والدین و پیشگیری از اعتیاد فرزندان

تعریف اعتیاد:

تعریف اعتیاد از تعریف معتاد جدا نیست و معتاد به انسانی اطلاق می شود که از طرق مختلف (خوردن – تزریق- دود کشیدن و...) یک یا چند ماده از مواد مخدر را به طور مداوم مصرف می کند و در صورت قطع این عمل با مشکلات جسمی ، روانی و رفتاری به تنهایی و یا با هم روبه رو می گردد . (3)

اعتیاد و جوانان :

آنچه مسلم است دلایل اعتیاد بسیار پیچیده است و از فرهنگی به فرهنگ دیگر و از کشوری به کشور دیگر تفاوت می کند . آنچه که تقریبأ همگانی است در بین جوانان بیشتر جامعه ها دیده می شود ، مصرف مواد مخدر به منظور برطرف کردن اضطراب و افسردگی است . به این نکته باید توجه داشت که احتمال دارد خود والدین نیز کم وبیش دچار یک افسردگی یا اضطراب نهفته باشند که با مکانیسم های دفاعی صحیحی با آن روبه رو می گردند ولی معمولأ به نشانه های اضطراب وافسردگی در فرزندان جوان خود کمتر توجه می کنند . درصورتی که جوانان به علت نا آگاهی به جای استفاده از مکانیسم های دفاعی موجود در از بین بردن ناراحتی شان به دنبال یک راه حل فوری ومعجزه آسا می گردند که اضطراب ویا افسردگی خود را برطرف کنند که معمولأ در این گونه موارد به وسیله ی دوستان هم سن وسال شان مواد مخدر به آنان معرفی می گردد . البته باید متذکر شد که فقط یک شخصیت فکری مضطرب ویا افسرده نیست که دچار اعتیاد می گردد ، بلکه سایر جوانان نیز ممکن است بدین مشکل گرفتار آیند . (2)

اعتیاد وخانواده :

خانواده را میتوان جایگاهی دانست که اعضای آن دریک تعامل پیچیده بسیاری از الگو های رفتاری – عاطفی وهیجانی خود را با یکدیگر مبادله نموده وبه انتقال حالات ونشانه ها وحسا سیت های خود می پردازند . براساس دیدگاه های غالب در روانشناسی خانواده، سازمان روانی و شخصیتی فرد در درون خانواده شکل گرفته وبه رشد وکمال می رسد. از این نظر خانواده را جایگاه اولیه ی یادگیریها وخواستگاه بسیاری از تنش ها ، ناکامی ها،موفقیت ها وانحرافات دانسته ویکی از عمده عوامل موثر در شرایط اعتیادزا قلمداد می نمایند .
بی تردید معتاد بودن یکی از والدین ویا هر دو این صور را در فرزندان به وجود می آورد که اعتیاد یک عمل عادی بوده وجزئی از روند رشد وبزرگسالی محسوب می شود . در اغلب خانواده هایی که اعتیاد یکی از والدین را آلوده کرده، خواه ناخواه آشنایی با استعمال مواد مخدر سریع تر صورت گرفته وجو تناقض آمیز خانواده، گرایش به مواد مخدر را تسهیل می نماید. روان شناسان تاکید می کنند که نگرش ورفتار والدین عامل مهمی در گرایش فرزندان به مواد مخدر هستند . (1)

عوامل زمینه ساز اعتیاد :

1- عوامل مخاطره آمیز فردی
2- عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی
3- عوامل مخاطره آمیز اجتماعی

عوامل مخاطره آمیز فردی :

