نارسایی‌های كیسه‌ی صفرا

در سمت راست بدن زیر كبد كیسه‌ی كوچكی به اندازه‌ی یك گلابی كوچك به طول 7 تا 10 سانتیمتر و عرض 3 تا 4 سانتیمتر به نام كیسه‌ی صفرا وجود دارد. این قسمت دارای عملی مهم است. یعنی صفرایی كه توسط كبد ساخته می‌شود در این كیسه جمع شده و از آنجا به وسیله‌ی لوله‌ی نازكی وارد روده‌ی دوازدهه (اثنی عشر) می‌شود. این كیسه‌ی كوچك در حقیقت انبار صفرا است. صفرا هنگامی كه وارد روده‌ی دوازدهه می‌شود از یك طرف در هضم غذا كمك می‌كند و از طرف دیگر روده‌ها را ضدعفونی كرده و باعث تخلیه‌ی روده می‌شود، به طوری كه وقتی صفرا كمتر از میزان معمولی ترشح شود غذا هضم نمی‌شود و شكم نفخ می‌كند و شخص به یبوست دچار می‌شود.

تنظیم كار كیسه‌ی صفرا:

مواد غذایی در روده‌ی باریك با صفرا و شیره‌ی لوزالمعده و هم چنین با شیره‌ای كه از طریق دیواره‌ی روده‌ی باریك ترشح شده، آغشته می‌شوند و پس از تغییرات زیاد، قسمت قابل ملاحظه‌ای از آن از دیواره‌ی روده‌ی باریك جذب می‌شود و بقیه‌ی مواد به روده‌ِ فراخ وارد می‌گردند، در روده‌ی فراخ قسمت اعظم آن جذب شده و باقیمانده‌ی آن به صورت مدفوع دفع می‌شود.
برای این كه كیسه‌ی صفرا همیشه منظم كار كرده و دستگاه گوارش هیچ گونه ناراحتی پیدا نكند، در هر هفته یك مرتبه آب آلبالو یا آب زرشك سیاه یا آب غوره بنوشید.
هر چند ماه یك بار 10 تا 12 مثقال پولك‌های مغز فلوس را نرم بكوبید، بعد بخیسانید و صبح ناشتا آب آن را بنوشید. برای این كه بدمزگی آن شما را ناراحت نكند یك قطعه پیاز را در دهان بجوید.
ضمناً مبردات و مدرات در منظم بودن كار كیسه‌ی صفرا اثر خاصی دارد. در هوای گرم و هم چنین مزاج‌های گرم نیز از خوردن سكنجبین غافل نشوید.

به كار انداختن كیسه‌ی صفرا:

برای به كار انداختن كیسه‌ی صفرا باید صبح ناشتا یك قاشق سوپ خوری روغن زیتون را با كمی آب لیمو مخلوط كنید و بخورید.
پنجاه گرم ریشه‌ی زرشك را نیم كوب كرده و در یك لیتر آب سرد به مدت 15 دقیقه بخیسانید و در همان آب بجوشانید، سپس آب آن را صاف و شیرین كرده و پس از هر غذا یك فنجان بنوشید.

كم كردن صفرا:

برای كم كردن صفرا از خوراكی‌های زیر استفاده كنید:
آلبالو، خیار، هندوانه، آب پرتقال، انار، انگور فراوان، زالزالك، آب لیموترش، آب هویج، سیب ترش، شاه توت، قیسی خشك، بامیه، خرفه، اسفناج، كشمش، آب زرشك، كاهو، آب گشنیز، آب اسفرزه، برگ كاسنی، عدس، زغال اخته، تخم نیلوفر، آلوی تازه، آب غوره، سركه، ترشی‌جات، آب كاسنی، شربت زرشك، آب دم كرده‌ی چهار ترشی، سركه با روغن، سكنجبین، شربت انار ترش، شربت آلبالو، جوشانده‌ی خاكشیر با شكر سرخ، آب دم كرده‌ی گل بامیه، آب دم كرده‌ی رقیق شاه تره، سماق، شیره‌ی مغز فلوس و آش جو.
هم چنین به عنوان درمان می‌توانید آب جوشانده‌ی 4 مثقال ثنا را بنوشید.
* تمر كجرات، لیموعمانی و ثنامكی را دم كنید و آب صاف كرده‌ی آن را شیرین كرده و بنوشید.
* دویست و پنجاه گرم كُنار ترش را بخورید.
* شب، هلو را آب بگیرید و در یخچال نگه دارید و صبح كمی ترنجبین و كمی شیرخشت در آن حل كنید و بخورید.
* سه پستان، عناب، تمرهندی و آلوی بخارا از هركدام 100 گرم، تاج ریزی، تخم كاسنی و گل نیلوفر از هركدام 20 گرم همه را نیم كوب كرده و 6 قسمت كنید. هر شب یك قسمت از آن را در یك و نیم لیوان آب جوش بخیسانید. صبح با فشار آب آن را صاف كنید و بعد 5 مثقال ترنجبین در آن حل كرده و میل فرمایید.
* انسداد كیسه‌ی صفرا:
برای رفع انسداد كیسه‌ی صفرا بعد از هر غذا یك فنجان آب جوشانده‌ی هزار چشم را بنوشید.
* هر روز 30 گرم برگ كاسنی وحشی را در یك لیتر آب جوش دم كنید و آب صاف كرده‌ی آن را به مرور بنوشید.

