قرآن و ظهور حضرت مهدی علیه السلام (4)
خداوند متعال می فرماید: (و قتلوهم حتی لا تکون فتنه و یکون الدین کله لله فان انتهوا فإن الله بما یعملون بصیر)؛ (1) «با آنان پیکار کنید تا فتنه برچیده شود و دین همه مخصوص خدا باشد و اگر آن ها خودداری کنند خدا به آنچه انجام می دهند آگاه است.»
همین مضمون در سوره ی بقره آیه ی 193 نیز تکرار شده است.
«فتنه» عبارت است از هر چیزی که موجب اختلال یا اضطراب است هرچه که موجب این دو امر شود فتنه نامیده می شود. فتنه مصادیقی دارد، مثل اموال و اولاد و کفر و دیگر امور در صورتی که موجب اختلال یا اضطراب شود.(2)
غالب مفسرین شیعه و سنی مطابق ظاهر آیه و روایات مقصود فتنه را «شرک» دانسته اند.(3)
در این که مقصود به «قاتلوهم» جنگ ابتدایی است یا دفاعی برخی همانند قرطبی معتقدند که قتال در آیه، ابتدایی است زیرا:
اولاً: سیاق آیه بر این معنا دلالت دارد، چون می فرماید: (و یکون الدین کله لله).
ثانیاً: این که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «من مأمورم که بجنگم تا هر کس لا اله الا الله بگوید».(4)
1- آیه ی شریفه دلالت دارد بر این که شرک و کفر (فتنه) باید ریشه کن شود و دین مخصوص خدا باشد و هیچ مشرکی در روی زمین نماند جز آن که کشته شده یا داخل دین اسلام گردد. این امر هنوز تحقق نیافته است، در حالی که می دانیم آرزوی الهی باید در یک روزی محقق شود و فتنه که همان شرک و کفر است از روی زمین برچیده شود و دین خالص برای خدا باشد. مطابق روایات مهدویت، این امر در عصر ظهور امام زمان حضرت مهدی علیه السلام اتفاق خواهد افتاد که مشرکی زنده نمی ماند جز آن که وارد اسلام گردد.
2- آیات دیگری همچون آیه ی 33 از سوره ی توبه مؤید همین معنا است که از آیه ی فوق استفاده نمودیم. خداوند متعال می فرماید: (هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون)، «او کسی است که رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همه ی آیین ها پیروز گرداند هرچند مشرکان کراهت داشته باشند».
آلوسی در تفسیر جمله ی «و یکون الدین کله الله» می گوید: «مقصود آن است که همه ی ادیان باطل از بین برود، یعنی یا اهل آن ادیان از بین رفته و هلاک شوند و یا از ترس وجهات دیگر به دین اسلام بگروند».(5)
همین معنا را برخی دیگر از مفسرین از جمله زمخشری، ابی سعود و شوکانی نیز در تفسیر خود آورده اند.(6)
آلوسی سپس می گوید: «گفته اند که تأویل این آیه تاکنون محقق نشده است و در هنگام ظهور حضرت مهدی علیه السلام تأویل آن خواهد آمد و درآن عصر هیچ مشرکی بر روی زمین باقی نخواهد ماند.»(7)
3- روایاتی که در ذیل آیات فوق آورده شده نیز دلالت بر همین معنا دارد:
زراره می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی تفسیر آیه ی «و قاتلوهم حتی...» سؤال شد، حضرت فرمود: «لم یجیء تأویل هذع الآیه و لو قد قام قائمنا بعد سیری من یدرکه ما یکون من تأویل هذه الآیه. و لیبلغنّ دین محمد صلی الله علیه و آله ما بلغ اللیل حتی لا یکون مشرک علی ظهر الارض»؛ (8) «هنوز تأویل آیه نیامده است، و اگر قائم ما قیام کند زود است که کسانی که او را درک کنند تأویل این آیه را ببینند. و دین محمد صلی الله علیه و آله به تمامی نقاطی که شب پوشش آرام بخش خود را بر آن می افکند، خواهد رسید، تا این که در سراسر زمین، شرک و بت پرستی نماند».
نتیجه این که: هدف اصلی از قتال با مشرکین، به هر نحو از انحاء شرک، آن است که شرک و کفر از جامعه و تمام روی زمین برچیده شود. انبیاء علی الخصوص پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله گرچه به دنبال این هدف و خواست الهی بوده و نهایت سعی و کوشش خود را در تحقق این هدف به کار بردند ولی می بینیم که هنوز این هدف در خارج تحقق پیدا نکرده است، و این نه به جهت ضعف یا کوتاهی انبیا و رسول گرامی اسلام است، بلکه هنوز شرایط برای تحقق آن پدید نیامده است. پس باید قبل از پایان تاریخ بشر این امید و آرزو و هدف خلقت در خارج تحقق یافته و پیاده گردد، و این بنابرآنچه در روایات مهدویت آمده به دست با کفایت حضرت مهدی علیه السلام در سطح تمام عالم تحقق خواهد یافت.
همین مضمون در سوره ی بقره آیه ی 193 نیز تکرار شده است.
