نقش زن در زمينه سازي ظهور(1)

در دوران غيبت و پنهان زيستي امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف باورمندان مهدويّت داراي رسالت و مسئوليت خطيري مي‌باشند. منتظران واقعي و راستين در جامعه منتظران جهت نيل به جامعه ايده‌آل مهدوي از پاي ننشسته و با تلاش و كوشش مضاعف و با ارائه برنامه و راهكارهاي تبليغي، زمينه شوق و علاقه مردم را جهت درك ظهور و آمدن حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف دوچندان مي‌كنند.
منتظران واقعي با اجراي دو مسئوليت در جامعه زمينة تحقق ظهور را تسهيل مي‌نمايند، نخستين مسئوليت كه شايد مهمترين نيز باشد همان خودانديشي و خودسازي است؛ يعني منتظِر واقعي قبل از آن‌كه به فكر ديگران باشد (دگرانديشي داشته باشد) بايد با احياي شاخصه هاي مهدي پسند و مزين شدن به خصال نيك و اخلاق اسلامي خود را در زمره ياران واقعي امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف قرار دهد. دومين مسئوليت بعد از خودانديشي، دگرانديشي مي‌باشد. در اين مسئوليت، منتظِر واقعي با تبليغ و اشاعه فرهنگ ناب مهدوي در ميان منتظران، عشق و علاقه آنان را نسبت به امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف و ظهور او بر مي‌انگيزاند و مردم را نسبت به آمدن حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف و تشكيل حكومت جهاني تشنه و مشتاق مي‌نمايد. در اين ميان نقش زنان ـ كه جمعيت انبوهي از مردم را تشكيل مي‌دهند ـ نقش خطير و مهمي است؛ زيرا قلمرو و نفوذ زنان در جامعه و ابعاد مختلف آن، داراي گستره وسيعي مي‌باشد؛ يعني علاوه بر جامعه، در خانواده و مدرسه و… جهت تربيت نسل منتظِر و پرورش ياران خاص حضرت، نقش بي‌نظير و بي‌بديلي را بر عهده دارند. از اين رو زنان منتظِر به خاطر جايگاه مهم اجتماعي، و خانوادگي در صورت انجام صحيح مسئوليت، منتظران و جامعه منتظران را به سوي جامعه ايده‌آل مهدوي سوق خواهند داد.
زمينه‌سازي: مقدمه چيني، آماده ساختن استعداد و تهيه مقدمات براي منظوري را زمينه‌سازي گويند[1].
ظهور در لغت: آشكار شدن چيز پنهان[2]، پديدار شدن و هويدايي را گويند[3]. ظهور در مباحث مهدويت به معناي ظاهر شدن حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف پس از زيستن طولاني، جهت برپايي حكومت عدل جهاني است. نكته مهم در ظهور، مسبوق بودن آن به غيبت است.[4] نقش: كنايه از طرح تازه افكندن و صورت نو ظاهر ساختن مي‌باشد.[5]
اجتماع در لغت: كاري كه به اجتماع و به همگان بستگي داشته باشد، آن‌چه مربوط به گروهي كه با هم زندگي مي‌كنند، باشد[6].
اجتماع در اصطلاح، «در گسترده‌ترين معنا، آن‌گونه كه در مورد انسان‌ها به كار برده مي‌شود، هر نوع رفتار يا نگرشي است كه از طريق تجربة حال يا گذشته از رفتار ساير مردم (مستقيم يا نامستقيم) تأثير پذيرفته باشد، يا اشاره به رفتاري است كه به سوي مردم جهت‌گيري شده باشد.[7]
فرهنگي در لغت: به چيزي گفته مي‌شود كه منسوب به فرهنگ باشد و فرهنگ به معناي دانش، علم، معرفت و يا مجموعة آداب و رسوم گفته مي‌شود[8] .
فرهنگ در اصطلاح، «شامل الگوهايي است؛ آشكار و نا آشكار از رفتار و براي رفتار كه به واسطة نمادها حاصل مي‌شود و انتقال مي‌يابد؛ نمادهايي كه دست‌آوردهاي متمايز گروه‌هاي انساني و از جمله تجسم‌هاي آنها را در كار ساخت تشكيل مي‌دهند. هستة اصلي فرهنگ، شامل عقايد سنتي و به خصوص ارزش‌هاي وابسته به آنهاست».[9]
سياسي در لغت: «منسوب به سياست؛ و سياست، حكم راندن به رعيت و اداره كرن امور مملكت و حكومت كردن را گويند».[10] سياست در اصطلاح، «يك برنامة پيش انديشيد‌ني براي هدف‌ها و طرز عمل‌هاست. فرايند سياست، عبارت است از ضابطه‌مندي، اعلام و به كار بستن تقاضاها و چشم‌داشت‌ها».[11]
اقتصادي در لغت: «منسوب به اقتصاد»[12] را گويند. اقتصاد در اصطلاح، اين‌گونه تعريف شده است: «علم اقتصاد، رفتار انسان را در ارتباط با وسايل كمياب كه موارد استعمال گوناگون دارند، به اهداف معين، هم‌چون حداكثر كردن درآمد، مطالعه مي‌كند و اين مطالعه معمولاً با به كارگيري داده‌هاي قيمت درمقايسه، انجام مي‌شود. اما انتخاب ميان اهداف معين معمولاً مستلزم انتخاب ميان ارزش‌ها و سياست‌هاي اجتماعي است».[13]

1. ديدگاه‌ها در مورد زمينه‌سازي

در روايات اسلامي، مطالب بسياري درمورد انتظار و فرج آمده و به منزلة بهترين اعمال معرفي گرديده است.
رسول گرامي اسلام صل الله عليه و آله و سلم مي‌فرمايد: بهترين اعمال امت من، انتظار فرج (گشايش) خداوند عزوجل است. [14] هم‌چنين فرموده‌اند: بهترين عبادت، انتظار فرج است. [15] برداشت‌هاي متفاوت از مفهوم انتظار، موجب گرديده تا نظرات متفاوت و متضاد رخ بنمايد و بر اساس اين برداشت‌ها، تكاليف متفاوتي ارائه شود. براي روشن‌شدن وظيفة شيعيان و منتظران واقعي حضرت، بررسي نظريات و ديدگاه‌ها و در نهايت روش صحيح آن ضروري به نظر مي‌رسد.