تخلیه كردن كیسه‌ی صفرا:

اگر میل دارید كیسه‌ی صفرا تخلیه شود از این خوراكی‌ها بیشتر استفاده كنید، مانند: آب پرتقال، آب انار ترش، آب زرشك، آب غوره، آش آب غوره، آب شاه توت، ماست، دوغ، چهارترشی و آب دم كرده‌ی قاریقون.

خارج كردن رسوبات كیسه‌ی صفرا:

برای خارج كردن رسوبات از داخل كیسه‌ی صفرا هر روز صبح ناشتا یك قاشق سوپ خوری روغن زیتون را با آب پرتقال یا آب لیمو مخلوط كنید و بخورید.

خالی كردن عفونت كیسه‌ی صفرا:

گاهی ممكن است به اندازه‌ای عفونت داخل كیسه صفرا زیاد شود كه دهانه‌ی كیسه را بگیرد و مانع كار و عمل آن شود. در این هنگام باید از خوردن انواع چربی، دنبه، گوشت‌های قرمز، شیر و میوه‌های هسته دار پرهیز كنید، در عوض از خوراكی‌هایی كه در خارج كردن عفونت كیسه‌ی صفرا نقش دارند بیشتر استفاده كنید، مانند: انگورهای سبز رنگی كه هنوز شیرین نشده باشند، غذاهای آبكی ساده، گوشت جوجه‌ی خروس پخته شده، ماءالشعیر، خرفه‌ی تازه، كاهو، آب كاسنی تازه، آب جوشانده‌ی كاسنی، عرق كاسنی، عرق بید، ترنجبین، شیرخشت، عناب، زغال اخته، آلبالو، زرشك سیاه.
ضمناً گریه، غم و غصه، ناراحتی، عصبانیت، فكر زیاد، بدبینی، ناامیدی، دلهره و اضطراب در این مورد بسیار مضر است و باید از آن‌ها اجتناب كرد.

طرز تخلیه‌ی عفونت‌های كیسه‌ی صفرا سه قسم است:

قسم اول: به وسیله‌ی جراحی.
قسم دوم: بیمار را به طرف راست می‌خوابانند و به وسیله‌ی لوله‌ای كه یك سر آن را در ابتدای كیسه‌ی صفرا و سر دیگر آن را بیرون از دهان قرار می‌دهند؛ عفونت‌های كیسه‌ی صفرا را تخلیه می‌كنند.
قسم سوم: می‌توان با مصرف خوراكی‌ها و پرهیز از مضرات (كه قبلاً ذكر شده) به نتیجه رسید.

غده‌ی چركین كیسه‌ی صفرا:

گاهی ممكن است آن قدر غده‌های چركین در سر كیسه‌ی صفرا به وجود آیند كه بیمار را به هلاكت رسانند. گاهی ممكن است این غده‌های چركی حتی پزشك را نیز به اشتباه بیندازند و او گمان به سرطان ببرد، در صورتی كه فقط غده‌ها چركی هستند نه چیز دیگری.
برای برطرف كردن غده‌های چركین كیسه‌ی صفرا؛ آب زرشك سیاه، آلبالو، آب غوره، آش آب غوره، آب شاه توت، آب جوشانده‌ی چهارترشی، تمرهندی، تمر كجرات، لیموعمانی و زرشك سیاه با مصرف طولانی مفید خواهد بود.

التهاب كیسه‌ی صفرا: (1)

التهاب كیسه‌ی صفرا به دو صورت حاد و مزمن وجود دارد و در اكثر قریب به اتفاق موارد همراه با سنگ‌های كیسه‌ی صفرا روی می‌دهد. التهاب كیسه‌ی صفرا یكی از شایع‌ترین علل و موارد جراحی شكم محسوب می‌شود لذا به طور معمول در بسیاری از مواقع كه سنگ كیسه‌ی صفرا دارید به طور موازی با آن ظهور التهاب كیسه‌ی صفرا را نیز خواهید داشت كه از علل شایع دردهای حاد در قسمت فوقانی شكم می‌باشد.