«فتنه» عبارت است از هر چیزی که موجب اختلال یا اضطراب است هرچه که موجب این دو امر شود فتنه نامیده می شود. فتنه مصادیقی دارد، مثل اموال و اولاد و کفر و دیگر امور در صورتی که موجب اختلال یا اضطراب شود.(2)
غالب مفسرین شیعه و سنی مطابق ظاهر آیه و روایات مقصود فتنه را «شرک» دانسته اند.(3)
در این که مقصود به «قاتلوهم» جنگ ابتدایی است یا دفاعی برخی همانند قرطبی معتقدند که قتال در آیه، ابتدایی است زیرا:
اولاً: سیاق آیه بر این معنا دلالت دارد، چون می فرماید: (و یکون الدین کله لله).
ثانیاً: این که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «من مأمورم که بجنگم تا هر کس لا اله الا الله بگوید».(4)
تأویل آیه بر زمان حضرت مهدی علیه السلام:
از طرقی می توان آیه ی فوق را بر ظهور حضرت مهدی علیه السلام و حکومت عدل توحیدی جهانی او منطبق کرد.1- آیه ی شریفه دلالت دارد بر این که شرک و کفر (فتنه) باید ریشه کن شود و دین مخصوص خدا باشد و هیچ مشرکی در روی زمین نماند جز آن که کشته شده یا داخل دین اسلام گردد. این امر هنوز تحقق نیافته است، در حالی که می دانیم آرزوی الهی باید در یک روزی محقق شود و فتنه که همان شرک و کفر است از روی زمین برچیده شود و دین خالص برای خدا باشد. مطابق روایات مهدویت، این امر در عصر ظهور امام زمان حضرت مهدی علیه السلام اتفاق خواهد افتاد که مشرکی زنده نمی ماند جز آن که وارد اسلام گردد.
2- آیات دیگری همچون آیه ی 33 از سوره ی توبه مؤید همین معنا است که از آیه ی فوق استفاده نمودیم. خداوند متعال می فرماید: (هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون)، «او کسی است که رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر همه ی آیین ها پیروز گرداند هرچند مشرکان کراهت داشته باشند».
آلوسی در تفسیر جمله ی «و یکون الدین کله الله» می گوید: «مقصود آن است که همه ی ادیان باطل از بین برود، یعنی یا اهل آن ادیان از بین رفته و هلاک شوند و یا از ترس وجهات دیگر به دین اسلام بگروند».(5)
همین معنا را برخی دیگر از مفسرین از جمله زمخشری، ابی سعود و شوکانی نیز در تفسیر خود آورده اند.(6)
آلوسی سپس می گوید: «گفته اند که تأویل این آیه تاکنون محقق نشده است و در هنگام ظهور حضرت مهدی علیه السلام تأویل آن خواهد آمد و درآن عصر هیچ مشرکی بر روی زمین باقی نخواهد ماند.»(7)
3- روایاتی که در ذیل آیات فوق آورده شده نیز دلالت بر همین معنا دارد:
زراره می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره ی تفسیر آیه ی «و قاتلوهم حتی...» سؤال شد، حضرت فرمود: «لم یجیء تأویل هذع الآیه و لو قد قام قائمنا بعد سیری من یدرکه ما یکون من تأویل هذه الآیه. و لیبلغنّ دین محمد صلی الله علیه و آله ما بلغ اللیل حتی لا یکون مشرک علی ظهر الارض»؛ (8) «هنوز تأویل آیه نیامده است، و اگر قائم ما قیام کند زود است که کسانی که او را درک کنند تأویل این آیه را ببینند. و دین محمد صلی الله علیه و آله به تمامی نقاطی که شب پوشش آرام بخش خود را بر آن می افکند، خواهد رسید، تا این که در سراسر زمین، شرک و بت پرستی نماند».
نتیجه این که: هدف اصلی از قتال با مشرکین، به هر نحو از انحاء شرک، آن است که شرک و کفر از جامعه و تمام روی زمین برچیده شود. انبیاء علی الخصوص پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله گرچه به دنبال این هدف و خواست الهی بوده و نهایت سعی و کوشش خود را در تحقق این هدف به کار بردند ولی می بینیم که هنوز این هدف در خارج تحقق پیدا نکرده است، و این نه به جهت ضعف یا کوتاهی انبیا و رسول گرامی اسلام است، بلکه هنوز شرایط برای تحقق آن پدید نیامده است. پس باید قبل از پایان تاریخ بشر این امید و آرزو و هدف خلقت در خارج تحقق یافته و پیاده گردد، و این بنابرآنچه در روایات مهدویت آمده به دست با کفایت حضرت مهدی علیه السلام در سطح تمام عالم تحقق خواهد یافت.
پی نوشت :
1- انفال/ 39.
2- مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج9، ص23.
3- تفسیر ابن کثیر، ج1، ص234، المیزان، ج2، ص81، تفسیر برهان، ج3، ص317 و...
4-تفسیر قرطبی، ج2، ص353.
5- روح المعانی، ج9، ص174.
6- کشاف، ج2، ص220؛ تفسیر ابی سعود، ج3، ص96، فتح القدیر، ج1، ص252.
7- روح المعانی، ج9، ص174.
8- تفسیر صافی، ج2، ص303، نورالثقلین، ج3، ص155.
