تاریخچه چاپ و چاپخانه

ریشه لغوی

واژه چاپ احتمالا از کلمه chappn (چاپنا) که کلمه‌ای هندی است گرفته شده است. ولی عده ای معتقدند که از «چاو» مقولی گرفته شده است «چاو ، نام نوعی پول در عصر ایرانیان بوده است). از لغات دیگری که برای چاپ بکار رفته می توان به «طبع» و «باسعه» اشاره کرد.

تعریف چاپ impression

چاپ به معنی اعم ، فن و صنعت تکثیر صورت نقوش دو بعدی «حروف ، ارقام ، خطوط و تصاویر) بوسیله انداختن اثر این نقوش بر روی کاغذ ، پارچه یا مواد دیگر و بالاخص چاپ مواد خواندنی بر روی کاغذ است.
در واقع چاپ کردن و پخش کردن (چاپخش) ، پخش عمده ای معنای قلمرو نظر را دربر می گرفت. اما دیگر چاپ مهمترین ابزار نشر نیست و جای خودش را به اشکال دیگری داده است.

تعریف نشر pablication

عمل چاپ و ارایه یک کتاب یا مدرکی دیگر به عموم که به آن انتشار تیر گویند.
نشر در واقع تلاتی گاه پدید آورندگان و خوانندگان است.

دید کلی

صنعت نشر کتاب به معنای تولید صنعتی کالایی فرهنگی به نام کتاب است. امروزه شیوه‌هایی که در روند تولید کتاب و تکثیر آن به کار می رود، کاملا صنعتی است. از اینرو نشر کتاب ، صنعتی است در کنار صنایع دیگر و نه کمتر از آنها. صنعت نشر کتاب در حال گسترش است البته به شرطی که کتاب ، رسانه اطلاعاتی و ارتباطی کار آمدی باشد. به طور کلی انتشار کتاب ، اشاعه گسترده یکی از موثرترین و سهل ترین رسانه‌هاست.

