آلرژي غذايي

مقدمه:

آلرژي غذايي در واقع هر نوع واکنش ناخواسته به دنبال مصرف غذا مي باشد که زمينه ايمونولوژيک دارد. بنابراين ساير واکنش هاي ناخواسته غذايي، شامل واکنش هاي توکسيک (مانند مسموميت غذايي) و غير توکسيک (مانند کمبود لاکتاز) در اين تعريف قرار نمي گيرند.

مکانيسم اثر واکنش هاي آلرژي:

واکنش هاي آلرژي غذايي معمولا از دو مسير ايمونولوژيک با واسطه آنتي بادي IgE و يا مکانيسم هاي غير IgE اتفاق مي افتد. واکنش هاي با واسطه IgE مي توانند صرفا تظاهرات فوري داشته باشند و يا ترکيبي از تظاهرات فوري و تأخيري را به دنبال داشته باشند. واکنش هاي با مکانيسم غير IgE معمولا با دخالت سلول هاي T پديد مي آيند و زمان تظاهرات تأخيري (4 تا 48 ساعت بعد از مصرف غذاي آلرژن) و اغلب با درگيري دستگاه گوارش مي باشد.

شيوع آلرژي غذايي:

شيوع آلرژي غذايي در بزرگسالان در حدود 2 درصد و در کودکان 8 درصد گزارش مي شود که مانند ساير انواع آلرژي ميزان آن در دو دهه گذشته روبه افزايش بوده است.
وقوع آلرژي غذايي قطعا به زمينه ژنتيکي مستعد نياز دارد و در کودکان آتوپيک ميزان آن تا 37 درصد گزارش شده است.
آلرژن هاي غذايي گليکوپروتئين هاي محلول در آب با وزن مولکولي 5 تا 70 کيلو دالتون هستند. که اغلب در مقابل گرما، اسيد و پروتئاز پايدار مي باشند.
در کودکان، آلرژن هاي غذايي معدودي، از جمله شير گاو، تخم مرغ، سويا، گندم، بادام زميني، غذاهاي دريايي، و آجيل عامل وقوع 90 درصد از واکنش هاي آلرژي غذايي مي باشند.

تظاهرات باليني:

1- تظاهرات باليني در آلرژي هاي غذايي با واسطه IgE: اغلب به صورت واکنش هاي پوستي، تنفسي، گوارشي و قلبي عروقي مي باشد.
متداول ترين اين تظاهرات، شروع فوري تظاهرات پوستي به شکل کهير حاد (با شروع ناگهاني و ماندگاري کوتاه) است. اشکال شديد اين تظاهرات به صورت واکنش آنافيلاکسي است که مي تواند واکنش شديد و مرگباري باشد. واکنش ازدياد حساسيت غذايي همچنين مي تواند موجب تشديد درماتيت آتوپيک يا اگزما گردد. علائم گوارشي در اين نوع آلرژي غذايي شامل درد شکم، تهوع و اسهال و تظاهرات تنفسي آن شامل عطسه، آبريزش از بيني و علائم چشمي مي باشد. اگر درگيري تنفسي در جريان آلرژي غذايي به صورت سرفه، ويزولارنگواسپاسم (گرفتگي حنجره) باشد حاکي از شدت علائم بوده و نياز به انجام اقدامات فوري دارد. کلاپس کارديو و اسکولر (قلبي عروقي) در حين واکنش هاي غذايي فاجعه آميزترين تظاهرات باليني مي باشد و ممکن است منجر به مرگ گردد.
تظاهرات کارديو واسکولر (قلبي - عروقي) مي تواند بدون بروز ساير علائم آنافيلاکسي اتفاق بيافتد و در نتيجه سريعا شناسايي نشود. واکنش آنافيلاکسي را مي بايست در بالاي ليست تشخيصي علل مرگ ناگهاني کودک قرار داد.
تعريف جهاني مورد قبول جهاني از آنافيلاکسي، در دست نمي باشد اما مي تواند شامل واکنش هاي شديدي باشد که تنها با درگيري يکي از سيستم هاي فوق (پوستي، تنفسي، گوارشي و قلبي) تظاهر نمايد و بايد هرچه زودتر شناسايي شود. واکنش هايي که با درگيري کارديو واسکولر، افت فشار خون و علائم تنفسي (اختلال در تنفس و تورم در ساختمان تنفسي) همراه هستند نشانه شديد بودن واکنش آنافيلاکسي مي باشند.
2- تظاهرات باليني در آلرژي هاي غذايي با واسطه مکانيسم غير IgE: بيشتر به صورت درگيري گوارشي و با تظاهرات پروکتايتيس يا آنتروکولايتيس و يا آنتروپاتي مي باشد. ارزيابي آزمايشگاهي اين نوع از آلرژي غذايي، به دليل قطعي و قابل اندازه گيري نبودن فاکتورهاي ايمونولوژيک درگير و تأخيري بودن علائم، چندان ميسر نمي باشد.
ارزيابي بيمار مبتلا به واکنش هاي آلرژي غذايي شامل:
1- گرفتن تاريخچه اي دقيق به منظور قطعي نمودن تشخيص براساس تاريخچه و نيز کسب اطلاعات واضحي است که با استفاده از آنها بتوان علائم و نشانه هاي آلرژي غذايي را دوباره در فرد ايجاد نمود. براي رسيدن به اين هدف، گرفتن اطلاعات مربوط به توصيف دقيق علائم، فاصله زماني بين خوردن ماده غذايي و شروع علائم، تعداد مواردي که واکنش آلرژيک اتفاق افتاده، مقدار غذاي خورده شده که موجب بروز علائم مي گردد (کمترين و بيشترين مقدار)، زمان وقوع جديدترين حادثه غذايي آلرژيک و همراهي علائم با فاکتورهاي ديگر مانند ورزش و دارو لازم مي باشد.
2- معاينه باليني با توجه به علائم تنفسي، پوستي، گوارشي و جستجو در مورد ويژگي هاي آتوپي بايد انجام گيرد.