1 ـ 1. زمينه‌سازي منفي

عده‌اي انتظار فرج را به اين معنا دانسته‌اند كه جامعه بايستي به حال خود رها شود و نبايد به فساد آن توجهي نشان داد تا زمينة ظهور ـ كه دنيايي پر از ظلم و فساد است ـ فراهم آيد. عده‌اي فراتر از اين عقيده معتقدند نه تنها نبايد جلوي فساد و گناهان را گرفت، بلكه بايستي به آنها دامن زد تا هر چه بيشتر زمينة ظهور حضرت عجل الله تعالي فرجه الشريف فراهم آيد.[16] اين انتظار همواره مورد مذمّت و سرزنش قرار گرفته است؛ چرا كه منجر به تعطيل شدن حدود و مقررات اسلامي گشته و با موازين اسلامي و قرآني سازگاري ندارد.[17]

2 ـ 1. عدم زمينه‌سازي

برخي با تمسك به بعضي روايات، مانند «هر علم و پرچمي قبل از ظهور قائم، باطل است»، هرگونه زمينه‌سازي و تشكيل حكومت را باطل و بر خلاف اسلام مي‌دانند و آن را در راستاي بسته شدن باب مهدويت برشمرده‌اند.
از اين جمله مي‌توان به انجمن حجتيه اشاره نمود كه به وسيلة شيخ محمود ذاكر زادة تولايي، معروف به شيخ محمود حلبي (1279 ـ 1376ه ـ .ش) تأسيس شد و پس از انقلاب اسلامي نيز به دليل تضاد افكار آنان با انقلاب اسلامي، نه تنها با آن همكاري نكردند، بلكه در مواردي با آن مقابله نيز مي‌كردند. اين گروه در پي سخنراني حضرت امام خميني قدس سره مبني بر مذمت كساني‌كه معتقد به زياد شدن فساد براي ظهور امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف بودند طبق بيانيه‌اي به طور رسمي انحلال خود را اعلام كرد.[18] اين گروه هيچ مسئوليتي را متوجه مردم نمي‌دانند، بلكه تنها، دعا را براي ظهور حجت، لازم مي‌دانند.

3 ـ 1. زمينه‌سازي مثبت

«زمينه‌سازي مثبت» را بايد در معناي «انتظار سازنده» جست‌وجو نمود. انتظار سازنده، همان انتظار راستيني است كه به عنوان «با فضيلت‌ترين عبادت» ياد شده است[19]. در طول يازده سده غيبت كبري امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف درخشان‌ترين چهره‌اي كه به اين «انتظار سازنده و زمينه‌سازي مثبت» جلوة خاص بخشيده است، حضرت امام خميني قدس سره ربوده كه با طرح انديشة حكومت اسلامي در عصر غيبت، به «انتظار»، معنا و مفهوم تازه‌اي بخشيد. ايشان ضمن مقابله با ديدگاه‌هايي كه انتظار را «تن دادن به وضع موجود» مي‌دانستند، فرمودند: انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است و ما بايد كوشش كنيم تا قدرت اسلام در عالم تحقق پيدا كند و مقدمات ظهور، ان‌شاءا... تهيه شود.[20] هم‌چنين ايشان معتقد بودند، با گسترش اسلام راستين در جهان و مبارزه با جهان‌خواران، بايد زمينة ظهور منجي موعود را فراهم نمود.[21] مهم‌ترين تفاوت بين مكاتب ديني و غيرديني، اميد به آينده‌اي روشن است كه در افراد، ايجاد انگيزة تحرك مي‌نمايد. تجلي اين اميد در مكتب تشيع در ظهور منجي موعود، مهدي صاحب‌الزمان عجل الله تعالي فرجه الشريف بوده و تحرك به سوي آن در «انتظار سازنده» نهفته است.
بنابراين، انتظار به معناي «فراهم آوردن زمينه‌هاي ظهور، ظلم‌ستيزي به مقدار توان و آمادگي براي ظهور حضرت»[22] مي‌باشد، اين زمينه‌سازي به مثابه ضرورت اسلام و قرآن مطرح، و وظيفة تمام مسلمين مي‌باشد. دلايل عقلي و نقلي، ما را به اين صحيح رهنمون مي‌سازد؛ زيرا مسلماني كه خود را پاي‌بند احكام اسلام مي‌داند، اجازه نمي‌دهد هيچ يك از آيات و رواياتي كه دربارة امر به معروف و نهي‌ از منكر، حدود و ديات، جهاد، كمك به محرومان، چگونگي برخورد با ظلم و عدم تسليم در برابر ستم و ... مي‌باشند، تعطيل و عمل نشود[23].