تاریخچه

همان گونه كه در این نوشته خواهیم دید، چگونگی پیدایش صنعت چاپ- با آن كه غربی ها آن را به نام خود می دانند- چندان آشكار و بدیهی نیست، اما به گفته ای باید كشور چین را مبدأ آغاز چاپ دانست. در ایران نیز ظهور صنعت چاپ و ورود چاپخانه، به دورانی بیش از صد سال بازمی گردد. برخی چاپ در ایران را به دوران مغول مربوط می دانند. با این حال، صنعت چاپ به شكل جدید به دوره قاجار بازمی گردد. مقاله ای كه می خوانید، نگاهی است به این موضوعات و تحول و تطور چاپ و چاپخانه در تاریخ.
قبل از اختراع چاپ، كتاب ها را با دست تكثیر می كردند. در آتن، اسكندریه و روم، عده ای از نسّاخان، شاهكارهای ادبی را استنساخ می كردند و این كار در سراسر قرون وسطی ادامه داشت. كتاب به اندازه ای گرانبها بود كه تعداد كمی از مردم توانایی تهیه آن را داشتند. در نتیجه، در عصر كاوش و پیشرفت، امكان خواندن و پژوهش محدود بود. در بیشتر دوران قرون وسطی، كاغذ پوست گوسفند و گوساله به كار می رفت. از یك قرن پیش از شارلمانی، دیگر پاپیروس مورد استفاده قرار نگرفت. مسلم است كه كاغذ برای اولین بار از جهان اسلام به اروپا راه یافت زیرا كاغذ، اولین بار در آن دسته از سرزمین های مدیترانه كه با سرزمین های اسلامی تماس مداوم داشتند دیده شده است. مسلمین، راز تولید كاغذ را از چینی ها آموخته بودند.
برای ساختن كاغذ، الیاف گیاهی را خرد و خمیر می كردند، خمیر را به صورت لایه ای نازك و یكنواخت روی صفحه ای یا پارچه ای پهن می كردند و می فشردند تا آبش گرفته شود و آنگاه الیاف را در هم می فشردند. حوالی پایان قرون وسطی- به ویژه هنگامی كه چاپ متداول گردید- كاربرد كاغذ، جایگزین كاربرد پوست و كاغذ پوست شد. منشا هنر چاپ را باید در چین جست وجو كرد، گرچه اشپیل فوگل در كتاب خود هیچ اشاره ای به نقش مشرق زمین و به طور اخص، چین در ابداع چاپ ننموده است و آن را از مهمترین ابداعات فناوری تمدن غربی می شمارد، اما بسیاری از مورخان و نویسندگان همانند هنری لوكاس، نقش چین را در چاپ نادیده نگرفته اند و بر این باورند كه این هنر از چین به اروپای غربی رسیده است. به این ترتیب، مراحل تحول چاپ در هاله ای از ابهام قرار دارد، اما براساس آنچه عبدالحسن آذرنگ در كتاب خود می نویسد: «در حدود سال ۱۰۴۰ میلادی، كیمیاگری چینی به نام «پی شنگ» از گل و نوعی چسب مخصوص، تركیبی به وجود آورد و با آن حروفی متحرك ساخت و سپس این حروف را پخته و سفت كرد. پی شنگ حروف را كنار هم قرار می داد و با وسیله ای فلزی محكم می كرد و بر روی آن مخلوطی از رزین، موم و خاكستر می مالید و صفحه حروف را به آرامی حرارت می داد. پس از انتقال نقش صفحه بر كاغذ و تكثیر آن، باز حروف را به آرامی حرارت می داد و از هم جدا می كرد كه این ابتكار پی شنگ را راه حل حروفچینی با حروف متحرك می دانند».
از سده دوازدهم به بعد، صنعت چاپ در غرب با كمك قالب های چوبی و حكاكی دستی صورت گرفته بود، اما آنچه در سده پانزدهم ابداع محسوب شد، عبارت بود از تكمیل دستگاه چاپ فلزی و متحرك كه نسخه های فراوانی را با سرعت بیشتر چاپ می كرد. تحول در صنعت چاپ تا رسیدن به دستگاه فلزی را باید یك روند تدریجی به حساب آورد كه در فاصله سال های ۱۴۴۵ تا ۱۴۵۰ میلادی به اوج رسید. یوهانس گوتنبرگ اهل مانیتس، نقش مهمی را در تكمیل این صنعت ایفا كرد. «انجیل گوتنبرگ» كه در سال ۱۴۵۵ یا ۱۴۵۶ میلادی به پایان رسید، اولین كتاب واقعی محصول نوع چاپ متحرك بود. در نیمه دوم سده پانزدهم، چاپ جدید به سرعت در اروپا رواج یافت. چاپخانه ها در دهه ۱۴۶۰ میلادی در سراسر خاك امپراتوری مقدس روم تاسیس شد و با گذشت ده سال، به ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و اروپای شرقی رسید؛ مخصوصاً ونیز كه به مركز چاپ معروف شد و تعداد چاپگران این شهر تا سال ۱۵۰۰ میلادی به قریب صد تن بالغ شدند و حدود دو میلیون جلد كتاب در آنجا به چاپ رسید.
اما در ایران؛ رافائل دومان در خاطرات خود می نویسد: «به خاطر نبودن صنعت چاپ، كتاب در اینجا(ایران) خیلی گران است. قیمت كتاب بر حسب سطور كتاب تعیین می شود. محتوای كتاب در تعیین قیمت آن هیچ تاثیری ندارد. یك كتاب با هزار سطر به قیمت دو عباسی فروخته می شود. اگر با خط خوش نوشته شود، تا ۵ عباسی قیمت دارد».
در هر صورت ورود واژه چاپ به زبان فارسی را به اواخر قرن هفتم هجری و به زمان سلطنت گیخاتوخان پسر اباقاخان مغول نسبت می دهند و آن پول كاغذی بوده كه به آن چاو یا كااو (Cao) می گفتند. برخی هم برآنند كه واژه چاپ، همان چهاپ یا چهاپه كه در زبان هندی به مفهوم مهری بوده كه بر روی پارچه می زدند و آن را منقوش می ساختند، بوده است.
در سال ۱۶۴۰ میلادی در دوره صفویه، بازرگانی ارمنی كه از ارامنه ساكن آمستردام بود، دستگاه چاپی را با حروف ارمنی خریداری و به جلفای اصفهان وارد كرد. به دنبال آن، عده ای از بزرگان و پادشاهان صفوی به فكر ایجاد چاپخانه با حروف فارسی و عربی افتادند كه پس از چندی به فراموشی سپرده شد تا دوران عباس میرزای نایب السلطنه كه اولین چاپخانه سربی با حروف فارسی و عربی توسط میرزا زین العابدین در تبریز دائر شد و اولین كتاب منتشرشده آن، رساله جهادیه میرزاعیسی خان قائم مقام بود كه در سال ۱۲۳۳ در جریان جنگ ایران و روسیه و پس از عهدنامه گلستان به چاپ رسید. این رساله حاوی فتاوای جهاد علمای آن زمان بود. در همین چاپخانه كتاب «مآثرالسلطانیه» و بعضی كتب دیگر از جمله «رساله آبله كوبی» به طبع رسیده است.
