نویسنده: محسن جوادی
چغازنبیل منطقه‌ای است که حدود 10 کیلومتری هفت تپه قرار دارد، خود شهرک صنعتی هفت تپه در 50 کیلومتری دزفول و 100 کیلومتری اهواز واقع است در ابتدا با دیدن منطقه چغازنبیل اینطور به نظر می‌رسد که هیچ‌گونه آثاری از کشت و زرع وجود ندارد و فقط ساختمان چغازنبیل است که خود را به ما می‌نمایاند ولی با کمی تحقیق و جستجو می‌توان پی برد که در گذشته این منطقه محل کشت و زرع مردم آن دوران بوده و گیاهانی که کشت و زرع می‌شده است اکثراً جنبه درمانی داشته و مردم هم با اطلاع کامل به کشت و زرع اقدام می‌نمودند، البته در ابتدا تهیه گیاهان داروئی و شناخت آنها برایشان مشکل اساسی بوده است که با توجه به پیشرفت علم و دانش مردم آن دوران چه از لحاظ پزشکی، داروشناسی و گیاهان داروئی و با توجه به نزدیک بودن این منطقه به بیمارستان گندی شاپور اهواز که مرکز ثقل علم و دانش و مهد طبابت بوده کاملاً واضح و روشن است که این مشکل به آسانی حل شده و مردم حداکثر استفاده را از گیاهان داروئی می‌نموده‌اند.
موقعیت خاص جغرافیائی منطقه چغازنبیل هفت تپه و امکان رشد گونه‌های مختلف گیاهان در این منطقه باعث شده است که از زمانهای کهن تا به حال مورد کشت و زرع گیاهان مختلف، علی‌الخصوص گیاهان دارویی برای مصارف درمانی و بهداشتی گردیده است. والحق که طب قدیم به طور کامل احاطه و شناخت بر روی گیاهان دارویی و سمی داشته است و آنها را خوب می‌شناخته است.
بسیاری از این گیاهان داروئی و گیاه درمانی از زمانهای دور تا به حال مورد استفاده قرار می‌گرفته است. از آن زمان حتی با استفاده از بعضی از گیاهان اسانس‌دار نظیر سیر (Allium sativum) مرزه (Satureia hortensis) بابونه (Matricaria chamomilla) و حتی مورت (Mytrus connumis) خود را تحت درمان و معالجه قرار می‌داده‌اند.
حال بعد از این مقدمه نتایج تحقیقات و مطالعات اینجانب بر روی چند گیاه مختلف که در آن زمان کشت و زرع می‌شده است و مصارف درمانی داشته است اشاره‌ای هرچند گذرا می‌شود و امید است که این تحقیقات هرچه بیشتر و وسیع‌تر شود.
اولین مورد بررسی درخت اوکالیپتوس (Eucalyptus globolus) است که این گیاه را آن زمان در منطقه چغازنبیل هفت تپه کشت می‌شده است و طبق شواهد و مدارک موجود این درخت احتمالاً از گونه اوکالیپتوس گی‌لئی (gillii) بوده و این گیاه بومی ایران است که متأسفانه از بعضی از کتب و مراجع نام کشورهای دیگر مثل استرالیا نام برده شده است که نادرست است و این گیاه بومی ایران و منطقه هفت تپه است.
درخت اوکالیپتوس دارای میوه و برگهای داسی شکل است و موارد استفاده درمانی از این گیاه از اسانس برگهای آن است که خاصیت بادشکن دارد و برگ با گل اوکالیپتوس بعنوان داروی ضد برونشیت استفاده می‌شده و بعلاوه خاصیت آنتی سپتیک دارد و مردم همچنین از خواص ضد باکتری و ضد میکروبی و ضد انگلی اسانس اوکالیپتوس اطلاع داشته‌اند و از آن استفاده می‌کرده‌اند حتی در سرماخورگی و بعنوان داروی خلط‌آور معرق استفاده می‌شده است. کما اینکه این آگاهی تا این نسل ادامه یافته و هنوز هم مردم هفت تپه و سایر نقاط کشور از برگهای درخت اوکالیپتوس برای درمان سرماخوردگی استفاده می‌کنند و اسانس برگهای درخت اوکالیپتوس را بوسیله بخار آب از آن جدا کرده و به صورت بخور مورد استفاده و درمان قرار می‌دهند.
