جنبش گولن؛ اسلام اجتماعي با اسلام سياسي تقيه جو
نويسنده: منا لطفي
همان گونه كه نجم الدين اربكان، پدر اسلام سياسي در تركيه خوانده ميشود، فتح الله گولن را هم به عنوان پدر اسلام اجتماعي در اين كشور ميخوانند. وي بنيان گذار و رهبر جنبش گولن است؛ جنبش ديني كه داراي صدها مدرسه در تركيه و صدها مدرسه ديني در خارج تركيه - از جمهوريهاي آسياي مركزي و قفقاز گرفته تا روسيه و مغرب و اوگانداو كنياو بالكان ميباشد.
اين جنبش داراي جرايد مختلف از جمله روزنامه ها، مجله ها و نيز شبكه هاي تلويزيوني متعدد و هم چنين شركتهاي تجاري و مؤسسات خيريه فراواني است. از اين گذشته، اين جنبش در بسياري از كشورهاي جهان، مراكز فرهنگي تاسيس كرده و نشستها و همايشهاي سالانه منظمي از سوي اين جنبش در انگليس، اتحاديه اروپا و امريكا برگزار ميشود. در اين نشستها كه با همكاري دانشگاههاي بزرگ جهان برگزار ميشود، ابعاد مختلف اين جنبش و تاثير و ريشه هاي فرهنگي و اجتماعي آن مورد مطالعه قرار ميگيرد. نقطه تمايز جنبش گولن از ديگر جنبشهاي اسلامي در منطقه و جهان اين است كه اين جنبش به سبب ماهيت غير سياسي اش، با استقبال غرب روبه رو شده است.
گولن بر خلاف اربكان - كه معتقد است امريكا به سبب آن كه صهيونيسم جهاني، مهمترين تصميم سازان آن هستند، دشمن جهان اسلام است - بر آن است كه امريكا و مجموعه غرب، اكنون به قدرتهاي جهاني اي تبديل شده اند كه چاره اي جز همكاري با آنها وجود ندارد. هم چنين وي در مقابل اربكان، كه وحدت ميان كشورهاي اسلامي را ضروري مي دانست و براي تحقق اين هدف مجموعه 8 كشور اسلامي را در قالب يك نهاد گرد هم آورد، جهان عرب و ايران را حوزه حياتي ترك ها نمي داند، بلكه قفقاز و جمهوري هاي آسياي مركزي و بالكان را حوزه حياتي تركها به حساب مي آورد، چرا كه در اين كشورها، اقليتهاي بزرگ ترك زندگي ميكنند. لذا وي معتقد است: اگر روزي قرار باشد كه تركيه جايگاه گذشته خود را - همانند دوره عثماني ـ بازيابد و به يكي از مهمترين كشورهاي جهان تبديل شود، بايد در ميان تركهاي ديگر كشورها نفوذ خود را بگستراند. با اين حال گولن از عمل گرايي و هوش بالايي برخوردار بوده و از اصطلاح «رهبري تركيه» در منطقه استفاده نميكند و خواهان استقلال يابي اقليتهاي ترك در جمهوري هاي آسياي مركزي نيست و حتي در مناطقي ؛ مانند چين، روسيه و يونان كه ممكن است اقليتهاي مسلمان ترك مورد آزار دولتها قرار گيرند، اقدام به فعاليتهاي آموزشي نميكند. نخستين چيزي كه در انديشه گولن جلب توجه ميكند، اين است كه وي اجراي شريعت را به صورت فراگير در تركيه تشويق نميكند و معتقد است كه بخش اعظم قواعد شريعت اسلام به زندگي خصوصي مردم مربوط ميشود، در حالي كه بخش اندكي از آن به دولت و امور دولتي ارتباط مييابد و اجراي احكام شريعت در حوزه عمومي توجيهي ندارد. بر اين اساس، گولن معتقد است كه در حوزه عمومي، مردم سالاري بهترين گزينه است و طبعآ آنان كه به شريعت اسلام اعتقاد دارند، خود نيز بر اساس احكام شريعت رفتار ميكنند، حتي اگر اين احكام شرعي به شكل قانون برحوزه عمومي حاكم نشده باشد.