اما این چاپخانه نیز در سال ۱۲۴۵ تعطیل شد. در آن زمان هنوز واژه چاپ متداول نشده بود و به این خاطر آن را باسمه خانه، بصمه خانه و مطبعه و دارالطباعه و دارالطبع می نامیدند.
اما قدیمی ترین كتابی كه به زبان فارسی در جهان به طبع رسیده است، دو كتاب به نام های «داستان مسیح» و «داستان سن پیدرو» است كه هر دو با ترجمه لاتین در سال ۱۶۳۹(۱۰۹۴ هجری) یعنی یازده سال پس از وفات شاه عباس اول در شهر «لیدن» توسط فردی به نام Ludovico ce dieu طبع شده است. همین شخص صفحاتی چند از ترجمه انجیل به زبان فارسی را هم به چاپ رسانده است. كتاب های فارسی پیش از اینكه در ایران به چاپ برسد در ممالك هندوستان، عثمانی، مصر و شهرهای اروپایی به چاپ رسیده است. در هندوستان توسط ماموران انگلیسی مقیم كلكته، نخستین چاپخانه برای طبع كتب فارسی در ۱۲۲۵ دائر شد. از قدیمی ترین كتاب های فارسی چاپ عثمانی، «فرهنگ شعوری» است كه در سال ۱۲۵۵هجری چاپ شده است. در مصر(مطبعه بولاق) هم كتب فارسی چاپ می كرده اند كه اولین كتاب به نام «مفاتیح الدریهفی اثبات القوانین الدریه» در سال ۱۲۴۲ از چاپ خارج شده است. دیگر از كتاب هایی كه در آنجا چاپ شده است، یكی «گلستان سعدی» و دیگر «پندنامه عطار» است كه هر دو در سال ۱۲۴۴ به چاپ رسید. در شهرهای اروپایی مانند لندن، رم، پاریس، ونیز، لیدن، پطرزبورگ و... نیز كتب فارسی به نفاست به چاپ رسیده است.
پس از عباس میرزا، میرزازین العابدین استاد چاپ در سال ۱۲۴۰ به فرمان فتحعلیشاه به تهران فراخوانده شد تا به كمك منوچهرخان معتمدالدوله، اولین چاپخانه سربی دارالخلافه را راه بیندازد. كتاب «محرق القلوب» از آثار آن است. نخستین كتاب چاپ سنگی تهران، «معجم» است كه در ۱۲۵۹ به چاپ رسید. چاپ سنگی هم مانند چاپ حروفی و سربی، اول در تبریز به دستور عباس میرزا و همت میرزاصالح شیرازی از روسیه به تبریز وارد شد و آغاز به كار كرد. اولین كتاب هایی كه توسط چاپ سنگی به چاپ رسید، قرآنی به خط میرزا حسین خوشنویس معروف، به سال ۱۲۵۰ بود و از دیگر كتاب ها می توان به «زادالمعاد» تالیف علامه محمدباقر مجلسی چاپ شده در ۱۲۵۱ق و «حدیقه الشیعه» ملااحمد مقدس اردبیلی در سال ۱۲۶۰ق اشاره كرد.
پس از مدت ها امیركبیر روزنامه وقایع اتفاقیه را كه پس از قتل او روزنامه دولت علیه ایران و سپس به نام ایران نامیده شد، منتشر كرد.
فرمان ها و دستورات شاه و وقایع و حوادث هر هفته كه غالباً مربوط به دستگاه سلطنت بود، در آن روزنامه چاپ می شد و در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، این روزنامه به وسیله میرزاابوالحسن خان صنیع الملك نقاش باشی، مصور گردید.
ناصرالدین شاه در سفر اول خود به اروپا، هنگام بازگشت به ایران یك دستگاه چاپخانه سربی با حروف فارسی و لاتین خرید و به ایران فرستاد. این چاپخانه مدتی به علت نبودن سرپرست و حروفچین معطل ماند تا آنكه در سال ۱۲۹۲ هجری، بارون لویی دونرمان فرانسوی از ناصرالدین شاه امتیاز روزنامه لاپاتری را به زبان فرانسه گرفت و چاپخانه به وسیله او به كار افتاد. در این دوره، چاپخانه های دیگری در تبریز و بوشهر و اصفهان دائر شد و روزنامه هایی از قبیل روزنامه ملتی و روزنامه علمی و مریخ انتشار یافت. در شیراز، یك روزنامه نیمه فارسی و نیمه عربی به وسیله طبیب مخصوص ظل السطلان در حدود سال ۱۲۸۹ هجری تاسیس شد كه بعداً فقط به فارسی منتشر می شد. توجه ناصرالدین شاه به امر تاریخ نویسی و ترغیب نویسندگانی چون رضاقلی خان هدایت و محمدحسن خان صنیع الدوله و لسان الملك سپهر به نوشتن كتب تاریخی، یك امر طبیعی بود زیرا او می خواست حوادث دوران سلطنت قاجاریه- خاصه وقایع دوره سلطنت خودش- را در كتاب ها ثبت و ضبط كند.
كتب سنگی را در ایران، معمولاً بیش از ۷۰۰ یا ۸۰۰ نسخه چاپ نمی كردند، چراكه سنگ چاپ بیش از این قابلیت استنساخ نداشته است، اگرچه «اكمال الدین» شیخ صدوق(تهران ۱۳۰۱) را در یكهزار و هشتاد جلد به چاپ رسانده بودند. خطی كه در نوشتن كتاب برای چاپ سنگی به كار می رفت، بیشتر خط نسخ و نستعلیق و گاه شكسته بود. كاغذی كه برای چاپ استفاده می شد غالباً كاغذ روسی و روزنامه بود و گاه كاغذهای فرنگی كه از طریق خلیج فارس وارد می شد مورد استفاده قرار می گرفت. كاغذ آبی رنگ در بعضی از كتاب هایی كه می خواستند صورت تزئینی داشته باشد به كار می رفت نظیر «منتخب دیوان كبیر شمس» كه به نام «شمس الحقایق»(تهران ۱۲۸۰) طبع شده است و نیز مرسوم بود كه در چاپ بعضی از كتب، كاغذهای رنگارنگ به كار برند؛ یعنی هر چند صفحه را به یك رنگ مخصوصی چاپ می كردند؛ مانند «دیوان انوری» كه در سال ۱۲۶۴ در دارالطباعه دارالسلطنه تبریز چاپ شده است و ده رنگ كاغذ در آن استفاده شده است و اشخاص خیری كه بانی انتشار می شدند، آن را وقف عام می ساختند تا نسخ آن كتاب تماماً به كسانی كه استحقاق دارند مجاناً داده شود.
بنا بر آنچه گفته شد، با ورود چاپ سنگی، چاپ حروفی و سربی به مدت ۲۲ سال در حاشیه قرار گرفت تا اینكه در اواخر قرن سیزدهم قمری، چاپ سربی در اغلب شهرهای بزرگ مانند تبریز، تهران، اصفهان، مشهد، رشت و چند شهر دیگر رواج یافت و تا پیروزی انقلاب، تنها روش چاپ در كشورمان محسوب می شد. با ورود كامپیوتر به كشور در دهه ۱۳۶۰ش این وسیله برای حروفچینی و صفحه آرایی مورد استفاده قرار گرفت و فعالیت در حوزه نشر را بسیار تسریع و تسهیل كرد.
و در نهایت آنكه حروفچینی سربی چه به صورت دستی و چه حتی با دستگاه های سطرچین، از حدود آغاز دهه ۱۳۷۰ روبه انقراض كامل نهاد.