2. زمينه‌سازي و جايگاه زنان

زمينه‌سازي و آمادگي براي ظهور حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف در روايات، بيان‌گر اهميت نقش مردان و زنان مؤمن است. رسول خدا مي‌فرمايد:[24] «گروهي از مردمِ مشرق، بيرون آمده براي ظهور حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف زمينه‌سازي مي‌كنند، يعني سلطنت ايشان را فراهم مي‌سازند».[25]
به گواه ديگر روايات، ايرانيان نقش بزرگي در زمينه‌سازي ظهور حضرت دارند و اين روايات، ضمن بشارت، هشداري به وظيفة سنگين ايران اسلامي نيز مي‌باشد. زمينه‌سازان انقلاب جهاني حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف، منتظران راستيني هستند كه در انتظار حضرت حجت عجل الله تعالي فرجه الشريف روز شماري مي‌كنند و در اين زمينه، جنسيت معنايي ندارد؛ تنها تفاوت، به چگونگي كارآيي هر يك از مردان و زنان برمي‌گردد.
در نظام اسلامي، زن و مرد از نظر حقيقت وجودي يكسان هستند و ملاك برتري انسان‌ها در تقواست.[26] چنان‌كه خداوند مي‌فرمايد: «گرامي‌ترين شما نزد خدا با تقواترين شماست»[27] و معيار پاداش انسان‌ها بر اساس عمل صالح است و تفاوتي بين زن و مرد نمي‌باشد. هم‌چنين در جاي ديگري مي‌فرمايد: «و هر كس كار شايسته كند ـ چه مرد باشد يا زن ـ در حالي كه ايمان داشته باشد، در نتيجة آن داخل بهشت مي‌شود».[28]
صرف‌نظر از حقيقت وجودي انسان‌ها، نمي‌توان تفاوت‌هاي ظاهري و جسمي و رواني مرد و زن را ناديده گرفت. هر يك طبق نظام خلقت، داراي جايگاه ويژه‌اي مي‌باشند؛ بنابراين قراردادن هر يك در جايگاه صحيح خود موجب رشد و شكوفايي آنها مي‌گردد. آشنايي با وظايف منتظران واقعي و عمل به آنها در سطح افراد و جامعه، موجب اصلاح جامعه مي‌گردد و مقدمات ظهور را مهيا مي‌سازد و آگاهي لازم را در پيروان و ياران راستين او فراهم مي‌آورد. بنابراين وظيفة هر مسلمان مدعي، حمايت ولايت است كه با وظايف خود آشنا گردد و درصدد عمل به آنها برآيد.

1 ـ 2. نقش زنان در تاريخ زندگي امام

مواردي كه براي فرد منتظر برشمرده مي‌شود، براي زن و مرد يكسان است. ولي آن‌جا كه بحث چگونگي زمينه‌سازي پيش‌ مي‌آيد، زنان در زير ساخت‌ها قرار مي‌گيرند.
امام خميني رحمه الله عليه دربارة زنان مي‌فرمايند: «زن، مربي جامعه است. از دامن زن انسان پيدا مي‌شود. مرحلة اول مرد و زن صحيح، از دامن زن است. مربي انسان‌ها، زن است».[29] نقش زيربنايي زن در تولد ورشد صاحب ‌الامر عجل الله تعالي فرجه الشريف، مشهود است كه از هنگام تكوين و تولد ايشان آغاز، و سپس با طي مراحل رشد، زمينه‌هاي امامت ايشان فراهم مي‌گردد.
آمادگي نرجس خاتون براي همسري با امام حسن عسكري عليه السلام از آن جمله است كه با تحمل سختي‌ها همراه بود. در حالي كه نرجس خاتون در قصر پدر به عنوان ملكه، امكانات بسياري در اختيار داشت. ولي دل‌بستگي او به امام حسن عسكري عليه السلام ـ كه قطعاً از صفاي دل او نشأت مي‌گرفت ـ موجب شد تا رنج اسارت را بپذيرد و با حفاظت و صيانت از حريم خود به وصال يار برسد[30]. مرحلة ديگر زمينه‌سازي را مي‌توان در پرورش نرجس خاتون نزد عمه بزرگوار[31] امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف جست‌وجو نمود؛ هنگامي كه براي تعليم آداب اسلامي از محضر آن بزرگوار استفاده مي‌نمود؛ چرا كه تكوين و رشد امام، علاوه بر صلب شامخ، نيازمند رحم پاك مي‌باشد. و اينها بيان‌گر نقش اساسي زنان در زمينه‌سازي و مقدمات پيش از تكوين، هنگام حمل و سپس به دنيا آمدن امام مي‌باشد كه دور از چشم همگان، جز عده‌اي خواص صورت ‌پذيرفت. با آغاز امامت امام در دوران غيبت صغري نيز مردم با مراجعه به مادر امام حسن عسكري عليه السلام كه معروف به جده بود، به حل مشكلات خود مي‌پرداختند و اين مسئله، حضور زنان در زمينه‌هاي اجرايي را گوشزد مي‌نمايد.[32] بنابراين زنان قبل و بعد از غيبت امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف در عرصه‌هاي مختلف براي حضرت زمينه‌سازي مي‌كردند و هم‌چنان اين سيره ادامه دارد.

3. محدودة زمينه‌سازي فردي

مؤمنين حقيقي كساني هستند كه ايمان آنها با عمل صالح پيوند خورده است. نمايان‌گر اين مهم، بيان آياتي است كه در آنها حدود 49 بار عبارت (الذين آمنوا ) و (عملوا الصالحات ) در قرآن كريم، همراه هم آمده است. البته ايمان و عمل صالح بدون ولايت ائمه عليهم السلام و بيزاري از دشمنان آنها محقق نخواهد شد.
ابوبصير بيان مي‌كند: امام صادق عليه السلام روزي فرمود: آيا به شما در مورد چيزي خبر ندهم كه خداوند عزوجل عملي از بندگان را بدون آن قبول نمي‌كند؟ گفتم: آري، فرمود: شهادت به اين‌كه جز خداي يگانه خدايي نيست و اين‌كه محمد صل الله عليه و آله و سلم بندة او و رسول اوست و اقرار بدآن‌چه خدا به آن امر نموده است و ولايت و دوستي ما و برائت و بيزاري از دشمنان ما، يعني خصوص ما ائمه عليهم السلام و تسليم ايشان شدن و ورع اجتهاد و طمأنينه و تلاش و انتظار قائم را داشتن.[33] 1. حيطة شناخت كه تجلي‌گاه بينش انسان‌ها مي‌باشد؛ 2. حيطه عاطفه كه گرايشات انساني را جهت مي‌بخشد؛ 3. حيطة رفتار كه اعمال و كردار آدمي را شكل مي‌دهد.