التهاب حاد كیسه‌ی صفرا:

واژه‌ی التهاب حاد كیسه‌ی صفرا به حساسیت و درد زیر دنده‌ی راست گفته می‌شود كه به دنبال انسداد مجرای صفراوی كیسه‌ی صفرا (سیستیك) و در نتیجه اتساع مجرا و كیسه‌ی صفراوی و هم چنین التهاب و ایجاد عفونت در آن به وجود می‌آید. این انسداد و التهاب معمولاً پس از ایجاد سنگ‌های صفراوی و مسدود شدن مجاری توسط آن‌ها به وجود می‌آید كه در 90 درصد موارد وجود سنگ در مجرای سیستیك و یا كیسه‌ی صفرا قابل رؤیت است. سایر عوامل كه حدود 5 درصد از علل ایجاد التهاب حاد در كیسه‌ی صفرا را در برمی‌گیرند شامل: گرسنگی‌های طولانی مدت، عدم تحریك و هم چنین تغییر فشارهای داخل عروقی است. این عوامل در حالاتی كه بیمار شدیداً بدحال است، مانند: سوختگی شدید، ضربه یا عفونت‌های منتشر و شدید، بعد از اعمال جراحی و یا زایمان ایجاد می‌شود.
دردها در این بیماری معمولاً از ناحیه‌ی اطراف معده در شكم و یا یك چهارم فوقانی و راست شكم شروع شده و به تدریج شدت این درد افزایش می‌یابد و معمولاً در ناحیه‌ی كیسه‌ی صفرا به صورت موضعی درمی‌آید. برخلاف سایر دردهای صفراوی، درد در این بیماری به طور خود به خود رفع نمی‌شود.
بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ، تب خفیف و حساسیت زیر دنده‌ی راست به صورت شایعی وجود دارد. تقریباً در یك سوم بیماران ممكن است كیسه‌ی صفرا بزرگ و حساس شود و با دست قابل لمس گردد. معمولاً در 20% موارد زردی یا یرقان نیز به چشم می‌خورد. سنگ‌های صفراوی كه باعث ایجاد انسداد و التهاب حاد كیسه‌ی صفرا شده‌اند ممكن است به طور خود به خود از محل گیر كردنش بیرون آید و علایم بیماری تسكین یابد و یا آن كه هم چنان گیر كرده و التهاب پیشرفت كند. این حالت شایع‌ترین عارضه و دلیل برای انجام اعمال جراحی و خارج كردن كیسه‌ی صفرا به صورت اورژانسی می‌باشد، نشانه‌ها و علایم صفراوی ممكن است كاملاً ناگهانی ظاهر شوند و بیمار اورژانسی شود. یا آن كه نشانه‌ها ممكن است خفیف باشند و بدون دخالت پزشكی برطرف شوند.
لازم به ذكر است كه دردهای صفراوی در این بیماران می‌تواند به سمت بین دو كتف، كتف راست و یا شانه انتشار یابد. تقریباً در 75% از بیمارانی كه به طریق طبی درمان می‌شوند ظرف مدت 2 تا 7 روز پس از بستری شدن، علایم حاد فروكش می‌كند. با این وجود در 25% از آن‌ها یكی از عوارض التهاب حاد كیسه‌ی صفرا علی رغم درمان محافظه كارانه رخ خواهد داد كه در این شرایط جراحی فوری لازم است. احتمالاً از بین 75% بیمارانی كه دچار التهاب حاد كیسه‌ی صفرا بوده و علامت‌شان فروكش می‌كند، یك چهارم از آن‌ها ظرف مدت یك سال دچار عود و بازگشت مجدد بیماری خواهند شد و 60% از آن‌ها ظرف مدت 6 سال دچار دست كم یك حمله‌ی بازگشتی بیماری خواهند شد. لذا با توجه به مسیر طبیعی این بیماری، بهترین راه برای درمان التهاب حاد كیسه‌ی صفرا در صورت امكان جراحی سریع و زود هنگام می‌باشد. میزان بروز عوارض و اختلالات حاصل از التهاب حاد كیسه‌ی صفرا كه ناشی از عواملی غیر از سنگ‌های صفراوی است، بیش از عوارض التهاب حاد كیسه‌ی صفرا، ناشی از سنگ می‌باشد.
به نظر می‌رسد كه درمان موفقیت آمیز التهاب حاد كیسه‌ی صفرا كه در نتیجه‌ی عوامل غیرسنگی ایجاد شده است، عمدتاً به تشخیص زودهنگام و مداخله‌ی سریع جراحی، همراه با توجه زیاد و موشكافانه به واقعیت‌های پس از عمل بستگی داشته باشد. آنتی بیوتیك‌ها نیز در بیماران مبتلا به عوارض عفونی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرد. میزان مرگ و میر در بیماران مبتلا به التهاب حاد كیسه‌ی صفرا (كله سیستیت حاد) 5% تا 10% بوده و تقریباً به طور كامل محدود به بیماران بالای 60 سال كه به طور هم زمان مبتلا به بیماری‌های وخیم و بدحال هستند و هم چنین بیماران مبتلا به عوارض عفونی می‌باشد. لازم به ذكر است كه هرچند بیماری حاد كیسه‌ی صفرا در هر سنی ممكن است ایجاد شود ولی به نحو بارزی در سنین میانی ایجاد می‌شود.