سیر تحولی و رشد

دگرگونی در چاپ و نشر ، پس از گوتنبرگ روندی کند داشت و تا سده هفدهم میلادی تغییر عمده ای در آن رخ نداد. در این قرن ، یوهان رینمان (Yohan Rynmann) است که در آوگسبورگ آلمان ، پس از آشنایی با چاپ به نشر کتاب روی آورد و حدود 200 کتاب منشتر ساخت. از سده هفدهم به بعد انقلاب صنعتی باعث و بانی پیشرفت‌های عظیمی در متون چاپ شد. در سده هجدهم ، چاپ به رشد تدریجی خود ادامه داد و در این قرن ، آمریکا به عنوان کانونی تازه اما پرتوان وارد صحنه نشر جهان شد و تاثیر بسزایی در پیشرفت و نوآوریهای نشر داشت. در قرن نوزدهم ، تحولات چاپ و نشر کتاب به حدی سرعت و کیفیت چاپ را افزایش داد که این قرن را عصر جدید کتاب نامیدند. در قرن بیستم ، عواملی بر چاپ تاثیر گذاشتند که مهم ترین آنها به این شرح هستند:
1. سرمایه کافی ناشران
2. دانش فنی و مهارتهای تخصصی
3. علاقه و دلبستگی فرهنگی
4. آرمانها و اهداف
5. مناسبات خوب
6. مخاطره پذیری و عامل بسیار مهم دیگر در این سده ، رواج کامپیوتر و ظهور پدیده نشر رومیزی و همین طور انقلاب الکترونیک است.
کاربرد کامپیوتر ، چاپ را همانند فعالیتهای دیگر ، به خود وابسته کرده است. امکانات فراوان کامپیوتری برای چاپ و نشر کتاب به حدی است که تصور وابستگی نام چاپ به کامپیوتر پذیرفتنی تر است تا چاپ بدون کامپیوتر. امروزه فعالیت‌های اساسی و عمده چاپ در یک جا جمع شده است و اصطلاح نشر رومیزی (desktop publishing) را بر آن نهادند.

انواع چاپ

روشهای چاپ

شیوه‌های چاپ در جهان از ابتدا تاکنون از چند شیوه اصلی خارج نیست. در بعضی منابع شیوه‌های چاپ را به 3 دسته اصلی تقسیم می کنند.
• چاپ برجسته
• چاپ مسطح
• چاپ گرد
البته شیوه‌های دیگری نیز استفاده می شود که به آنها نیز می پردازیم.
• چاپ اوزالید Diazotype :
برای ارائه نمونه قبل از چاپ به صاحب کار
• چاپ باسمه‌ای Block printing :
کشیدن تصاویر یا چاپ یک طرح روی کاغذ یا مواد دیگر با قالبهای چوبی یا فلزی.
• چاپ سری Typography:
بوسیله حروف سری و متحرک انجام می شود.
• چاپ سنگی Lithography :
روشی که بر اساس دفع متقابل آب و چربی اختراع شده است و در آن برای چاپ از سنگ استفاده می شود.
• چاپ فلزی Metallography :
اگر در روش چاپ سنگی به جای سنگ از فلز استفاده کنیم.
• چاپ زیروگرافی Xerography :
این روش چاپ را چاپ فوری نام نهاده اند.
• چاپ عکس Gacsimile :
بازسازی دقیق یک اثر خطی یا چاپی
• چاپ استنسیلی :
چاپ از خلال پرده ای نازک و خلل پذیر.