هر چند در تركيه معروف است، كه نجم الدين اربكان استاد و اسوه رجب طيب اردوغان، نخست وزير اسلام گراي تركيه است، اما تجربه حزب عدالت و توسعه نشان مي دهد كه استاد حقيقي فتح الله گولن است.در تركيه، با هر كس ـ چه اسلام گرا و چه لائيك ـ سخن بگوييد، حتمآ يادي از جنبش گولن به ميان مي آيد. شريف ماردين نويسنده و استاد دانشگاه معتقد است: در حال حاضر نميتوان پيش بيني كرد كه اين جنبش اساسآ در پي چيست؟ البته آينده ميتواند پاسخ اين پرسش را بدهد. اين جنبش به رغم تعدد و تنوع حوزه هاي فعاليت اش همچنان براي بعضي ناشناخته و مبهم به نظر مي رسد و بسياري از صاحب نظران در تركيه و خارج تركيه، نسبت به مقاصد و نيات دراز مدت اين جنبش اظهار بي اطلاعي ميكنند.
هدف اصلي جنبش گولن، ايجاد جامعه اسلامي متعهد و در عين حال برخوردار از علم و معرفت، فن آوري جديد و مترقي است تا بدين طريق دوران تفوق جهان غرب بر جهان اسلام به سر آيد. امروزه نام فتح الله گولن با اصطلاح اسلام روشنگر و يا معتدل ترك گره خورده است؛ زيرا فتح الله گولن با هوادارانش، جنبش ديني ـ سياسي مدرني را تاسيس كردند، كه مدرنيته را با دين ورزي و ناسيوناليسم و تسامح و مردم سالاري پيوند داده و اسلام و ناسيوناليسم و آزادي خواهي را در كانون واحد گرد آورده است.
بسياري از مطبوعات غربي جهان، گولن را رهبر جنبش اجتماعي اسلامي قوميت گرا و ناستيز با غرب مي دانند، كه آينده خاورميانه را به سوي اسلام اجتماعي جهت مي دهد، اما مخالفان گولن معتقدند كه وي بيشترين خطر را براي لائيسيته تركيه دارد و او را متهم ميكنند كه از طريق اسلامي سازي فعاليتهاي اجتماعي، در پي ريشه كني بنياد لائيك دولت تركيه است.
مروي بيتك گورپوز، عضو حزب لائيك مردم، بر آن است كه جنبش گولن از دامنه مردمي اش جهت تحقق اهداف سياسي اش در آينده، سوء استفاده ميكند. وي توضيح مي دهد كه مريدان اين جنبش، همانند مريدان ديگر طريقتهاي ديني در تركيه به صورت دسته جمعي و هماهنگ، به حزبي كه مورد اتفاق نظر قرارگرفته است، راي مي دهند؛ حتي زناني كه هوادار اين جنبش هستند، مشكل حجابشان متفاوت از ديگر زنان محجبه است. اگر به مناطق معيني از تركيه سفر كنيد، متوجه خواهيد شد كه حجاب برخي از زنان به شكل نيم هلال از جلو و نيم هلال از پشت سر است، در حالي كه ديگر زنان حجابشان را به شكل مثلثي در پيش و مثلثي در پشت در آورده اند. اين اقدامات اهدافي فراتر از اهداف آموزشي و فرهنگي را تعقيب ميكند.
اما قاسم مصطفي قاسم، از هواداران جنبش گولن كه در دانشگاه بيرمنگام تحصيل ميكند، ادعاهاي گورپوز را رد كرده و ميگويد: امكان ندارد كه جنبش ما اهداف سياسي داشته باشد و يا برنامه مخفي اي را تعقيب كند و اين ادعاها فاقد دليل است، زيرا اهداف ما صرفآ تربيتي و آموزشي است و فتح الله گولن بارها در تركيه به اتهام تعقيب برنامههايي سري براي اسلامي سازي جامعه ترك محاكمه شده، اما هر بار نيز از اين اتهامات تبرئه شده است.
اما آن دسته از مدارس گولن كه در داخل تركيه قرار دارد، تحت نظارت دولت قرار دارد. اين مدارس اگر چه به لحاظ نظام آموزشي و مدت زمان آموزش، همانند ديگر مدارس تركيه هستند، اما وجه تمايز و امتياز اين مدارس، اين است كه بر اخلاقيات و دين تمركز بيشتري دارند و استادان آنها، بهترين دانش آموختگان دانشگاه هاي تركيه هستند. اين مدارس هيچ مشكل مالي اي ندارند و تاجران ترك، در حدي گسترده به آنها كمك مالي ميكنند. اعتبار آموزشي اين مدارس بسيار بالا است و دانش آموزان زيادي، اعم از مسلمان و غير مسلمان در آنها تحصيل ميكنند. زبان رسمي اين مدارس انگليسي است و فرزندان مقامات مسئول، بلند پايه و نخبگان ترك هم معمولا جذب اين مدارس ميشوند.
فتح الله گولن همواره با تاكيد ميگويد كه مالك اين مدارس نيست. وي ميگويد: از بس گفته ام كه اين مدارس مال من نيست، خسته شده ام. منظور وي اين است كه اين مدارس بخشي از فعاليتهاي جنبش اوست و نه مال شخص وي. هدف جنبش گولن از افتتاح مدارس در آسياي ميانه، ترويج ارزشهاي اسلامي و فرهنگ تركيه است.