التهاب مزمن كیسه‌ی صفرا:

التهاب مزمن كیسه‌ی صفرا (كله سیستیت مزمن) به علایم غیر حاد ناشی از سنگ‌های صفراوی گفته می‌شود كه بهتر است از آن تحت عنوان درد صفراوی نام ببریم. التهاب مزمن جدار كیسه‌ی صفرا تقریباً همیشه با سنگ كیسه‌ی صفرا ایجاد می‌شود كه البته مانند التهاب حاد نیازی به انسداد مجرا نیست و احتمال دارد كه در اثر التهاب حاد كیسه‌ی صفرا نیز ایجاد شود كه این مورد بسیار نادر است و اغلب هیچ تاریخچه‌ای از فرد مبنی بر وجود التهاب حاد قبلی یافت نمی‌شود. از طرفی در كیسه‌ی صفرای بیش از یك چهارم افراد مبتلا به التهاب مزمن، عوامل عفونی نیز یافت می‌شود.
علایم این بیماری به صورت دردی مداوم در ناحیه‌ی اطراف معده و در سطح بدن و یا یك چهارم فوقانی راست شكم است كه سریعاً پدیدار می‌شود و در عرض چند دقیقه شدت آن به حد ثابتی می‌رسد. بعد از آن در مدت 30 دقیقه تا چند ساعت شروع به از بین رفتن تدریجی می‌كند. هم چنین ممكن است این درد به سمت رأس استخوان كتف یا شانه‌ی راست نیز كشیده شود، به علاوه تهوع و استفراغ نیز ممكن است به همراه دردهای صفراوی وجود داشته باشد اما علایمی مانند: تب و یا احساس توده‌ای در شكم وجود ندارد.
حملات این بیماری در فواصل زمانی متفاوتی در روز و حتی سال رخ می‌دهد. علایم دیگری مانند: سوءهاضمه، عدم تحمل غذاهای چرب، نفخ، سوزش سرِ دل و آروغ زدن نیز ممكن است در بیماران مبتلا به سنگ‌های صفراوی كه دچار این بیماری نیز شده‌اند دیده شود. ولی با وجود این، علایم مذكور غیراختصاصی است و به كرات در افراد دارای كیسه‌ی صفراوی طبیعی نیز رخ می‌دهد. انجام عمل جراحی معمولاً در تمام بیماران سبب برطرف شدن علایم درد صفراوی می‌شود و از عوارض بعدی آن مانند: التهاب حاد كیسه‌ی صفرا و سنگ مجرای مشترك صفراوی جلوگیری می‌كند. لازم به ذكر است كه صفرای داخل كیسه كه در ابتدا استریل است جذب می‌شود ولی به علت ادامه‌ی ترشح موكوس از مخاط، این اتساع رخ می‌دهد، توده‌ی ایجاد شده قابل رؤیت و به راحتی قابل لمس است. در این موارد كیسه‌ی صفرا به طور كلی حساس است و بیمار ممكن است به علت فشار گره‌های لنفی اطراف مجرای مشترك یا تورم ذخیره‌ی اطراف آن زردی خفیف نیز داشته باشد. معمولاً علامت مشخصی ندارد، هرچند كه درد مزمنی به طور طولانی در ناحیه‌ی فوقانی و راست شكم احساس می‌شود. در این عارضه خارج كردن كیسه‌ی صفرا پیشنهاد می‌شود. در لاپاراتومی، كیسه‌ی صفرا متسع و بزرگ دیده می‌شود. جدار آن معمولاً نازك است و از ورای آن در حالت عادی تیرگی صفرا را می‌توان دید. در حالت هیدروپس دیگر تیره نیست بلكه پر از یك توده‌ی موكوسی بی‌رنگ است. عمل جراحی سریع در هیدروپس كیسه‌ی صفرا مانع از عوارض شدید مثل سوراخ شدن كیسه و ایجاد عفونت می‌شود.
همان طور كه آپاندیس متورم می‌شود و روده ورم می‌كند، كیسه‌ی صفرا نیز بر اثر هجوم میكروب‌ها متورم شده و درد سختی در زیر دنده‌ها در طرف راست بدن ظاهر می‌شود. گاهی شخص در اثر آن ورم به یرقان دچار می‌شود. گاهی نیز حالت استفراغ به او دست می‌دهد و شخص دچار تب می‌شود و شانه‌ی راست به درد سنگین مخصوص به خود دچار می‌گردد. علایم سوءهاضمه در انسان ظاهر می‌شود و در هنگام گرسنگی درد در قسمت شكم ظاهر شده كه با خوردن غذا مرتفع می‌شود. البته تمام این علایم مربوط به چركین شدن كیسه‌ی صفرا می‌باشد، به طوری كه در این كیسه‌ی كوچك به جای صفرا مقدار زیادی عفونت جمع می‌شود.
شخص مبتلا به ورم كیسه‌ی صفرا باید استراحت كامل كرده و جز غذاهای آبكی ساده و بدون چربی چیز دیگری میل نكند. بهترین خوراكی برای او جو، آش جو، آب جو یا ماءالشعیر یا عناب است. خوردن ترنجبین، شیرخشت، آب كاسنی، عرق كاسنی، عرق بید، آب كاهو، خرفه‌ی تازه، گلاب، عرق بیدمشك و جوجه خروس پخته و آب آن مفید می‌باشد. هم چنین پرهیز از تره، ترب، كلم، هلو، زردآلو، میوه‌های هسته‌دار، چربی جات، تخم مرغ، گوشت قرمز و نمك لازم و واجب است.
به عنوان درمان می‌توانید هر بار یك نخود زعفران را با یك لیوان گلاب مخلوط كنید و بنوشید.
* زیره‌ی سبز، زیره‌ی سیاه، زنیان، بادیان و افتیمون از هركدام 20 گرم و نبات مصری 100 گرم، همه را مخلوط كرده و نرم بسایید. هر روز صبح ناشتا یك قاشق غذاخوری از آن را كفلمه كنید.
* هر شب یك مشت عناب نیم كوب شده را در آب جوش بخیسانید و صبح با فشار، آب آن را خارج كنید و قبل از صبحانه بنوشید.
* تمر كجرات، تمرهندی، زرشك پلویی، زرشك هسته دار و لیموعمانی را به نسبت مساوی دم كنید سپس آب آن را با فشار صاف كرده و بنوشید.