اسانس اوکالیپتوس یک مایع بی‌رنگ و با بو و طعم مخصوص به خود است که موارد استفاده درمانی دارد.
نارنج یکی دیگر از درختان است که در این منطقه کشت می‌شده است و ظاهراً این نارنجها از همان تیره (Ruta ceae) کشت می‌شده است و در آن دوران بعنوان اسانس میوه و اسانس برگ درخت نارنج بوده است که مورد استفاده قرار می‌گرفته است. از برگ درخت نارنج بعنوان مقوی اعصاب به صورت دم کرده استفاده می‌شده است که این موضوع اخیراً به اثبات رسیده است و در درمان با گیاه و نسخه‌پیچی گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کشت و زرع اصلی درخت نارنج در منطقه نارنجستان هفت تپه در باغی بنام «باغ شاهانه» انجام می‌شده است. این باغ حدود 500-400 درخت نارنج داشته است که با توجه به بقایایی که هم اکنون بجا مانده است، نشان دهنده این است که در آن زمان به کشت و زرع این درخت اهمیت بسیاری می‌داده‌اند، از کنار باغ «شاهانه» رودخانه دز عبور می‌کند که این هم عمق توجه مردم آن سامان را به کشت و زرع و اصول آبیاری نشان می‌دهد که تمام اصول علمی را مدنظر داشته‌اند. این باغ اکنون بنام باغ نارنجستان در 7 کیلومتری هفت تپه قرار دارد و هم اکنون هم از میوه و برگ آن استفاده دارویی مشابهی می‌شود و مردم این سامان حداکثر استفاده را از این باغ می‌نمایند.
امروزه ما هم از شرب بهار نارنج جهت سیاه سرفه کودکان و همچنین میوه نارس نارنج بعنوان داروی مقوی معده استفاده می‌شود. برگ نارنج هم داروی مقوی اعصاب است که به صورت دم کرده برگ درخت نارنج مورد استفاده درمانی قرار می‌گیرد.
مورت سبز (Mutrus communis) گیاه دیگری است که این گیاه بومی منطقه هفت تپه و چغازنبیل و ایران می‌باشد این گیاه برای موارد استفاده در طب سنتی از اهمیت زیادی برخوردار است. شواهد و تحقیقات حاکی است که خواص درمانی مورت سبز به اسانس آن مربوط می‌شود.
در منطقه چغازنبیل هفت تپه از عصاره مورت سبز هم استفاده می‌شده است که ظاهراً برای مصارف ضد میکروبی بوده است. چون همانطوریکه امروزه مشخص شده است عصاره مورت سبز حاوی تانن و ساپونین است که مردم آن دوران از این موضوع اطلاع داشته‌اند و از آن استفاده می‌کرده‌اند.
برگ گل مورت سبز هم دارای اسانس است که موارد استفاده درمانی زیادی داشته است که اثر اصلی آن در از بین بردن ویروس هرپس (HSV) و قارچهای ساپروفیت و پاتوژن است که با توجه به آلودگی احتمالی منطقه به یکی از موارد بالا و عفونتهای قارچی به احتمال بیشتر با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه، استفاده از اسانس مورت سبز بسیار بوده و مردم را در مبارزه با انواع بیماریهای قارچی یاری می‌کرده است و مردم از ناراحتی‌های قارچی در امان بوده‌اند ضمناً با توجه به اینکه اسانس مورت سبز اثرات جانبی برای انسان ندارد، در آن زمان بسیار مورد توجه و استفاده بوده است و فقط بعنوان گیاه درمانی اختصاصی مورد استفاده قرار می‌گرفته است و هیچ مشکلی برای مردم آن سامان بوجود نمی‌آورده است.