1 ـ 3. حيطة شناخت

اگر انسان خود را شناخت، به معرفت پروردگار نائل خواهد آمد و از جمله ويژگي‌هاي زمينه‌سازان ظهور، شناخت حقيقي خداوند متعال است. حضرت علي عليه السلام در اين باره فرموده‌اند: «مردان مؤمني كه خدا را در كمال شايستگي شناخته‌اند و ايشان، ياوران مهدي در آخرالزمان‌اند.» [34] پس از شناخت خداي متعال، شناخت حجت و امام او در روي زمين براي هدايت انسان‌ها از مهم‌ترين وظايف مؤمنان محسوب مي‌شود؛ چرا كه «هر كس امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهليت مرده است».[35] شناخت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف به سبب ويژگي‌هاي خاصي هم‌چون ولادت پنهان، زيست پنهان، امتحانات سخت و دشوار و ... از اهميتي دو چندان برخوردار است.[36] كسي كه خود را مهياي ظهور حضرت مي‌سازد درمرحلة اول با شناخت صحيح، انگيزة لازم ايمان و عمل صالح را به دست مي‌آورد و اين شناخت، زمينه‌ساز اقدامات بعدي در زمينة گرايشات و كردار فردي است. كسب معرفت صحيح به دريافت عقلي افراد باز مي‌گردد. البته بايد توجه داشت مراد از عقل در اين موارد، عقل اجتماعي و دركارهاي اجرايي نيست كه معمولاً برترين آن به مردان نسبت داده مي‌شود؛ بلكه مراد، عقلي است كه با آن به كسب كمالات پرداخته مي‌شود و در اين زمينه، مردان و زنان تفاوتي ندارند.[37] بنابراين كسي كه به شناخت و معرفت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف ره نيابد، نشان‌گر آن است كه خداي خود را نشناخته است و كسي كه خداي خود را نشناسد، از دين گمراه گرديده است.[38] براي درك معرفت صحيح بايد از خداي متعال كمك و ياري خواست[39] و چنان كه خواهيم گفت ره يافتن زنان در اين زمينه از طريق عاطفه و احساسات هموارتر است.

2 ـ 3. حيطة عاطفه

دوستي و محبت از شناخت ناشي مي‌شود و شناخت صحيح خدا و ائمه معصومين عليهم السلام ايجاد محبت و مودت مي‌نمايد. امام صادق عليه السلام مي‌فرمايد: «هر چيزي پايه و اساسي دارد و اساس محبت و دوستي ما شناخت اهل‌بيت است».[40] بنابراين، محبت نشانة ايمان كامل است. هم چنين امام صادق عليه السلام در مورد قول خداوند متعال كه مي‌فرمايد: (و من يطع الله و رسوله ) فرمودند: در مورد ولايت علي عليه السلام و ائمه بعد از ايشان است كه پس از آن خداوند فرمود: (فقد فاز فوزاً عظيماً ).[41] ولايت به معناي قبول امامت و سرپرستي ائمه عليهم السلام است و وظيفة منتظران نسبت به امام غايب، احترام خالصانه به آن حضرت است كه با شنيدن لقب قائم، به احترام آن حضرت بلند شوند[42] و آمادگي خود را براي همراهي حضرت اعلام نمايند. ايجاد ارتباط عاطفي با امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف در زنان بسي آسان‌تر از مردان مي‌باشد؛ چرا كه زنان در بخش دل و قلب و گرايش و جذبه موفق‌تر از مردان‌اند[43] و انعطاف‌پذيري زنان در اين رابطه بيشتر از مردان است. لذا پس از شناخت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف بهتر و راحت‌تر مي‌توانند با او ارتباط روحي برقرار سازند و شايد به همين دليل مدعيان دروغين ارتباط با امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف از اين حربة عاطفي در زنان سوء استفاده مي‌كنند كه براي مبارزه با اين سوء استفاده‌ها بايد كيفيت شناخت و ارتباط صحيح با امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف را در جامعه ترويج نمود. عشق ورزيدن به امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف تنها در ارتباط با آن حضرت خلاصه نمي‌شود؛ بلكه وجود هر كس كه سرشار از عشق امامت و ولايت است، خود را سرا پا مهياي خدمت‌گزاري براي حضرت مي‌نمايد و در زمان غيبت نيز خدمت به ياران حضرت را سر لوحة كارهاي خود قرار مي‌دهد.[44] زنان به دليل ظرافت و گرايش قلبي، داراي انعطاف بيشتر و يا حداقل همسان با مردان در جنبة ذكر مي‌باشند[45] و اين ذكر است كه موجب تذكر و معرفت الهي مي‌گردد. در جامعة اسلامي، كارهاي اجرايي خانواده بر عهدة مرد نهاده شده، اما اساس خانواده كه بر مهر و محبت بنا شده است بر محوريت زن مي‌چرخد. اگر زنان جامعة اسلامي، مهر و محبت خدايي را در خانه پياده نمايند، اساس جامعة اسلامي نيز بر پاية محبت خدا و امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف شكل مي‌گيرد. متمركز نمودن گرايشات به سوي هدف متعالي خدمت‌گزاري به امام و ياران آن حضرت، موجب تمركز افكار و نيروهاي آدمي مي‌شود و موجب وحدت شخصيت مي‌گردد.[46] همين امر موجب مي‌شود تا ياران حضرت، افرادي محكم و استوار گردند و براساس آن چه در روايات آمده؛ «قلب‌هاي ايشان هم‌چون پاره‌هاي آهن است».[47] اين دل‌ها در مقابل دشمنان، سخت و محكم است، ولي براي دوستان پر از محبت و مودّت مي‌باشد. اين همان خصوصيتي است كه براي ياران پيامبر اعظم صل الله عليه و آله و سلم بر شمرده شده است: (محمد رسول‌الله و الذين معه اشداء علي الكفار رحماء بينهم ).[48] در ديگر روايات، فضيلت و برتري ياران قائم بر اهل هر زماني بيان گرديده است. امام سجاد عليه السلام در اين باره فرموده‌اند: «غيبت دوازدهمين ولي خدا از اوصياء رسول‌الله صل الله عليه و آله و سلم و ائمه بعدش ادامه پيدا مي‌كند. اي اباخالد، همانا اهل زمان غيبت امام، به امامت امام غايب معتقد مي‌باشند و در انتظار ظهورش به سر مي‌برند؛ ايشان با فضيلت‌ترين اهل‌ هر زماني هستند؛ زيرا خداوند متعال به ايشان عقل و فهم و معرفتي عطا كرده كه غيبت، نزد ايشان هم‌چون، مشاهده است».[49]