مصطفي قاسم در اين باره ميگويد: درست است كه در كشورهاي آسياي ميانه، روسيه، بالكان، قفقاز و شمال مغرب مدارس زيادي داريم و نيز در بسياري از كشورهاي جهان، از جمله در اروپا، اردن، مصر و عربستان مراكز فرهنگي داريم، اما همه اين مراكز نه به نام جنبش، بلكه به نامهاي محلي يا شخصيتهاي برجسته اسلامي نامگذاري شده اند كه البته اهداف ما هم بسيار روشن است، آموزش ارزشهاي اسلامي و فرهنگ تركيه. البته در مدارس ما هيچ چيزي اجباري نيست و در همه آنها سه زبان آموزش داده ميشود، كه عبارتند از: زبان انگليسي، زبان رسمي همان كشور و زبان سومي كه اختياري است و زبان تركي از جمله زبانهاي اختياري است.
از آن رو كه جمهوري هاي آسياي ميانه، اجازه فعاليت هيچ تشكيلاتي را به نام اسلام نمي دهند، مدارس و مراكز گولن با احتياط فعاليت ميكنند و از برانگيختن حساسيتهاي ديني، يا سياسي پرهيز ميكنند و سعي آنها بر اين است كه در چارچوب قوانين موجود كار كنند.
به رغم اصرار اين جنبش بر اين نكته كه رويكرد تربيتي، ديني و آموزشي است، اما يك خبرنگار ترك به نام سينان تافشان ميگويد: علت اصلي خروج گولن از تركيه و اقامتش در امريكا اين است كه در نوار ويديويي اش كه از گولن به دست آمده، وي به هوادارانش توصيه كرده تا براي تغيير ماهيت نظام سياسي تركيه، به آرامي حركت كنند. در ادامه وي ميگويد: اين نوار ويديويي كه بر روي سايت يوتيوب قرار گرفته، سر و صداي زيادي را در تركيه برانگيخت و حركت جنبش گولن را با تنگناهايي روبرو كرد.
بلنت اجويت كه در آن زمان نخست وزير تركيه بود، خواستار بررسي اين موضوع در فضايي آرام شد و از طرح آن در شبكه هاي تلويزيوني تركيه بر حذر داشت. هم چنين از گولن و مؤسسات آموزشي اش دفاع كرد و گفت: مدارس گولن فرهنگ تركيه را در جهان ترويج ميكند و تركيه را به جهان ميشناساند و همواره تحت نظارت دولت بوده است. پس از اين گولن به سبب گفته هاي خود عذر خواهي كرد، اما با اين حال برخي از لائيكهاي ترك همچنان به اهداف او به ديده ترديد مينگرند و او را متهم ميكنند كه ميكوشد تا از نهادهاي دولتي و حتي ارتش، بهره برداري سياسي كند. يك هفته پس از پخش آن برنامه تلويزيوني، سليمان دميريل، رئيس جمهور وقت تركيه در نامه اي براي گولن چنين نوشت: معتقدم كه عالم ديني نبايد طمع هاي سياسي داشته باشد. اين كه شما يك عالم ديني باشيد در حد خود كاري دشوار است، اما اين كه بخواهيد عالم ديني مورد احترامي باشيد، شرطش اين است كه مطابق آموزه هاي دين ما عمل كنيد... اين كار هم ميتواند با دادن پندي نيك به بشريت انجام شود و نه با ورود به امور دنيوي.
پس از اين بحران بود كه بحران نوار ويديويي پيش آمد. گولن، در بخشي از اين نوار - كه بر روي پايگاه يوتيوب قرار گرفته - به شماري از هوادارانش ميگويد كه براي تغيير نظام سياسي تركيه از نظام لائيك به نظامي اسلامي، به آرامي حركت خواهد كرد. وي هم چنين در اين نوار از ترويج فرهنگ تركيه در ازبكستان هم سخن گفته، كه اين سخنان موجي از خشم را در ارتش تركيه و ديگر نهادهاي لائيك به همراه داشته و بحراني ديپلماتيك ميان تركيه و ازبكستان را پديد آورد، كه بلنت اجويت را مجبور به مداخله در اين موضوع كرد. اجويت گفت: رئيس جمهور ازبكستان، هراس، غير موجه از تركيه دارد. تركيه در امور داخلي ازبكستان دخالت نميكند و اجازه نخواهد داد تا روابط دو كشور به سبب برخي هراسهاي غير ضروري دچار تنش شود. اما با اين حال ازبكستان تصميم گرفت تا برخي مدارس وابسته به گولن را تعطيل كند.