1- دوره نوجوانی : مخاطره آمیزترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد مخدر دوره نوجوانی است .
2- ژنتیک : برخی از عوامل مخاطره آمیز فردی تحت تاثیر ژنتیک هستند مانند برخی اختلالات شخصیتی و روانی و عملکرد نا مناسب تحصیلی ناشی از اختلالات یادگیری .
3- صفات شخصیتی : مانند : عدم پذیرش ارزش های سنتی و رایج – پرخاشگری شدید – نیاز شدید به استقلال – اعتماد به نفس پایین و... .
4- اختلال های روانی : عمومأ 70 درصد با اعتیاد اختلال های روان پزشکی نیز وجود دارد . شایع ترین تشخیص ها عبارتند از : افسردگی اساسی – اختلال شخصیت ضد اجتماعی – فوبی – اختلال وسواسی جبری – اسکیزوفرنی .
5- نگرش مثبت به مواد : مانند : کسب بزرگی و تشخیص – رفع دردهای جسمی و خستگی – کسب آرامش روانی .
6- موقعیت های مخاطره آمیز فردی : مثل تحت خشونت قرار گرفتن در کودکی – ترک تحصیل – بی سرپرستی یا بی خانمانی – فرار از خانه و...
7- تاثیر مواد بر فرد : اگر پس از مصرف در اولین بار، لذت یا خاطره خوشی برای فرد ایجاد شود فرد برای مصرف مجدد تشویق می شود . (3)

عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی :

1- عوامل خانوادگی : غفلت از فرزندان – وجود الگوی نامناسب در خانواده – وجود خانواده های آشفته .
2- دوستان مصرف کننده : 60 درصد موارد اولین مصرف به دنبال تعارف دوستان رخ می دهد .
3- مدرسه : بی توجهی به مصرف مواد – فقدان قوانین محدودکننده – استرس های شدید تحصیلی .
4- محل سکونت : فقدان ارزشهای مذهبی و اخلاقی – شیوع خشونت واعمال خلاف – وفور مشاغل کاذب و... . (3)

عوامل مخاطره آمیز اجتماعی :

1- فقدان قوانین جدی بر ضد مواد مخدر.
2- بازار مواد ، هر چه مواد بیشتر باشد مصرف کننده هم بیشتر می شود .
3- مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی .
4- کمبود امکانات تفریحی ، فرهنگی ورزشی .
5- عدم دسترسی به سیستم های خدماتی – حمایتی – مشاوره ای و درمانی .
6- توسعه صنعتی جامعه ، مهاجرت ، کمبود فرصت های شغلی و محرومیت .
7- عوامل اقتصادی – اجتماعی . (3)

دلایل گرایش به مصرف مواد مخدر :

از جمله عوامل و دلایلی که منجر به گرایش به مصرف مواد مخدر می شوند عبارتند از :
1- عدم آگاهی از عواقب مصرف
2- رفع برخی بیماریها
3- افسردگی و بیماریهای روحی – روانی
4- حس کنجکاوی
5- فشار ناشی از مسائل اقتصادی مثل نداشتن شغل و بیکاری
6- وجود فرد معتاد در خانه
7- وجود فرد معتاد در محیط کار
8- دسترسی آسان به مواد مخدر(3)
یکسری موارد نیز به عنوان مهم ترین علل گرایش نوجوانان به مواد مخدر شناسایی شده اند :
1- احساس تنهایی
2- فقدان کنترل وتوجه والدین
3- سخت گیری و کنترل بیش از حد والدین
4- آشفتگی یا از هم پاشیدگی ساختار خانواده
5- کمبود اعتماد به نفس و احترام به خود
6- فشار همسالان و دوستان
7- عدم احساس مسئولیت در قبال اعمال شخصی
8- فشارهای ا جتماعی و نبود تفریحات سالم و متنوع و جو مشارکت
9- وجود فاصله طبقاتی بسیار در سطح جامعه
10-کنجکاوی و هیجان طلبی
11-خود نمایی
12-مشکلات هیجانی
13-وجود مشکل در مدرسه (3)
منابع:
1- گلپرور ، محسن . آتش پور ، سید حمید . آقایی ، اصغر: روانشناسی اعتیاد ، چاپ اول ، پاییز 1382
2- فرجاد ، محمد حسین : اعتیاد ، چاپ اول ، بهار 1374
3- مدیریت تحقیقات وپژوهش معاونت امر به معروف و نهی از منکر نیروی مقاومت بسیج : راهنمای خانواده در پیشگیری ومقابله با مواد مخدر ، چاپ اول ، تابستان 1386
4- مساواتی آذر ، مجید: آسیب شناسی اجتماعی ایران (جامعه شناسی انحرافات ) ، چاپ اول ، فروردین 1374
5- محمدی نیا ، اسد الله : هدیه محمدی، چاپ دوم ، زمستان 1385
/خ