه‌هاي سياه است ، و به‌طور كلي پرو بالي كمرنگ‌تر دارد .

زيستگاه :

زمستان‌ها در علفزارها ، كشتزارها ، زمين‌هاي شخم زده و نزديك سواحل ، باتلاق‌ها و خورها .
به‌طور دسته‌جمعي در علفزارها ، باتلاق‌ها ، نيزارها و بيشه‌هاي مرطوب و جزاير كوچك زادوولد مي كند .

پراكندگي :

غاز خاکستری پرنده‌ای‌ست که زمستان‌ها زياد است ، چند جفتي از اين پرنده قبلا در سيستان ، فارس و آذربايجان زادوولد مي كرده‌اند كه متاسفانه به دليل شكار‌هاي بي رويه و نابودي زيستگاه‌هاي اين پرنده ، تاکنون گزارش معتبری از زادوولد آنها در ایران ، در دست نيست .

غاز پيشاني سفيد

انگليسي : Withe-fronted Goose
فرانسوي : Oie rieuse
لاتين : Anser albifrons

مشخصات :

65 تا 75 سانتي‌متر ؛ از غاز خاكستري كوچك‌تر و پررنگ‌تر است . پرنده بالغ به‌وسيله لكه بزرگ و سفيد پيشاني ، منقار صورتي رنگ ، پاهاي نارنجي ، و راه‌راه پهن سياه نامنظم روي شكم از غاز خاكستري و غاز پا زرد تشخيص داده مي شود . پرنده نابالغ فاقد پيشاني سفيد و راه‌راه عرضي روي شكم است ، ولي رنگ نارنجي پاها و كمتر بودن رنگ سياه روي منقار ، تشخيص آنرا آسان مي سازد . رفتار و پرواز اين پرنده شبيه غاز خاكستري است ، با اين تفاوت كه سريعتر بال مي زند و پيش‌بالش تقريبا قهوه‌اي رنگ مي باشد

زيستگاه :

مانند غاز خاكستري

پراكندگي :

غاز پیشانی سفید از جمله پرندگانی‌ست که سابقا در زمستان‌ها فراوان بوده ، اما به دليل شكار‌هاي بي رويه و نابودي زيستگاه‌هاي اين پرنده ، حتي در منطقه ساحلي درياي خزر ، گهگاهي تعداد انگشت شماري از غازهای پیشانی سفید به صورت مهاجر عبوري به چشم مي‌خورند .!

غاز پيشاني سفيد كوچك

انگليسي : Lesser With-fronted Goose
فرانسوي : Oie naine
لاتين : Anser erythropus

مشخصات :

53 تا 65 سانتي‌متر ؛ از لحاظ شكل ظاهري شبيه غاز پيشاني سفيد ؛ ولي كوچكتر از آن است و با سفيدي بيشتر پيشاني كه تا قسمتي از تارك پيش رفته و منقار خيلي كوچك‌تر و صورتي رنگ‌تر از آن تشخيص داده مي شود . ضمنا نوك بال‌هايش در حالت بسته از حد دم تجاوز مي كند ، معمولا پررنگ‌تر از غاز پيشاني سفيد به‌نظر مي آيد ، از نزديك حلقه چشمي زرد رنگ و متورم بهترين نشانه تشخيص آن است ، پرنده نابالغ فاقد پيشاني سفيد و راه‌راه عرضي تيره‌رنگ روي شكم است ولي حلق زرد رنگ چشم را دارد .
رفتار و پرواز اين پرنده شبيه غاز پيشاني سفيد است ولي سريع‌تر بال مي زند و هنگام تغذيه فعاليت بيشتري نشان مي دهد .

زيستگاه :

تقريبا مانند غاز پيشاني سفيد

پراكندگي :

غاز پیشانی سفید در ايران ، در فصل زمستان ، ضمن مهاجرت به‌طور منظم در آذربايجان ديده شده و از پراکندگی فراوانی برخوردار بوده است ، اما و به رغم شكارهاي بي رويه و نابودي مناطق زيستي ، تعداد آنها رو به كاهش نهاده و در ساليان اخير تعداد انگشت شماري از غاز پیشانی سفید کوچک به صورت اتفاقي و مهاجر عبوري به چشم مي خورند .!

غاز پا زرد

انگليسي : Bean Goose
فرانسوي : Oie des moissons
لاتين : Anser fabalis

مشخصات :

70 تا 87 سانتي‌متر ؛ از ساير غازهاي خاكستري رنگ قهوه‌اي‌تر و به‌طور كلي پررنگ‌تر و در نتيجه حاشيه كمرنگ پرهاي آن بيشتر جلوه مي كند . از دور سر و گردن بلند آن تيره به‌نظر مي رسد و به خاطر ظاهر دودي رنگش مي توان آن را بين غازهاي ديگر تشخيص داد . در سطح شكمي راه‌راه عرضي ندارد ، منقارش دراز و سياه ، با لكه‌هاي زرد نارنجي است و گاهي اندكي سفيدي در قاعده آن ديده مي شود .
پاها در پرنده بالغ نارنجي يا زرد نارنجي و در پرنده نابالغ زرد كمرنگ است ، رفتار و پروازش مانند غاز خاكستري است ولي پيش‌بالي تيره‌رنگ دارد . غاز خاكستري اندكي بزرگ‌تر از اين پرنده و كمرنگ‌تر است ، به خصوص در ناحيه سر و گردن پيش‌بالش به رنگ خاكستري روشن ، منقار نارنجي با نوك سفيد و پاهايش صورتي رنگ مي باشد ، بالغ غاز پيشاني سفيد و غاز پيشاني سفيد كوچك از غاز پازرد كوچكتر است با سفيدي مشخص در قاعده منقار و راه‌راه عرضي پهن روي شكم .

زيستگاه :

زمستان‌ها دور از دريا و در علفزارهاي نزديك آب‌هاي شيرين

پراكندگي :

ظاهرا در گذشته هاي بسيار دور ، غاز پا زرد به تعداد كم و به‌طور منظم ، زمستان را در سواحل درياي خزر مي گذرانيده است ولي در سالهاي اخير فقط يك گزارش صحيح از مشاهده اين پرنده در دسترس بوده كه مربوط به 28 سال پيش است و اين جاي تاسف دارد . !
منابع :
پرندگان ایران http://fa.wikipedia.org
اشنایی با پرندگان ایران http://www.persianpet.org
پرندگان ایران http://www.iranian-birds.com
سایت پرندگان ایران http://www.centralclubs.com
پرندگان ایران http://www.iranian-bird.blogfa.com
سهره جنگلی http://www.iranbirds.com
پرندگان ایران http://www.iranbirds.com
پرندگان ايران http://www.ardalan.id.ir
پرندگان ايران http://www.birdsofiran.blogfa.com
/خ