به نظر مي رسد كه در همين مقطع، نهادهاي لائيك تركيه نيز به صورت فزاينده اي از سوي گولن و نهادهاي آموزشي وي احساس هراس ميكردند. در نتيجه شوراي آموزش عالي تركيه طي بخشنامه اي، مدارك علمي مدارس گولن را فاقد اعتبار اعلام كرد، اما چندي بعد اين بخشنامه لغو شد.
اگر چه اكنون گولن در ايالات متحده اقامت دارد، اما از دامنه نفوذش درتركيه كاسته نشده است. پنج كانال تلويزيوني در اختيار اين جنبش است كه كانال اصلي اش STV است. پايگاه اينترنتي گولن به دوازده زبان فعال است.
وي از آغاز فعاليتهاي تبليغي ديني اش، به نسل جوان، به ويژه دانش آموزان دبيرستاني و دانشجويان توجه ويژه اي داشت. كه همين امر باعث ميشد تا بسياري از آنان پس از فراغت از تحصيل به جنبش وي بپيوندند و مروج انديشههاي وي باشند.
موضوعات و محورهاي مواعظ ديني گولن متنوع است، از مباحثي مانند نظريه تكامل گرفته تا شيوه هاي جديد آموزش، علوم، اقتصاد و عدالت اجتماعي. وي بحثهاي ديني اش را با احساسات، عواطف و بياني رسا همراه ميكند و عيبي نمي بيند از اين كه هنگام موعظه، اشكش بر گونه جاري شود. اين امر نفوذ او را در دل مردم دو چندان ميكند. از جلسات وعظ او فيلمبرداري ميشود و اين فيلم ها ميان هوادارانش دست به دست ميچرخد و تكثير ميشود.
شاگردانش به او لقب خواجه افندي داده اند؛ زيرا وي هم تحصيلات سنتي ديني داشته و هم به فلسفه غرب و به ويژه فلسفه كانت تعلقي ويژه دارد. برخي كتابهاي او هم از پر فروشترين كتابها در تركيه بوده اند.
نويسنده برجسته ترك، نوري اكمال درباره وي ميگويد: او مردي سنتي است، مانند شخصيت هايي كه در كتابها خوانده يا در فيلمها ديده ايم. وقتي سخن ميگويد، به طور مدام استغفرالله ميگويد. بسيار آرام و مؤدبانه سخن مي گويد. بسيار فروتن است. با آهنگي يكنواخت سخن ميگويد. او مي داند كه چه ميگويد و در كار بست قواعد دستور زبان خطا نميكند و از واژه هاي دوره عثماني بهره ميگيرد. هزينه نفوذ مردمي اش اين بود كه در دهه هفتاد قرن گذشته سه سالي را به اتهام ترويج فعاليتهاي ضد لائيك در زندان به سر برد. پس از آن بارها اين تهمت را به گولن زدند. اما وي هميشه آن را رد ميكند و ميگويد: من سكولار مسلمان هستم و در پس تاسيس دولتي اسلامي نيستم و در پس اسلامي با صبغه تركي هستم و ميخواهم ايدئولوژي ناسيوناليسم ترك را اسلامي كنم.
به عبارت ديگر تمام آنچه كه گولن در پي آن است، احياي روابط ميان دولت و دين - به همان شيوه معمولي در دولت عثماني ـ است؛ همان دوره اي كه امور دولت بر اساس قوانين وضعي قرار داشت، اما در همان حال مردم بدون هيچ تنگنايي شعائر ديني اشان را آزادانه به جا مي آوردند.
گولن معتقد است: مسلمانان بايد آموزشي را در پيش بگيرند كه به ادغام آنان در جهان معاصر منتهي ميشود و بايد فن آوري و علوم جديد را فراگيرند و از اين رو از حضور پررنگ مسلمانان در نظام سياسي و اقتصادي جهاني حمايت ميكند. وي از مدافعان جدي پيوستن تركيه به اتحاديه اروپاست و ميگويد كه با سياسي كردن دين اسلام مخالف است؛ زيرا نبايد دين را با دنيا در آميخت و بايد طبع هر كدام را حفظ كرد. اما مخالفان گولن؛ يعني جريان لائيك تركيه معتقدند كه او حقيقتآ از عرصه سياست دور نيست؛ زيرا نفوذ سياسي او در پنج سال گذشته در جريان حمايت از جزب عدالت و توسعه در انتخابات آشكار شده است.