3 ـ 3. حيطة رفتار

رفتار انسان، نمايان‌گر افكار و عقايد او است. يكي از وظايف مهم منتظران، خودسازي و مراقبت بر رفتار خويشتن است تا در پي آن ديگران و جامعه نيز به رفتار صحيح متمايل شوند. رفتار صحيح، نتيجه گرايشات درست، و گرايش‌هاي صواب در ساية اعتقاد نامناسب ايجاد مي‌شود. امام صادق عليه السلام مي‌فرمايند: «شما صالح نمي‌شويد تا معرفت پيدا نكنيد و معرفت پيدا نمي‌كنيد تا باور و اعتراف نداشته باشيد و باور و اعتراف نخواهيد داشت تا تسليم نشويد».[50] رفتار و كرداري از مؤمن منتظر قابل پذيرش است كه با قوانين اسلام مطابق باشد. به عبارت ديگر، انسان مؤمن، خود را تسليم اوامر الهي مي‌نمايد و احكام و دستورات الهي را در حد فهم و درك خود به اجرا در مي‌آورد و در مواردي نيز كه براي او درك‌پذير نيست، گردن مي‌نهد و سرا پا تسليم اوامر الهي مي‌شود.
البته اين بدان معنا نيست كه تفكر، تعقل و تدبر را كنار گذارد و چشم و گوش بسته هر فرماني را بپذيرد؛ بلكه بايد نسبت به آن‌چه وظيفة او است، آشنا گردد و با استفاده از ابزار عقل و فهم، درصدد دست‌يابي به احكام اسلام برآيد و چنآن‌چه در مواردي نسبت به صدور حكمي جزم پيدا نمود، ولي به حكمت آن دست پيدا نكرد، خود را تسليم اوامر الهي نمايد و به دليل عقل گريزي برخي مسائل به مقابله با آنها نپردازد. امام سجاد عليه السلام، منتظران عصر غيبت را با اين صفت مي‌ستايد كه خداوند متعال به ايشان عقل و فهم و معرفت فراوان عطا كرده است.[51] يكي از عوامل خودسازي، حفظ خويشتن از انجام محرمات الهي است، اين فرمايش گوهربار حضرت علي عليه السلام است كه مي‌فرمايد: «دوري كردن از بدي‌ها بهتر از انجام خوبي‌هاست».[52] يكي از خطرات جدي كه مسلمانان عصر غيبت را تهديد مي‌كند، واقع شدن در فتنه‌ها و آزمايشاتي است كه امكان دارد دين آنها را تباه و خراب نمايد. امام صادق عليه السلام اين خطر را چنين گوشزد مي‌فرمايند: «در آينده مبتلا به شبهه‌اي مي‌شويد، بدون وجود نشانه و پرچمي كه ديده شود و حضور امامي كه هدايت كند، از اين وضعيت نجات نمي‌يابد، جز كسي كه دعاي غريق بخواند». عبدالله بن سنان از آن حضرت سؤال مي‌كند، امام مي‌فرمايد: «يا الله، يا رحيم، يا مقلب القلوب، ثبت قلبي علي دينك».[53] زمان غيبت داراي شرايط حساس و خطرناكي است كه در صورت غفلت، اهل ايمان در مهلكات آن واقع مي‌شوند و بدون توجه، ايمان از قلب‌هاي آنها خارج مي‌شود. بنابراين مؤمنين بايد با تمسك به دين خود لحظه‌اي از ياد خدا و امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف غافل نشوند. دين‌داري و اعتقاد صحيح به غيبت و امامت، كار دشواري است كه فقط از افراد اهل يقين و با استقامت ساخته است.[54] بهترين راه مقابله، تقويت مباني اعتقادي و در پرتو آن ايجاد معرفت و محبت حقيقي اهل‌بيت عليهم السلام در دل مردم براي گسترش عمل به احكام اسلامي است. زنان در اين رابطه داراي نقش اساسي هستند و مي‌توانند با اقدامي اساسي در اين زمينه به كسب معارف اسلامي و الهي بپردازند و آنها را در مورد خود و سپس با تأثيرگذاري درخانواده پياده نمايند؛ چرا كه نقش فردي زن در خانواده بسيار مؤثر مي‌باشد و با اصلاح خانواده‌ها، جامعه اسلامي نيز به رشد و تعالي مطلوب خواهد رسيد ومنتظران واقعي امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف رشد خواهند نمود. انسان دين‌دار در پرتو دين در برابرتحريف‌ها و شبهه افكني‌ها، عملكرد ديني خود را رها نمي‌كند و با صبر و شكيبايي، دين خود را حفظ مي‌نمايد و با ذكر خدا و ائمه عليهم السلام سعي در حفظ خود و ديگران مي‌نمايد. بنابراين يك فرد منتظر، ضمن اصلاح خود، به اخلاق نيك اسلامي مزيّن مي‌شود و با عمل به وظايف فردي خويش، احكام و دستورات قرآن را به كار مي‌بندد[55] وظايفي كه فرد نسبت به امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف به عهده دارد، در كتاب مكيال المكارم تحت 80 عنوان بيان گرديده است.[56] در عصر حاضر، احياي علوم اهل‌بيت عليهم السلام توسط زنان در خانه‌ها، بسيار آسان گرديده است. در مرحلة اول، استفاده از كتاب‌هاي احكام مراجع تقليد براي عمل كردن به احكام و ساير كتاب‌هاي اسلامي با هدف ارتقاي سطح علمي و در مرحله بعد، استفاده از رسانه‌هاي ارتباط جمعي، به راحتي امكان‌پذير است.