سنگ كیسه‌ی صفرا

كیسه‌ی صفرا، كیسه‌ی گلابی شكل كوچكی است كه زیر كبد قرار دارد، این كیسه پر از صفراست كه برای كمك به هضم غذا در مواقع لازم از طریق مجرای رابط بین كیسه‌ی صفرا و كبد و روده به داخل آن‌ها می‌ریزد. 90% سنگ‌های صفراوی وقتی تشكیل می‌شوند كه صفرا با كلسترول زیاد، بسیار غلیظ شده و به شكل كریستال‌هایی سخت با حجم دانه‌های شن و گاهی در ابعاد بزرگتر به قطر 2 تا2/5 سانتی متر درمی‌آید. در 80% موارد، سنگ‌های كیسه‌ی صفرا ناراحتی ایجاد نمی‌كنند و حتی وجود آن‌ها در كیسه‌ی صفرا احساس نمی‌شود. ولی در مواقعی كه كیسه‌ی صفرا برای بیرون ریختن صفرا منقبض می‌شود، اگر سنگ به طرف بیرون رانده شد، دهانه‌ی مجرایی را كه به كبد و روده راه می‌یابد، مسدود می‌كند. در نتیجه درد ایجاد می‌شود و درد زمانی قطع می‌شود كه سنگ به عقب كیسه‌ی صفرا بیفتد. در مواقعی كه بر اثر التهاب كیسه‌ی صفرا، احتمالاً اختلالات و پیچیدگی‌های شدید ایجاد شود، ناچار می‌شوند كه با جراحی، سنگ و كیسه‌ی صفرا را بردارند. ناراحتی سنگ كیسه‌ی صفرا غالباً در سنین بالا ایجاد می‌شود. تقریباً یك سوم افراد بالای 60 سال دچار سنگ صفرا می‌شوند. بدن زنان سه برابر، بیشتر از مردان مستعد ایجاد سنگ صفرا است. هم چنین اضافه وزن، بالا بودن مقدار كلسترول و انسولین در بدن از عوامل خطر برای ایجاد سنگ صفرا است به طوری كه با 20% اضافه وزن، احتمال ایجاد سنگ‌های كیسه‌ی صفرا دو برابر می‌شود. زنانی كه از خوردن صبحانه خودداری می‌كنند و یا نوشیدنی‌های كافئین‌دار (قهوه و چای) می‌نوشند به مراتب بیشتر در معرض سنگ‌های صفراوی هستند. اگرچه به اختلالات دستگاه صفراوی به اندازه‌ی سایر اختلالات دستگاه‌های دیگر بدن توجه نمی‌شود اما كاملاً شایع هستند.
بیش از 95% از بیماری‌های دستگاه صفراوی یا به طور مستقیم با سنگ‌های كیسه‌ی صفرا در ارتباط است و یا در ارتباط با التهاب كیسه‌ی صفراست كه كاملاً با بیماری سنگ كیسه‌ی صفرا مرتبط است. سنگ‌های كیسه‌ی صفرا ساختارهایی بلوری دارند كه از طریق تغلیظ و یا تراكم و سفت شدن اجزای سازنده‌ی صفرا ایجاد می‌شوند كه دو نوع اصلی دارند. یك دسته از سنگ‌ها از جنس كلسترول هستند كه حدود 75% از سنگ‌های كیسه‌ی صفرا را تشكیل می‌دهند كه سنگ‌های خالص آن زرد كم رنگ هستند. دسته‌ی دیگر، سنگ‌های رنگدانه‌ای هستند كه بیشتر از املاح و تركیبات كلسیمی تشكیل شده‌اند و حدود 20% از سنگ‌های كیسه‌ی صفرا را تشكیل می‌دهند كه آن سنگ‌ها معمولاً سیاه و قهوه‌ای رنگ و كوچك و متعدد هستند.