تحقیقات نشان دهنده این مطلب است که در آن زمان از مورت سبز برای ساختن مواد معطر و خوشبوکننده بدن استفاده می‌شده است که اوج پیشرفت بهداشتی و پزشکی آن زمان را نشان می‌دهد. در حالی که در سایر نقاط دنیا مردم به دلایل مختلف از بین می‌رفتند ولی در این منطقه پزشکی آن قدر پیشرفته بوده است که کار از درمان گذشته بوده و به اصول بهداشتی که در درجه دوم اهمیت بوده است روی آورده‌اند. امروزه از تخم مورت سبز برای رفع اسهال مزمن استفاده می‌شود. حنا (Lawsonia inermis) از گیاهانی است که موارد استفاده زیادی داشته و دارد. موارد استفاده از حنا در طب قدیم استفاده از برگهای گیاه حنا به صورت خشک شده است که در درمان عفونتهای جلدی (جذام و کورک) مورد استفاده قرار می‌گرفته است و در گذشته مردم با این گیاه آشنایی کامل داشته و این گیاه هم برای منطقه چغازنبیل هفت تپه است و هنوز هم از این گیاه برای مصارف بهداشتی و رنگ کردن مو و دست و پا و ناخنها استفاده می‌شود که به این عمل «فندق بستن» می‌گویند. ولی اثر اصلی آن اثرات ضد میکروبی و ضدقارچی گیاه حنا است که به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گرفته است. مسئله مهمی که امروزه با آن مواجه هستیم مقاوم شدن میکروارگانیسم‌ها به داروهای شیمیایی است که این مسئله در مورد حنا به هیچ وجه دیده و گزارش نشده است. برگهای حنا سبز مایل به قهوه‌ای است که پس از خشک شدن کاربرد دارویی برای استعمال خارجی داشته است.
گیاه بعدی کاهو (Lactuca sativa) است که ظاهراً از برای رفع عطش و تشنگی و داروی آرام‌بخش استفاده می‌شده است.
آنچه که شواهد و قرائن نشان می‌دهد این است که در قدیم از تخم کاهو که خاکستری رنگ و دارای طعم تلخ و کمی معطر است به صورت دم کرده در درمان حصبه استفاده زیادی داشته است و تخم کاهو کاملاً بعنوان یک داروی مؤثر و مفید در میان مردمان آن دوران معروف بوده است و امروزه هم از آب کاهو بعنوان تب‌بر استفاده می‌شود.
سدر یا کنار گیاهی است بومی منطقه جنوب علی‌الخصوص بومی منطقه هفت تپه در این منطقه ناحیه‌ای بنام کنارستان وجود دارد، میوه کنار مصرف خوراکی دارد و موارد پزشکی آن کاملاً مشخص و معین است ولی برگهای درخت کنار مصارف بهداشتی و پزشکی زیادی دارد و برگها پس از خشک شدن و پودر نمودن آنها برای شستشوی مو و بدن و تقویت کننده موی سر به کار می‌رفته و هم اکنون هم موارد مصرف زیادی دارد.
آخرین گیاهی که در تحقیق اینجانب مورد بررسی قرار گرفته و روی آن کار شده است درخت نخل یا خرما است که از این گیاه برای درمان بیماریهای قلبی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. عرق و عصاره اسپات درخت نخل بر روی ضربان و نیروی قلب تأثیر به سزایی دارد با اینکه در آن زمان از فیزیولوژی و آناتومی قلب اطلاع چندانی در دست نبوده است ولی موارد استفاده از میوه این گیاه نشان دهنده آگاهی مردم از این اطلاعات و آگاهیها است.