4. زمينه‌سازي زنان در خانواده

زن به منزله محور اساسي خانواده كه بنيان‌گذار رحم و قرابت است شالودة خانواده را بنيان‌ مي‌گذارد و تأثيرات روحي و رواني زن را نمي‌توان در خانواده از نظر دور داشت. تأثير زن را در خانواده مي‌توان از جنبه‌هاي مختلف و به صورت مشهود، در نقش مادر و همسر در نظر گرفت. با توجه به اهميت اين دو نقش اساسي كه در قرآن نيز بدان اشاره شده است به بررسي نقش زنان در زمينه‌سازي ظهور مي‌پردازيم.

1 ـ 4. مادران، مربيان نسل آينده

اسلام، اهميت ويژه‌اي براي مادران قائل شده است و در قرآن كريم، ضمن سفارش نيكي به پدر و مادر، براي مادر جايگاه ويژه‌اي قرار مي‌دهد؛ چرا كه مادر با گوشت و جان خود فرزند را درون خود پرورش مي‌دهد و سختي حمل را بر دوش مي‌كشد و پس از آن با شير خود كودكش را تغذيه مي‌نمايد.[57] حضرت امام، شغل مادري را شريف‌ترين شغل مي‌شمارند: «اين مادر كه بچه در دامن او بزرگ مي‌شود، بزرگترين مسئوليت را دارد... شريف‌ترين شغل در عالم، بزرگ كردن يك بچه است و تحويل دادن يك انسان است به جامعه».[58] مادر مي‌تواند با اعمال و رفتار خود، كيفيت بندگي و حمايت از امام را به فرزندان بياموزد؛ هم‌چنان‌ كه امام حسن مجتبي عليه السلام، شبانگاه تا صبح‌گاه، نظاره‌گر مادر خويش، حضرت زهرا عليها السلام است كه از شب تا صبح به عبادت خدا مشغول است و در حق همسايگان دعا مي‌كند.[59] مادر كه جلوه‌گاه عشق به خدا و امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف است و هر صبح‌گاه خود را با دعاي عهد، آغاز مي‌نمايد و لقمه‌اي بدون نام خدا بر نمي‌دارد، گامي جز براي رضاي خدا بلند نمي‌كند، ساعات شب و روز خود را با ياد خدا و امام زمانش درخدمت همسر و فرزندانش قرار مي‌دهد، به طور مسلم جلوه‌گاه تعليمات نوربخش اسلام مي‌باشد و تأثيرات عميق باطني بر روي خانواده خود خواهد نهاد. دعوتي كه بر پايه مهر و محبت باشد، همواره پذيرفته مي‌شود و مادر به دليل جايگاه عاطفي كه در خانواده دارد، همواره مي‌تواند جلوه‌گاه جمال الهي و بهترين انتقال دهندة علوم و معارف اهل‌بيت عليهم السلام باشد. مادران مي‌توانند با استفاده از شيوه‌هاي جديد تربيتي، ضمن تعالي خود، تربيت فرزندان را نيز دو چندان نمايند. جايگاه ارزشي مادران در اسلام چنان بالاست كه فردي نزد پيامبر صل الله عليه و آله و سلم آمده و از ايشان پرسيد: به چه كسي نيكي كنيم؟ پيامبر صل الله عليه و آله و سلم فرمودند: به مادرت و مرتبة چهارم كه مرد پرسيد، پيامبر فرمودند به پدرت[60] تربيت فرزندان صالح دردامان مادران موجب مباهات و افتخار پيامبر اعظم صل الله عليه و آله و سلم در روز قيامت به زيادي امت خود خواهد بود[61] .
1 ـ 1 ـ 4. فرزندان، آينده‌سازان منتظر
والدين، محصول زندگي خود را در فرزندان خود جست‌وجو مي‌نمايند و لذا براي رشد و تربيت آنها به اموري اقدام مي‌كنند كه به نظرشان ضروري مي‌رسد. برخي اوليا، تنها به خوراك و پوشاك فرزندان خود اهميت مي‌دهند، ولي براي بعضي ديگر تعليم و تربيت فرزندان‌شان نيز اهميت دارد. كساني كه براي تعليم و تربيت فرزندان خود اهميت قائل‌اند ممكن است از دو طريق مستقيم يا غيرمستقيم به تربيت فرزندان خود همت گمارند؛ البته آن‌چه دراوايل سنين كودكي مورد نظر است، بيشتر تعليم غيرمستقيم مي‌باشد. فرزندان در سنين طفوليت و كودكي تحت تأثير خانواده قرار دارند و از خانواده الگو مي‌پذيرند. بنابراين، برخورد صحيح خانواده با يك‌ديگر و آموزش غيرمستقيم كه فرزندان از راه الگوپذيري فرا مي‌گيرند، تأثير شگرفي در آينده آنان دارد. در اهميت و كيفيت تعليم و تربيت همين بس كه «براي دگرگون ساختن يك ملّت، هيچ راهي سريع‌تر و ساده‌تر از دگرگون ساختن نظام تعليمي و تربيتي آن ملّت نيست».[62] بنابراين، خانواده‌ها و نظام تعليم و تربيت اسلامي در كيفيت آموزش بايد نهايت دقت را به خرج دهند تا نسل آينده با اهداف نهايي اسلام تربيت شوند و نسلي سر گشته و بي‌هدف بار نيايند. اساس اوليه تربيت در خانواده بنا نهاده مي‌شود؛ چنآن‌چه پدر و مادر تمام توجه خود را براي تربيت صحيح فرزندان به كار گيرند، مي‌توانند از تأثيرات منفي محيط به شدت كاسته و با ابراز محبت و پيوند عاطفي با فرزندان خود در شرايط بحراني، ياري‌گر آنها باشند و با ايجاد تفريحات سالم براي آنها از روي آوردن فرزندان خود به فساد جلوگيري نمايند. بايد با انتقال معارف مهدوي[63] از راه حفظ حديث، تلاوت روزانة قرآن براي امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف، حفظ و تلاوت دعا براي سلامتي امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف اهميت مسئله را براي كودكان گوشزد نماييم.