چاپ افست

چاپ افست یکی از پر رونق ترین و فراوانترین چاپ هاست. شاید یکی از دلایل آن چاپ روی کاغذ با کیفیت بسیارعالی و در تیراژهای نسبتا پایین است. البته در چاپ اسکرین تیراژهای پایین تر از چاپ افست، معمول و متداولتر است و حتی از نظر صرفه اقتصادی مناسبتر، اما اگر جنبه کیفیت چاپ را نیز در نظر داشته باشیم. چاپ افست مناسبترین است. گاهی چاپ افست را به دلیل عدم برجستگی یا فرورفتگی در رابط (زینک) چاپ مسطح نیز نامیده می شود.
برای چاپ افست باید مراحل زیر را انجام بدهید :
1)طراحی طرح مورد نظر (در این جا فرض را بر این می گیریم كه كار چهار رنگ می خواهد چاپ شود)وقتی می گوییم چاپ چهار رنگ منظور این نیست كه فقط در طرح چهار رنگ وجود دارد .بلكه رنگهای موجود در طرح تركیبی از همان چهار رنگ اصلی ( Cyan , Magenta , Yellow , blacK ) هستند . پس می توانید تعداد رنگهای تركیبی زیادی در طرح داشته باشید مثل صورتی، بنفش ، قهوه ای ،و... بعد از انتخاب گزینه CMYK برای فایل ایجاد شده میتوان از پالت Channels تعداد كانالهای رنگ را مشاهده كرد .
همین جا یه نكته ای رو كه خودم تجربه كردم بهتون بگم انتخاب رنگ درچاپ خوب طرح خیلی مهمه سعی كنید از رنگهای كدر برای زمینه كاری كه توش ریزه كاری دارید مثل متن استفاده نكنید . اگر مجبور به انتخاب یه همچین رنگی بودید از فونتهای خواناتر استفاده كنید .
یه نكته دیگه اینكه از اطراف كادر همیشه چند میلی متر به داخل فاصله بزارید تا موقع برش قسمتی از متن یا طرح حذف نشه .
2) خوب حالا فرض می كنیم طرح آماده شده فایل JPG یا TIF اونو می سازیم . البته طرح رو نیز با فرمت اختصاصی نرم افزار ذخیره كنید .
3)برای چاپ كار طراحی شده باید فرم چاپی ایجاد كنیم .یعنی یك طرح به تنهای چاپ نمیشه بلكه همراه طرحهای دیگه در یك فرم چیده شده و برای چاپ آماده می شه .در اینجا نوع كار هم خیلی مهمه برای چاپ یه ست اداری سربرگ، فاكتور ،كاغذ یاداشت ،پاكت نامه و...در یك فرم چیده میشوند چرا كه باید بر روی كاغذ چاپ شوند .اما فرم مربوط به كارت ویزیت ، بروشور ،فولدرو... بر روی كاغذ مقوا گلاسه چاپ میشوند .وبرای جعبه كالاها عمدتا از مقوای پشت طوسی استفاده می شود كه ضخامت بیشتری دارد .
4) ابعاد فرم های چاپی متفاوت هست وبه تعدادو ابعاد كارهای طراحی شده شما بستگی مثلا :
35*50 - 25*35 -44*60 - 50*70 ابعاد های متداول فرم های چاپی هستند .
نكته :گاهی وقتا یك كار خودش یه فرم میشه مثل پوستر یا جلد كتاب ومجله .
5) یك فایل با ابعاد های گفته شده در بالا ایجادمی كنیم .كارهای طراحی شده راكه با فرمت TIF ذخیره كردیم به درون آن منتقل می كنیم(فرمت TIF از كیفیت بیشتری برخورداراست تا JPG ) كارها را كنار هم می چینیم دراین هنگام باید دقت داشته باشید برای خط برش بین كارها فاصله بگذارید . (تقریبا 3 میلی متر) از قسمت بالای كار نیز 1.5 تا 2 سانتی متر فاصله بگذارید كه در اصطلاح به آن لب پنچه گفته می شود . سعی كنید فرم را با كار پر كنید وجای خالی روی آن
باقی نگذارید (برای استفاده بهینه از هزینه انجام شده .) نكته : نرم افزار Freehand امكانات ویژهای برای چیدن فرم دارد.
6) فرم چاپی را با فرمت TIF ذخیره كرده و این فایل را روی CD كپی كنید .
7) حالا باید از روی فرم چاپی فیلم تهیه كنید . به مكانهای كه این خدمات را عرضه می كنند لیتوگرافی گفته می شود .در لیتوگرافی از روی فرم شما توسط دستگاه Image setter فیلم تهیه می شود برای هر كانال رنگ یك فیلم برای یك فرم چهار رنگ چهار عدد فیلم به ابعاد فرم چاپی تهیه می شود .در فتوشاپ از طریق پالت channela می توانید تعداد كانالهای رنگ را ببینید.
نكته :قیمت تهیه فیلم سانتی محاسبه می شود .
بعد از تهیه فیلم نوبت به تهیه زینك است .زینك ها ورق های نازكی از آلیاژهای ساخته شده با آلومینیوم و روی هستند كه فیلم بر روی آنها معكس می شود این عمل توسط دستگاهی كه به اصطلاح به آن دستگاه كپی زینك می گویند انجام می گردد .فیلمها در دستگاه قرار داده شده وتوسط دستگاه به شدت نور به آن تابانده می شود . بدین ترتیب محتویات فیلم بر روی ورقه های زینك منعكس یا كپی می شود. در این مرحله نیز برای هر رنگ یك زینك گرفته خواهد شد . (برای كار چهار رنگ چهار زینك ).
نكته :امروزه با پیشرفت صنعت چاپ دستگاههای به بازار آمده كه مرحله تهیه فیلم را حذف می كند ومستقیما از روی CD فرم چاپی زینك تهیه می نماید .در این روش كار از كیفیت بیشتری برخورداربوده وقیمت كار نیز كمی بیشتر میشود به این دستگاه، Plate setter گفته می شود .
9) زینك به چاپخانه منتقل میشود و توسط ماشین چی (شخصی كه با دستگاهای چاپ كارمیكند)زینك را به ماشین چاپ می بندد.ماشینهای چاپ چهار رنگ داری چهار مخزن رنگ هستند كه هر زینك از یك رنگ تغزیه میكند . در دستگاه چاپ علاوه بر زینك ها كاغذ های سفید نیز قرار دارند . ماشین برای چاپ فرم، چهار بار رنگ را روی آن منتقل می كند تا كار چهار رنگ چاپ شود .این كاغذها به تعداد مورد نظر شما چاپ میشوند عمدتا 1000برگ به بالا چون چاپخانه ها برای هر نوبت چاپ پول 5000 برگ را در یافت می كنند .
10) اگر فرم چاپ شده كاغذی باشد به مرحله برش فرستاده می شود .
11) اگر كار مقوای گلاسه با شد یك تا دومرحله دیگر را باید طی كند .
12)اگر در فرم طرحی با كادر خاص داشته باشیم مثلا كادر منحنی یا شكسته برای جعبه یا هر چیز دیگر .در این مرحله یك برگ از فرم چاپ شده را به قالب گیری برده واز روی آن قالب تهیه می كنند .
نكته :قالبها یك تخته نئوپان به ابعاد فرم چاپی هستند كه در محل خطوط خاص موجود در فرم تیغهای عمودی بر روی تخته نصب شده است .
13) بقیه فرمهای برای روكش زدن آماده می شوند .اگر دقت كرده با شید روی جلد كتابها یا سطح كارتهای ویزیت روكشی براق وجود دارد .این عمل نیز توسط دستگاهای مخصوص در چاپخانه انجام می شود .(به این مرحله روكش زنی گفته می شود).
نكته :روكش ها انواع مختلف دارند كه چند تا از آنها را نام می برم .UV،UR،سلفون، ورنی سرد ،ورنی داغ و برخی رزین ها (مواد شیمیایی خاص ) كه وقتی روی ناحیه ای خاص از یك فرم توسط زینك مالیده می شوند باعث باد كردن و متلاشی شدن الیاف كاغذ در آن ناحیه می شوند كه جلوه ای مانند كركی شدن در آن ناحیه ایجاد می‌كند ( احتمالا پوستر هایی رو دیدین كه تصویر یك جوجه در آن است وبدن جوجه كاملا برجسه و كركی شده ! ) .....
14)بعد از ساخت قالب فرمهای چاپی كه حالا روكش زده شده وسرد شده اند روی قالب قرار داده شده و با فشاری تعین شده پرس می شوند تا خطوط خاص برش زده شوند وطرحها از فرم چاپی جدا شوند.به دستگاهی كه این عمل را انجام می دهد دستگاه لتر پرس گویند.
15) اگر فرم چاپی شما داری خطوط خاص نباشند مثلا یه فرم كارت ویزیت مستطیل شكل نیازی به قالب گیری ندارند ودر چاپخانه توسط دستگاهی به نام گیوتین برش داده می شوند .
نكته: وقتی می گویند از اطراف كادر طرح كمی به داخل كادر فاصله بگذارید برای آن است
كه در اغلب چاپخانه ها عمل گیوتین زدن را كمی بی دقت انجام می دهند بنابراین ممكن است كناره های طرح زده شود .
16)اگر در فرم چاپی شما طرحی مانند پاكت نامه یا جعبه باشد برای چسباندن آن به مرحله پاكت چسبانی برده می شود .
17)مرحله آخر كارها تفكیك ، بسته بندی وآماده تحویل می شوند .