میوه خرما غنی از ساکارز است که مغذی است و تولید انرژی کرده و خاصیت نرم کنندگی دارد این میوه باکتریواستاتیک و محافظت کننده است و مردم آن دوران از تمام این موارد اطلاع کافی داشته‌اند. ضمناً از خرما بعنوان داروی ضد خارش هم استفاده می‌شده است.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که نتایج بدست آمده از این تحقیقات کاملاً قابل توجه بوده است و آن این است که در آن دوران مردم با ارتفاع، آب و هوا، خاک و ... آشنایی کامل داشته و متناسب با این موارد اقدام به کشت و زرع می‌نموده‌اند مثلاً در مورد درخت نارنج در منطقه چغازنبیل هفت تپه به هیچ‌وجه کشت نشده است و تمام کشت درخت در منطقه نارنجستان هفت تپه بوده است که بدلیل نیاز درخت نارنج به آب زیاد است که این مردم، این درختان را در منطقه نارنجستان هفت تپه در کنار رودخانه دز کشت کرده‌اند.
البته ذکر این نکته مهم خالی از لطف نیست که بدانیم نامگذاری علمی گیاهان در جهان دارای تاریخچه خاصی است که مدتی است جنبه علمی پیدا کرده است ولی در آن زمان به رغم عدم اطلاع از طبقه‌بندی امروزی رده و تیره‌های گیاهان را به خوبی می‌شناخته‌اند.
به طور خلاصه باید گفت که ما در این تحقیق در مورد مصارف پزشکی و دارویی اثرات ضدمیکروبی گیاهان جنبه اقتصادی آنها در آن زمان و روشهای کشت این گیاهان البته به مقدار کمتر بحث شد، که خود روشهای کشت این گیاهان هم خود جای بسی تحقیق و مطالعه دارد.
البته در بعضی موارد استفاده از این گیاهان متأسفانه بسیار نادر دیده می‌شده است. که احتمالاً در اثر مصارف گیاه درمانی بوده است. بعنوان مثال بیماری سالک که درمان آن استفاده از گیاهان دارویی بوده است.
آنچه مهم است این است که در آن دوران گیاه‌خواری و گیاه درمانی رایج بوده است و از پخته خواری کمتر استفاده می‌شده است و همین امر خود درمان و علاج بسیاری از بیماریها بوده است.
استفاده داروهای شیمیایی عادتی است غلط که باعث اکثر بیماریها می‌شود. اکثر بیماریها در نتیجه مصرف غذای پخته و سایر مواد مرده و شیمیایی بوجود می‌آیند و ما با اجتناب از استفاده از موارد مرده و غیرگیاهی می‌توانیم از همه بیماریها چه سبک و چه سنگین رهایی یابیم، یگانه غذایی که از طرف طبیعت برای انسان تعیین شده فقط غذای زنده نباتی (گیاهی) است.
آنچه مسلم است این که تمامی این موارد و اطلاعات مردم آن دوران از این بیماریها همانطور که اشاره شد به خاطر نزدیکی و همجواری چغازنبیل هفت تپه با گندی شاپور آن زمان بوده است که گندی شاپور مرکز علم و دانش و پیشرفت علوم و فنون مختلف از جمله پزشکی بوده است و طبق تحقیقات بعمل آمده چون گندی شاپور در منطقه‌ای بنام شاه آباد در نزدیکی شهر دزفول امروزی بوده است پس بنابراین تا منطقه چغازنبیل هفت تپه فاصله‌ای کمتر از 20 کیلومتر وجود داشته است که مردم آن سامان می‌توانسته‌اند کلیه کمبودهای علمی و اطلاعاتی خود را از مرکز معمر دانش و علم کسب نمایند و با کمترین مشکل ممکن روبرو باشند و حداکثر استفاده را از این مرکز برده‌اند.
تذکر
1- محقق گرانقدر در مقاله مقطع زمانی مورد اشاره را مشخص نکرده‌اند.
2- هیچ‌گونه سندی که حاکی از کاربرد این داروها در آن منطقه باشد ارایه نکرده‌اند.