2 ـ 4. همسران، ياوران يار

ازدواج، از سنت‌هاي پسنديدة اسلام است كه زن و مرد را در كنار هم قرار مي‌دهد. خداوند، وجود زن را در كنار مرد، ماية آرامش قرار داده است: «و از نشانه‌هاي او اين‌كه از [نوع] خودتان همسراني براي شما آفريد تا به وسيلة آنها آرام گيريد و ميان‌تان دوستي و رحمت نهاد».[64] طبيعت زن به دليل ظرافت، متقاضي محيط آرام و امن است و طبع پرتوان مرد، تاب و تحمل محيط‌هاي سخت كاري را دارد. بر همين اساس پيامبر اعظم صل الله عليه و آله و سلم در ابتداي زندگي حضرت فاطمة زهرا عليها السلام و حضرت علي عليه السلام، كارهاي داخل منزل را به حضرت فاطمه عليها السلام و كارهاي بيرون را به حضرت علي عليه السلام واگذار نمود كه موجب خرسندي حضرت فاطمه عليها السلام شد؛ چرا كه از برخورد و معاشرت با مردان معاف شده بود.[65] مردان به لحاظ قوت بدني و شرايط خاص، مسئوليت جهاد و دفاع را بر عهده دارند، اما زنان به دليل ظرافت طبع و توانايي كم بدني از جهاد در ميدان جنگ معاف شده‌اند، اما در مقابل، مسئوليت ديگري براي آنان به منزلة جهاد معين شده است و آن «خوب شوهرداري كردن»[66] مي‌باشد. چنآن‌چه زني به وظايف اوليه خود خوب عمل نمايد و در شرايط عادي از همسر خود اطاعت كند و در بيرون از منزل نيز با رعايت حجاب و عفاف در وظايف اجتماعي مشاركت نمايد، همسر نيز مي‌تواند به خوبي به وظايف اسلامي خود عمل نمايد. نقش ديگرِ زنان، در شرايط بحراني، جنگ و دفاع است كه مردان، وظيفة دفاع از دين و سرزمين خود را بر عهده دارند. در اين زمان، زنان بايد نقش خود را در پشت صحنه به خوبي ايفا نمايند. زناني كه خود را منتظران حضرت مي‌دانند، بايد در تمامي صحنه‌ها در كنار همسر خود باشند و ضمن ياري او، در تربيت فرزندان صالح و رشد و تعالي ديني همسر خود بكوشند و هم پاي ايشان در ياري حضرت حجت عجل الله تعالي فرجه الشريف كوشا باشند. پايداري زنان در صحنه‌هاي پشت جبهه و در سنگر خانه‌داري و همسرداري، ماية پشت گرمي مردان است و بنيان خانواده را محكم مي‌نمايد، و به واسطة استحكام خانواده كه جامعة كوچك به شمار مي‌رود، اجتماع انساني نيز مستحكم مي‌گردد و امكان اجراي احكام اسلامي و عدالت منتظر (مورد انتظار) فراهم مي‌آيد.

پي نوشت :

