نویسنده : حجت الاسلام یدالله حبیبی
مقدمه، هدف وسابقه بحث
اوقات، سال ها, سده هاوعصرها از بروز یک واقعه مهم و جریان غالب متاثرشده وخصوصیتی یانامی ازآن حادثه رابخود می گیرند.عصرحاضرراعصرانفجاراطلاعات نامیده اند.انفجار اطلاعات، یعنی بارشدنرخ جمعیت، نرخ اطلاعات تولیدی هم بالا رفته وسیرتصاعدی به خودگرفته است. بگونه ای که مجموعه دست آوردهای علمی واطلاعاتی دردهه های اخیربیش ازتمامی فرآورده های بشری درطول تاریخ بوده واین سیرصعودی همچنان ادامه دارد.اطلاعات باهویت انسان مرتبط است وازمقومات جوامع بشری بشمارمی رودوعدم دسترسی به آن یاعدم اعمال مدیریت صحیح دراستفاده ازآن وتوزیع آن موجب اختلال نظام بشری می شود.دریک عبارت کوتاه بایدگفت جریان اطلاع و اطلاع رسانی درجوامع همانندسیستم خون رسانی وخون دربدن آدمی است. اطلاعات به مثابه خون ونظام اطلاع رسانی نقش رگها رادارندوحیات اندام جامعه راباچرخش وتنظیم این ماده حیاتی تضمین می نمایند.امروزغفلت ازاستفاده بهنگام ازاطلاعات، چه بساخساراتی رامتوجه جوامع می نماید.چنین موضوع مهم و اساسی بی شک درطول تاریخ مطمح نظربوده وازآموزه های دینی وتعالیم نجات بخش ادیان بدورنبوده است. نقش فرهنگ ادیان در تولید,توزیع ومستندسازی اطلاعات درگذشته درخشان است و دراین میان نقش مشرق زمین وتاثیرفرهنگ آن برمغرب زمین از حقایق مشعشع تاریخ درسده های گذشته است. نمونه ای از اعترافات دانشمندان اروپایی گواه خوبی براین مدعاست. «ولتر» می گوید:«دردوران توحش ونادانی پس ازسقوط امپراطوری روم، مسیحیان همه چیزمانندهیئت، شیمی، طب، ریاضیات وغیره رااز مسلمانان آموختندوازهمان قرون اولیه هجری ناگزیرشدندبرای گرفتن علوم متداوله آن روزگاربه سوی آنان روی آورند.» (1)
«براتراندراسل»می گوید:«دوفیلسوف مسلمان یکی ایرانی و دیگری اسپانیایی شایسته توجه خاص هستند.ایندوعبارتنداز «ابن سینا»و«ابن رشد».اولی درمیان مسلمانان ودومی درمیان مسیحیان بیشترشهرت دارند.شهرت ابن سینادرطب بیش از حکمت بودازقرن دوازدهم تاهفدهم آثاراوبعنوان راهنمای طب دراروپابکارمی رفت. »(2)
«ویل دورانت»درتاریخ تمدن خودمی نویسد:«نخستین کارگاه کاغذدرقلمرواسلام به سال 178ه.ق برابر794میلادی دربغدادبدست فضل بن یحیی وزیرهارون الرشیدگشوده شد آنگاه اعراب این صنعت رابه سیسیل واسپانیابردندوازآنجابه ایتالیاوفرانسه رسید.»(3)
وقوع رنسانس وانقلاب صنعتی دراروپاجریان غالب رااز سمت غرب به شرق متحول کردوجوامع مسلمان بدلیل دوعامل استبدادداخلی واستعمارخارجی درمسیرانحطاط قرارگرفته و اقتدارآنان روبه زوال گراییدواین روندتاکنون ادامه دارد.وقوع انقلاب اسلامی درایران زمینه بازگشت به خویشتن وبازشناسی هویت تاریخی وعلمی راباردیگربرای مسلمانان ومشتاقان فراهم کرده است وجاداردکه محققین وپژوهشگران عزیزاین میراث عظیم علمی وفرهنگی رابازپرداخت نموده ودرمعرض افکارعمومی قراردهند.