منابع تحقیق :
1- بیرونی، ابوریحان: صیدنه
2- سینا، ابوعلی: قانون شفا
3- رازی، محمدزکریا: الحاوی فی‌الطب
4- بهزاد، محمود: گیاه‌شناسی
5- جوانشیر، کریم: اوکالیپتوس
6- زرگری، علی: گیاهان داروئی
7- صمصام شریعت، هادی- معطر، فریبرز: درمان با گیاه
8- گونیلی، ابوالحسن: فرهنگ اصطلاحات کشاورزی
9- هدایت، صادق: فوائد گیاه‌خواری
10- مشاهدات نویسنده
منبع مقاله :
گروهی از نویسندگان، (1394) مجموعه مقالات کنگره بین المللی تاریخ پزشکی در اسلام و ایران، چاپ دوم.
موقعیت خاص جغرافیائی منطقه چغازنبیل هفت تپه و امکان رشد گونه‌های مختلف گیاهان در این منطقه باعث شده است که از زمانهای کهن تا به حال مورد کشت و زرع گیاهان مختلف، علی‌الخصوص گیاهان دارویی برای مصارف درمانی و بهداشتی گردیده است. والحق که طب قدیم به طور کامل احاطه و شناخت بر روی گیاهان دارویی و سمی داشته است و آنها را خوب می‌شناخته است.
بسیاری از این گیاهان داروئی و گیاه درمانی از زمانهای دور تا به حال مورد استفاده قرار می‌گرفته است. از آن زمان حتی با استفاده از بعضی از گیاهان اسانس‌دار نظیر سیر (Allium sativum) مرزه (Satureia hortensis) بابونه (Matricaria chamomilla) و حتی مورت (Mytrus connumis) خود را تحت درمان و معالجه قرار می‌داده‌اند.
حال بعد از این مقدمه نتایج تحقیقات و مطالعات اینجانب بر روی چند گیاه مختلف که در آن زمان کشت و زرع می‌شده است و مصارف درمانی داشته است اشاره‌ای هرچند گذرا می‌شود و امید است که این تحقیقات هرچه بیشتر و وسیع‌تر شود.
اولین مورد بررسی درخت اوکالیپتوس (Eucalyptus globolus) است که این گیاه را آن زمان در منطقه چغازنبیل هفت تپه کشت می‌شده است و طبق شواهد و مدارک موجود این درخت احتمالاً از گونه اوکالیپتوس گی‌لئی (gillii) بوده و این گیاه بومی ایران است که متأسفانه از بعضی از کتب و مراجع نام کشورهای دیگر مثل استرالیا نام برده شده است که نادرست است و این گیاه بومی ایران و منطقه هفت تپه است.
درخت اوکالیپتوس دارای میوه و برگهای داسی شکل است و موارد استفاده درمانی از این گیاه از اسانس برگهای آن است که خاصیت بادشکن دارد و برگ با گل اوکالیپتوس بعنوان داروی ضد برونشیت استفاده می‌شده و بعلاوه خاصیت آنتی سپتیک دارد و مردم همچنین از خواص ضد باکتری و ضد میکروبی و ضد انگلی اسانس اوکالیپتوس اطلاع داشته‌اند و از آن استفاده می‌کرده‌اند حتی در سرماخورگی و بعنوان داروی خلط‌آور معرق استفاده می‌شده است. کما اینکه این آگاهی تا این نسل ادامه یافته و هنوز هم مردم هفت تپه و سایر نقاط کشور از برگهای درخت اوکالیپتوس برای درمان سرماخوردگی استفاده می‌کنند و اسانس برگهای درخت اوکالیپتوس را بوسیله بخار آب از آن جدا کرده و به صورت بخور مورد استفاده و درمان قرار می‌دهند.
اسانس اوکالیپتوس یک مایع بی‌رنگ و با بو و طعم مخصوص به خود است که موارد استفاده درمانی دارد.