چاپ هلیوگراور

هلیوگرام یا همان روتوگراور، سیستم چاپ گود است با کیفیتی بسیار نزدیک به چاپ افست. هرچند مراحل آماده سازی این نوع چاپ بسیار گرانتر از انواع دیگر، چاپ چون افست و فلکسو می باشد. اما برای چاپ ایده آل به شکل رول بر روی BOPP و موادی از این قبیل، بهترین انتخاب محسوب می شود. بخصوص اینکه مصرف لفاف هایی از این نوع برای کارخانجات تولیدی همیشگی و با تیراژ بالا باشد. دلیل آن هم این است که با سیلندر تهیه شده، می توان در تیراژ میلیونی چاپ کرد در حالی که در روش افست برای تیراژهای بالا بایستس زینک های مجدد تهیه کرد.

چاپ فلکسو

این چاپ به دلیل استفاده از کلیشه های فتو پلیمر یا لاستیکی که قابل انعطاف هستند به نام فلکسو نامیده میشود. سرعت بالا و چاپ به شکل رول بر روی مواد متنوع همچون نایلون، متالایز در تیراژهای بالا همراه با هزینه های کم از ویژگیهای این نوع چاپ محسوب می شود. چاپ فلکسو در واقع نوعی چاپ برجسته است که در آن کلیشه لاستیکی مستقیما با جنس یا لفاف مورد نظر در تماس می باشد.