مصطفي قاسم در پاسخ ميگويد: ما به عنوان تشكيلاتي مهم و آماده از هيچ حزب سياسي اي حمايت نكرديم. افراد هوادار به هر كه بخواهند راي مي دهند، با اين حال درست است كه بيشتر اعضاي جنبش ما از گذشته تا كنون به حزب عدالت و توسعه راي داده اند.
منبع: پگاه حوزه
/خ
اين جنبش داراي جرايد مختلف از جمله روزنامه ها، مجله ها و نيز شبكه هاي تلويزيوني متعدد و هم چنين شركتهاي تجاري و مؤسسات خيريه فراواني است. از اين گذشته، اين جنبش در بسياري از كشورهاي جهان، مراكز فرهنگي تاسيس كرده و نشستها و همايشهاي سالانه منظمي از سوي اين جنبش در انگليس، اتحاديه اروپا و امريكا برگزار ميشود. در اين نشستها كه با همكاري دانشگاههاي بزرگ جهان برگزار ميشود، ابعاد مختلف اين جنبش و تاثير و ريشه هاي فرهنگي و اجتماعي آن مورد مطالعه قرار ميگيرد. نقطه تمايز جنبش گولن از ديگر جنبشهاي اسلامي در منطقه و جهان اين است كه اين جنبش به سبب ماهيت غير سياسي اش، با استقبال غرب روبه رو شده است.
گولن بر خلاف اربكان - كه معتقد است امريكا به سبب آن كه صهيونيسم جهاني، مهمترين تصميم سازان آن هستند، دشمن جهان اسلام است - بر آن است كه امريكا و مجموعه غرب، اكنون به قدرتهاي جهاني اي تبديل شده اند كه چاره اي جز همكاري با آنها وجود ندارد. هم چنين وي در مقابل اربكان، كه وحدت ميان كشورهاي اسلامي را ضروري مي دانست و براي تحقق اين هدف مجموعه 8 كشور اسلامي را در قالب يك نهاد گرد هم آورد، جهان عرب و ايران را حوزه حياتي ترك ها نمي داند، بلكه قفقاز و جمهوري هاي آسياي مركزي و بالكان را حوزه حياتي تركها به حساب مي آورد، چرا كه در اين كشورها، اقليتهاي بزرگ ترك زندگي ميكنند. لذا وي معتقد است: اگر روزي قرار باشد كه تركيه جايگاه گذشته خود را - همانند دوره عثماني ـ بازيابد و به يكي از مهمترين كشورهاي جهان تبديل شود، بايد در ميان تركهاي ديگر كشورها نفوذ خود را بگستراند. با اين حال گولن از عمل گرايي و هوش بالايي برخوردار بوده و از اصطلاح «رهبري تركيه» در منطقه استفاده نميكند و خواهان استقلال يابي اقليتهاي ترك در جمهوري هاي آسياي مركزي نيست و حتي در مناطقي ؛ مانند چين، روسيه و يونان كه ممكن است اقليتهاي مسلمان ترك مورد آزار دولتها قرار گيرند، اقدام به فعاليتهاي آموزشي نميكند. نخستين چيزي كه در انديشه گولن جلب توجه ميكند، اين است كه وي اجراي شريعت را به صورت فراگير در تركيه تشويق نميكند و معتقد است كه بخش اعظم قواعد شريعت اسلام به زندگي خصوصي مردم مربوط ميشود، در حالي كه بخش اندكي از آن به دولت و امور دولتي ارتباط مييابد و اجراي احكام شريعت در حوزه عمومي توجيهي ندارد. بر اين اساس، گولن معتقد است كه در حوزه عمومي، مردم سالاري بهترين گزينه است و طبعآ آنان كه به شريعت اسلام اعتقاد دارند، خود نيز بر اساس احكام شريعت رفتار ميكنند، حتي اگر اين احكام شرعي به شكل قانون برحوزه عمومي حاكم نشده باشد.
هر چند در تركيه معروف است، كه نجم الدين اربكان استاد و اسوه رجب طيب اردوغان، نخست وزير اسلام گراي تركيه است، اما تجربه حزب عدالت و توسعه نشان مي دهد كه استاد حقيقي فتح الله گولن است.در تركيه، با هر كس ـ چه اسلام گرا و چه لائيك ـ سخن بگوييد، حتمآ يادي از جنبش گولن به ميان مي آيد. شريف ماردين نويسنده و استاد دانشگاه معتقد است: در حال حاضر نميتوان پيش بيني كرد كه اين جنبش اساسآ در پي چيست؟ البته آينده ميتواند پاسخ اين پرسش را بدهد. اين جنبش به رغم تعدد و تنوع حوزه هاي فعاليت اش همچنان براي بعضي ناشناخته و مبهم به نظر مي رسد و بسياري از صاحب نظران در تركيه و خارج تركيه، نسبت به مقاصد و نيات دراز مدت اين جنبش اظهار بي اطلاعي ميكنند.