نارنج یکی دیگر از درختان است که در این منطقه کشت می‌شده است و ظاهراً این نارنجها از همان تیره (Ruta ceae) کشت می‌شده است و در آن دوران بعنوان اسانس میوه و اسانس برگ درخت نارنج بوده است که مورد استفاده قرار می‌گرفته است. از برگ درخت نارنج بعنوان مقوی اعصاب به صورت دم کرده استفاده می‌شده است که این موضوع اخیراً به اثبات رسیده است و در درمان با گیاه و نسخه‌پیچی گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کشت و زرع اصلی درخت نارنج در منطقه نارنجستان هفت تپه در باغی بنام «باغ شاهانه» انجام می‌شده است. این باغ حدود 500-400 درخت نارنج داشته است که با توجه به بقایایی که هم اکنون بجا مانده است، نشان دهنده این است که در آن زمان به کشت و زرع این درخت اهمیت بسیاری می‌داده‌اند، از کنار باغ «شاهانه» رودخانه دز عبور می‌کند که این هم عمق توجه مردم آن سامان را به کشت و زرع و اصول آبیاری نشان می‌دهد که تمام اصول علمی را مدنظر داشته‌اند. این باغ اکنون بنام باغ نارنجستان در 7 کیلومتری هفت تپه قرار دارد و هم اکنون هم از میوه و برگ آن استفاده دارویی مشابهی می‌شود و مردم این سامان حداکثر استفاده را از این باغ می‌نمایند.
امروزه ما هم از شرب بهار نارنج جهت سیاه سرفه کودکان و همچنین میوه نارس نارنج بعنوان داروی مقوی معده استفاده می‌شود. برگ نارنج هم داروی مقوی اعصاب است که به صورت دم کرده برگ درخت نارنج مورد استفاده درمانی قرار می‌گیرد.
مورت سبز (Mutrus communis) گیاه دیگری است که این گیاه بومی منطقه هفت تپه و چغازنبیل و ایران می‌باشد این گیاه برای موارد استفاده در طب سنتی از اهمیت زیادی برخوردار است. شواهد و تحقیقات حاکی است که خواص درمانی مورت سبز به اسانس آن مربوط می‌شود.
در منطقه چغازنبیل هفت تپه از عصاره مورت سبز هم استفاده می‌شده است که ظاهراً برای مصارف ضد میکروبی بوده است. چون همانطوریکه امروزه مشخص شده است عصاره مورت سبز حاوی تانن و ساپونین است که مردم آن دوران از این موضوع اطلاع داشته‌اند و از آن استفاده می‌کرده‌اند.
برگ گل مورت سبز هم دارای اسانس است که موارد استفاده درمانی زیادی داشته است که اثر اصلی آن در از بین بردن ویروس هرپس (HSV) و قارچهای ساپروفیت و پاتوژن است که با توجه به آلودگی احتمالی منطقه به یکی از موارد بالا و عفونتهای قارچی به احتمال بیشتر با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه، استفاده از اسانس مورت سبز بسیار بوده و مردم را در مبارزه با انواع بیماریهای قارچی یاری می‌کرده است و مردم از ناراحتی‌های قارچی در امان بوده‌اند ضمناً با توجه به اینکه اسانس مورت سبز اثرات جانبی برای انسان ندارد، در آن زمان بسیار مورد توجه و استفاده بوده است و فقط بعنوان گیاه درمانی اختصاصی مورد استفاده قرار می‌گرفته است و هیچ مشکلی برای مردم آن سامان بوجود نمی‌آورده است.