چاپ سیلک اسکرین

چاپ سیلک اسکرین از پرکاربردترین چاپها محسوب می شود. درواقع کمتر جنسی را میتوان یافت که امکان انجام این شیوه چاپ، به شکل دستی و ماشینی فراهم است. تنوع در نوع مرکب قابل استفاده در این چاپ، امکان چاپ روی مواد مختلف را فراهم ساخته است. شیوه ساده این تکنیک باعث می شود که روی سطوح صاف، گرد، بی نظم و ... امکان چاپ فراهم شود. در واقع می توان گفت که تمامی اشیایی که در اطراف خود می بینید چه از نظر نوع جنس و چه از نظر شکل ظاهر، تحت پوشش چاپ سیلک قرار می گیرند. اما در بعضی موارد ممکن است این چاپ انتخاب مناسبی نباشد.
مراحل چاپ سیلك به صورت زیر می باشد :
1) طراحی طرح ، با توجه به اصول گفته شده .
2) از روی طرح پرینت سیاه وسفید در ابعاد لازم برای چاپ گرفته می شود مثلا برای چاپ روی نایلون كادر وسط نایلون رادر نظر گرفته وطرح را با آن ابعاد پرینت می گیریم .
3) كاغذ پرینت شده را به روغن پارافین آغشته كرده تا كاملا شفاف شود .
4) روی توری دستگاه سیلك داروی مخصوص كار سیلك را زده وصبر می كنیم تاخشك شود .
5) طرح روغن زده شده را به توری پرس می كنیم .
6) میز نور را روشن كرده تا به طرح نور تابانده شده وطرح بروی توری منعكس شود مدتی صبر می كنیم این زمان به نوع داروی مصرفی سیلك بستگی دارد .
7) بعد از انعكاس طرح بر روی توری آن را با آب شستشو داده ومی گذاریم خشك شود . مراحل انجام شده را به اصطلاح تهیه شابلون یا كلیشه می گویند .
9) شابلون رابه دستگاه سیلك بسته كار را(كاغذ ،نایلون و...)درزیر دستگاه بدقت قرارمیدهیم .
10)رنگ را روی توری ریخته وبا كاردك مخصوص آن را بر روی توری می كشیم .
11) بعد از اتمام رنگ ریزی كار را از زیر دستگاه براشته پهن می كنیم تا خشك شود .برای كار نایلون عمدتا از طناب جهت خشك كردن استفاده می كنند .در بعضی موارد نیز از مواد خشك كن در رنگ برای سریعتر خشك شدن كار كمك می گیرند.
12) برای هر تعداد رنگ یك توری(شابلون ) تهیه می شود.
13)از كلیشه ها یا همان شابلون ها می توان در نوبت های دیگر چاپ سیلك استفاده كرد .
14)از چاپ سیلك بیشتر برای چاپ روی انواع نایلون ، پلاستیك های دسته دار ،كرافت (ساكهای كاغذی ) ظروف یك بار مصرف ،تی شرت های تبلیغاتی و...استفاده می كنند.
البته این عمل را می توان با دستگاه های كه مخصوص اینگونه چاپ ها هستند نیز انجام داد كه به آن چاپ تامپو می گویند .این چاپ به مراتب كیفیت بهتری نسبت به چاپ سیلك دارد . با این دستگاه میتوان چاپ چهار رنگ را روی نایلون انجام داد .در این نوع چاپ رنگ به راحتی از پلاستیك جدا نمی شود اما اگر در چاپ سیلك از مواد خوبی استفاده نكنند رنگ به راحتی از پلاستیك كنده می شود. كشور تركیه چاپ بسیار زیبای بر روی پلاستیك انجام می دهد تا جای كه من اطلاع دارم سوپر ماركتهای معتبر ،شركتهای تولیدی بزرگ كه به ساكهای تبلیغاتی (كرافت ) ونایلونهای دسته دار در تیراژ بالا نیاز دارند به خاطر كیفیت بالای كار به تركیه سفارش می دهند.

چاپ تامپو

این شیوه چاپ در گروه چاپ های گود قرار می گیرد. این مسئله به دلیل استفاده از کلیشه گود در فرآیند چاپ می باشد. از ویژگیهای این شیوه امکان چاپ، روی مواد مختلف و متنوع هم از نظر جنس مواد و هم از نظر شکل هندسی آنها می باشد بطوریکه با این روش می توان بر روی سطح صاف، منحنی، گرد، محدب و حتی کره عمل چاپ را انجام داد. واسط چاپ در چاپ تامپو، لاستیکی از جنس سیلیکون است که به آن تامپون می گویند. این شیوه چاپ بسیار شبیه به مهرهای لاستیکی است با این تفاوت که در مهر حروف برجسته است اما در چاپ تامپو لاستیک سیلیکونی برجستگی ندارد و نقش را به شیوه ای دیگر به سطح قابل چاپ منتقل می کند.

چاپ افست روی فلز

آنچه که از چاپ افست به ذهن می آید، چاپ روی کاغذ و مقواست. اما با این سیستم چاپ که یکی از با کیفیت ترین سیستم های چاپ محسوب می شود می توان روی جنس های متنوع دیگری غیر از کاغذ و مقوا نیز چاپ کرد. از جمله این مواد می توان از فلز نام برد یعنی آنچه که شما در قوطی های رب گوجه فرنگی، تن ماهی، آب میوه های مختلف، بسته بندی رنگ های قوطی و میبینید معمولا به این شیوه چاپ شده است.

چاپ مخمل

همه ما پارچه های مخملی را، در گوشه و کنار دیده ایم و بعضی نیز نوشته ها و نقوش مخمل پاش شده را همچون پرچم رومیزی از نظر گذراندهایم اما کمتر به نوع چاپ آن توجه کرده ایم. چاپ مخمل یا فلوک در واقع فرآیند مخمل پاشی یا جیر سازی فرو بردن پودرهایی در طول و سطح مقطع متفاوت، در سطوح چسبکاری است. این نوع چاپ به طراحان و شرکت های تبلیغاتی امکانات متنوع و جالبی می دهد تا دست به کارهای بکر و خلاقانه بزنند.

چاپ پارچه

این نوع چاپ بسیار شبیه به چاپ سیلک است. در واقع چاپ پارچه نوعی چاپ سیلک لست با این تفاوت که رنگهای مصرفی در این نوع چاپ، پایه آبی دارند به عبارت دیگر حلال آنها آب است منتهی بعد از نشستن رنگ بر روی پارچه روی آن ثابت می شود بطوریکه با شستن از بین نمیرود. چاپ پارچه نیز مانند چاپ سیلک به دوروش دستی و ماشینی انجام می شود.

چاپ ترموگرافی

این نوع چاپ قاعدتا در رده چاپ غیر تماسی قرار میگرد. در کار نهایی این نوع چاپ، در بخشهایی از قبل تعیین شده برجستگی ایجاد می گردد. این حالت برجستگی شبیه به برجستگی ایجاد شده در چاپ با کلیشه های فلزی نر و گاهی نر و ماده که در ماشین چاپ ملخی یا لترپرس بدست می آید نیست، بلکه محل های خواسته شده در یک طرف کار، برجسته است. حال آنکه در برجسته سازی به وسیله ماشین چاپ ملخی برجستگی ایجاد شده در یک طرف ، باعث گود شدن طرف دیگر می شود. به دلیل اینکه ماشین ترموگراف با شیون پاشیدن پودر برروی سطح، بدون هیچگونه تماس، کار می کند این شیوه چاپ در رده چاپ های غیر تماسی قرار میگیرد.