[1] . علي‌اكبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذيل واژة مورد نظر.
[2] . خليل‌بن احمد فراهيدي، العين، ذيل واژه مورد نظر؛ محمدبن مكرم ابن منظور، لسان العرب، ذيل واژه مورد نظر.
[3] . علي‌اكبر دهخدا، پيشين، ذيل مورد نظر.
[4] . خدامراد سليميان، فرهنگنامة مهدويت (بنياد فرهنگي حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف، 1383)، چ اول، ، ص267.
[5] . علي‌اكبر دهخدا، پيشين، ذيل واژة مورد نظر.
[6] . محمد معين، فرهنگ فارسي، (تهران: انتشارات اميركبير، 1379) 6جلدي، ذيل واژه مورد نظر.
[7] . جوليوس گولد، ديليام كولب، فرهنگ علوم اجتماعي، (تهران: مازيار، 1376) چاپ گلشن، اول، ص29.
[8] . محمد معين، پيشين، ذيل واژه مورد نظر.
[9] . گولد و كولب، پيشين، ص 630 ـ 631.
[10] . معين، پيشين، ذيل واژه مورد نظر.
[11] . گولد و كولب، پيشين، ص630 ـ 631.
[12] . معين، پيشين، ذيل واژه مورد نظر.
[13] . گولد و كولب، پيشين، ص 529.
[14] . افضل اعمال امتي انتظار فرج الله عزوجل، معين، پيشين، ذيل واژه مورد نظر.
[15] . افضل العبادة انتظار الفرج،گولد و كولب، پيشين، ص29.
[16] . محمد محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، 10 جلدي، نشر و چاپ مكتب العلوم الاسلامي، چ سوم، 1372، ج1، ص 285. (به نقل از بحارالأنوار، ج52، ص122).
[17] . همان (به نقل از بحار، ج52، ص125).
[18] . برگرفته از صحيفه نور، ج21، ص14-13.
[19] . سليميان، پيشين، ص60.
[20] . صحيفة نور، ج7، ص255.
[21] . سليميان، پيشين، ص 65ـ 52.
[22] . مرتضي مطهري، قيام و انقلاب مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريفة، انتشارات صدرا، چ12، 1371، ص 61.
[23] . ابراهيم شفيعي سروستاني، نقش انتظار در پويايي جامعه، ماهنامه موعود، پيش‌شماره2.
[24] . ابراهيم شفيعي سروستاني، معرفت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف و تكليف منتظران، ص 176ـ 180، با تلخيص.
[25] . قال رسول‌الله صلي الله عليه و آله و سلم : يخرج اناس من المشرق فيوطئون للمهدي يعني سلطانه.
[26] . محمدي ري‌شهري، پيشين، ج1، ص 284، (به نقل از بحار، ج52، ص 122).
[27] . (ان اكرمكم عندالله اتقيكم ).
[28] . (مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ ).
[29] . صحيفه نور، ج7، ص339.
[30] . همان، اقتباس، ص53 ـ 52.
[31] . علي بن عيسي، اربلي، كشف الغمه، ج2، تبريز، 1381ق، ص 477.
[32] . محمد جواد طبسي، زنان در حكومت امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف، بنياد فرهنگي حضرت مهدي موعود عجل الله تعالي فرجه الشريف، ص14.
[33] . سيدضياء مرتضوي، امام خميني و الگوهاي دين شناختي در مسايل زنان، نشر و چاپ دفتر تبليغات اسلامي، چ اول، 1378، ص 156 (به نقل از صحيفه نور، ج6، ص185).
[34] . رجال مؤمنون عرفوا الله حق معرفته و هم انصار المهدي في آخر الزمان؛ محمدبن علي شيخ صدوق، كمال الدين، ج2، ص423ـ 417؛ محمدبن جرير طبري، دلايل الامامه؛ ص 267ـ 263؛ شيخ طوسي، الغيبه، ص214ـ 208؛ محمدبن حسن فتال نيشابوري، روضه الواعظين، ج1، ص 252 و علي بن عبدالكريم نيلي نجفي، منتخب الانوار المضيئه، ص 60ـ 53.
[35] . شيخ صدوق، همان، ج2، ص 430ـ 424؛ طبري، همان، ص 269ـ 268؛ شيخ طوسي، همان، ص 240ـ 238؛ فتال نيشابوري، همان، ج2، ص260ـ 256؛ نيلي نجفي، همان، ص 64ـ 60.
[36] . پايگاه اطلاع‌رساني معارف، ص 252. maaref.site.com
[37] . نجم‌الدين طبسي، چشم‌اندازي به حكومت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف، ص 159 به نقل از فردوس الاخيار، ج3، ص449.
[38] . عن ابي بصير عن ابي ‌عبدالله عليه السلام، إنه قال ذات يوم ألا اخبركم بما لا يقبل الله عزوجل من العباد عملاً الا به فقلت: بلي، فقال: شهادة ان لا له الا الله، ان محمداً عبده و رسوله و الاقرار بما امر الله و الولاية لنا و البرائه من اعدائنا يعني ائمه [الائمه] و التسليم لهم و الورع و الاجتهاد و الطمأنينه و الانتظار للقائم»، محمدباقر مجلسي، بحارالأنوار، ج52، ص140، ح5.
[39] . صادق سهرابي، «با انتظار در خيمه‌اش در آييم»، فصلنامه انتظار، ج5، ص 198.
[40] . «وكل شيئ اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البيت»، محمد كليني، كافي، دارالكتب الاسلاميه، ج2، ص46، ح2.
[41] . محمد كليني، اصول كافي، ج1، ص414، ح8.
[42] . سليميان، پيشين، ص210.
[43] . همان مدرك، ص210.
[44] . همان مدرك، ص212.
[45] . صدوق، خصال، ج2، ص541.
[46] . ماهنامه موعود، شماره 38، ص25.
[47] . صدوق، پيشين، ج2، ص541.
[48] . فتح، آيه29.
[49] . مجلسي، پيشين، ج52، ص122.
[50] . «انكم لا تكونون صالحين حتي تعرفوا و لا تعرفون حتي تصدّقوا و لا تصدّقون حتي تسلموا»، كليني، پيشين، ج1، ص181، كتاب الحجه.
[51] . مجلسي، پيشين، ج52، ص122، ح4.
[52] .«اجتناب السيئات اولي من اكتساب الحسنات»، عبدالواحد تميمي آمدي، غررالحكم و دررالكلم، ص185، ح3514.
[53] . شيخ صدوق، پيشين، ج2، ص352، ح50.
[54] . علي سعادت‌پرور، ظهور نور، ترجمه‌اي از كتاب الشموس المضيئه، مترجم سيدمحمدجواد عزيزي، ص103.
[55] . ابراهيم اميني، دادگستر جهان، ص251.
[56] . ر.ك: سيدمحمدتقي موسوي اصفهاني، مكيال المكارم، فوائد دعا براي حضرت قائم عجل الله تعالي فرجه الشريف، مترجم سيدمحمدباقر قزويني، ص181 ـ ص575.
[57] . احقاف، آيه15و لقمان، آيه14.
[58] . صحيفه نور، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني قدس سره، ج7، ص464.
[59] . شيخ محمدبن الحسن الحر العاملي، وسائل الشيعه، ج7، ص112، ح42.
[60] . «جاء رجل الي النبي صلي الله عليه و آله و سلم فقال: يا رسول الله، من ابر؟، قال: امك. قال: ثم، قال: امك، قال: ثم، قال: امك. قال: ثم، قال: ابوك»، محمدبن الحسن الحر العاملي، پيشين، ج21، ص491.
[61] . قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم: اكثروا الولد اكاثر بكم الامم غداً، همان، ج21، ص357.
[62] . اسماعيل شفيعي سروستاني، تعليم و تربيت، جايگاه و عملكرد آن، پيش‌شماره1، ماهنامه موعود.
[63] . ر.ك: علي اصغر احمدي، شيوه‌هاي ايجاد انس در كودكان و نوجوانان با وجود مبا رك امام زمان عجل الله تعالي فرجه الشريف، ماهنامه موعود، ش34.
[64] . (و من آياته أن خلق لكم من انفسكم ازواجاً لتسكنوا إليها و جعل بينكم مؤدّة و رحمة )، روم، آيه21.
[65] . مجلسي، پيشين، ج34، ص81.
[66] . ابي جعفر عليه السلام قال: جهاد المرأة حسن التبعل، حسن بن فضل طبرسي، مكارم الاخلاق، ص215.

منبع:فصلنامه انتظار موعود شماره 22- ويژه امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف
/س