مقالاتی راکه ازامروزازنظرخوانندگان می گذردبایددرآمدی برموضوع اطلاعات واطلاع رسانی درفرهنگ ومنابع اسلامی دانست زیرااین موضوع بشری وحیاتی درجوامع انسانی همچنانکه به اشارت گذشت درآموزه های دینی نیزموردتوجه قرار گرفته ازگستردگی خاصی برخورداراست وپرداختن جامع به آن به فرصت وتلاش مستمرنیازمنداست.
هدف دراین سلسله مقالات این است که محققین و پژوهشگران ودانشجویان مابدانندکه موضوع اطلاع و اطلاع رسانی ازپدیده های عصرحاضرنیست بلکه خاستگاه تاریخی ودینی داردوپیشرفتهاوابداعات بشری واستفاده از روشهای فنی عمدتاناظربه امورشکلی ومدیریت استفاده صحیح ازاطلاعات است. البته تنوع وحجم تولیدات درعرصه اطلاعات و خلق فن آوری وسبکهاوکم کردن فاصله دسترسی به منابع اطلاعاتی ازدستاوردهای قابل تقدیروستایش علماواندیشمندان است.
تعریف اطلاع واطلاع رسانی
قبل ازپرداختن به اصل موضوع درتاریخ اسلام ومبانی دینی آن لازم است تعاریف موجودازاطلاعات واطلاع رسانی رامرورو مفاهیم آن رابررسی وتعریف موردنظرراارائه دهیم :«اطلاع» در لغت از ریشه «طلع» به معنی آگهی یافتن، واقف شدن به کاری، آگاه گردیدن است وجمع آن اطلاعات می باشد(4)و دراصطلاح به تعابیرمختلف ازآن یادشده است نظیراطلاع همان دانستن وبرابردانایی است. (5)
«اطلاع» تاثیری است که حالت دودلی وتردیدگیرنده رااز میان می بردیاآن راکاهش می دهد(6)
«اطلاع»، دریافت و تعبیر پیام است. (7)
«اطلاع» رامی توان به صورت قابلیت تاثیرآن بررفتارگیرنده تعریف کرد.(8)
«اطلاع» عبارت است ازایده ای که ارسال می شودواساس استراتژی انتخاب تصمیم رابرای گیرنده شکل می دهد.(9)
«اطلاع» چیزی است که بتوانددرسیستم دریافت کننده دگرگونی ایجادکندواحتمال راپایین بیاورد(آنتروپی >وحاصل این دگرگونی تصمیم گیری است واطلاعات گاهی برابرخبرودانش به کارمی رود.(10)
ازمجموع تعاریف چنین مستفاداست که اطلاعات فرایندی است ازورودداده هابه مغزانسان ومیزان تاثیرپذیری اوازاین داده هاست، داده هاهمان اخباروعلوم است وتاثیرپذیری رشد علمی بشراست، بااستنادبه این تعاریف وباشناختی که ازانسان درجهانبینی توحیدی هست که اوراموجودجسمانی الحدوث و مستعدرشدوتعالیم می داندوهنگام تولدازهیچ علوم ودانشی بهره مندنیست. والله اخرجکم من بطون امهاتکم لاتعلمون شیعا.»(11)
وخداوند شما را از رحم مادرانتان خارج کرد درحالی که هیچ نمی دانستید.
می توان گفت که بین برخورداری انسان ازعلوم واطلاعات و رشدوتعالی اوملازمه وجوددارد.
پی نوشت :
1) اسلام ازنظرولتر، جوادحدیدی ص 87و193
2) تاریخ فلسفه غرب برتراندراسل ترجمه نجف دریابندری ص 213
3) ویل دورانت، تاریخ تمدن. بخش تمدن اسلامی ص 138تا177
4) فرهنگ فارسی معین جلد1ص 298
5) مجله اطلاع رسانی جلیل مساوات دوره 2شماره 1ص 87
6) همان
7) همان
8) همان
AnthonyDehonsinformationsciense4791P.4 (9
10) مجله دانشمندمفهوم اطلاعات عباس حری شماره 41ص 1
11) سوره نحل آیه 78
/س