چاپ لترپرس

چاپ ملخی که نوعی ماشین لترپرس است از قدیمی ترین ماشین های چاپ محسوب می شود. در واقع کاربرد حروف سربی که گوتنبرگ مخترع آن بود در این شیوه چاپ بکار گرفته می شود. هرچند نسل ماشین های ملخی رو به انقراص است اما هنوز کارهایی با استفاده از ماشین های ملخی انجام می شود. از جمله کارهای کم تیراژ همچون کارت ویزیت، سربرگ، اعلامیه و .. با بکارگیری ماشین چاپ ملخی و استفاده از حروف سربی، کلیشه های فلزی و قالب های برش انجام می شود.

چاپ داغی

آنچه که طلاکوب می نامند در واقع نوعی چاپ داغی است که به شیوه لترپرس انجام می شود. طلاکوب امروزه به رنگ های مختلف از جمله طلایی، نقرهای، آبی، قرمز و... در بازار موجود است. گاهی به وسیله این سیستم ضرب خالی زده می شود که تنها در جنس مورد نظر فرورفتگی یا برجستگی ایجاد می شود.

چاپ ایچینگ

چاپ ایچینگ در واقع ایجاد خوردگی در فلز با استفاده از اسید می باشد با به کارگیری این روش چاپ می توان طرح، نقش و نوشته های خود را به راحتی به روی فلز ثبت کرد به گونه ای که از بین رفتنی نباشد. در مواردی چون شیر آلات حمام، ثبت یک آرم روی دسته شیر آلات به گونه ای که در اثر استفاده و تماس با نوشته و آرم، هیچکدام پاک نشوند بسیار ضروریست.

چاپ پوشش UV، ورنی چاپ

(UV (Ultra Violet در واقع طیفی از امواج الکترومغناطیس ایت که انرژی بالایی داشته و همان چیزی است که در نور خورشید نیز وجود دارد. از این اشعه برای خشک کردن رنگ های چاپ و پوشش های مختلف استفاده می کنند. آنچه که به نام پوشش UV معروف است.، در واقع سیستم خشک کن پوششی است که تنها با اشعه UV خشک می شود. مرکب و پوشش هایی که با سیستم UV خشک می شوند بدون بو هستند و پس از خشک شدن روی هم نمی چسبد. ورنی چاپ نیز شبیه به چاپ رنگ در افست است با این تفاوت مه به جای رنگ، ورنی در ماشین چاپ ریخته و کار را یکبار دیگز از ماشین چاپ عبور می دهند. با تهیه زینک جداگانه می توان در نقاط خاصی وی کار چاپی ورنی زد.

چاپ ملخی

چاپ ملخی كه می توان گفت جزء چاپ های سنتی به حساب می آیند فقط می تواند یك رنگ را بر روی كاغذ یا مقوا چاپ كند .در قدیم برای چاپ روی جعبه های شیرینی از این روش استفاده می كردند (یادتون هست!در ب جعبه سفید بود واسم،آدرس قنادی روی اون با یك رنگ مشكی یا آبی یا قرمز نوشته شده بود ) .
دستگاه چاپی ملخی مثل ماشین تحریر های قدیمی عمل می كنند .حروف سربی روی پایه های قرار دارد ،حروف به جوهر آغشته شده و برروی كاغذ می خورند.
اگر بخواهند طرحی را چاپ ملخی بزنند باید از طرح كلیشه سربی بسازند .
دستگاه چاپ ملخی مدرن نیست وكیفیت پاینی نسبت به چاپ افست دارد .این دستگاه در حین كار صدای بسیار جالبی دارد.
وضعیت فعلی و آینده چاپ
روزگاری ، رسانه‌هایی از قبیل رادیو ، تلویزیون ، سینما و ... رقبای قدرتمندی برای چاپ و نشر کتاب به شمار می رفتند. ولی امروزه ناشران موفق به حفظ از طریق نوآوریها و امکانات ویژه ای بدست آمده است. چاپ و نشر کتاب همچنان جای خود را به عنوان مهم ترین رسانه ارتباطی ، روی هم رفته استوارتر از پیش حفظ کرده است. (رشد چاپی رسانه‌ها در سراسر جهان را می توان دلیل بر این مدعا دانست). زیرا که با وجود تمام موانع و مشکلات و رقابت رسانه‌های دیگر ، همچنان به رشد خود ادامه داده و ره آوردهای فنی بسرعت به عرصه تولید و نشر کتاب راه می یابد. به هر حال چاپ و نشر دوره ای را سپری می کند که همه فنون تولید و نشر ، دستخوش دگرگونی هستند. شاید این دوره سرآغاز عصر جدید دیگری در تاریخ چاپ و نشر باشد.

منابع :

تاریخچه چاپ و نشر کتاب http://daneshnameh.roshd.ir
تاریخ چاپ و چاپخانه http://aftab.ir
چاپ چیست ؟ http://www.cheshmandaz.ir
چاپ ملخی http://sjalalian.blogfa.com
انواع چاپ ومراحل آن http://forum.sohail2d.com
انواع چاپ http://orange-apple.blogfa.com

/س