تحقیقات نشان دهنده این مطلب است که در آن زمان از مورت سبز برای ساختن مواد معطر و خوشبوکننده بدن استفاده می‌شده است که اوج پیشرفت بهداشتی و پزشکی آن زمان را نشان می‌دهد. در حالی که در سایر نقاط دنیا مردم به دلایل مختلف از بین می‌رفتند ولی در این منطقه پزشکی آن قدر پیشرفته بوده است که کار از درمان گذشته بوده و به اصول بهداشتی که در درجه دوم اهمیت بوده است روی آورده‌اند. امروزه از تخم مورت سبز برای رفع اسهال مزمن استفاده می‌شود. حنا (Lawsonia inermis) از گیاهانی است که موارد استفاده زیادی داشته و دارد. موارد استفاده از حنا در طب قدیم استفاده از برگهای گیاه حنا به صورت خشک شده است که در درمان عفونتهای جلدی (جذام و کورک) مورد استفاده قرار می‌گرفته است و در گذشته مردم با این گیاه آشنایی کامل داشته و این گیاه هم برای منطقه چغازنبیل هفت تپه است و هنوز هم از این گیاه برای مصارف بهداشتی و رنگ کردن مو و دست و پا و ناخنها استفاده می‌شود که به این عمل «فندق بستن» می‌گویند. ولی اثر اصلی آن اثرات ضد میکروبی و ضدقارچی گیاه حنا است که به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گرفته است. مسئله مهمی که امروزه با آن مواجه هستیم مقاوم شدن میکروارگانیسم‌ها به داروهای شیمیایی است که این مسئله در مورد حنا به هیچ وجه دیده و گزارش نشده است. برگهای حنا سبز مایل به قهوه‌ای است که پس از خشک شدن کاربرد دارویی برای استعمال خارجی داشته است.
گیاه بعدی کاهو (Lactuca sativa) است که ظاهراً از برای رفع عطش و تشنگی و داروی آرام‌بخش استفاده می‌شده است.
آنچه که شواهد و قرائن نشان می‌دهد این است که در قدیم از تخم کاهو که خاکستری رنگ و دارای طعم تلخ و کمی معطر است به صورت دم کرده در درمان حصبه استفاده زیادی داشته است و تخم کاهو کاملاً بعنوان یک داروی مؤثر و مفید در میان مردمان آن دوران معروف بوده است و امروزه هم از آب کاهو بعنوان تب‌بر استفاده می‌شود.
سدر یا کنار گیاهی است بومی منطقه جنوب علی‌الخصوص بومی منطقه هفت تپه در این منطقه ناحیه‌ای بنام کنارستان وجود دارد، میوه کنار مصرف خوراکی دارد و موارد پزشکی آن کاملاً مشخص و معین است ولی برگهای درخت کنار مصارف بهداشتی و پزشکی زیادی دارد و برگها پس از خشک شدن و پودر نمودن آنها برای شستشوی مو و بدن و تقویت کننده موی سر به کار می‌رفته و هم اکنون هم موارد مصرف زیادی دارد.
آخرین گیاهی که در تحقیق اینجانب مورد بررسی قرار گرفته و روی آن کار شده است درخت نخل یا خرما است که از این گیاه برای درمان بیماریهای قلبی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. عرق و عصاره اسپات درخت نخل بر روی ضربان و نیروی قلب تأثیر به سزایی دارد با اینکه در آن زمان از فیزیولوژی و آناتومی قلب اطلاع چندانی در دست نبوده است ولی موارد استفاده از میوه این گیاه نشان دهنده آگاهی مردم از این اطلاعات و آگاهیها است.
میوه خرما غنی از ساکارز است که مغذی است و تولید انرژی کرده و خاصیت نرم کنندگی دارد این میوه باکتریواستاتیک و محافظت کننده است و مردم آن دوران از تمام این موارد اطلاع کافی داشته‌اند. ضمناً از خرما بعنوان داروی ضد خارش هم استفاده می‌شده است.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که نتایج بدست آمده از این تحقیقات کاملاً قابل توجه بوده است و آن این است که در آن دوران مردم با ارتفاع، آب و هوا، خاک و ... آشنایی کامل داشته و متناسب با این موارد اقدام به کشت و زرع می‌نموده‌اند مثلاً در مورد درخت نارنج در منطقه چغازنبیل هفت تپه به هیچ‌وجه کشت نشده است و تمام کشت درخت در منطقه نارنجستان هفت تپه بوده است که بدلیل نیاز درخت نارنج به آب زیاد است که این مردم، این درختان را در منطقه نارنجستان هفت تپه در کنار رودخانه دز کشت کرده‌اند.