مرحله تاسيس
هدف اصلي جنبش گولن، ايجاد جامعه اسلامي متعهد و در عين حال برخوردار از علم و معرفت، فن آوري جديد و مترقي است تا بدين طريق دوران تفوق جهان غرب بر جهان اسلام به سر آيد. امروزه نام فتح الله گولن با اصطلاح اسلام روشنگر و يا معتدل ترك گره خورده است؛ زيرا فتح الله گولن با هوادارانش، جنبش ديني ـ سياسي مدرني را تاسيس كردند، كه مدرنيته را با دين ورزي و ناسيوناليسم و تسامح و مردم سالاري پيوند داده و اسلام و ناسيوناليسم و آزادي خواهي را در كانون واحد گرد آورده است.
بسياري از مطبوعات غربي جهان، گولن را رهبر جنبش اجتماعي اسلامي قوميت گرا و ناستيز با غرب مي دانند، كه آينده خاورميانه را به سوي اسلام اجتماعي جهت مي دهد، اما مخالفان گولن معتقدند كه وي بيشترين خطر را براي لائيسيته تركيه دارد و او را متهم ميكنند كه از طريق اسلامي سازي فعاليتهاي اجتماعي، در پي ريشه كني بنياد لائيك دولت تركيه است.
مروي بيتك گورپوز، عضو حزب لائيك مردم، بر آن است كه جنبش گولن از دامنه مردمي اش جهت تحقق اهداف سياسي اش در آينده، سوء استفاده ميكند. وي توضيح مي دهد كه مريدان اين جنبش، همانند مريدان ديگر طريقتهاي ديني در تركيه به صورت دسته جمعي و هماهنگ، به حزبي كه مورد اتفاق نظر قرارگرفته است، راي مي دهند؛ حتي زناني كه هوادار اين جنبش هستند، مشكل حجابشان متفاوت از ديگر زنان محجبه است. اگر به مناطق معيني از تركيه سفر كنيد، متوجه خواهيد شد كه حجاب برخي از زنان به شكل نيم هلال از جلو و نيم هلال از پشت سر است، در حالي كه ديگر زنان حجابشان را به شكل مثلثي در پيش و مثلثي در پشت در آورده اند. اين اقدامات اهدافي فراتر از اهداف آموزشي و فرهنگي را تعقيب ميكند.
اما قاسم مصطفي قاسم، از هواداران جنبش گولن كه در دانشگاه بيرمنگام تحصيل ميكند، ادعاهاي گورپوز را رد كرده و ميگويد: امكان ندارد كه جنبش ما اهداف سياسي داشته باشد و يا برنامه مخفي اي را تعقيب كند و اين ادعاها فاقد دليل است، زيرا اهداف ما صرفآ تربيتي و آموزشي است و فتح الله گولن بارها در تركيه به اتهام تعقيب برنامههايي سري براي اسلامي سازي جامعه ترك محاكمه شده، اما هر بار نيز از اين اتهامات تبرئه شده است.
مدارس و مراكز زنجيره اي
اما آن دسته از مدارس گولن كه در داخل تركيه قرار دارد، تحت نظارت دولت قرار دارد. اين مدارس اگر چه به لحاظ نظام آموزشي و مدت زمان آموزش، همانند ديگر مدارس تركيه هستند، اما وجه تمايز و امتياز اين مدارس، اين است كه بر اخلاقيات و دين تمركز بيشتري دارند و استادان آنها، بهترين دانش آموختگان دانشگاه هاي تركيه هستند. اين مدارس هيچ مشكل مالي اي ندارند و تاجران ترك، در حدي گسترده به آنها كمك مالي ميكنند. اعتبار آموزشي اين مدارس بسيار بالا است و دانش آموزان زيادي، اعم از مسلمان و غير مسلمان در آنها تحصيل ميكنند. زبان رسمي اين مدارس انگليسي است و فرزندان مقامات مسئول، بلند پايه و نخبگان ترك هم معمولا جذب اين مدارس ميشوند.
فتح الله گولن همواره با تاكيد ميگويد كه مالك اين مدارس نيست. وي ميگويد: از بس گفته ام كه اين مدارس مال من نيست، خسته شده ام. منظور وي اين است كه اين مدارس بخشي از فعاليتهاي جنبش اوست و نه مال شخص وي. هدف جنبش گولن از افتتاح مدارس در آسياي ميانه، ترويج ارزشهاي اسلامي و فرهنگ تركيه است.