چگونگی ایجاد سنگ كیسه‌ی صفرا:

عواملی كه زمینه را برای بروز سنگ‌های صفرا آماده می‌كنند عبارتند از: چاقی و رژیم غذایی غربی كه حاوی مقادیر زیادی چربی و كلسترول است، در زمان فقدان ویتامین E، ویتامین A به سرعت از بین می‌رود. كمبود ویتامین A باعث جدا شدن غیرعادی غشای مجرای كیسه صفرا می‌شود. كلسترول كه قابلیت انحلال كمتری دارد، می‌تواند در كیسه‌ی صفرا به علت كنده شدن غشای كیسه‌ی صفرا در كیسه بماند و سفت شده و تبدیل به سنگ شود. این كار خصوصاً در موقعی كه لیسیتین كمتر باشد بهتر و بیشتر به وقوع می‌پیوندد.

سنگ‌های كلسترولی:

كلسترول در آب نامحلول است لذا در مواردی كه میزان آن نسبت به سایر محتویات صفرا به طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد، به حدی می‌رسد كه نسبت به سایر املاح صفراوی فوق اشباع شده و باعث رسوب تیغه‌های بزرگ كلسترولی به صورت بلورهای كلسترول می‌شود كه به راحتی خرد می‌شوند. اما سنگ‌های قهوه‌ای، كم تعداد و نرمند و از لحاظ شكل ظاهری مانند گریس و یا شبه صابون هستند. چندین عامل در افزایش غیرطبیعی كلسترول و در نتیجه رسوب و تشكیل سنگ‌های كلسترولی كیسه‌ی صفرا نقش دارند كه از آن جمله می‌توان از افزایش ترشح كلسترول در صفرا نام برد كه این امر ممكن است در ارتباط با چاقی، رژیم‌های غذایی پر انرژی یا داروها (مثل داروی كلو فیبرات كه یك داروی ضد چاقی است)، استروژن‌ها (نوعی هورمون زنانه است)، قرص‌های ضدبارداری و زایمان‌های مكرر دیده شود. علاوه بر عوامل فوق هر عاملی كه باعث كاهش تحرك و فعالیت كیسه‌ی صفرا شود باعث بی حركتی و در نتیجه ته نشین شدن كلسترول موجود در صفرا می‌شود، این رسوبات روی هم انباشته شده و تشكیل سنگ‌های صفراوی را می‌دهند. از عواملی كه باعث كاهش حركت كیسه‌ی صفرا می‌شوند می‌توان از تنگی‌های مجاری صفراوی، تغذیه‌ی بیش از حد از راه تزریقی و گرسنگی نام برد. هم چنین بارداری نیز به علت كاهش تحرك كیسه‌ی صفرا سبب تسریع سنگ سازی می‌شود.

عوامل سنگ‌های كلسترولی و مختلط

1-عوامل جمعیت شناختی، ژنتیكی:

بیشترین شیوع سنگ‌های صفراوی در سرخ پوستان آمریكای شمالی و شیلی و بومیان شیلی می‌باشد. شیوع در اروپای شمالی و آمریكای شمالی نسبت به آسیا بیشتر است. كمترین شیوع سنگ‌های صفراوی در ژاپن دیده می‌شود و عامل آن استعداد خانوادگی و جنبه‌های وراثتی است.

2-چاقی:

مخزن و ترشح طبیعی اسیدهای صفراوی اما افزایش ترشح صفراوی كلسترول.

3-كاهش وزن:

به حركت درآمدن كلسترول بافتی منجر به افزایش چرخه‌ی صفراوی كلسترول می‌شود، در حالی كه ترشح روده‌ای و كبدی نمك‌های صفراوی كاهش می‌یابد.

4-هورمون‌های جنسی مؤنث:

استروژن‌ها، و قرص‌های پیش‌گیری از بارداری منجر به كاهش ترشح نمك صفراوی و كاهش تبدیل كلسترول به استرهای كلستریل می‌شوند.

5-بیماری ایلئومی یا رزكسیون ایلئوم:

سوء جذب اسیدهای صفراوی منجر به كاهش مخزن اسیدهای صفراوی و كاهش ترشح صفراوی نمك‌های صفراوی می‌شود.

6-افزایش سن:

افزایش ترشح صفراوی كلسترول، كاهش حجم مخزن اسیدهای صفراوی، كاهش ترشح صفراوی نمك‌های صفراوی.
كلسترول موجود در مواد غذایی مصرفی روزانه‌ی بیماران مبتلا به سنگ صفراوی، ترشح كلسترول صفراوی را افزایش می‌دهد، این در حالی است كه افرادی كه فاقد سنگ صفراوی هستند با وجود مصرف غذاهای غنی از كلسترول افزایشی در میزان ترشح كلسترول صفراوی ندارند. لازم به ذكر است كه علاوه بر عوامل محیطی مانند رژیم غذایی پر انرژی و غنی از كلسترول، عوامل ژنتیكی نیز در ترشح بیش از حد كلسترول و تولید سنگ‌های صفراوی نقش مهمی ایفا می‌كنند.
شیوع بالای سنگ صفراوی بین خویشاوندان درجه‌ی اول و دارای سنگ صفراوی، در نژادها و اقوام مختلف رؤیت شده است. بدین ترتیب مازاد بودن كلسترول صفرا به نسبت اسیدهای صفراوی عمدتاً ناشی از ترشح بیش از حد كلسترول می‌باشد، اما ترشح كمتر از حد اسیدهای صفراوی نیز ممكن است در آن نقش داشته باشد. عوامل پیچیده و فراوان دیگری نیز در تشكیل سنگ‌های كلسترولی كیسه‌ی صفرا مؤثرند. با وجود تمامی عوامل بالا این نكته قابل توجه است كه 80% از بیماران مبتلا به سنگ‌های صفراوی هیچ عامل اولیه و ایجاد كننده‌ی سنگ ندارند و تنها سن و جنس آن‌ها در ایجاد این سنگ‌ها دخیل هستند، یا با افزایش سن میزان شیوع سنگ‌های صفراوی افزایش می‌یابد. هم چنین میزان شیوع این بیماری در زنان سفیدپوست حدوداً دو برابر مردان است.