آزمون هاي آزمايشگاهي و باليني:

اگر تاريخچه، نشانه واکنش آلرژي غذايي فوري بود مي بايست در جستجوي آنتي بادي IgE اختصاصي غذايي هم باشيم. که از دو طريق 1- invivo (تست پوستي) 2- invitro (تست الايزا يا RAST) انجام مي شود:
1- تست پوستي: يک قطره از عصاره غذايي را به همراه محلول هاي کنترل منفي (نرمال سالين) وکنترل مثبت (هيستامين) روي پوست قرار مي دهيم، سپس پوست با سوزن مناسب پريک مي شود. اگر آلرژن غذايي بتواند موجب پيدايش wheal (برآمدگي) به اندازه حداقل 3 ميلي متر بيش از کنترل منفي بشود، تست پريک مثبت و کمتر از اين مقدار، تست منفي تفسير مي شود. ارزش پيشگويي منفي براي اين تست بيش از 95 درصد است به اين معني که اگر تست منفي شود احتمال وقوع واکنش غذايي با آن ماده تقريبا منتفي است ولي برعکس ارزش پيشگويي مثبت آن بالا نبوده و در حدود کمتر از 50 درصد است، بدين معني که تست پوستي مثبت نشانه حضور آنتي بادي IgE بر ضد آن ماده غذايي خاص مي باشد ولي به معني وقوع واکنش باليني نيست.
2- تست الايزا يا RAST: تست پوستي و تست RAST حساسيت و ويژگي مشابه دارند ولي گاهي اوقات براي بيماري که در ماتوگرافيسم شديد يا اگزماي پوستي گسترده دارد که امکان انجام تست پوستي نمي باشد و يا بيماري که نمي تواند به دليل شدت علائم آنتي هيستامين را قطع نمايد مي توان از روش هاي آزمايشگاهي فوق استفاده نمود. اخيرا در مطالعات ذکر مي شود که اندازه گيري کمي سطح IgE اختصاصي غذايي به روش CAP-RAST مي تواند ارزش پيشگويي مثبت بالايي براي آلرژي غذايي به تخم مرغ، بادام زميني، شير گاو و ماهي داشته باشد.
3- چالش غذايي با ماده غذايي مشکوک: استاندارد طلايي تشخيص آلرژي غذايي است و اعتبار ساير تست ها با آن مقايسه مي شود که روش هاي 1- چالش غذايي باز 2- چالش غذاي يکسويه کور 3- چالش غذايي دو سويه کور با کنترل دارونما انجام مي شود اين روش آخر استاندارد طلايي تشخيصي براي آلرژي غذايي محسوب مي گردد.
در طي انجام چالش غذايي در فواصل مشخص مقادير فزاينده از آلرژن غذايي مشکوک به صورت خوارکي به فرد داده مي شود. چالش غذايي براي بازسازي مجدد حوادثي است که در تاريخچه به آنها اشاره مي شود. متأسفانه از عيوب اين تست اين است که وقت گير بوده و نياز به نيروهاي انساني آموزش ديده داشته و نيز هزينه بر است.

درمان آلرژي غذايي:

درمان جاري و مورد قبول آلرژي غذايي پرهيز جدي از آن ماده غذايي با آموزش مناسب به بيمار و خانواده وي مي باشد. پرهيز نابجا از يک ماده غذايي اصلي مي تواند بيمار را (که اغلب مبتلايان به آلرژي غذايي را کودکان تشکيل مي دهند) در خطر سوء تغذيه قرار داده و از سوي ديگر پرهيز ناکافي در بيمار شديدا آلرژيک مي تواند او را در خطر مرگ قرار دهد.
کودک در فواصل 6 تا 24 ماه يکبار پس از انجام تست IgE اختصاصي (و در صورت منفي شدن تست و يا کاهش چشمگير آن) مي تواند مجددا چالش غذايي شود تا در صورت پيدايش پديده تحمل خوراکي از پرهيز غذايي بي مورد و طولاني اجتناب گردد.
بيماران با سابقه واکنش آنافيلاکسي به يک ماده غذايي بايد همواره اپي نفرين همراه داشته باشند و مراقبين آنها بايد جهت درمان در موارد خوردن اتفاقي ماده غذايي آلرژن توسط کودک، آموزش ببينند.
منبع: برگرفته از مجله دنياي سلامت شماره 27
/س