مصطفي قاسم در اين باره ميگويد: درست است كه در كشورهاي آسياي ميانه، روسيه، بالكان، قفقاز و شمال مغرب مدارس زيادي داريم و نيز در بسياري از كشورهاي جهان، از جمله در اروپا، اردن، مصر و عربستان مراكز فرهنگي داريم، اما همه اين مراكز نه به نام جنبش، بلكه به نامهاي محلي يا شخصيتهاي برجسته اسلامي نامگذاري شده اند كه البته اهداف ما هم بسيار روشن است، آموزش ارزشهاي اسلامي و فرهنگ تركيه. البته در مدارس ما هيچ چيزي اجباري نيست و در همه آنها سه زبان آموزش داده ميشود، كه عبارتند از: زبان انگليسي، زبان رسمي همان كشور و زبان سومي كه اختياري است و زبان تركي از جمله زبانهاي اختياري است.
از آن رو كه جمهوري هاي آسياي ميانه، اجازه فعاليت هيچ تشكيلاتي را به نام اسلام نمي دهند، مدارس و مراكز گولن با احتياط فعاليت ميكنند و از برانگيختن حساسيتهاي ديني، يا سياسي پرهيز ميكنند و سعي آنها بر اين است كه در چارچوب قوانين موجود كار كنند.
به رغم اصرار اين جنبش بر اين نكته كه رويكرد تربيتي، ديني و آموزشي است، اما يك خبرنگار ترك به نام سينان تافشان ميگويد: علت اصلي خروج گولن از تركيه و اقامتش در امريكا اين است كه در نوار ويديويي اش كه از گولن به دست آمده، وي به هوادارانش توصيه كرده تا براي تغيير ماهيت نظام سياسي تركيه، به آرامي حركت كنند. در ادامه وي ميگويد: اين نوار ويديويي كه بر روي سايت يوتيوب قرار گرفته، سر و صداي زيادي را در تركيه برانگيخت و حركت جنبش گولن را با تنگناهايي روبرو كرد.
اقامت در امريكا
بلنت اجويت كه در آن زمان نخست وزير تركيه بود، خواستار بررسي اين موضوع در فضايي آرام شد و از طرح آن در شبكه هاي تلويزيوني تركيه بر حذر داشت. هم چنين از گولن و مؤسسات آموزشي اش دفاع كرد و گفت: مدارس گولن فرهنگ تركيه را در جهان ترويج ميكند و تركيه را به جهان ميشناساند و همواره تحت نظارت دولت بوده است. پس از اين گولن به سبب گفته هاي خود عذر خواهي كرد، اما با اين حال برخي از لائيكهاي ترك همچنان به اهداف او به ديده ترديد مينگرند و او را متهم ميكنند كه ميكوشد تا از نهادهاي دولتي و حتي ارتش، بهره برداري سياسي كند. يك هفته پس از پخش آن برنامه تلويزيوني، سليمان دميريل، رئيس جمهور وقت تركيه در نامه اي براي گولن چنين نوشت: معتقدم كه عالم ديني نبايد طمع هاي سياسي داشته باشد. اين كه شما يك عالم ديني باشيد در حد خود كاري دشوار است، اما اين كه بخواهيد عالم ديني مورد احترامي باشيد، شرطش اين است كه مطابق آموزه هاي دين ما عمل كنيد... اين كار هم ميتواند با دادن پندي نيك به بشريت انجام شود و نه با ورود به امور دنيوي.
پس از اين بحران بود كه بحران نوار ويديويي پيش آمد. گولن، در بخشي از اين نوار - كه بر روي پايگاه يوتيوب قرار گرفته - به شماري از هوادارانش ميگويد كه براي تغيير نظام سياسي تركيه از نظام لائيك به نظامي اسلامي، به آرامي حركت خواهد كرد. وي هم چنين در اين نوار از ترويج فرهنگ تركيه در ازبكستان هم سخن گفته، كه اين سخنان موجي از خشم را در ارتش تركيه و ديگر نهادهاي لائيك به همراه داشته و بحراني ديپلماتيك ميان تركيه و ازبكستان را پديد آورد، كه بلنت اجويت را مجبور به مداخله در اين موضوع كرد. اجويت گفت: رئيس جمهور ازبكستان، هراس، غير موجه از تركيه دارد. تركيه در امور داخلي ازبكستان دخالت نميكند و اجازه نخواهد داد تا روابط دو كشور به سبب برخي هراسهاي غير ضروري دچار تنش شود. اما با اين حال ازبكستان تصميم گرفت تا برخي مدارس وابسته به گولن را تعطيل كند.
به نظر مي رسد كه در همين مقطع، نهادهاي لائيك تركيه نيز به صورت فزاينده اي از سوي گولن و نهادهاي آموزشي وي احساس هراس ميكردند. در نتيجه شوراي آموزش عالي تركيه طي بخشنامه اي، مدارك علمي مدارس گولن را فاقد اعتبار اعلام كرد، اما چندي بعد اين بخشنامه لغو شد.