سنگ‌های رنگدانه دار

این دسته از سنگ‌های كیسه‌ی صفرا كه بیشتر از املاح و تركیبات كلسیم تشكیل شده‌اند، در كشورهای شرقی بسیار شایع‌تر از كشورهای غربی هستند. افزایش مواد كلیسمی و یا بیلی‌روبین كه طی فرآیندی از تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز خون حاصل می‌شوند، كلسترول‌های اضافی موجود در كیسه‌ی صفرا در این هسته‌ها تجمع كرده و باعث ایجاد سنگ‌های كلسترولی كیسه‌ی صفرا می‌شوند. تشكیل سنگ‌های رنگدانه دار در آسیایی‌ها فوق العاده بارز است و اغلب با عفونت‌هایی در درخت صفراوی مرتبط می‌باشد. به طور كلی علاوه بر سن و جنس افراد عواملی از جمله نژاد افراد و منطقه‌ی جغرافیایی كه در آن زندگی می‌كنند نیز در میزان شیوع سنگ‌های صفراوی دخیل‌اند. به علاوه عوامل ارثی و تاریخچه‌ی خانوادگی نیز به تنهایی می‌تواند سهم بزرگی در ایجاد این نوع بیماری داشته باشد.

علایم بیماری سنگ كیسه‌ی صفرا:

اغلب بیماران مبتلا به سنگ‌های كیسه‌ی صفرا فاقد علامت هستند و اكثر علایم و تظاهرات بالینی این بیماری به علت حركت و جابجایی سنگ‌ها و به دنبال آن گیر افتادن در مجاری صفراوی است، این سنگ‌ها باعث انسداد مجاری صفراوی می‌شوند كه این انسداد به علت تحریك دیواره‌ی مجاری توسط سنگ‌ها منجر به التهاب و ایجاد علایم و تظاهرات بیماری می‌شود. انسداد در مجاری صفراوی توسط یك سنگ باعث افزایش فشار داخل مجاری مربوطه و هم چنین اتساع كیسه‌ی صفرا می‌شود، به گونه‌ای كه انقباضات مكرر صفراوی نیز قادر به دفع و رفع مشكل نمی‌باشند و در نتیجه این عوامل باعث ایجاد دردهای صفراوی در ناحیه‌ی سمت راست و فوقانی شكم می‌شوند كه غالباً در این مواقع ناحیه‌ی بین دو كتف، كتف راست یا شانه تیر می‌كشد.
دردهای صفراوی كه از آن به عنوان كولیك صفراوی نام می‌برند به صورت كاملاً ناگهانی شروع شده و ممكن است به مدت 30 دقیقه تا 5 ساعت با شدت زیاد ادامه داشته و به تدریج یا به سرعت فروكش كند. گاهی ممكن است دردهای صفراوی حاصل از این انسداد، به طور ممتد و خفیف در همان ناحیه‌ی راست و فوقانی شكم تا حدود 24 ساعت نیز ادامه یابد. این دردها غالباً با تهوع و استفراغ همراه است، اما وجود علایم دیگری مانند تب و لرز به همراه دردهای صفراوی دلالت بر وجود عارضه‌ای دیگر همراه با انسداد مجاری صفراوی دارد، به عنوان مثال ممكن است التهاب كیسه‌ی صفرا و لوزالمعده وجود داشته باشد. احساس پُری در شكم و اطراف معده، سوءهاضمه، آروغ زدن یا نفخ شكم به خصوص پس از صرف یك غذای چرب را نباید با دردهای صفراوی (كولیك) اشتباه گرفت.
چنین مشكلاتی غالباً از مبتلایان به بیماری سنگ كیسه‌ی صفرا شنیده می‌شود، اما این علایم تنها مخصوص به سنگ‌های صفراوی نمی‌باشند. دردهای صفراوی (كولیك صفراوی) ممكن است از طریق خوردن یك وعده غذای چرب، یا صرف یك وعده غذای حجیم و سنگین به دنبال یك دوره ناشتایی طولانی مدت ایجاد شود. لازم به ذكر است كه در انسداد مجاری صفراوی توسط سنگ، در صورتی كه عفونتی نیز به این مشكل اضافه شود می‌تواند باعث التهاب بیشتر و یا ایجاد عارضه‌های دیگر، هم زمان با دردهای صفراوی شود، از آن جمله می‌توان به التهاب حاد كیسه‌ی صفرا (كوله‌سیستیت حاد) اشاره كرد، به علاوه انسداد مجرای صفراوی مشترك كه حاصل از مجرای صفراوی كبد و مجرای كیسه‌ی صفرا می‌باشد، ممكن است این عوامل سبب ایجاد درد، زردی و التهاب لوزالمعده و یا آسیب كبدی شوند، اما با این وجود اغلب افراد دچار درد یا عوارض سنگ نمی‌شوند. تشخیص بیماری سنگ صفراوی در یك بیمار بدون علامت یا در بیماری كه علامتش را می‌توان به سنگ كیسه‌ی صفرا نسبت داد یك مشكل شایع است. به گونه‌ای كه خطر ایجاد نشانه‌هایی كه مستلزم جراحی است بسیار اندك می‌باشد. معمولاً پدیدار شدن نشانه‌های ناشی از سنگ صفرا در افرادی كه از جوانی به آن مبتلا بوده‌اند و از همان ابتدا تشخیص داده شده‌اند محتمل‌تر از بیمارانی است كه در هنگام تشخیص اولیه بیش از 60 سال سن دارند. بیمارانی كه دیابت شیرین (در اصطلاح بیماری قند) و سنگ كیسه‌ی صفرا دارند ممكن است تا حدی نسبت به بروز عوارض عفونی مستعدتر باشند، اما میزان خطر بروز عوارض عفونی صفراوی در بیماران دیابتی به طور كامل مشخص نشده است.