البته ذکر این نکته مهم خالی از لطف نیست که بدانیم نامگذاری علمی گیاهان در جهان دارای تاریخچه خاصی است که مدتی است جنبه علمی پیدا کرده است ولی در آن زمان به رغم عدم اطلاع از طبقه‌بندی امروزی رده و تیره‌های گیاهان را به خوبی می‌شناخته‌اند.
به طور خلاصه باید گفت که ما در این تحقیق در مورد مصارف پزشکی و دارویی اثرات ضدمیکروبی گیاهان جنبه اقتصادی آنها در آن زمان و روشهای کشت این گیاهان البته به مقدار کمتر بحث شد، که خود روشهای کشت این گیاهان هم خود جای بسی تحقیق و مطالعه دارد.
البته در بعضی موارد استفاده از این گیاهان متأسفانه بسیار نادر دیده می‌شده است. که احتمالاً در اثر مصارف گیاه درمانی بوده است. بعنوان مثال بیماری سالک که درمان آن استفاده از گیاهان دارویی بوده است.
آنچه مهم است این است که در آن دوران گیاه‌خواری و گیاه درمانی رایج بوده است و از پخته خواری کمتر استفاده می‌شده است و همین امر خود درمان و علاج بسیاری از بیماریها بوده است.
استفاده داروهای شیمیایی عادتی است غلط که باعث اکثر بیماریها می‌شود. اکثر بیماریها در نتیجه مصرف غذای پخته و سایر مواد مرده و شیمیایی بوجود می‌آیند و ما با اجتناب از استفاده از موارد مرده و غیرگیاهی می‌توانیم از همه بیماریها چه سبک و چه سنگین رهایی یابیم، یگانه غذایی که از طرف طبیعت برای انسان تعیین شده فقط غذای زنده نباتی (گیاهی) است.
آنچه مسلم است این که تمامی این موارد و اطلاعات مردم آن دوران از این بیماریها همانطور که اشاره شد به خاطر نزدیکی و همجواری چغازنبیل هفت تپه با گندی شاپور آن زمان بوده است که گندی شاپور مرکز علم و دانش و پیشرفت علوم و فنون مختلف از جمله پزشکی بوده است و طبق تحقیقات بعمل آمده چون گندی شاپور در منطقه‌ای بنام شاه آباد در نزدیکی شهر دزفول امروزی بوده است پس بنابراین تا منطقه چغازنبیل هفت تپه فاصله‌ای کمتر از 20 کیلومتر وجود داشته است که مردم آن سامان می‌توانسته‌اند کلیه کمبودهای علمی و اطلاعاتی خود را از مرکز معمر دانش و علم کسب نمایند و با کمترین مشکل ممکن روبرو باشند و حداکثر استفاده را از این مرکز برده‌اند.
تذکر
1- محقق گرانقدر در مقاله مقطع زمانی مورد اشاره را مشخص نکرده‌اند.
2- هیچ‌گونه سندی که حاکی از کاربرد این داروها در آن منطقه باشد ارایه نکرده‌اند.
منابع تحقیق :
1- بیرونی، ابوریحان: صیدنه
2- سینا، ابوعلی: قانون شفا
3- رازی، محمدزکریا: الحاوی فی‌الطب
4- بهزاد، محمود: گیاه‌شناسی
5- جوانشیر، کریم: اوکالیپتوس
6- زرگری، علی: گیاهان داروئی
7- صمصام شریعت، هادی- معطر، فریبرز: درمان با گیاه
8- گونیلی، ابوالحسن: فرهنگ اصطلاحات کشاورزی
9- هدایت، صادق: فوائد گیاه‌خواری
10- مشاهدات نویسنده
منبع مقاله :
گروهی از نویسندگان، (1394) مجموعه مقالات کنگره بین المللی تاریخ پزشکی در اسلام و ایران، چاپ دوم.