روابط گسترده
اگر چه اكنون گولن در ايالات متحده اقامت دارد، اما از دامنه نفوذش درتركيه كاسته نشده است. پنج كانال تلويزيوني در اختيار اين جنبش است كه كانال اصلي اش STV است. پايگاه اينترنتي گولن به دوازده زبان فعال است.
ويژگيهاي شخصيتي
وي از آغاز فعاليتهاي تبليغي ديني اش، به نسل جوان، به ويژه دانش آموزان دبيرستاني و دانشجويان توجه ويژه اي داشت. كه همين امر باعث ميشد تا بسياري از آنان پس از فراغت از تحصيل به جنبش وي بپيوندند و مروج انديشههاي وي باشند.
موضوعات و محورهاي مواعظ ديني گولن متنوع است، از مباحثي مانند نظريه تكامل گرفته تا شيوه هاي جديد آموزش، علوم، اقتصاد و عدالت اجتماعي. وي بحثهاي ديني اش را با احساسات، عواطف و بياني رسا همراه ميكند و عيبي نمي بيند از اين كه هنگام موعظه، اشكش بر گونه جاري شود. اين امر نفوذ او را در دل مردم دو چندان ميكند. از جلسات وعظ او فيلمبرداري ميشود و اين فيلم ها ميان هوادارانش دست به دست ميچرخد و تكثير ميشود.
شاگردانش به او لقب خواجه افندي داده اند؛ زيرا وي هم تحصيلات سنتي ديني داشته و هم به فلسفه غرب و به ويژه فلسفه كانت تعلقي ويژه دارد. برخي كتابهاي او هم از پر فروشترين كتابها در تركيه بوده اند.
نويسنده برجسته ترك، نوري اكمال درباره وي ميگويد: او مردي سنتي است، مانند شخصيت هايي كه در كتابها خوانده يا در فيلمها ديده ايم. وقتي سخن ميگويد، به طور مدام استغفرالله ميگويد. بسيار آرام و مؤدبانه سخن مي گويد. بسيار فروتن است. با آهنگي يكنواخت سخن ميگويد. او مي داند كه چه ميگويد و در كار بست قواعد دستور زبان خطا نميكند و از واژه هاي دوره عثماني بهره ميگيرد. هزينه نفوذ مردمي اش اين بود كه در دهه هفتاد قرن گذشته سه سالي را به اتهام ترويج فعاليتهاي ضد لائيك در زندان به سر برد. پس از آن بارها اين تهمت را به گولن زدند. اما وي هميشه آن را رد ميكند و ميگويد: من سكولار مسلمان هستم و در پس تاسيس دولتي اسلامي نيستم و در پس اسلامي با صبغه تركي هستم و ميخواهم ايدئولوژي ناسيوناليسم ترك را اسلامي كنم.
به عبارت ديگر تمام آنچه كه گولن در پي آن است، احياي روابط ميان دولت و دين - به همان شيوه معمولي در دولت عثماني ـ است؛ همان دوره اي كه امور دولت بر اساس قوانين وضعي قرار داشت، اما در همان حال مردم بدون هيچ تنگنايي شعائر ديني اشان را آزادانه به جا مي آوردند.
گولن معتقد است: مسلمانان بايد آموزشي را در پيش بگيرند كه به ادغام آنان در جهان معاصر منتهي ميشود و بايد فن آوري و علوم جديد را فراگيرند و از اين رو از حضور پررنگ مسلمانان در نظام سياسي و اقتصادي جهاني حمايت ميكند. وي از مدافعان جدي پيوستن تركيه به اتحاديه اروپاست و ميگويد كه با سياسي كردن دين اسلام مخالف است؛ زيرا نبايد دين را با دنيا در آميخت و بايد طبع هر كدام را حفظ كرد. اما مخالفان گولن؛ يعني جريان لائيك تركيه معتقدند كه او حقيقتآ از عرصه سياست دور نيست؛ زيرا نفوذ سياسي او در پنج سال گذشته در جريان حمايت از جزب عدالت و توسعه در انتخابات آشكار شده است.
مصطفي قاسم در پاسخ ميگويد: ما به عنوان تشكيلاتي مهم و آماده از هيچ حزب سياسي اي حمايت نكرديم. افراد هوادار به هر كه بخواهند راي مي دهند، با اين حال درست است كه بيشتر اعضاي جنبش ما از گذشته تا كنون به حزب عدالت و توسعه راي داده اند.
منبع: پگاه حوزه
/خ
