نویسنده : حجت الاسلام یدالله حبیبی
تعریف اطلاعات
«اطلاعات»عبارت است ازمجموعه علوم ,اخبارومشاهدات والهامات انسان که دریافت آن دراوتغییرات کمی وکیفی علمی و رفتاری متعالی ایجادمی کند.طبق این تعریف ,اطلاعات لزوماخبر وتولیدات علمی بشرنیست حتی عالم فیزیک وطبیعتی که درآن زندگی می کنیم منبع اطلاعاتی وعامل موثردررشدفکری بشر است .«سنریهم آیاتنافی الافاق وفی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق »,ماآیات قدرت وحکمت خودرادرآفاق جهان ونفوس بندگان کاملاهویداوروشن می گردانیم تاظاهروآشکارشودکه خدابرحق است .(1)
براساس این تعبیر,مفاهیم ,علم ,حکمت ,سیردرطبیعت , معرفت ,سئوال ,فقه ,دعوت ,عقل ,عبرت ,تفکر,دارای بار اطلاعاتی هستندواتصاف انسان به هریک ازاین مفاهیم دراو باعث رشدودگرگونی می شود.
تعریف اطلاع رسانی
تعاریف زیررابرای اطلاع رسانی ارائه کرده اند:1علمی است که به بررسی مسائل مربوط به گردآوری ,ذخیره و بازیابی وتوزیع واشاعه اطلاعات می پردازد,وموضوع آن اطلاعات است .(2)
2دانش اطلاع رسانی عبارت است ازرشته ای علمی که دربارهئ کیفیت وکاربرداطلاعات نیروهای حاکم برجریان اطلاعات وهم ابزارهای آماده سازی اطلاعات برای دسترسی واستفادهئ مطلوب تحقیق می کند.براساس این تعریف ,کاردانش اطلاع رسانی پرداختن به آن بخش ازدانش است که به تولید,گردآوری , سازماندهی ,ذخیره ,بازیابی ,ترجمه ,انتقال ,تبدیل ,کاربرد اطلاعات مربوط می شود.دانش اطلاع رسانی همچنین دربارهئ ارائهئ اطلاعات به روش طبیعی ومصنوعی وکاربردقالبهابرای انتقال کامل اطلاعات وشیوه های آماده سازی اطلاعات وابزارهاو فن های آن مانندماشینهای حسابگروروشهای برنامه ریزی آن به پژوهش می پردازد.(3)
3اطلاع رسانی علمی است مرکب ازچندرشته علمی دیگرکه خواص ورفتاراطلاعات ,نیروهای حاکم برجریان واستفاده از اطلاعت وفنهای خاص آماده سازی اطلاعات چه دستی وچه ماشینی رابرای ذخیره وبازیابی وانتشارمطلوب بررسی می کند.(4)
بابررسی تعریف مذکورروشن می شودکه رشته هاوعلوم گوناگون دراطلاع رسانی مدخلیت دارندنظیرریاضیات ,منطق , زبان شناسی ,مهندسی ,الکترونیک ,روانشناسی ,هنر,ارتباطات , دانش کتابداری ,مستندسازی ,مدیریت ,رایانه ,انتشارات .ارتباط علوم گوناگون بااطلاع رسانی آن راازدوجنبهئ نظری وعلمی (عملیاتی )قابل توجه واهمیت کرده است .