درمان سنگ كیسه‌ی صفرا

برای رفع سنگ كیسه‌ی صفرا می‌توانید یك پیاز درشت را رنده و با چهار قاشق سوپ خوری روغن زیتون نیم پز كنید، بعد 150 گرم آب به آن اضافه كرده و 10 دقیقه بجوشانید، پس از شام تا گرم است آب آن را بنوشید. 5 تا 10 گرم برگ كلفت و خشك توت سیاه را در 150 گرم آب (سه برابر وزن برگ‌ها) 4 تا 6 ساعت دم كنید و آب آن را پس از سرد شدن صاف و شیرین كرده، هر شب یك فنجان از آن را 2 ساعت بعد از خوردن آب پیاز بنوشید این كار را چند شب ادامه دهید. اگر هنگام ادرار كردن احساس درد كردید، نشانه‌ی بهبودی است و باید مصرف را ادامه دهید.
* آب سیب ترش را بگیرید و بدون شیرینی قوام آورید و بخورید.
هر روز 2 تا 5 لیتر آب پرتقال بنوشید.
* پرتقال را پوست كنده و پره‌های آن را با انجیر خشك یا خرما یا زرده‌ی تخم مرغ یا خامه یا پنیر تازه یا دم پختك یا پیاز پخته بخورید.
* بیست و پنج گرم برگ كاسنی وحشی را در یك لیتر آب جوش دم كنید و بنوشید.
* بیست تا بیست و پنج گرم پوست ریشه‌های زرشك را در نیم لیتر آب سرد 15 دقیقه بخیسانید و بعد بجوشانید، سپس صاف كرده‌ی آن را با شكر شیرین و بعد از هر غذا یك استكان بنوشید.
* شاه تره، پوست هلیله‌ی زرد، افتیمون، هلیله‌ی سیاه، انجُره، ریوند چینی، سنامكی، گل محمدی، مرمكی، مقل ازرق و چدروا از هركدام 1 مثقال را نرم بكوبید و بعد با آب، آن را مرطوب كنید تا به صورت خمیر سفتی درآید. قرص‌هایی به اندازه‌ی یك نخود بسازید، سپس در آفتاب خشك و هر روز 6 عدد از آن‌ها را تدریجاً میل كنید.
* تمرهندی، لیموعمانی، آلوچه‌ی براقانی، آلوی بخارا، مویز، زرشك، عناب، تخم گشنیز، تخم كاسنی و كوكنار از هركدام 10 مثقال را نیم كوب و به 10 قسمت مساوی تقسیم كرده و هر قسمت از آن‌ها را یك روز جوشانده و صاف كنید و آب آن را صبح و عصر بنوشید.
ضمناً بهتر است پرهیز كنید از خوردن گوشت و چربی. در مقابل از خوراكی‌هایی كه سنگ صفرا را برطرف می‌سازند بیشتر استفاده كنید، مانند: آب پرتقال، سیب سرخ، آب هندوانه با سكنجبین، برگ تربچه، خرفه، بویون پیاز و آلوی پخته با نان كامل، خوردن نعناع قبل از خواب، بیدمشك و صمغ فارسی.

زیاد كردن ترشحات كیسه‌ی صفرا

برای زیاد كردن ترشحات كیسه‌ی صفرا آب لیمو یا آب هویج مفید است.
هم چنین می‌توانید ریشه‌ی كاسنی را بو داده و 50 گرم از آن را هر بار در یك لیوان آب بجوشانید و آب آن را صاف كنید و هر صبح، ظهر و شب یك سوم از آن را بنوشید.

پی‌نوشت‌ها:

1. كله سیستیت.

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.