به جنبهئ نظری این علم می توان موضوع ,هدف ,منافع ومرتبهئ آن ,حدودومعیارهای اطلاع رسانی راافزود.جنبهئ نظری این علم درحوزهئ معارف دینی می گنجدزیرااطلاعات که بخش مهمی از علم ودانش رادربرمی گیردونتیجهئ آن رشدوتعالی بشردر زندگی دنیاوآخرت است ومنافع آن به زندگی اجتماعی عمق بخشیده وشکوفایی استعدادهارابه ارمغان می آوردازاهداف ادیان ومعرفت شناسی دینی است .این جنبه های نظری ,خود اصالت وموضوعیت داردوجزعلوم اصلی محسوب می شوند زیراذاتامطلوب شرع وعقل هستند.به عبارت دیگرجزنیازهای ثابت انسانی درهرعصری است .حاجتهای ثابت انسان تابع قوانین ثابت وتغییرناپذیراست وتحولات ومقتضیات زمان ,اصل نیازراازبین نمی برد.بنابراین ازحیث نظری ,اطلاع رسانی یک امر حیاتی نظام اجتماعی بشروازراههای طی کمال محسوب می شود. لیکن ازجهت عملی ,این علم درحوزهئ علوم آلی ومقدمی است . علوم آلی مطلوب بالذات نیستندبلکه طریق آموختن وسیلهئ تحصیل علوم دیگرهستند.(5)علوم آلی نوعاازحاجتهای متغیر انسان بشمارمی رودبرآوردن این حاجات متغیرتابع مقتضیات زمان است ووسایل متناسب باخودرامی طلبدمرحوم استاد شهیدمرتضی مطهری می فرماید:انسان برای رسیدن به هدفهای واقعی که درهرزمان بایدداشته باشداحتیاج داردبه اموری که آن اموراحتیاجات دوم بشراست یعنی یک سلسله احتیاجات ثابت داردوازاین احتیاجات احتیاجات دیگری برمی خیزدانسان برای این احتیاجات دیگردنبال وسیله می گردداین وسیله هاهمیشه در تغییروغالباروبه تکامل است تغییراتی که اجتماع بشرازاین نظر پیدامی کندتقاضای زمان به معنای حاجتهای زمان راتغییر می دهد.(6)
بنابرآنچه گفته شد,تعریف اطلاع رسانی ازدیدگاه معارف دینی نه ممکن است ونه لازم ,چون ازجنبهئ عملی وتکنیکی تابع شرایط متغیرزمانی است .آنچه که دراین باره می توان ارائه داد, یک تعریف کلی درحوزهئ معرفت شناسی دینی وهدایت انسان به سوی کمال است یعنی می توان ادعاکردکه «اطلاع رسانی عبارتست ازمجموعه ای ازشیوه های پسندیده ومشروع وموثربرای انتقال مفاهیم واطلاعات به افرادوجامعه به سوی هدایت وکمال »که در اتخاذشیوه ها,مقتضیات زمان وحاجتهای روزگارمدخلیت دارد که نمونه هایی ازاین شیوه های اطلاع رسانی درمقاطع مختلف تاریخی رااشاره خواهیم کردکه درنوع خودمهم وازارزش علمی ومیراث فرهنگی محسوب می شود.
ازجنبهئ نظری نیزمی توان به عناوین ذیل اشاره کرد:
اهمیت اطلاعات ,نقش اطلاعات دررشدوتعالی فکری انسان , نقش اطلاعات دربهره مندی صحیح ازامکانات خدادادی دنیوی , نقش اطلاعات درادارهئ جامعه ,نقش اطلاعات درارتباطات اجتماعی ومناسبات انسانی ,انواع اطلاعات ,اطلاعات واجب و ضروری حریمهای حوزه های اطلاعاتی ,نقش اطلاعات در شناخت زمان ومکان ,نقش اطلاعات درآینده نگری ,مبانی اطلاع واطلاع رسانی وحوزه های اطلاع رسانی که پرداختن به همهئ این مطالب ازدایرهئ این مقاله خارج است .
ادامه دارد
پی نوشت :
1فصلت آیه 53
2اطلاع رسانی ,نگرشهاوپژوهشها عباس حری ص 17
3نشریه فنی مرکزمدارک علمی , دورهئ اول شمارهئ اول مقالهئ دانش اطلاع رسانی جیت هرواکر
4همان
5رهبرخود,محمودشهابی
6اسلام ومقتضیات زمان ,شهید مطهری ,ج 1ص 2.3
/س
